Split (1)

train · 567k rows

url stringlengths 17 297	title stringlengths 0 447	text stringlengths 0 3.12M
http://azkurs.org/teskilatclg-ile-12-dekabr-2014-cu-il-tarixinde.html	Təşkilatçılığı ilə 12 dekabr 2014-cü il tarixində	“Şəffaflıq Azərbaycan” Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə İctimai Birliyinin təşkilatçılığı ilə 12 dekabr 2014-cü il tarixində “Çoxmənzilli yeni binaların qeydiyyatı ilə bağlı problemlər və şəffaflığın təminatı” mövzusunda keçirilən Dəyirmi Masanın Yekunu və Verilən Tövsiyələr Ön söz Bu tövsiyələr “Şəffaflıq Azərbaycan” təşkilatı tərəfindən Amerika Birləşmiş Ştatları Beynəlxalq İnkişaf Agentiliyinin (USAID) maliyyə dəstəyi əsasında həyata keçirilən Azərbaycan Şəffaflıq Tərəfdaşlığı (APT) layihəsinin ictimai müzakirələr komponenti çərçivəsində hazırlanmışdır və donorların rəsmi mövqeyini əks etdirməyə bilər. Azərbaycan Kоnstitusiyаsının 29-cu mаddəsinə görə, «Hər kəsin mülkiyyət hüququ vаrdır». Kоnstitusiyаdа mülkiyyətin hеç bir növünə üstünlük vеrilmir. İstər dövlət, istər bələdiyyə, istərsə də хüsusi mülkiyyət və bu mülkiyyətə оlаn hüquqlаr qаnunlа bərаbər şəkildə müdаfiə оlunur. 29-cu mаddənin 3-cü hissəsinə görə «Hər kəsin mülkiyyətində dаşınаr və dаşınmаz əmlаk оlа bilər. Mülkiyyət hüququ mülkiyyətçinin təkbаşınа və yа bаşqаlаrı ilə birlikdə əmlаkа sаhib оlmаq, əmlаkdаn istifаdə еtmək və оnun bаrəsində sərəncаm vеrmək hüquqlаrındаn ibаrətdir». Kоnstitusiyаyа görə, «Hеç kəs məhkəmənin qərаrı оlmаdаn mülkiyyətdən məhrum еdilə bilməz. Əmlаkın tаm müsаdirəsinə yоl vеrilmir. Dövlət еhtiyаclаrı və yа ictimаi еhtiyаclаr üçün mülkiyyətin özgəninkiləşdirilməsinə yаlnız qаbаqcаdаn оnun dəyərini ədаlətli ödəmək şərti ilə yоl vеrilə bilər». Dünya Bankı hər il Biznes fəaliyyəti hesabatı1 hazırlayır (“Doing Business-2015"). Məlum olduğu kimi, bu hesabat Dünya Bankı və Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası tərəfindən hər il dərc olunur və 10 müxtəlif göstərici üzrə 189 ölkəni əhatə edir. Azərbaycan biznes hesabatının reytinq cədvəlində bu il daşınmaz əmlakın qeydiyyatına görə 10-cu yeri tutub. Buna baxmayaraq, həmin hesabata görə tikintinin aparılması və qeydiyyatdan keçirilməsi sahəsində Azərbaycan 167-ci yeri tutaraq, tikintiyə icazə alınması məsələsində isə biraz irəliləyərək 150 ci pilləyə qalxmışdır. Həmçinin tikintiyə icazə alınması mərhələləri olduqca çətin keçən proses kimi nəzərdə saxlanmaqla, 151 günü əhatə edən 21 prosesdən keçirildiyi qeyd edilib. Kоnstitusiyа və Bеynəlхаlq nоrmаlаr vаsitəsi ilə mülkiyyətin tохunulmаzlığı və mülkiyyətin müdаfiəsi üçün təminаtın vеrilməsinə bахmаyаrаq, ölkədə mülkiyyətlə bаğlı ciddi prоblеmlər qаlmаqdаdır. Təqdim оlunаn tövsiyələrdə ölkədə çoxmənzilli binaların qeydiyyatının aparılmaması ilə bağlı birbaşa olan səbəblər araşdırılmış, həmin qeydiyyatın aparılmaması nəticəsində vətəndaşların mülkiyyət hüquqlаrının qеydiyyаtı ilə əlaqədar yaranan problemlər təhlil еdilmişdir. Sənəddə qаnunvеricilikdə mövcud olan bоşluqlаr, kоlliziyаlаr, еləcə də prаktikаdа оlаn qüsurlаr təsbit edilmiş və bu halların аrаdаn qаldırılmаsı üçün tövsiyələr öz əksini tapmışdır. “Şəffaflıq Azərbaycan” Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə İctimai Birliyinin təşkilatçılığı ilə 12 dekabr 2014-cü il tarixində “Çoxmənzilli yeni binaların qeydiyyatı ilə bağlı problemlər və şəffaflığın təminatı” mövzusunda Dəyirmi Masanın keçirilməsində əsas məqsəd bu sahədə nəzərə çarpan çatışmazlıqları müzakirə etmək, onların həlli istiqamətində atıla biləcək addımları nəzərdən keçirmək olmuşdur. Eyni zamanda vətəndaş cəmiyyəti üzvləri ilə hakimiyyət nümayəndələrinin birgə dialoqunu qurmaq, ictimai müzakirələrin genişləndirilməsinə nail olmaq üçün Dəyirmi Masanın keçirilməsi məqsədəuyğun hesab edilmişdir. Yekunda Dəyirmi Masanın gedişi zamanı aparılan müzakirələr, səsləndirilən fikirlər, irəli sürülən təkliflər ümumiləşdirilərək tövsiyə halına salınaraq Azərbaycan Respublikası Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinə və digər dövlət orqanlarına təqdim edilmək üçün hazırlanmışdır. Tövsiyələrin hazırlanmasında aşağıdakı şəxslərin fikirlərindən istifadə olunmuşdur: - Rəna Səfərəliyeva, “Şəffaflıq Azərbaycan” İB-nin İcraçı Direktoru - Azər Talıbov, “Şəffaflıq Azərbaycan” İB-nin Baş Hüquqşünası - Hafiz Həsənov, Hüquq və İnkişaf İB-nin Sədri, - Aytən Əlizamanlı, “Şəffaflıq Azərbaycan” İB-nin Kiçik Hüquqşünası “Şəffaflıq Azərbaycan” Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə İctimai Birliyi eyni zamanda çoxmənzilli binaların sakinlərinin üzləşdikləri problemlərlə bağlı elektron sorğu keçirib2 və Tövsiyələrin hazırlanmasında bu sorğunun nəticələrindən də istifadə olunub. Çoxmənzİllİ YENİ binaların tİKİNTİSİ və qeydİyyatı sahəsİndə problemlər və onların aradan qaldırılması \| - ÇOXMƏNZİLLİ YENİ BİNALARIN TİKİNTİSİNƏ İCAZƏ VERİLMƏSİ \| Mövcud məsələlər \| Azərbaycan Respublikasının Şəhərsalma və Tikinti Məcəlləsində (bundan sonra Məcəllə) göstərilir ki, mərtəbələrinin sayı 3-dən, hündürlüyü 12 metrdən və aşırımlarının uzunluğu 6 metrdən çox olmayan yaşayış evlərinin tikintisi istisna olmaqla digər yaşayış binalarının tikintisinə icazə tələb olunur. Barəsində icazə tələb olunan tikinti şəhərsalma və tikintiyə dair normativ sənədlərin tələblərinə zidd olmadığı təqdirdə, müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən tikintiyə icazə verilməlidir. Sifarişçi tikintiyə icazə almaq üçün müvafiq icra hakimiyyəti orqanına ərizə ilə müraciət edir. Ərizəyə torpaq sahəsi üzərində mülkiyyət, icarə və ya istifadə hüququnu təsdiq edən sənədin surəti, tikinti layihəsi və sifarişçi hüquqi şəxs olduqda, hüquqi şəxslərin dövlət reyestrindən çıxarışının surəti əlavə olunur. Müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tikintiyə dair ərizənin və tikinti layihəsinin təqdim edildiyi vaxtdan 5 iş günü ərzində təqdim edilən sənədlərin tamlığını yoxlayır. Sənədlərin tamlığı təmin edildikdən sonra müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tikintiyə icazə icraatı çərçivəsində tikinti layihələrini ekspertizadan keçirilməsi üçün ekspertiza müəssisəsinə göndərir. Sənədlər tam təqdim olunmadıqda, müvafiq icra hakimiyyəti orqanı onların tamamlanması üçün zəruri hərəkətlər barədə ərizəçiyə dərhal məlumat verir və bu məqsədlə 10 gün müddət təyin edir. Tikintiyə dair sənədlərin tamlığı təmin edildikdən sonra, müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tikintiyə icazə ilə fəaliyyət sferasına (maraqlarına) toxunulan və müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən tikintinin təyinatına uyğun olaraq müəyyən edilən aidiyyəti qurumlara rəy bildirilməsi üçün sorğu göndərir. Həmin sorğuya 1 ay müddətində rəy bildirilməlidir. Bu müddət ərzində aidiyyəti qurumlar tərəfindən rəy bildirilmədikdə, müvafiq icra hakimiyyəti orqanı iradların olmaması prezumpsiyasından çıxış edir. Həmçinin, müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tikintiyə dair ərizəyə daxil olmuş rəylər nəzərə alınmaqla 3 ay ərzində baxır və tikintiyə icazə verilməsi və ya icazə verilməsindən imtina edilməsi barədə qərar qəbul edir. Tikintiyə icazə verildiyi halda, bu barədə qərarın surəti və tikinti işlərinə başlanılması üçün əsas olan xüsusi nişan ərizəçiyə eyni vaxtda təqdim olunur.3 Məcəllədə qeyd edilən aidiyyəti qurumların siyahısı dəqiq göstərilməmişdir. Bu siyahını yalnız Tikinti nəzarətinin mərhələli şəkildə aparılmasına dair Nazirlər Kabinetinin qaydalarının 3.1-bəndinə əsasən icra hakimiyyəti tərəfindən icazənin verilməsi zamanı hansı orqanlardan rəylərinin alınmasını müəyyən etmək olar. Müəssisə nəzərdə tutulmayan itki və zərərləri ödəmək üçün mənfəət hesabına müəyyən edilmiş qaydada ehtiyat fondu yaradır. Bu fondun vəsaitinin istifadə olunmamış qalığı növbəti ilə keçir. Müəssisə ehtiyat məbləğlərini təsərrüfat fəaliyyətinin nəticələrinə aid etməklə digər müəssisələrlə məhsullara, mallara, işlərə və xidmətlərə görə hesablaşmalar üzrə şübhəli borclar üçün ehtiyat fondu yarada bilər. Belə ki, icazələrin verilməsi zamanı da müəssisənin müvafiq nizamnamə kapitalında müəyyən məbləğin olması məcburiləşdirilməli, ən azı tikintinin aparıla bilməsi üçün pul vəsaitlərinin olması tələb edilməlidir. Göründüyü kimi sənədlərin təqdim edilməsi üçün maksimum 15 gün, rəylərin verilməsi üçün 1 ay, ümumi müraciətə baxılıb qərar verilməsi üçün isə 3 ay nəzərdə tutulub; ümumilikdə 4 ay 15 gün tikintiyə icazə sənədinin alınmasına sərf olunur (Rəylərin verilib verilməməsindən asılı olaraq müddət dəyişə bilər). Doing Business hesabatında əsasən bütövlükdə sərf edilməli olan vaxt 151 gün təşkil edir, hansı ki, həmin 151 gündən 140 gününü icazə üçün ayrılan müddət təşkil edir və bu da olduqca xeyli müddət hesab edilir. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tikinti layihələrinin şəhərsalma və tikintiyə dair normativ sənədlərin tələblərinə uyğunluğunun yoxlanılması məqsədi ilə həmin layihələri ekspertiza müəssisəsinə göndərir. Tikinti layihələrinin ekspertizası Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 17 noyabr 2014-cü il tarixli Fərmanı ilə təsdiqlənmiş “Tikinti layihələrinin ekspertizadan keçirilməsi qaydaları” ilə tənzimlənir. Bu Qaydaların 4.1. – ci bəndinə görə sözügedən ekspertiza müəssisələri Fövqəladə Hallar Nazirliyinin nəzdində Tikintidə Təhlükəsizliyə Dövlət Nəzarət Agentliyinin Təsisatdankənar Dövlət Ekspertiza Baş İdarəsi tərkibində fəaliyyət göstərən ekspert müəssisələridir. Təsisatdankənar Dövlət Ekspertiza Baş İdarəsi layihəqabağı və tikinti layihə sənədlərinin layihələndirmə və smeta üzrə tikinti və şəhərsalma norma və qaydalarının tələblərinə, verilən texniki şərtlərinə, müvafiq razılaşdırılmaların mövcudluğuna, mühəndis-geoloji nəticələrinin uyğunluğuna və ümumiyyətlə inşa olunacaq bina və qurğuların dayanıqlığını, o cümlədən seysmik təsirlərə davamlılığı üzrə normativ tələblərə uyğunluğuna dövlət nəzarətini həyata keçirən qurumdur. Tikinti layihələri ekspertiza müəssisəsi ilə sifarişçi arasında bağlanmış müqavilə əsasında ekspertizadan keçirilir. Tikinti layihələrinin ekspertizadan keçirilməsi ilə bağlı xərcləri ekspertiza müəssisəsi ilə sifarişçi arasında bağlanmış müqavilə əsasında sifarişçi ödəyir. (Qaydaların 4.6-cı bəndi). Bununla yanaşı, Məcəllənin 58.1.-ci maddəsinə əsasən “Tikintisinə icazə tələb olunan obyektlərin tikinti layihələrinin hazırlanması və tikintisinin həyata keçirilməsi, eləcə də həmin tikinti obyektlərinin yerləşəcəyi torpaq sahələrinin planlaşdırılması üçün zəruri ilkin məlumatlar əldə etmək məqsədi ilə mühəndis-axtarış işləri yerinə yetirilir”. Mühəndis- axtarış işlərini həyata keçirmək üçün lisenziya tələb olunur. Bu lisenziyaların alınması qaydası “İnşaat fəaliyyəti (mühəndis-axtarış, layihə, tikinti-quraşdırma və buraxılış, sazlama işləri), dövlət əhəmiyyətli tarixi abidələrin bərpası ilə məşğul olmaq üçün xüsusi razılıq (lisenziya) verilməsi Qaydalarının təsdiq edilməsi haqqında” NK-ın qərarı ilə tənzimlənmişdir. Şəhərsalma və Tikinti Məcəlləsinin 9-cu fəslinə əsasən tikinti fəaliyyətinin peşə sahələrindən bəhs etməklə tikinti fəaliyyətinin mühəndis-axtarış, layihələndirmə, tikinti quraşdırma, mexanikləşdirmə və nəqletmə, tikinti materiallarının istehsalı və tikinti layihələrinin ekspertizası kimi peşə sahələrini müvafiq peşəkarlıq sertifikatı almış şəxslər həyata keçirirlər. Peşəkarlıq sertifikatlarının verilməsi və ləğv edilməsi “Bəzi fəaliyyət növlərinə xüsusi razılıq (lisenziya) verilməsi qaydalarının təkmilləşdirilməsi haqqında” 2 sentyabr 2002-ci il tarixli 782 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında bəzi fəaliyyət növlərinə xüsusi razılıq (lisenziya) verilməsi haqqında Qaydalar” ilə tənzimlənir. Həmin qaydalara əsasən tikinti layihələrinin ekspertizasını keçirməklə bağlı lisenziyaların alınması üçün dövlət rüsumu 1100 manat göstərilmişdir ki , bu məbləğin böyük olması həmin ekspertiza müəssisələrinin və ya mühəndis fəaliyyətinin fərdi inkişafına, həmçinin könüllü şəkildə bu sahə ilə məşğul olmaq perspektivinə maneə yaradır. Şəhərsalma və tikintiyə dair normativ sənədlərin tələblərinə əməl olunmasını təmin etmək məqsədi ilə tikintiyə icazədə siyahısı və tətbiqi halları müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilən əlavə şərtlər də nəzərdə tutulur. Əlavə şərtlərin müəyyən edilməsi qanunvericiliyə uyğun olmalı, həmin əlavə şərtlər müraciət edən şəxsin hüquqlarına zidd olmamalıdır. \| Tövsiyə edilir: - 1 Tikintiyə icazənin alınması üçün tələb olunan sənədlərin dəqiq dairəsi mümkün qədər qanunla müəyyənləşdirilməli və sənədlərin sayı azaldılmalıdır; - - 2. İcazənin verilməsi üzrə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının sorğularına rəylərin verilməsi müddəti 1 aydan 15 günədək, tikintiyə icazə verilməsinə dair ərizəyə baxılması isə 3 aydan 2 ayadək müddətinə azaldılmalıdır. Burada alternativ variant kimi tikintiyə icazənin ümumi müddəti tikintinin həcminə uyğun olaraq müəyyən edilməsi də məqsədəuyğundur: həcmindən asılı olaraq kiçik tikintilər üçün 7 gün, orta həcmli tikintilər üçün 14 gün və böyük həcmli tikintilər üçün isə 21 gün müəyyən edilə bilər; - - 3. Çoxmənzilli binaların tikilməsi məqsədi ilə icazənin verilməsi zamanı Kooperativə və ya digər hüquqi şəxsə və ya fiziki şəxsə layihənin smeta xərclərinə uyğun olaraq ehtiyat fondu qismində Nizamnamə kapitalının olması tələb edilməlidir; - - 4. İcazə alanın qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş hüquqlarının pozuntusuna şərait yaradılmaması məqsədilə əlavə şərtlər üçün ümumi müddəalar müəyyən edilməlidir; - - 5. Çoxmənzilli binanın tikintisini aparan hüquqi şəxsin internet səhifəsi yaradılmalı və burada tikilən və ya tikiləcək binada satılan mənzillərlə bağlı, tikintinin gedişi və s. ilə bağlı məlumatlar yerləşdirilməlidir. Mənzil almaq istəyən şəxs həmin şirkətin internet səhifəsinə daxil olaraq satılan və satılmayan mənzillər, tikintinin gedişi və s. ilə bağlı dəqiq məlumatlar öyrənə bilməlidir. Eyni zamanda, bu internet səhifəsində hər bir müştəriyə xüsusi kabinet açılmalı və o da mütəmadi olaraq ora daxil olaraq ödəniş, tikinti prosesi və digər məlumatları əldə edə bilməlidir. \| - ÇOXMƏNZİLLİ YENİ BİNALARIN TİKİNTİSİNƏ nəzarət \| Mövcud məsələlər \| Şəhərsalma və Tikinti Məcəlləsində tikintiyə nəzarətin dövlət nəzarəti, texniki nəzarət, müəllif nəzarəti və daxili əməliyyat nəzarəti kimi növləri nəzərdə tutulmuşdur. Tikintiyə dövlət nəzarəti tikinti işlərinin layihəyə uyğun aparılması, tikinti obyektlərinin etibarlılığının təmin edilməsi, tikinti materialları və məmulatının, inşaat konstruksiyalarının istehsalı ilə bağlı şəhərsalma və tikintiyə dair normativ sənədlərin tələblərinə əməl edilməsi üzrə həyata keçirilən fəaliyyəti özündə ehtiva edir. Məcəlləyə görə tikintiyə texniki nəzarət sifarişçi tərəfindən təmin edilir və müvafiq peşə sertifikatına malik şəxslər tərəfindən həyata keçirilir. Tikintiyə müəllif nəzarəti sifarişçi ilə layihəçi arasında bağlanmış müqaviləyə uyğun olaraq layihəçi tərəfindən həyata keçirilir. Tikintiyə daxili əməliyyat nəzarətinin həyata keçirilməsi tikintinin podratçısı tərəfindən təmin edilir.4 “Tikintiyə dövlət nəzarətinin həyata keçirilməsi Qaydaları”nın təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 17 noyabr 2014-cü il tarixli fərmanının 1.5-ci bəndinə əsasən tikintiyə dövlət nəzarəti Azərbaycan Respublikasının Fövqəladə Hallar Nazirliyi (bundan sonra – Nazirlik) tərəfindən Nazirliyin Tikintidə Təhlükəsizliyə Nəzarət Dövlət Agentliyi (bundan sonra – Agentlik) və Tikintidə Təhlükəsizliyə Nəzarət Dövlət Agentliyinin Baş Dövlət Tikinti Müfəttişliyi (bundan sonra – Müfəttişlik) vasitəsilə həyata keçirilir. Eyni zamanda onu da qeyd edək ki, Şəhərsalma və Tikinti Məcəlləsinin 5.1.2-ci maddəsinə uyğun olaraq ərazi planlaşdırılması sənədlərinin hazırlanmasına və həmin sənədlərin tələblərinə əməl edilməsinə dövlət nəzarəti də həyata keçirilir və bu nəzarət Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 24 noyabr 2014-cü il tarixli Fərmanı ilə təsdiqlənmiş “Dövlət şəhərsalma nəzarətinin həyata keçirilməsi Qaydaları” ilə tənzimlənir. “Azərbaycan Respublikasının Fövqəladə Hallar Nazirliyi tərəfindən tikinti sahəsində dövlət nəzarətinin mərhələlərlə həyata keçirilməsi Qaydaları”nın təsdiq edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 5 dekabr 2008-ci il tarixli qərarının 3.1 bəndinə əsasən obyektin tikilməsinə icazə verilməsi mərhələsində yerli icra hakimiyyəti və ya özünüidarəetmə orqanı tərəfindən müvafiq qaydada Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin Dövlət Yanğın Nəzarəti Xidməti və Tikintidə Təhlükəsizliyə Nəzarət Dövlət Agentliyi, Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin Gigiyena və Epidemiologiya Mərkəzi, Azərbaycan Respublikasının Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi, Azərbaycan Respublikasının Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsi ilə əvvəlcədən razılaşdırılmış və obyektin tikilməsinə icazə verilməsi haqqında qəbul edilmiş sərəncamın və ya qərarın bir nüsxəsi, obyektə aid memarlıq-planlaşdırma göstərişləri və mühəndis kommunikasiyalarına qoşulmanın texniki şərtləri əlavə olunmaqla, Agentliyə göndərilir. Qanunvericilikdə müəllif nəzarətinin həyata keçirilməsi vəzifə və ya öhdəlik qismində təqdim edilmədiyindən dövlət nəzarətinin həyata keçirilməsi zamanı bir sıra qanunsuzluqların aşkarlanmasına şərait yaranır. Belə ki, dövlət nəzarətinin aparılması bilavasitə müəllif nəzarətinin aparılması və sifarişçi tərəfindən mütəmadi qaydada müəyyən müddət axımı qismində hesabat blanklarının verilməsi ilə həyata keçirilməsi daha məqsədəuyğun hesab edilir. Zəncirvari nəzarət mexanizminin olması gələcəkdə istismara hazırlıq aktının hazırlanmasında problemin olmamasına kömək edəcək. Həmçinin, nəzarəti həyata keçirən orqana verilməli olan dəqiq sənədlərin siyahısının müəyyən edilməməsi dövlət nəzarəti ilə bağlı qeyri müəyyənlik yaradır. Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin Tikintidə Təhlükəsizliyə Nəzarət Dövlət Agentliyi tərəfindən tikinti işlərinin dayandırılması haqqında Qaydalar»ın təsdiq edilməsi barədə 4 oktyabr 2007-ci il tarixli NK-nın qərarının 2.1.4-cü bəndinə əsasən tikinti işlərinin yerinə yetirilməsi zamanı tikinti norma və qaydalarının pozulması halında tikinti işinin dayandırılması nəzərdə tutulmuşdur. Lakin bu normaların pozulması tikinti fəaliyyətinin hansı mərhələsində tətbiq edilməsini müəyyən etməmişdir. Qeyd edilən qeyri-müəyyənlik tikintisi yarımçıq qalmış, lakin əhalinin yaşayışının olduğu binalarda problemlərin yaranmasına əsas verir. Məcəllənin 56-cı maddəsinə görə tikinti materiallarının və məmulatının uyğun xassəli digər tikinti materialları və məmulatı ilə əvəzlənməsi tikintinin layihəçisi və sifarişçisi ilə razılaşdırılır. Tikinti materiallarının və məmulatının fərqli xassəli materiallarla və məmulatla əvəzlənməsi üçün tikintiyə icazə vermiş orqanın icazəsi tələb olunur. Tikinti materiallarının və məmulatlarının əvəzlənməsi üçün müvafiq orqanın razılığının tələb olunması tikinti işinə və müqavilə azadlığına neqativ müdaxilə üçün şərait yaradır. Tikinti işlərinin dayandırılmasına səbəb olacaq normaların və qaydaların konkret xarakter daşımaması tikinti işlərinin dayandırılması ilə bağlı səlahiyyətlərin sui-istifadəsinə şərait yaradır. Eyni zamanda hər mərhələ üzrə razılığın tələb olunması süründürməçiliyi yaradır. Səlahiyyətlərə tikinti obyektinə və tikinti ərazisinə maneəsiz daxil olmaq da əlavə edilmişdir. Belə ki, yoxlamaya başlamazadan əvvəl müəyyən müddət müəyyən edilməli, 3 gün ərzində yoxlama barədə xəbərdarlıq edilərək və ya məlumat verilməsi öz əksini tapmalıdır. Bu müddəa məmurların özbaşınalıqlarına şərait yaratmaqla mülkiyyət hüquqları ilə də ziddiyyət təşkil edir. Qaydalarda yalnız tikintiyə dövlət nəzarəti həyata keçiriən orqanların səlahiyyətləri müəyyən olunmuşdur. Lakin tikintini həyata keçirən layihəçi , podratçı və ya sifarişçinin səlahiyyətləri və hüquqları barədə maddələrə rast gəlinmir. Bütün bunlarla yanaşı onu da qeyd edək ki, çoxmənzilli binaların tikintisinin aparıldığı dövrdə mənzil mülkiyyətçilərinin tikintinin gedişi barədə məlumatlandırılması da aşağıdır. “Şəffaflıq Azərbaycan” Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə İctimai Birliyinin çoxmənzilli binaların sakinlərinin üzləşdikləri problemlərlə bağlı keçirdiyi sorğuda respondentlərin cəmi 43,75%-i tikintinin gedişi barədə məlumatlandırıldıqlarını bildirmişlər. \| Tövsiyə edilir: - Tikintiyə icazə sənədi Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestri Xidmətinə təqdim edilmədən tikintinin başlanmasına icazə verilməməlidir; - Çoxmənzilli binanın tikintisi üzrə sığorta riski qaydası tətbiq edilməli və tikili sığortalanmalıdır; - Mütəmadi olaraq müəllif və podratçının nəzarət tədbirləri ilə əlaqədar hesabatların hansı müddət axımında verilməsi, hansı qaydalarla verilməsi, həmçinin nəzarət çərçivəsində müvafiq orqana verilməli olan sənədlərin siyahısı dəqiq müəyyən edilməlidir; - Qaydalarda nəzarət üçün lazım olan məlumatlar qismində laboratoriyalar haqqında məlumat çıxarılaraq jurnala əlavə edilən məlumatlar qismində tanınması yetərli olmalıdır; - Tikintiyə nəzarətlə bağlı tikinti aparan hüquqi və ya fiziki şəxs qabaqcadan xəbərdar edilməlidir; - Tikintiyə nəzarət prosesi və sənədləşmələrə dair qaydalar sadələşdirilməlidir; - Qaydalarda sifarişçi, layihəçi və ya podratçının da hüquq və vəzifləri öz əksini tapmalıdır; - Konkret olaraq hansı norma və qaydaların pozulmasının tikintinin dayandırılmasına səbəb olması dəqiqləşdirilməlidir; - Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsinin internet səhifəsində “Tikintilərin Dövlət Reyestri” bölməsində məlumatların yerləşdirilməsi tezləşdirilməli və informasiyanın əhatəliliyi təmin edilməlidir. \| - Çoxmənzİllİ Yenİ Bİnaların İstİsmarına İcazə verİlməsİ \| Mövcud məsələlər \| Şəhərsalma və Tikinti Məcəlləsinə görə tikinti obyektinin istismarına icazə verilməsi – tikintisi başa çatmış obyektin və ya onun bir hissəsinin şəhərsalma və tikintiyə dair normativ sənədlərin tələblərinə uyğun tikildiyinin və ondan təyinatı üzrə istifadənin mümkünlüyünün təsdiq edilməsidir. Tikinti obyektinin istismarına icazə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən verilir.Tikintisinə icazə tələb edilən tikinti obyektinin istismarına icazə üçün müraciətə sifarişçi tərəfindən tikinti sənədlərinin əsli və ya notarial qaydada təsdiq edilmiş surətləri, şəhərsalma və tikintiyə dair normativ sənədlərdə nəzərdə tutulmuş hallarda obyektin istismara verilməsindən əvvəl tikintinin, onun hissələrinin və ya mühəndis-kommunikasiya təminatı sistemlərinin istismara hazırlığının yoxlanıldığını təsdiq edən sənədlər təqdim edilir. Tikinti obyektinin istismarına icazənin verilməsi üçün müraciətin təqdim edildiyi gündən 30 gün müddətində müvafiq icra hakimiyyəti orqanı obyektin istismarına icazə verir və ya icazə verməkdən imtina edir.5 Hazırda çoxmənzilli yeni tikililərin təxminən 70%-i istismara qəbul edilməyib. Təkcə Bakı şəhərində inşa olunan 1000-dən artıq çoxmənzilli tikilidən təqribən 300-ə yaxını istismara qəbul edilib. Çoxmənzilli yeni binaların istismara qəbul edilməməsinin səbəbləri əsasən aşağıdakılarla əlaqələndirilir: Tikinti fəaliyyəti sahəsinin biznes hesabatında Azərbaycanın ən ağır vəziyyətdə olan ölkələr sırasında olması bilavasitə sahibkarlıq fəaliyyəti zamanı yaradılan maneələr, qeydiyyat məsələlərində mərhələlərin həddindən artıq çoxluğu, uzunmüddətli ekspertizaların tətbiqi, müxtəlif qurumlara müraciət edilmə tələbləri ilə əlaqədardır. Tikintiyə icazənin və tikilinin istismarına icazənin verilməsi üzrə 1 yanvar 2013-cü ildən tətbiq olunan “Vahid Pəncərə” sistemi bu sahədə prosedurları bir qədər sadələşdirsə də, ümumilikdə bürokratik maneələri və prosesin uzunmüddətliliyini aradan qaldırmaq iqtidarında olmamışdır. Belə ki, hazırda “Vahid Pəncərə” prinsipi əsasən sənədlərin vahid dövlət orqanına təqdim edilməsini nəzərdə tutsa da, tikintiyə icazənin və tikilinin istismarına icazənin verilməsi indiki halda da uzun, çoxmərhələli və bürokratik bir prosesi əhatə edir. Bu səbəbdən də həmin pinsipin bir qədər təkmilləşdirilməsinə ehtiyac vardır. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 16 sentyabr 2014-cü il tarixli 309 nömrəli qərarı ilə təsdiqlənmiş “Tikintisinə icazə tələb edilən tikinti obyektlərinin istismarına icazə üçün müraciətə sifarişçi tərəfindən əlavə edilən tikinti sənədlərinin siyası”nda 12 sənəd nəzərdə tutulur və bu sənədin hər birinin alınması özündə bürokratik prosesin aparılmasını ehtiva edir. Nəticə etibari ilə tikintinin aparılmasına dair sənədlərin tam olmaması və sənədləşmə prosesinin düzgün aparılmaması onun istismara qəbul edilməməsinə zəmin yaradır. Nəzarət mexanizminin zəncirvari şəkildə həyata keçirilməməsi tikintinin təsdiqlənmiş sənədlərə və layihəyə uyğun aparılmaması ilə (tikilinin mərtəbələrinin sayı, tikilinin quruluşu, texniki təhlükəsizliyi və s.-nin ilkin sənədləşməyə uyğun olmaması) nəticələnə bilər. Tikilinin istismara qəbulu üçün müvafiq dövlət orqanlarından, o cümlədən su, qaz, elektrik enerjisi və digər kommunal xidmətlər göstərən dövlət orqanlarından rəylərin alınmasında süni manelərin və müəyyən korrupsiya hallarının olması da onun istismara qəbul edilməməsi ilə bağlı əsas problemlərdən biri kimi göstərilir. Belə ki, “Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyi tərəfindən tikinti nəzarətinin mərhələlərlə həyata keçirilməsi qaydalar”ının 3.6.1-bəndinə əsasən yaşayış binaları , o cümlədən mənzillər yalnız elektrik, qaz və su xətlərinə tam həcmdə qoşulduqdan və sayğaclarla təchiz edildikdən sonra istismara qəbul üçün Dövlət Qəbul Komissiyasına təqdim edilə bilərlər. Buna baxmayaraq kommunal xidmət sahələri kommunikasiya və kommunal xətlərinin çəkilməsi üçün istismara qəbul aktının olmasını tələb edirlər. Bina daxilində 50 faiz yaşayışın olması ilə əlaqədar əsassız tələbin qoyulması hallarına da rast gəlinir. Belə ki, tikilinin istismara qəbul edilməsinə binadakı yaşayışın olub olmaması ilə əlaqələndirilməməlidir. Çoxmənzilli yeni binaların qeydiyyatı və lisenziyalaşdırılması məsələləri ilə bağlı problemlərin əksəriyyəti fərdi bizneslə məşğul olmaq istəyən şəxslərlə, həmçinin xırda mənzil tikinti kooperativlərinin sahibləri ilə əlaqədardır. Yeni biznes layihələrini həyata keçirmək məqsədilə onların qanunvericiliyə uyğun olaraq tətbiqi və icrası uzun müddət tələb etməklə yanaşı həmçinin bir sıra qeydiyyat məsələlələrində tələb edilən sənədlərin və mərhələlərin çoxluğu sahibkarları şəffaflıqdan çəkindirərək korrupsiyaya meyillilik yaradır. Eləcə də, bir sıra hallarda sadəcə qeyri-şəffaf fəaliyyət deyil, həmçinin səhlənkarlıq nəticəsində vaxtlı -vaxtında müvafiq tədbirlərin realizə olunmaması da həmin binaların istismara qəbul edilməsində problemlərin yaranmasına əsasdır. Məcəllədə zəmanət müddətinə dair məsələlər də tənzimlənmişdir. Belə ki, tikinti obyektinin istismarı ilə bağlı ən azı 2 il zəmanət müddəti müəyyən edilir. Müddətin axımı tikintinin istismarına icazə verildiyi gündən hesablanır. Tərəflər müqavilə ilə bu müddətdən daha artıq müddət müəyyən edə bilərlər. Zəmanət müddəti ərzində meydana çıxan qüsurlar və çatışmazlıqlar podratçı (baş podratçı) tərəfindən aradan qaldırılır. Lakin aradan qaldırılması mümkün olmayan qüsurlar və çatışmazlıqların olduğu hallarda tikilən binanın statusu ilə bağlı qanunvericilikdə boşluq müşahidə olunur (Məcəllənin 105-ci maddəsi). Yarımçıq binalara vətəndaşların yerləşməsi məsələsi də xüsusi önəm kəsb edən problemlər siyahısındadır. Vətəndaşların vaxtından qabaq istismara qəbul edilməmiş binalara yaşayış məqsədilə köçməsi nəticəsində bina sahiblərinin binanın yarımçıq qalmış məsələlərinin tamamlanması ilə maraqlanmamasına gətirib çıxarır. Yaxşı olardı ki, binada yaşayışın olması qanunvericiliklə tənzimlənsin. Vətəndaşların qəzalı vəziyyətdə binalarda məskunlaşması məhdudlaşdırılsın. “Şəffaflıq Azərbaycan” Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə İctimai Birliyinin çoxmənzilli binaların sakinlərinin üzləşdikləri problemlərlə bağlı keçirdiyi sorğuda respondentlərin cəmi 23,53%-i mənzili müqavilədə göstərilən müddətdə aldıqlarını bildirmişlər. Eyni zamanda respondentlərin yalnız 40%-i mənzillərinin bütün kommunal xidmətlərlə təmin olunduğunu bildirmişlər. \| Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/microsoft-publiser-proqramnda-web-saytlarin-yaradilmasi.html	Microsoft Publiser proqramında web saytlarin yaradilmasi	MÜNDƏRİCAT - GİRİŞ...........................................................................................3 - Web Proqramlaşdırma...................................................................5 - Web sayt layihəsi……………………………………………..…10 - Microsoft Publiser proqramında web saytlarin yaradilmasi .......................................................................................................13 - Web sayt üzərində iş......................................................................15 - Lokal və Web proqramlaşdırma.....................................................17 - PHPdə Web proqramlaşdırma .......................................................20 GİRİŞ Əvvəlcə avtomatlaşdırmanın ne demək olduğunu nəzərdən keçirək. Avtomatlaşdırma nədir ? AVTOMATLAŞDIRMA - insan əməyinin yüngülləş- dirilməsi, əməyin əl formasının sıxışdırılması və məhsuldarlığının artırılması məqsədi ilə maşın, maşınlı texnika və texnologiyaların tətbiqi istehsalın avtomatlaşdırılması fiziki ağır, monoton əməyin aradan qaldırılmasına yönəlmişdir. İdarəetmənin avtomatlaşdırıl-ması istehsalın və təsərrüfat proseslərinin idarə edilməsində kompüterlərdən və informasiyaların emalı və ötürülməsi digər vasitələrindən istifadə edilməsinə əsaslanır. Müasir dövrdə hec bir müəssisəni kompütersiz təsəvvür etmək mümkün deyil. Müəssisədə fəaliyyət göstərən korporativ informasiya sistemi müəssisenin operativ idarə olunmasında əvəzsiz rol oynayır. Sistemin informasiya bazasında müəssisənin istehsal fəaliyyəti, funksional bölmələr ve onların yerinə yetirdikləri funksiyalar, istehsal sahələri, avadanlıq, xammal, materiallar, məhsullar, əmək və maliyyə resursları və s. haqqında informasiya toplanır. Web proqramlaşdırma Web proqramlaşdırmanın 2 növü var - Server tərəfdə proqramlaşdırma - Klient tərəfdə proqramlaşdırma Server tərəfdə proqramlaşdırma dilləri kimi əsasən PHP, PERL, JAVA, C++, ASP və digər AD-dən istifadə olunur. Klient tərəfdə isə JavaScript, VbScript, JScript və s. bu kimi AD-dən istifadə olunsada, bütün Web baxıcılar (browserlər) tərəfindən əsasən JavaScript problemsiz istifadə olunur. Digər klient tərəfdə işləyən skriptlər Web baxıcılar tərəfindən bir mənalı qəbul olunmur: ya işləmir ya da səhvlər verir. Klient tərəfdə işləyən AD-lər dinamik Web səhifələr yaratmağa icazə verir, bu zaman səhifənin bütünlüklə yüklənməsi Serverdən tələb olunmur - yalnız Web səhifənin müəyyən elementləri tələbdən asılı olaraq dinamik dəyişdirilə bilər. Server tərəfdə işləyən AD-lər - skriptlər əsasən müəyyən alqoritmlər əsasında html səhifəni formalaşdırıb, server vasitəsilə klientə ötürür. Klient (yəni biz, daha doğrusu kompüterimizdəki Web baxıcı) bu məlumatları monitora çıxarır. Bu məlumatın mətninə (yəni İdarəetmə Kodlarına - teqlərə) baxsaq orda yalnız HTML teqlərinə(İdarəetmə Kodlarına) və JavaScript AD-nin kodlarına rast gələ bilərik. Server skriptlərinin kodu HTML səhifədə görünmür, yalnız bu skriptlərin işlərinin nəticəsi HTML şəkində bizə çatdırılır. Böyük həcmli, çox funksiyalı Web layihələri Server Skriptlərsiz həll etmək mümkün deyil. Xüsusilə Verilənlər Bazaları ilə iş bunlarsız mümkün deyil. Adi istifadəçi yalnız HTML teqlər vasitəsilə formatlaşdırılmış, Web baxıcıda dizaynerlərin qrafik paketlər vasitəsilə "bəzədikləri" müəyyən səhifəni görürlər. Amma bunun vasitəsilə (Web dizayn) tam funksional saytlar yaratmaq mümkün deyil. O səbəbdən Web səhifələrin yaradılmasında Web proqramlaşdırmaya ən əsas yer ayrılır. Bizim şirkət TSW universal, masştablaşdırmaya imkan verən, çox modullu sistemi vasitəsilə istənilən çətinlikli Web məsələləri həll edir. (TSW sisteminin özəllikləri ilə bağlı məlumatlarla tanış olmağınızı məsləhət görürük). Web Texnologiyalar çox sahə olub, aşağıdakıları əhatə edir: - Web proqramlaşdırma (PERL/PHP/MySQL/JavaScript kimi AD-skript dillərdə professional səviyyədə proqramlaşdırma) - Web dizayn (HTML/DHTML/XML texnologiyaları dərindən bilmək) - Dinamik banerlər (GİF animasiya və MacroMedia Flash animasiyada müxtəlif dinamik səhnələrin hazırlanması) - Web audio/video məlumatların emalı (İnternetə qoşulmaq üçün lazım olan rabitə kanallarının ötürücülük sürətinin artması, video/audio məlumatlı saytların yaradılmasına imkan verir. Yaxın gələcəkdə bu kontentli saytların sayının daha sürətlə artması gözlənilir. Belə tip saytları yaratmaq üçün audio/video məlumatların yaradılması, emalı, ötürülməsi, arxivləşdirilməsi və s. bu kimi məsələlərin Web variantının hazırlanmasına ehtiyac var) - Əməliyyat sistemləri və onlara yüklənmiş Web serverlərlə işləmək qabiliyyəti (Yuxarıda sadalanan bütün texnologiyalar hansısa əməliyyat sisteminin Web serverində istismar olunacağını nəzərə aldıqda, bu serverlərin professional səviyyədə idarə olunmasının nə qədər zəruri bir məsələ olduğu meydana çıxır) və s. Bizim şirkətin yaratdığı bütün məhsullarda bu texnologiyalardan aktiv şəkildə bu və ya digər formada istifadə olunur 6) HTML-faylının başlığını QuikStart pəncərəsində yaxud sonradan vermək olar. Bunun üçün teqindən istifadə edilir.Siçanın göstəricisini teqinin daxilində çıqqıldadın vəTtl düyməsindən istifadə edin. Klaviaturada başlığın adını yazın. Bu veb-səhifənin deyil HTML-faylının başlığıdır.Fayla edilmiş dəyişiklikləri yazıb saxlayın. 7)Yaradılmış səhifəyə brauzerdə baxın.Bunun üçün İnternet Explorer-də file menyusuna daxil olun və Open bəndini seçin. Browse düyməsindən istifadə etməklə indicə yaratdığınız faylın saxlanıldığı qovluğa keçin və faylın adını çıqqıldadın. 8)Veb-səhifənin mətnini formatlamağı öyrənin.Bunun üçün QuickTab panelindəki Fonts və Lists düymələrindən istifadə edin. 9)Faylın mətnini aşağıdakı kimi redaktə edin. what is file Fayl nədir Windowsda həm verilənlərə həm də proqramlara vahid yanaşma var.Orada istifadəçinin rastlaşdığı hər şeyə obyekt kimi baxılır və hər bir obyekt kimi onlar da parametrlərlə və hərəkətlərlə xarakterizə olunur. Windows sisteminin əsas obyektlərindən biri fayldır. Fayl diskdə saxlanılan hər hansı informasiyadir. faylda proqram əməliyyat sisteminin özünün bir hissəsi və ümumiyyətlə hər hansı verilənlər ola bilər. WEB-SAYT LAYİHƏSİ...... Saytın hazırlanmasında müxtəlif ixtisaslı insanlar-dizaynerlər proqramçılar menecerlər iştirak edirlər.İri şirkətlərdə hər kəs öz işi ilə məşğul olur.İstənilən halda internet-layihə bir neçə mərhələdən ibarətdir. 1)Layihələndirmə. Bu mərhələni layihənin meneceri həyata keçirir.Burada layihə haqqında ətraflı məlumat toplanılır qarşıya müəyyən məqsədlər qoyulur və büdcə planlaşdırılır.Bütövlükdə layihənin uğurlu olması məhz bu işlərin nə dərəcədə bacarıqla görülməsindən asılı olur. Bu mərhələnin nəticəsində texnikn tapşırıq hazırlanır. 2)Dizaynın hazırlanması. Dizayner texniki tapşırıqla irəli sürülmüş ideyaları səhifələrin eskizləri şəklində gerçəkləşdirir.Sifarişçiyə gələcək saytın bir neçə dizayn variantı təqdim olunur. 3)Səhifələrin maketlərinin qurulması. Dizayn-maket əsasında HTML dilində şablon səhifələrin maketi yaradılır. 4)Servislərin proqramlaşdırılması. Statik mətn və qrafik informasiya ilə yanaşı saytda müxtəlif interaktiv servisler-istifadəçilərin qeydiyyatı üçün formalar qonaq kitabları və.s ola bilər. Onların yaradılması ilə proqramçı məşğul olur. 5)Saytın nəşri və onun informasiya ilə doldurulması. Bu mərhələdə yaradılmış karkas uzaq serverə köçürülür və sayta mətnlər daxil edilməyə başlanılır.Bunun üçün professional saytlar məzmunun idarəolunma sistemləri ilə təchiz olunur.Bu sistemlərin köməyilə HTML dilində heç nə bilməyənlər də sayta informasiya əlavə edə bilir. 6)Layihənin müşayiət olunması. Hər bir sayt təbliğ olunmalıdır yəni onun populyarlığı yüksəldilməlidir. Bu birdəfəlik deyil planlı iş olmalıdır.Burada sayta daxil olanların sayı izlənilir sayt haqqında fikirləri toplanılır məzmuna dəyişikliklər edilir yeni informasiyalar daxil edilir. Sual oluna bilər: Ümumiyətlə sayt nəyə gərəkdir və o nə üçün yaradılır? Səbəblər müxtelif ola biler. 1)Bəzi şirkətlər İnternetə qazanc mənbəyi kimi baxir.Bu gəlir malların xidmətlərin satışından və reklamlardan əldə oluna bilər. 2)Bir çox şirkətlər internet-layihələrə öz mal və xidmətlərinin reklam olunmasının bir elementi kimi baxır. Onlar gəliri dolayısı ilə əldə etməyi planlaşdırırlar. Belə ki onlar hesab edirlər ki insanlar sayta daxil olmaqla zəruri informasiyanı alacaq bundan sonra birbaşa şirkətə müraciət edərək sifarişlərini verəcəklər. 3)Bəzi internet-layihələrin yaradılmasında ümumiyyətlə heç bir gəlir qazanmaq məqsədi güdülmür. Məsələn hər hansı futbol klubunun fanatlarının saytı. Bəs layihə nə haqqında olacaq? Onun yaradılmasında məqsəd nədir? Bu mövzuda hansı saytlar fəaliyyət göstərir? Saytda hansı materialların yerləşdirilməsi planlaşdırılır? Sayt hansı bölmələrdən xidmətlərdən ibarət olacaq? Bu və digər suallara texniki tapşırıqda cavab verilir.Texniki tapşırıq layihənin ətraflı təsvir olunduğu sənəddir SAYTN DİZAYNIN ÖZƏLLİKLƏRİ. İnternet-saytın dizaynı arasında ortaq cəhətlər çoxdur. Səhifələyicilər kimi veb-dizayner də mətn və qrafik informasiya ilə işləyir. Bununla belə bəzi məqamlar vardır ki onlar internet-saytın dizaynı üçün vacibdir. Birincisi-istifadəçi səhifəni oxumur onu gözdən keçirir.Özü də bu zaman onun baxışları çox xaotik ola bilər. Bu o deməkdir ki elə bir maket qurmaq lazımdır ki istifadəçi bir baxışda ondan baş çixara bilsin özü üçün lazım olan açar sözleri görüntüleri tapsın. İkincisi-jurnalın yaradıcı heyəti həmişə üzərində işlədiyi vərəqin ölçülərini dəqiq bilir.Sayt isə müxtəlif ölçülü monitorlarda təxminən eyni cür görünməlidir.Bu tələbi yerinə yetirmək hecdə asan olmur. Üçüncüsü-yeni jurnalı əlinə götürən kəs bir baxışda informasiyanin həcmini müəyyənləşdirə bilər. Tanış olmadığımız sayta daxil olduqda isə biz orada neçə səhifənin olduğunu təxmini də olsa deyə bilmirik. Dördüncüsü-veb-saytın dizayneri həmişə ziddiyyətli vəziyyətlə qarşılaşır. Bir tərəfdən onun maketinin interfeysi başqa saytlara bənzəməlidir digər tərəfdən isə o orijinal olmalıdır. SAYTİN İNTERNETDƏ NƏŞRİ. Internet şəbəkəsindəki bütün kompüterlərin unikal nömrəsi-IP-ünvanı olur. Hər bir ünvan 32-bitlik ikilik ədəddir. Əlverişlilik baxımından həmin ədəd (IP_ünvan)aralarında nöqtə olan dörd onluq ədəd şəklində göstərilir.Bu onluq ədədlərin hər biri isə 0-dan 255-dək qiymətn ala bilər.Məsələn 74.125.87.147.IP-ünvanı məşhur google.az axtarış sisteminin yerləşdiyi serverə məxsusdur. Aydindir ki belə mənasız rəqəmlər yığınını yadda saxlamaq çətindir. Buna görə də domen adları sistemi-DNS (Domain Name Service)yaradılıb və bu sistem IP-ünvanların əvəzinə istifadəçi üçün daha anlamlı olan adlardan (məsələn www.edu.gov.az)isifadə etməyə imkan verir.Belə ki istifadəçi ünvan sahəsində həmin adı yığdıqda DNS-serverlər avtomatik olaraq onu IP-ünvana çevirir. Şəbəkədə olan bütün adlar müxtəlif səviyyəli domenlərə bölünüb.Hər bir ölkə üçün birinci səviyyəli domen ayrılıb. Məsələn ‘az’ domeni Azərbaycana; ‘de’ domeni Almaniyaya; ‘ru’ domeni Rusiyaya; məxsusdur.Ərazi domenləri adlanan belə domenlərlə yanaşı birinci səviyyəli digər domenlər də mövcuddur.Məsələn ‘.com’ domeni kommersiya qurumlarını ‘.gov’ domeni hökumət təşkilatlarını və.s birləşdirir. Birinci səviyyəli domenlər azdır yəni domenlər nadir hallarda meydana çıxır.Hər bir birinci səviyyəli domen sonsuz sayda daha aşağı səviyyəli domeni ünvanlaya bilər. Az domenində adların paylanması ilə Azərbaycanda xüsusi şirkət məşğul olur.Orada ikinci səviyyəli domenlər qeydiyyatdan keçirilir.Məsələn azerbaijan.az ict.az ayna.az belə domenlərdəndir.Hər bir domenin sahibi öz domeninin alt-domenlərini yarada bilər. İnternet şəbəkəsində təmsil olunmaq istəyən hər bir hüquqi yaxud fiziki şəxs domen adının seçilməsinə xüsusi diqqət yetirməlidir.Belə ki domen adları müəyyən prinsiplərə cavab verməlidir. .seçilmiş ad saytın mahiyyətinə uyğun gəlməlidir(məsələn rabita.az) .ad mümkün qeder uzun olmamalıdır(ict.az) .çalışmaq lazımdır ki domen adı kimi seçilən söz ingilis əlifbasının hərflərindən ibarət olsun (məsələn orman sözü meşə sözündən daha uğurludur). Münasib adın tapılması məsələnin bir tərəfidir:ola bilər ki sizin seçdiyiniz adı kimsə artıq öz adına qeydıyyatdan keçirib. HOSTİNQ. Domen adını qeydiyyatdan keçirdikdən sonra siz həmin ada hüququnuzu təsdiq edən rəsmi sənəd alırsınız.Lakin ada sahib olmaq hələ kifayət deyil siz öz layihənizi hımişə İnternetə bağlı olan bir serverdə yerləşdirməlisiniz.Saytların yerləşdirilməsi və onlara xidmət göstərilməsi ilə çoxsaylı şirkətlər məşğul olur.Belə xidmətlərə hostinq deyilir.Hostinq xidməti göstərən şirkət təkcə sayt üçün diskdə yer ayırmır həmçinin bir sıra servislər verir (verilənlər bazasının dəstəklənməsisaytın idarə olunması və.s)Müqavilə imzalandıqdan sonra domen adı konkret serverə yönəldilməlidir.Bundan sonra sayta aid bütün fayllar həmin serverə göndərilir(köçürülür). Ödənişli hostinq xidməti göstərən şirkətlərlə yanaşı üçüncü səviyyəli domen adlarını və disk sahəsinin havayı verən çoxlu şirkətlərdə mövcuddur. FTP.Faylları uzaq kompüterə köçürmək üçün FTP-protokolunu dəstəkləyən istənilən fayl menecerində n istifadə etmək olar.Məsələn proqramçılar arasında FAR proqramı daha populyardır PHPda Web proqramlaşdırma Bu gün biz PHP-də web-proqram yazmağa ilk addım atmağa çalışacayıq. PHP nədir, onu "nə ilə yeyirlər?" kimi suallara cavab verməyə çalışacam. PHP əsasən veb proqramlaşdırma dili olub,ilk öncə Rasmus Lerdof tərəfindən icad edilmişdi. Əslində PHP C və Perl kimi dillərin asanlaşdırılmış və web üçün uyğunlaşdırılmış bir variantı kimi meydana gəlmişdir. Ancaq ,sonradan bu dil çox inkişaf etmiş və hal hazırda bir çox veb serverlər tərəfindən dəstəklənməkdədir. PHP sözü ilk dəfə Lerdof tərəfindən Personal Home Page ( Şəxsi ev səhifəsi) sözlərinin baş hərfləri ilə adlandırılmışdır. Sonradan O Hypertext Preprocessing adını almışdır. PHP nin üstünlükləri: 1) PHP kod HTML kodun içərisində belə işlənə bildiyindən, PHP də yazılan veb səhifələr tez yüklənir 2) PHP Açıq Kod Sisteminə malik bir proqramlaşdırma dilidir 3) PHP çox asan dil olduğundan , yeni başlayanlar üçün də sərfəli bir dildir 4) PHP Windows,Linux,Macintosh və s. kimi əməliyyat sistemlərində işlənir 5) Əgər sizin php scriptiniz düzgün yazılıbsa ,onda proqramın kodu istifadəçilər tərəfindən görsənməyəcək (Gələcəkdə özünüz bunun şahidi olacaqsınız) 6) PHP demək olar ki, yalnız web proqramistin fantaziyası ilə məhdudlaşır.Webə aid nə istəsəniz, php nin köməyi ilə edə bilərsiniz və s... İlk öncə saytlar statik quruluşa malik idi. Yəni , məsələn indiki forum kimi forum scripti o zaman yox idi, istifadəçi qeydiyyatı, mövzu açıb, mövzuya cavab vermək və s... kimi funksiyalar o zaman yox idi. PHP yaranandan sonra isə artıq saytlar canlanmağa başladı. Artıq saytlar hər bir istifadəçinin istəyinə uyğun görünüş ala bilər,istifadəçi məlumatlarını saytda saxlaya bilər,digərləri ilə fikir mübadiləsi edə bilər və s... Saymaqla bitməz. PHP- Server Side Script sayılır. Server Side dedikdə,məlumatların istifadəçinin veb səyyahında yox ( veb səyyah - web browser ) , serverdə analiz - sintez olunması nəzərdə tutulur. Gəlin aydınlıq gətirək. Yəqin ki, elə saytara rast gəlmisiniz ki,qeydiyyat zamanı yaddan çıxardıb bəzi lazımı bölmələri doldurmamısınız. Bu zaman qeydiyyat düyməsini klik edən kimi veb səyyahda balaca pəncərə açılır və təqribən belə bir yazı çıxır: "Bütün lazımi bölmələri doldurun!". Diqqət yetirin. Bu zaman açdığınız veb səhifə yenilənmir. Bax bu JAVA SCRİPT dilinin köməkliyi ilə baş verir. Client Side Language demək olar. Yəni ki, analız elə istifadəçinin öz veb səyyahında baş verir. Bu zaman hətta,internetdən ayrılsaq da, həmin səhifədəki Java Script işləyəcək. Yəni,həmin bölmələri boş qoyun və Qeydiyyat düyməsini basın,interenetə qoşulu olmadığınıza baxmayaraq, siz həmin səhv haqqında məlumat alacaqsınız.Amma sız bütün bu proseslərin analızını həmin Java scriptin kodlarına baxmaqla da bilə bilərsiniz. Amma PHP nin analızı aparması üçün veb server lazımdır. Və bu haldakı,veb serverdə analiz gedir və istifadəçi yalnız nəticəni görür və hər istifadəçi uyğun olaraq məlumatlar alır.Bununla yanaşı istifadəçilər,php nin kod hissəsini görmürlər , bu isə təhlükəsizliyin başlanğıc addımlarından biridir. MICROSOFT PUBLISHER PROQRAMINDA VEB-SAYTLARIN YARADILMASI... Mıcrosoftda Publisher proqramında sadə veb-saytlar da yaratmaq olar.Lakin məzmunu daim yenilənən mürəkkəb saytların yardılmasında bu proqramdan istifadə olunması məqsədəuyğun deyil. Veb-sayt üzərində iş başa çatmayıbsa onu Publisher faylı kimi saxlamaq lazımdır.Yalnız veb-sayt hazır olandan sonra HTML formatında saxlanılır.HTML formatındaolan faylları Microsoft Publisher mühitində açmaq və redaktə etmək olmur.Lakin bu əməliyyatları mətn redaktorunda eləcə də HTML redaktorunda(məsələn xüsusi olaraq veb- saytların yaradılması və onların idarə olunması üçün nəzərdə tutulmuş Microsoft FrontPage proqramında)yerinə yetirmək mümkündür.MicroSoft Publisher proqramında yaradılmış veb-saytı Microsoft FrontPage proqramına import etmək olar.Microsoft Publisher proqramı ilə işə başlamazdan öncə gələcək saytın məzmununu və strukturunu müəyyənləşdirmək lazımdır.Bu proqram sadə struktura malik olan saytları yaratmağa imkan verir.Saytın hər bir səhifəsinin məzmunu haqqında düşünün.Strukturunu səhifələrin adlarını daxili və xarici istinadları göstərməklə saytı kağızda əks etdirin. VEB-SAYTIN YARADILMASI... 1)Microsoft Publisher proqramını başladın. 2)Ekranın solunda əks olunan New Publication tapşırıqlar panelində nəşr növləri siyahısından Web Sites and E-mail növünü seçin.Bu zaman pəncərənin sağ hissəsində veb-saytların müxtelif şablonları əks olunacaq. 3)Lazım olan şablon seçildikdən sonra Easy Web Site Builder (Sadə Vebsayt Qurucusu )başladılır.Burada (Your Site Goals)müəyyən təyinatlı səhifələrin siyahısı verilib ki onlardan istədiyinizi veb-sayta qoşmaq olar.Bunun üçün hər bir adın önündəki yoxlama boksunu qeyd edib sonda OK düyməsini çıqqıldadın. Veb-sayta sonradan da yeni səhifə artırmaq olar.Bunun üçün Insert menyusunun Page bəndini çıqqıldadın.Açılan Insert Web Page dialoq boksunda artırmaq istədiyiniz səhifənin növünü seçin və OK düyməsini basın. 4)Ekrana Personal Information dialoq boksu çıxarsa uyğun sahələri doldurun və OK düyməsini çıqqıldadın .Burada özünüz işiniz yaxud çalışdığınız qurum haqqında məlumatlar toplanıb.Bu məlumatları bir dəfə yazıb saxlasanız onları hər dəfə daxil etməyə lüzum qalmayacaq.İnsert menyusunun Personal Information bəndinə daxil olmaqla istədiyiniz fərdi məlumatı nəşr məhsuluna əlavə edə bilərsiniz. 5)Proqramın baş pəncərəsinin sol hissəsində yerləşən Web Site Options tapşırşqlar paneli veb-saytın yaradılmasına yardım üçün nəzərdə tutulub.Naviqasiya sahəsi saytın başqa səhifələrinə hiperistinadı təmin edir.Əgər naviqasiya sahəsini solda, əlaqəli səhifələrin başlıqlarını isə hər səhifənin aşağısında yerləşdirmək lazımdırsa onda Navigation bar bölümündə Vertical and Bottom variantını seçin. Əgər naviqasiya sahəsinin yalnız sol tərəfdə əks olunmasını isəyirsinizsə onda Vertical Only variantını seçin.Bottom Only variantını seçdikdə naviqasiya zolağı yalnız səhifənin aşağısında olacaq. Əgər ümumiyyətlə naviqasiya sahələrinin olmasını istəmirsinizsə None variantını seçin. 6)Web Site Options tapşırıqlar panelində Color Schemes bəndini çıqqıldadın. Bu zaman siz mövcud rəng sxemlərindən birini seçə yaxud Custom color scheme bəndini çıqqıldatmaqla öz rəng sxeminizi yarada bilersiniz.Yaratmış olduğunuz rəng sxemini sonradan istifadə üçün yazıb saxlaya bilərsiniz.Bunun üçün Color Schemes dialoq boksunda Save Scheme düyməsini çıqqıldadın rəng sxeminizə ad verin sonra iki dəfə OK düyməsini çıqqıldadın. 7)Font Schemes bəndini çıqqıldadın.Mövcud şrift sxemlərindən birini seçin yaxud Styles and Formatting bəndini çıqqıldatmaqla öz sxeminizi yaratmaq rejminə keçin.Veb şrift sxemlərindən istifadə etməklə siz öz veb-saytınıza professional görünüş vermiş olursunuz.Microsoft Publisher 2003 proqramı 10 şrift sxemi təklif edilir. 8)Faylı saxlamaq üçün File menyusunda Save As komandasını seçin. 9)Fayla ad verib Save düyməsini çıqqıldadın. FON GÖRÜNÜTÜNÜN VƏ FON SƏSİNİN ƏLAVƏ OLUNMASI.... 1)Microsoft Pulisher proqramını başladın. 2)Yazıb saxlamış olduğunuz veb-sayt faylını açın. 3)Format menyusunda Background komandasını seçin. 4)Rəng nümunəsini Background tapşırıqlar sahəsinin Apply a background yaxud More colors bölümündə seçin. 5) Əgər fon üçün əlavə naxışlardan istifadə etmək istəyirsinizsə tapşırıqlar sahəsinin aşağı hissəsində More backgrounds sətrini çıqqıldadın.Effects dialoq boksu açılacaq. 6)Dəyişikliklər etdikdən sonra OK düyməsini çıqqıldadın. 7)Tapşırıqlar sahəsində Background sound bəndini çıqqıldatsanız siz veb-sayta musiqi, yaxud səs effekti əlavə etmək imkanı əldə edəcəksiniz. 8)Səsi əlavə etmək üçün Browse düyməsini çıqqıldadın.Qoşmaq istədiyiniz səs faylnı tapın.Həmin faylın adını sonra isə Open düyməsini çıqqıldadın. Veb-saytlarda səs müşaiyəti məqsədilə səs fayllarının populyar .mp3 formatından istifadə etmək olmaz. Buna görə də bu məqsədlə uzantısı .mid, .midi, yaxud wav olan fayllar seçmək lazımdır. 9)Əgər əlavə olunan səsin kəsilmədən təkrarlanmasını isəyirsinizsə, Loop forever variantını seçin. Yox,əgər qoşulmuş faylın müəyyən sayda səslənməsini isəyirsinizsə,Loop variantını seçin və mətn boksunda təkrarlanmaların sayını göstərin.Sonda OK düyməsini çıqqıldadın. 10)Veb-satı Microsoft Publisher formatında saxlayın. VEB-SAYT ÜZƏRİNDƏ İŞ.... Veb-sayta səhifərin artırılması-1)Microsoft Publisher proqramını başladın. 2)Yaddaşda saxlamış olduğunuz veb-sayt fayllarından birini açın. 3)Insert menyusunda Page komandasını seçin yaxud Web Site Options tapşırıqlar sahəsinin aşağı hisəssində yerləşən Insert a Page sətrini çıqqıldadın.İnsert Web Page dialoq boksu açılacaq. 4)Select a page type siyahısından istədiyiniz növ səhifəni seçin.Bu yeni səhifəyə keçid üçün saytın başlanğıc səhifəsində düymə yerləşdirmək istəyirsinizsə Add hyperlink to navigation bars yoxlama boksunu qeyd edib More düyməsini çıqqıldadın. 5)Number of new pages sahəsində əlavə olunacaq yeni səhifələrin sayını göstərin və cari səhifədən əvvəl (Before current page) yaxud cari səhifıdən sonra (After current page)variantını seçin .6) Options bölümündə Duplicate all objects on page variantını seçin və obyektlərin haradan köçürüləcəyi səhifənin nömrəsini qeyd edin.Əgər yeni səhifəyə formatlama elementlərini qoşmağa gərək yoxdursa yəni boş səhifə yaratmaq lazımdırsa onda İnsert blank pages variantını seçin.Yox əgər yeni səhifəyə yalnız mətn sahəsi əlavə etmək istəyirsinizsə Create one text box on each page variantını seçin. 7)OK düyməsini çıqqıldadın. 8)Veb-sayt Microsoft Publisher formatında saxlayın. HİPERİSTİNADLARIN YARADILMASI.. Bir səhifədə olan hər hansı mətn blokunu yaxud görüntünü veb-saytın başqa bir səhifəsi ilə əlaqələndirmək olar.Hiperistinad-başqa faylla əlaqəli olan və siçanın çıqqıltısına reaksiya verən seçdirilmiş obyektdir. 1.Başqa səhifə ilə əlaqələndirmək istədiyiniz görüntünü çıqqıldadın, yaxud mətn blokunu seçdirin. 2.Insert menyusunda Hyperlink komandasanı seçin, yaxud alətlər zolağındakı Insert Hyperlink düyməsini çıqqıldadın.Uyğun dialoq boksu açılacaq 3.İnsert Hyperlink dialoq boksunun Link to bölümündə Place in This Document simgəsini çıqqıldadın. 4.Bu hiperistinadla əlaqələndirmək istədiyiniz səhifəni sağdakı siyahıdan seçin. 5.OK düyməsini çıqqıldadın. 6.Veb-saytı Microsoft Publisher formatında saxlayın. QRAFİK Obyektin Bir Hissəsinin Hiperistinadla Çevrilməsi.... Mətnin hər hansı hissəsi-cümlə,ayrıca söz,hətta bir simvol da hiperistinad ola bilər. Bəs qrafik gürüntünün müəyyən hissəsi də hiperistinad ola bilərmi? Bu məqsədlə Hot Spot alətindən istifadə etmək olar. 1)Müəyyən bir hissəsinə hiperistinad verəcəyiniz qrafik obyekti çıqqıldadın. 2)Proqramın baş pəncərəsinin sol qırağı boyunca yerləşmiş Objects alətlər zolağında Hot Spot düyməsini çıqqıldadın. 3)Siçanın göstəricisinin qrafik obyektin istinad verəcəyiniz hissəsinə aparın və sol düyməni basılı saxlayaraq, həmin hissəni əhatə edəcək düzbucaqlı çəkin.İnsert Hyperlink dialoq boksu açılacaq. 4)İnsert Hyperlink dialoq boksunda mövcud fayla,veb-səhifəyə, yaxud yeni yaradılan saytın səhifəsinə hiperistinad yaradın. 5)OK düyməsini basın. 6)Qrafik obyektin üzərində Hot Spot alətinin çərçivəsi görünəcək. 7)Əgər çərçivə qrafik obyektin hiperistinad yerləşdirilən hissəsini tam əhatə etmirsə onun ölçülərini və yerini dəyişdirin. 8)Veb-saytı Microsoft Publisher formatında saxlayın. VEB-SƏHİFƏYƏ QABAQCADAN BAXIŞ....... 1)File menyusunda Web Page Preview komandasını seçin.Bu zaman avtomatik olaraq Internet Explorer yaxud başqa bir brauzer başladılacaq və pəncərədə veb-saytın başlanğıc səhifəsi əks olunacaq. 2)Düzgün işləyib-işləməməsinə əmin olmaq üçün bütün hiperistinadları yoxlayın. Veb-Saytın HTML formatında saxlanması....... Artıq qeyd olunduğu kimi Veb-saytı Internetdə yerləşdirənədək Microsoft Publisher formatında saxlamaq lazımdır.Bu format veb-saytı redaktə etməyə imkan verir.Veb-sayt üzərində işi bitirdikdən sonra onu HTML formatına çevirmək lazımdır, çünki Dünya Hörümçək Toru məhz bu formatı dəstəkləyir. Yaradılmış veb-saytı HTML formatına çevirməmişdən öncə bütün son dəyişiklikləri yazıb, Microsoft Publisher formatında saxlamaq lazımdır.Bu çox önəmlidir, çünki HTML formatında olan sənədi Microsoft Publisher proqramı vasitəsilə redaktə etmək olmur. 1)File menyusunda Publish to the Web komandasını seçin.Uyğun dialoq boksu açılacaq. 2)File name sahəsində faylın adının necə yazıldığını yoxlayın.Sizə index.htm, default.htm və ya home.htm kimi adlar susqunluqla veb-saytların başlanğıc səhifəsinin adı kimi qəbul edilir. 3)Save düyməsini basın. 4)Veb-saytın necə işlədiyini yoxlamaq üçün HTML faylını saxladığınız qovluğa keçin və onun adını qoşa çıqqıldadın.. LOKAL VƏ WEB PROQRAMLAŞDIRMA. Lokal proqramlaşdırma. Şirkət, təşkilat və fərdi şəxslər üçün müxtəlif tipli lokal proqramların(ayrıca kompüter, lokal/korporativ şəbəkə üçün) hazırlanması. Bu zaman məsələdən asılı olaraq müxtəlif alqoritmik dillərdən istifadə olunur. (VB, C(C++, C#), Delphi, Assembler və s.) Web proqramlaşdırma. Müxtəlif tipli saytların və portalların hazırlanması. Bu zaman şirkətimiz tərəfindən yaradılmış unikal skriptlərdən istifadə olunur. Bu isə saytların mühafizəsini maksimum səviyyədə təmin olunmasına şərait yaradır. İstifadə olunan web dillər – PHP, JavaScript, PERL, MySQL Proqram Sistemləri haqqında Müasir dünyanın informasiya dünyası olması şəksizdir. İnformasiyanın istehsalı və istehlakı müasir İnformasiya Texnologiyalarının tətbiqi olmadan demək olar ki, qeyri-mümkündür. Bu texnologiyaların önündə proqramlaşdırma gedir. Müasir proqram sistemlər öz əcdadlarından daha mükəmməl olmalarına baxmayaraq, informasiya ilə bağlı bütün problemələri həll etmək iqtidarında deyillər və proqramçılara ehtiyac daha da çoxalıb. Tam universal sistmlər mövcud deyildir. Süni intelekt sahəsində aparılan tədqiqatlar bütün işlərə yarayacaq universal, ağıllı sistelmlərin yaradılmasına nail olmadı. Kompüter istifadəçiləri arasında geniş yayılmış "intelektual" sistem fikiri mifdən başqa bir şey deyil. Yalnız konkret məsələləri həll etmək üçün proqram sistemləri mövcuddur. Bu sistemlər sadə və ya mürəkkəb alqoritmlərə malik ola bilər, amma onlar nəzərdə tutulmamış məsələlərin həllində acizdirlər. Hər hansı proqram sisteminin yaradılması əsasən 5 mərhələni əhatə edir: Texniki məsələ. Sifarişçi və icraçı arasında danışıqlar. Sifariş veriləcək proqram sistemin giriş və çıxış parametrlərinin(formalarının) müəyyən olunması.Proqram sistemin yaradılması üçün zəruri olan "Texniki məsələ" adlı sənədin hazırlanması. Texniki layihə. "Texniki məsələ" sənədinin əsasında proqram sistemin ümumi layihə-alqoritmini əhatə edən sənədin hazırlanması. Bu mərhələdə aşağıdakı məsələlər araşdırılır və həll olunur: sistemin giriş və çıxış bloklarının və onlar arasındakı əlaqələrin müəyyən olunması; verilənlər bazasının tipinin müəyyən olunması; məsələni həll etmək üçün lazım olan Alqoritmik Dilin və dillərin müəyyən olunması; məsələnin texniki təminatının müəyyən olunması. Bu mərhələnin nəticəsi "Texniki Layihə" sənədidir. Proqramlaşdırma. Proqramçı "Texniki Layihə" sənədi əsasında proqram təminatını hazırlamağa başlayır. Bu mərhələdə proram təminatının sinifləri, funksiyaları, qlobal dəyişənləri, massivləri, verilənlər bazaları yaradılır, mühafizə məsələləri həll olunur. Bu mərhələnin nəticəsi işlək şəraitə gətirilmiş proqram təminatıdır. Ekspremental tətbiq. Bu mərhələ yaradılmış proqram təminatının yoxlanılması üçün nəzərdə tutulub. Qabaqcadan hazırlanmış yoxlama testləri vasitəsilə proqram təminatı yoxlanılır. Yoxlama testlrəri qabaqcadan hazırlanmış, verilmiş giriş parametrləri əsasında alınacaq nəticəni özündə saxlayan yoxlama sistemi olub, proram təminatının necə işləməsini müəyyən etmək üçün nəzərdə tutulub. İstismar. Ekspremental tətbiq bitəndən sonra proqram təminatının istismarı başlayır. Göstərilən bütün mərhələlər bir-birlərilə sıx əlaqədə olub, proqram təminatının yaradılması müddətində bir-birlərini korreksiya edir. Bizim şirkət yaratdığı bütün prorqam təminatlarında bu mərhələləri tətbiq edir. Bu səbəbdən də yaratdığımız sistemlər öz yüksək keyfiyyətinə görə digərlərindən fərqlənir. Proqram sistemlərin əsasən 3 növü var: Lokal proqramlaşdırma. Ayrıca kompüter, lokal/korporativ şəbəkələr üçün nəzərdə tutulan proqram sistemlər. Bununla yanaşı ofis sistemlərləri üçün nəzərdə tutulan Plug In tipli proqram sistemlərdə lokal proqramlaşdırmanın ayrıca bir sahəsidir. WEB proqramlaşdırma. WEB serverlərdə yerləşərək İnternet şəbəkəsində klientlərə xidmət edən proqram/skript sistemlər. Qarışıq proqramlaşdırma. Yuxarıda göstərilən proqram sistemləri xüsusi interfeyslə bağlanmış sistemlərdir. Bu sahə yaxın gələcəkdə əsas proqramlaşdırma sahəsinə çevriləcək. Lokal proqramlaşdırma İngilis dili C++-un əsasında yaradılıb (proqramçı lətifəsi) Klassik mənada proqramlaşdırma deyəndə məhz lokal proqramlaşdırma nəzərdə tutulur. Proqram sistemlərin yaradılmasının 2-ci mərhələsində ("Texniki layihə") hansı Alqoritmik Dildən(dillərdən) (AD) istifadə olunacağı müəyyənləşdirilir. Çünki AD-in seçilməsi, yalnız "Texniki məsələnin" tam araşdırılmasından sonra müəyyən olunur. AD-lər yalnız instrumental mahiyyət daşıyır. Həll olunacaq məsələnin optimal həll üçün uyğun AD-nin seçilməsi zəruridir. Gənc proramçıların bəziləri bu məsələni dəqiq anlamadıqları üçün bildikləri AD-i yerli-yersiz tətbiq etməyə çalışırlar. Bu isə proqram sistemlərin gələcək istismarında ciddi səhvlərin əmələ gəlməsinə gətirib çıxarır. Uyğun AD-in düzgün seçilməməsi ləng, qeyri-optimal və idarəsi mürəkkəb olan proqram sistemlərin əmələ gəlməsinin əsas səbəblərindən biridir. Biz sifarişlərimizi həll etməmişdən öncə hansı AD-dən istifadə olunacağı haqda ciddi araşdırma aparırıq. Məsələnin həlli tələb edərsə yeni AD-nin öyrənilməsi üçün ayrıca vaxt ayırırıq. Çünkü əsas məqsəd keyfiyyətli proqram sisteminin yaradılmasıdır! Lokal proqramlaşdırmada biz aşağıdakı proqram-sistem alətlərdən istifadə edirik:İT məsələ Məsələnin həll etmək üçün nəzərdə tutulmuş AD və digər proqram-sistem alətlər Kiçik və orta ölçülü Verilənlər Bazası (100000 yazıya qədər), ümumi xarakterli problem məsələlər VB (VB.NET) AD-i, SQL müraciət imkanlı MDB bazalar Böyük ölçülü Verilənlər Bazası (100000-dən yuxarı yazıya malik olan), ümumi xarakterli problem məsələlər FoxPro/Delphi AD-ləri, SQL müraciət imkanlı MDB/DB/MsSQL bazaları Böyük ölçülü Verilənlər Bazası, mühafizə və avtorizasiya məsələsi maksimum nəzərdə tutulan, bank məsələləri SQL müraciət imkanlı Oracle bazaları, VB/FoxPro/Delphi Riyazi məsələlər VB (VB.NET)/FORTRAN, MatLab sistemi Proqram təminatının mühafizəsi Assembler/C(C++, C#), debaqerlər - WinICE/WinDasm/IDA, HEX redaktorlar Yeni yaradılmış texniki avadanlıqların drayverləri əhatə edən sistem-məsələlər Assembler/C(C++, C#), debaqerlər - WinICE/WinDasm/IDA, HEX redaktorlar Crack Assembler/C(C++, C#), debaqerlər - WinICE/WinDasm/IDA, HEX redaktorlar Real Proqram sitemlərdə yuxarıda göstərdiyimiz İT məsələlərin bir neçəsi ola bilər. Ofis sistemlərində proqramlaşdırma Lokal proqramlaşdırmanın alt-sistemi kimi Ofis proqramlarında proqramlaşdırmanı ayrıca qeyd etmək istərdik. Göstərdiyimiz kimi ideal universal sistem mövcud deyil. Ofis proqramları istifadəçiyə maksimum yaxınlaşdırılsada (yəni xüsusi bacarıq tələb etmədən hər bir insanın istifadəsi üçün nəzərdə tutusada), bu sistemlərin istismarı zamanı elə məsələlər ortaya çıxır ki, onları bu sistemin mövcud rejimləri vasitəsilə həll etmək qeyri-mümkün olur. Məsələn, MsWord-də Azərbaycan dilində olan mətnin qrammatik qaydalar əsasında hecalamaq, mətnin kod cədvəlinin dəyişdirilməsi və ya MsExcel-də ədədlərin Azərbaycan dilində sözlərlə avtomatik əvəz etmək. Bu sistemlərin yaradıcıları bu cür problemləri həll etmək üçün öz sistemlərinin daxilində proqramlaşdırma imkanı yaradıblar. Demək olar ki, bütün müasir sistemlərin (qrafik, animasiya, mətni və d. redaktorlarında - ofis proqramlarında) daxili Alqoritmik Dilləri mövcuddur. Yuxarıda adların çəkdiyimiz MsWord, MsExcel və MisroSoftun digər ofis proramlarının daxili dili VBA(Visual Basic for Aplication)-dır. Faktiki VBA "Visual Basic"-in alt çoxluğu olmaqla, onun bütün əsas imkanlarını özündə saxlayıb.VBA çox geniş yayılıb, bəzi proqramlaşdırma şirkətləri öz məhsullarının daxili dili kimi bu AD-dən istifadə edirlər. Məsələn, Corel şirkətinin məşhur qrafik paketləri Corel Draw/PhotoPaint sistemləri də VBA-dan istifadə edir. Bizim şirkət VBA-da bir neçə sistem yaradıb. Bunlardan sosialoji sorğular üçün nəzərdə tutulmuş Excel VBA-da realizə olunmuş bir neçə xüsusi sistemi, mətnin kod cədvəlini dəyişən Word VBA-da yazılmış sistem, Word-dən FrontPage-ə import olunmuş mətni "abıra" salan FrontPage VBA-da yazılmış sistemi misal gətirə bilərik. Hal-hazırda Excel VBA-da TsMuhasib sistemi üzərində iş gedir. Əgər sizdə ofis proqramları ilə bağlı problemlər varsa və ya bu proqramlara yeni imkanlar əlavə etmək istəyirsinizsə bizə müraciət edə bilərsiz. Web proqramlaşdırma Web proqramlaşdırmanın 2 növü var: Server tərəfdə proqramlaşdırma Klient tərəfdə proqramlaşdırma Server tərəfdə proqramlaşdırma dilləri kimi əsasən PHP, PERL, JAVA, C++, ASP və digər AD-dən istifadə olunur. Klient tərəfdə isə JavaScript, VbScript, JScript və s. bu kimi AD-dən istifadə olunsada, bütün Web baxıcılar (browserlər) tərəfindən əsasən JavaScript problemsiz istifadə olunur. Digər klient tərəfdə işləyən skriptlər Web baxıcılar tərəfindən bir mənalı qəbul olunmur: ya işləmir ya da səhvlər verir. Klient tərəfdə işləyən AD-lər dinamik Web səhifələr yaratmağa icazə verir, bu zaman səhifənin bütünlüklə yüklənməsi Serverdən tələb olunmur - yalnız Web səhifənin müəyyən elementləri tələbdən asılı olaraq dinamik dəyişdirilə bilər. Server tərəfdə işləyən AD-lər - skriptlər əsasən müəyyən alqoritmlər əsasında html səhifəni formalaşdırıb, server vasitəsilə klientə ötürür. Klient (yəni biz, daha doğrusu kompüterimizdəki Web baxıcı) bu məlumatları monitora çıxarır. Bu məlumatın mətninə (yəni İdarəetmə Kodlarına - teqlərə) baxsaq orda yalnız HTML teqlərinə(İdarəetmə Kodlarına) və JavaScript AD-nin kodlarına rast gələ bilərik. Server skriptlərinin kodu HTML səhifədə görünmür, yalnız bu skriptlərin işlərinin nəticəsi HTML şəkində bizə çatdırılır. Böyük həcmli, çox funksiyalı Web layihələri Server Skriptlərsiz həll etmək mümkün deyil. Xüsusilə Verilənlər Bazaları ilə iş bunlarsız mümkün deyil. Adi istifadəçi yalnız HTML teqlər vasitəsilə formatlaşdırılmış, Web baxıcıda dizaynerlərin qrafik paketlər vasitəsilə "bəzədikləri" müəyyən səhifəni görürlər. Amma bunun vasitəsilə (Web dizayn) tam funksional saytlar yaratmaq mümkün deyil. O səbəbdən Web səhifələrin yaradılmasında Web proqramlaşdırmaya ən əsas yer ayrılır. Bizim şirkət TSW universal, masştablaşdırmaya imkan verən, çox modullu sistemi vasitəsilə istənilən çətinlikli Web məsələləri həll edir. (TSW sisteminin özəllikləri ilə bağlı məlumatlarla tanış olmağınızı məsləhət görürük). Web Texnologiyalar çox sahə olub, aşağıdakıları əhatə edir: Web proqramlaşdırma (PERL/PHP/MySQL/JavaScript kimi AD-skript dillərdə professional səviyyədə proqramlaşdırma) Web dizayn (HTML/DHTML/XML texnologiyaları dərindən bilmək) Dinamik banerlər (GİF animasiya və MacroMedia Flash animasiyada müxtəlif dinamik səhnələrin hazırlanması) Web audio/video məlumatların emalı (İnternetə qoşulmaq üçün lazım olan rabitə kanallarının ötürücülük sürətinin artması, video/audio məlumatlı saytların yaradılmasına imkan verir. Yaxın gələcəkdə bu kontentli saytların sayının daha sürətlə artması gözlənilir. Belə tip saytları yaratmaq üçün audio/video məlumatların yaradılması, emalı, ötürülməsi, arxivləşdirilməsi və s. bu kimi məsələlərin Web variantının hazırlanmasına ehtiyac var) Əməliyyat sistemləri və onlara yüklənmiş Web serverlərlə işləmək qabiliyyəti (Yuxarıda sadalanan bütün texnologiyalar hansısa əməliyyat sisteminin Web serverində istismar olunacağını nəzərə aldıqda, bu serverlərin professional səviyyədə idarə olunmasının nə qədər zəruri bir məsələ olduğu meydana çıxır) və s. Bizim şirkətin yaratdığı bütün məhsullarda bu texnologiyalardan aktiv şəkildə bu və ya digər formada istifadə olunur. Qarışıq proqramlaşdırma Korporativ şəbəkələrdə məlumatların saxlanılması və korporativ klientlər tərəfindən istifadəsi üçün lokal və Web proqramlaşdırmadan eyni zamanda istifadə edilməsi zəruriyyəti ortaya çıxır. Hər iki tip üzrə yaradılmış proqram sistemlər arasında interfeysin(keçid proqramlarının) yaradılması Qarışıq Proqramlaşdırmanın ən əsas məsələsidir. Hər iki sahədə proqram sistemləri yaratmağa qadir olan şirkətimiz Qarşıq proqramlaşdırmada sahəsində də sizə unikal həll metodları təklif edir. Mövzu ilə bağlı məqalələrLocal və korporativ şəbəkələr Local və korporativ şəbəkələr. Şirkət və təşkilatın ofisində olan kompüterlərin lokal şəbəkədə birləşdirilməsi. Əgər kompüterlər bir binada yerləşmirsə korporativ şəbəkənin yaradılması. Lokal/korporativ şəbəkənin İnternet çıxışının təmin olunması. Şirkətimizin əsas fəaliyyət sahələrindən biridir və bu sahə əsasən aşağıdakı işləri nəzərdə tutur: Şirkət və təşkilatın ofisində olan kompüterlərin lokal şəbəkədə birləşdirilməsi. Əgər kompüterlər bir binada yerləşmirsə korporativ qlobal şəbəkənin yaradılması. Lokal/korporativ şəbəkələrdə İnternet resurslardan istifadə olunması. Məsələdən asılı olaraq şəbəkə aşağıdakılara bölünür: Serversiz şəbəkə. Şəbəkəyə qoşulmuş bütün kompüterlər eyni hüquqludur və öz aralarında fayl mübadiləsi etmək, informasiya və ya texniki imkanlardan müştərək istifadə edə bilərlər. Belə şəbəkələr əsasən kiçik şirkətlərdə istifadə olunur. Serverli şəbəkə. Belə şəbəkələr əsasən iri şirkətlərdə, şəbəkə proqram təminatı istismar olunan şəbəkələrdə istifadə olunur. Serverlərə məsələdən asılı olaraq ya Windows2000/2003 və ya Linux əməliyyat sistemlərindən biri yüklənir. Server kompüterə uyğun əməliyyat sistemi yazılandan sonra, bu sistemlərə müxtəlif funksiyalı Proqram-Serverlər yüklənir (məs. Web server, Mail server, BackUp Server və s.). Bundan başqa xüsusi yaradılmış şəbəkə proqram təminatlarıda server kompüterə yüklənir. NƏTİCƏ Son olaraq demək olar ki,Web servisləri yeni paylaşdırılmış hesablama və inteqrasiya texnologiyasıdır. Arşdırmada web servislərinin əvvəlki texnologiyalardan üstün xüsusiyyətləri bu sahədə təyin edilmiş standartlar incələnmişdir. Java platformu və versiyaları haqqında məlumat verilmiş,mobil Java platformu isə daha ətraflı analiz edilmişdir. Analizdə mobil Java platformunun arxitekturu əsas komponentləri və bu platform üçün təyin edilmiş standartlar ətraflı izah edilmiş və alternativ texnologiyalardan üstün xüsusiyyətləri göstərilmişdir. Mobil web servislərini layihələndirmək üçün mobil cihazların texniki imkanlarını və proqram təminatını nəzərə almaq lazımdır. İlk öncə mobil cihazlar onların əməliyyat sistemləri proqram təminatı və.s haqqında məlumat verilmişdir.Daha sonra isə mobil web servislərini həyata keçirmək üçün gərəkli proqram təminatı, kitabxanalar və alətlər araşdırılmışdır.Kitabxanaların əsas xüsusiyyətləri müqayisəli şəkildə analiz edilmişdir. Sonda isə araşdırma nəticəsində əldə edilmiş məlumatların əsasında Google SOAP Web Servisini istifadə edən MobiGoogle proqramı hazırlanmışdır. Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/tehsil-proqram-esas-kurs-sagirdlerin-qiymetlendirme-numuneleri.html	Təhsil Proqramı Əsas Kurs Şagirdlərin qiymətləndirmə nümunələrinin uyğunlaşdırılması	Məqsəd \| Viki saytımızda məqsəd aydın göstərilib. Saytın hər bir bölməsi bu məqsədi daha da gücləndirir. \| Viki saytımızın müəyyən bir məqsədi var. Saytda olan hər bölmə bu məqsədlə əlaqəlidir. \| Viki saytınızda müəyyən bir məqsəd təyin etmək istəyirik, ancaq Viki saytımız yalnız müəyyən bir mövzunu əhatə edir. \| Bizim Viki saytımızda məlumatların xülasəsindən başqa heç bir məqsəd göstərilmir. \| Məlumat \| Bizim Viki saytımız məzmun üçün mühüm olan məlumatları əhatə edir. Məlumatlarımız ətraflı, proporsional və düzgündür. \| Bizim Viki saytımızda lazımi məlumatlar verilib. Biz məzmunu düzgün formada təqdim edirik. \| Bizim Viki saytımızda məlumat boşluqları mövcuddur.Bəzən Viki saytımızda məlumatlar bir-tərəfli təqdim olunur. \| Bizim Viki saytımızda çox az məlumat var \| Şərh \| Biz mövzu ilə bağlı məqsədəuyğun çıxarışlar etmək və orijinal nəticə çıxarmaq üçün tədqiqat işimizdən istifadə edirik. Viki saytımızın məzmunu ilə daha geniş mövzular, hazırkı məsələlər yaxud təcrübələr arasında əlaqə qururuq \| Biz öz tədqiqat işimizdən istifadə edərək mövzuya dair nəticə çıxarırıq.Viki saytımızdakı məlumatlarla digər məzmunlar arasında əlaqə qururuq. \| Biz mövzuya dair nəticə çıxarmağa çalışırıq, lakin bəzi nəticələr faktlara əsaslanmır. \| Biz mövzuya dair heç bir nəticə çıxarmırıq. Sadəcə istifadə etdiyimiz mənbələri təkrar verir yaxud başqa sözlə ifadə edirik. \| Mənbələr \| Biz Viki saytımızdakı məlumatları müxtəlif etibarlı mənbələrdən əldə edirik. Oxucular məlumatlarımızı haradan əldə etdiyimizi asanlıqla müəyyən edə bilir. \| Biz məlumatlarımızı müxtəlif, etibarlı mənbələrdən əldə edirik. Oxucular məlumatlarımızı haradan əldə etdiyimizi söyləyə bilirlər. \| Biz məlumatlarımızı az sayda mənbələrdən əldə edirik və onlardan bəziləri o qədər də etibarlı mənbələr olmaya bilər. Oxucular məlumatlarımızı haradan əldə etdiyimizi hər zaman söyləyə bilmirlər. \| Biz məlumatlarımızı etibarlı olmayan bəzi mənbələrdən əldə edirik.Biz nadir hallarda məlumatlarımızı haradan əldə etdiyimizi söyləyirik. \| Multimediya \| Biz Viki saytımızda multimediya elementlərini effektiv şəkildə tətbiq edirik. Qrafik, səs və video effektləri yüksək keyfiyyətlidir, Viki səhifəmizin məzmununu dəstəkləyir və auditoriyamız üçün uyğundur. \| Biz Viki saytımızda multimediya elementlərini effektiv şəkildə tətbiq edirik. Qrafik, səs və video effektləri yüksək keyfiyyətli olub mövzu ilə əlaqəlidir. \| Biz Viki saytımızda multimediyadan istifadə etməyə çalışırıq amma bəzi qrafik, səs və video effektləri aşağı keyfiyyətdə olur və ya mövzu ilə tam əlaqəli deyil. \| Biz Viki saytımızda multimediyadan istifadə etmirik. \| Müəllif Hüququ \| Viki saytımızda olan bütün məzmunlarla bağlı müəllif hüquqlarına riayət edirik. \| Viki saytımızda olan bütün məzmunlarla bağlı müəllif hüquqlarına riayət edirik, lakin bəzi kiçik səhvlərə yol verə bilərik. \| Viki saytımızda olan bəzi məzmunlarla bağlı müəllif hüquqlarına riayət etmirik. \| Viki saytımızda olan məzmunların əksəriyyəti ilə bağlı müəllif hüquqlarına riayət etmirik. \| Yaradıcılıq \| Biz Viki saytımızın məqsədini dəstəkləmək üçün maraqlı və orijinal fikir və ideyalar, dil və multimediya elementlərindən istifadə edirik. \| Biz Viki saytımızdakı mövzuya aid maraq doğuran və orijinal fikirləri saytımıza əlavə edirik. \| Biz Viki saytımıza maraq doğuran və orijinal fikirlər əlavə etməyə çalışırıq, lakin bəzən bunlar Viki saytımızın məzmunundan kənara çıxır. \| Biz Viki saytımızın məzmununu orijinal yollarla təqdim etməyə cəhd göstərmirik. \| Auditoriya \| Biz Viki saytımızda auditoriyanı maraqlandıran məsələləri və sualları qəbul edir və bunları ətraflı cavablandırırıq. Onların rahat başa düşəcəyi dildə yazırıq və mühüm texniki terminləri açıqlayırıq . \| Biz Viki saytımızda auditoriyanın suallarını qəbul edir və bunları cavablandırırıq. Onların başa düşəcəyi dildə yazırıq. \| Biz Viki saytımızda auditoriyanın suallarını cavablandırmağa çalışırıq, lakin onların mövzu haqqında nəyi bilmək istədiklərini və ya nəyi bilməli olduqları barədə ətraflı düşünməmişik. \| Biz Viki saytımıza məlumat yerləşdirərkən auditoriya barədə düşünmürük. \| Əməkdaşlıq \| Biz fikirlərimiz ətrafında müzakirə aparırıq və Viki saytımız üçün başlıca məsələlərə dair razılığa gəlirik. Dəstək verməklə və konstruktiv tənqidlər etməklə bir-bizimizin işinə hörmətlə yanaşırıq. Viki səhifəmizə hər hansı dəyişiklik etməzdən əvvəl bunlar barədə razılığa gəlirik. \| Viki saytımızın başlıca məsələlərinə dair razılığa gəlmək üçün birgə işləyirik. Bir-birimizin işinə hörmətlə yanaşırıq və qrup halında müzakirəyə qoymadıqda hər hansı dəyişiklik etmirik. \| Biz Viki səhifəmizə birgə işləməyə çalışırıq. Adətən bir-birimizin işinə hörmətlə yanaşırıq, lakin ara-sıra qrup üzvləri qrupla müzakirə etmədən dəyişikliklər edir. \| Viki səhifəmizdəki fikirlər kiçik qrup insanlar tərəfindən irəli sürülür. Digərlərinin fikirləri nəzərə alınmır yaxud qəbul edilmir. Bəziləri qrupla müzakirə etmədən dəyişiklik edir. \| Saytın quruluşu \| Vikidə olan məlumatlar məntiqi olaraq ayrı-ayrı səhifələrə bölünüb. Səhifədəki keçidlər digər səhifələrə keçməyə və ana səhifəni tapmağa kömək edir. \| Vikidəki məlumatlar məntiqi olaraq ayrı-ayrı səhifələrə bölünüb. Səhifədəki keçidlər oxuculara çaşqınlıq yaratmadan başqa bölməyə keçməyə kömək edir. \| Vikidə olan məlumatları məntiqi şəkildə səhifələrə bölməyə çalışırıq, lakin bəzən bu cür quruluş məna kəsb etmir. Bəzi səhifələrdə oxucuların saytın ətrafında hərəkət etməsinə kömək edən keçidlər yoxdur. \| Bizim Viki səhifəmiz dağınıqdır. Oxucular asanlıqla səhifədə aza bilər və ya başqa bölməyə keçmək üçün keçidlərdən istifadə edə bilmirlər. \| Səhifənin quruluşu \| Bizim Vikidəki hər bir səhifə mövzumuza aid bölməni ətraflı təsvir edir. Biz oxucuların axtardıqlarını effektiv şəkildə tapa bilmələri üçün başlıqlar və altbaşlıqlardan istifadə edirik. \| Vikimizdəki hər bir səhifədə məqsədimizlə bağlı mövzu barədə məlumat verilir. Səhifəmizin strukturunda bəzi başlıqlardan istifadə edirik. \| Hər bir səhifə üçün fərqli mövzu seçməyə çalışırıq. Səhifələrimizdə bəzi başlıqlar var, lakin bunlar bəzən çaşdırıcı olur. \| Səhifəmizin müxtəlif mövzuları əhatə etdiyi görünür. Nadir hallarda başlıqlar və altbaşlıqlardan istifadə edirik. \| Keçidlər \| Viki saytımızda olan bütün keçidlər auditoriyamızın ehtiyaclarına uyğundur və saytımızın məqsədi ilə əlaqəlidir. \| Viki saytımızda olan bütün keçidlər saytımızda olan mövzulara xidmət edir və bunlarla əlaqəlidir. Keçid təmin edilmiş bütün saytlar auditoriyamızın ehtiyaclarına uyğundur. \| Viki saytımızda olan bütün keçidlər saytımızın mövzusu ilə əlaqəlidir, amma az sayda keçidlər işləmir. \| Viki saytımızda heç bir keçid yoxdur və ya keçidlər lüzumsuzdur və ya mövzu ilə əlaqəli deyil. \| Dil \| Biz Viki saytımızda güclü, konkret və səlis məna verən sözlərdən istifadə edirik. Texniki sözlərdən minimum istifadə edirik və lazım gəldikdə izahlarını veririk. \| Biz Viki saytımızda səlis sözlərdən istifadə edirik və lazımi yerlərdə texniki sözlərin izahını veririk. \| Viki saytımızda olan bəzi sözlər qeyri-səlisdir və texniki sözlərdən həddən çox istifadə edirik. \| Viki saytımızın dili təxmin edilə bilən və çox vaxt qeyri-səlisdir. \| Uzlaşma \| Orfoqrafik, böyük hərflə yazmaq, qrammatika, durğu işarələri və yaxud cümlə səhvlərinə yol vermirik. \| Biz yazılarımızı orfoqrafik, böyük hərflə yazmaq, qrammatika və durğu işarələri səhvlərinə görə yoxlayırıq və oxucuları çaş-baş salacaq hər hansı səhvlərə yol vermirik. \| Biz yazılarımızı orfoqrafik, böyük hərflə yazmaq, qrammatika və durğu işarələri səhvlərinə görə yoxlayırıq, lakin bəzən oxucuları çaş-baş salacaq səhvlərə yol veririk. \| Biz yazılarımızı orfoqrafik, böyük hərflə yazmaq, qrammatika və durğu işarələri səhvlərinə görə yoxlayırıq, lakin oxucuları çaş-baş salacaq çoxlu səhvlərə yol veririk. \|
http://azkurs.org/azyarbajjan-respublikasi-tyashsil-nazirliji-azyarbajjan-dyuvly.html	АзярбайжАН РЕСПУБЛИКАСЫ ТЯЩСИЛ НАЗИРЛИЙИ азярбайжан дювлят игтисад университети	АЗЯРБАЙжАН ДЮВЛЯТ ИГТИСАД УНИВЕРСИТЕТИ «МАЭИСТРATURA МЯРКЯЗИ» Quluzadə Ülvi Bəhram oğlu MÖVZU: «ÖLKƏDƏ İQTİSADİ İNKİŞAFIN TƏMİN EDİLMƏSİNDƏ ELEKTRON HÖKUMƏT XİDMƏTLƏRİNİN ROLU VƏ ONUN MONİTORİNQ SİSTEMİNİN QURULMASI MƏSƏLƏLƏRİ» МАЭИСТР ДИССЕРТАСИЙАSI Истигамятин шифри вя ады: \| ИИМ 020000 \| Mühəndis iqtisadiyyatı və idarəetmə \| Ихтисасын шифри вя ады: \| ИИМ 020006 \| İqtisadi fəaliyyətin riyazi və informasiya təminatı \| Елми рящбяр akad. Abbasov Ə.M. \| Маэистр програмынын рящбяри prof. Quliyev R.A. \| КАФЕДРА МЦДИРИ: \| akad.ABBASOV Ə.M. \| бАКЫ - 2015 МЦНДЯРИжАТ REFERAT ............................................................................................... \| 3-5 \| ЭИРИШ………………………………………………………..................... \| 6-7 \| FƏSİL I. ELEKTRON HÖKUMƏTİN FORMALAŞMASININ KONSEPTUAL ƏSASLARI.................................................................. \| 8-28 \| 1.1. Ölkədə elektron hökumətin yaradılmasının zəruriliyi və onun inkişaf mərhələləri..................................................................................... \| 8-21 \| 1.2. Elektron hökumətin məqsəd və vəzifələri.......................................... \| 22-28 \| FƏSİL II. DÜNYA ÖLKƏLƏRİNDƏ ELEKTRON HÖKUMƏTİN VƏ ELEKTRON XİDMƏTLƏRİN İNKİŞAF İSTİQAMƏTLƏRİ.... \| 29-52 \| 2.1. Beynəlxalq təcrübədə elektron hökumət modelləri............................ \| 29-40 \| 2.2. Dünyada istifadə edilən elektron hökümət xidmətlərinin mərhələ modelləri.................................................................................................... \| 41-45 \| 2.3. Beynəlxalq reytinqlərə əsasən Azərbaycan və dünya ölkələrinin elektron hökümət və elektron xidmətlər sıralamasında yeri..................... \| 46-52 \| FƏSİL III. ÖLKƏDƏ ELEKTRON XİDMƏTLƏRİN İQTİSADİ İNKİŞAFA TƏSİRİ VƏ ELEKTRON XİDMƏTLƏRİN MONİTORİNQ SİSTEMİNİN YARADILMASI PERSPEKTİVLƏRİ............................................................................... \| 53-76 \| 3.1. Azərbaycanda İKT-dən istifadənin artırılması istiqamətində həyata keçirilmiş tədbirlər.................................................................................... \| 53-61 \| 3.2. Azərbaycanda e-hökumət xidmətlərinin mövcud durumunun qiymətləndirilməsi və inkişaf istiqamətlərinin müəyyənləşdirilməsi........ \| 62-71 \| 3.3. Elektron xidmətlərin monitorinq sisteminin yaradılmasının mümkün istiqamətləri............................................................................... \| 72-76 \| НЯтижЯ вЯ тЯклифлЯр………………………………………........ \| 77-79 \| ЯдЯбиййат сийащысы……………………………………............... \| 80-81 \| REFERAT Мювзунун актуаллыьы: Dünya birliyinin intensiv texnologiyaların inkişafı mərhələsinə daxil olduğu XXI əsrdə informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının (İKT) geniş tətbiqi insan fəaliyyətinin təhsil, səhiyyə, məşğulluq, iqtisadiyyat və digər sahələrində əhəmiyyətli dərəcədə dəyişikliklərə gətirib çıxarmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, İKT iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətliliyini artıraraq onun dünya təsərrüfatı sisteminə inteqrasiya olunması imkanlarını, dövlət idarəçiliyinin və yerli idarəetmənin səmərəliliyini artırmağa zəmin yaradır. İnformasiya texnologiyalarının inkişafı nəticə etibarı ilə cəmiyyəti keyfiyyətcə yeni bir mərhələyə - informasiya cəmiyyətinə çevirir. Müasir qloballaşma dövründə informasiya cəmiyyətinə keçid bu cəmiyyətə xas olan dövlət idarəçiliyinin formalaşmasını-elektron hökumət yaradılmasını tələb edir. E-hökumət İKT imkanlarına və vətəndaş cəmiyyəti dəyərlərinə əsaslanaraq dövlət idarəetməsinin səmərəliliyini artırır, istehlakçılara bilavasitə müxtəlif xidmətlər göstərir və dövlət orqanlarının fəaliyyəti barədə vətəndaşlara müntəzəm olaraq məlumatlar verir. Qeyd etmək lazımdır ki, müasir dünyada gedən qloballaşma, modernləşmə və informasiyalaşma prosesləri bir-birilə əlaqəli olub, biri digərini şərtləndirir. Hazırda informasiya inqilabı dövrünü yaşayan Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə etdikdən sonra XXI əsrdə davamlı iqtisadi inkişaf mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Ölkəmizin iqtisadiyyatının dünya təsərrüfat sisteminə daxil olması müasir dövrdə dövlət idarəçiliyində mükəmməl texnologiyalardan istifadə edilməsini obyektiv zərurətə çevirir. Siyasi və sosial-iqtisadi proseslərin idarə olunmasının Sovet dövründən miras qalmış üsulları və vasitələrinin cəmiyyətdə ictimai münasibətlərin müasir inkişafı meyilləri ilə uyğun gəlməməsi dövlət idarəçiliyində müasir dövrün reallıqlarının nəzərə alınmasını tələb edir. Məhz bu səbəblərdən də dövlət idarəçiliyinin həyata keçirilməsində elmi cəhətdən əsaslandırılmış yeni siyasi yanaşmaların axtarışları və işlənib hazırlanmasının hakimiyyət və cəmiyyət arasında qarşılıqlı münasibətlərin yeni modelinin yaradılmasının ölkəmiz üçün mühüm praktik əhəmiyyəti vardır. Belə yanaşmalardan biri də ölkəmizdə 2005-ci ildə “Elektron Azərbaycan” Dövlət Proqramının qəbul edilməsidir. “E-Azərbaycan” Dövlət Proqramına uyğun olaraq “E-Hökumət”in formalaşdırılması məqsədilə 2005-2008 və 2010-2012-ci illər üçün Tədbirlər Planının işlənib hazırlanması bu sahədə irəliyə doğru atılmış real addımlardandır. E-hökumətin yaradılması və inkişafı mürəkkəb bir proses olaraq, xeyli vaxt tələb edir. 2013-cü ilin ölkəmizdə “İKT ili” elan edilməsi bu sahədə qarşıda duran vəzifələrin həyata keçirilməsini əhəmiyyətli dərəcədə sürətləndirmişdir. Тядгигатын мягсяди: Тядгигатын ясас мягсяди iqtisadi inkişafın əsas istiqamətlərinin tədqiqi, elektron hökumətin formalaşmasının texniki və texnoloji şərtlərinin tədqiqindən ibarətdir. Тядгигатын предмети: Тядгигатын предмети кими iqtisadi inkişaf, informasiya cəmiyyəti, elektron hökumətin formalaşmasının və inkişafının əsas xüsusiyyətləri və elektron xidmətlərin genişləndirilməsi məsələlərinin тядгиги чыхыш едир. Тядгигатын нязяри ясасларыны informasiya iqtisadiyyatı, iqtisadi inkişaf, informasiya cəmiyyəti sahəsində елми классикляринин, мцасир Гярб игтисадчыларынын ясярляри иля йанашы рус вя Азярбайжан игтисадчы алимляринин тядгигатлары, щямчинин тядгигатчынын фярди йанашмасы тяшкил едир. Диссертасийанын йазылмасында informasiya iqtisadiyyatı, informasiya cəmiyyəti, elektron hökumətin iqtisadi inkişafda rolundan эениш истифадя едилмишдир. Тядгигатын методолоъи базасыны иnformasiya cəmiyyəti və informasiya iqtisadiyyatı елмlərинин ясасландыьы елми тядгигат методларынын эениш спектри вя проблемин тядгигиндя елми абстраксийа, тарихи вя мянтиги ялагя, индуксийа, дедуксийа, анализ вя синтез методларындан истифадя едилмякля фактлар йыьылыб-цмумиляшдирилмиш, онлар арасында ганунауйьун вя тясадцфи ялагяляр мцяййянляшдирилмиш характерик яламятляр ашкара чыхарылмыш, щямчинин мцасир инкишаф хцсусиййятлярини вя тямайцллярини изащ едян бир чох харижи юлкя алимляринин елми мцлащизярялərи вя нятижяляри тяшкил едир. Елми йенилик: Маэистр диссертасийасынын елми йенилийи informasiya iqtisadiyyatının və informasiya cəmiyyətinin formalaşması xüsusiyyətləri, elektron hökumətin qurulması məsələləri, elektron hökumətin iqtisadi inkişafda rolunun artırılması istiqamətləri barясиндя тяклиф вя тювсийялярин щазырланмасындан ибарятдир. Нязяри вя тяжрцби ящямиййяти апарылан тядгигатын ясас нятижя вя елми мцддяaларындан тяклифляр вя тювсийялярдян, informasiya cəmiyyəti, informasiya iqtisadiyyatı, elektron hökumətin inkişaf məsələlərinin həllinin щяйата кечирилмясидир. Информасийа мянбяйи мцхтялиф бейнялхалг тяшкилатларын дюврц няшрляри, Azərbaycan Respublikası Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinin, Азярбайжан Республикасы Дювлят Статистика Комитясинин, Мяркязи Банкын, Игтисадиyyat və Sənaye Назирлийининин мялуматларындан ибарятдир. Ишин структуру вя щяжми. Апарылмыш тядгигат иши эириш, цч фясил, нятижя вя тяклифлярдян ибарятдир. Эиришдя ишин актуаллыьы, тядгигатын истигамятляри эюстярилир вя тядгиг едиляжяк проблемляр мцяййянляшдирилир. Magistr dissertasiya işinin birinci fəslində elektron hökumətin formalaşmasının konseptual əsasları geniş şəkildə təhlil edilmişdir. Dissertasiya işinin ikinci fəslində dünya ölkələrində elektron hökumətin və elektron xidmətlərin inkişaf istiqamətləri araşdırılmışdır. Magistr dissertasiya işinin üçüncü fəslində isə ölkədə elektron xidmətlərin iqtisadi inkişafa təsiri və elektron xidmətlərin monitorinq sisteminin yaradılması perspektivləri öyrənilmişdir. ЭИРИШ Son onillikdə informasiya və kommunikasiya texnologiyaları (İKT) gündəlik həyatımızın müxtəlif sahələrində mühüm rol oynamışdır. Belə sahələrə turizm sektorundan tutmuş səhiyyə, bank, ticarət, biznes kommunikasiya, sosial kommunikasiya, fərdi və dövlət orqanları arasında əlaqələrə qədər sahələr daxildir. Elektron xidmətlər kompüter əsaslı vasitə olmaqla görüləcək işlərin sadələşdirilməsi və lazımi şəkildə həyata keçirilməsi məqsədi daşıyır. Görüləcək işlərin sadələşdirilməsi dedikdə onların az səy göstərməklə daha sürətli həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur (Kronholm, 2010). Elektron xidmətlər daha çox diqqət və əhəmiyyət cəlb edən sürətlə inkişaf edən sahədir (Bruçer və Skul, 2004). Ölkə vətəndaşları dövlətdən yüksək keyfiyyətli, kəmiyyətli və hər gün 24 saat işləyən elektron xidmətlər göstərilməsini tələb edirlər. Elektron xidmətlərin formalaşması və inkişafı məqsədilə ölkələr vətəndaşların tələblərini təmin edən informasiya sistemlərinin inkişafını həyata keçirməlidirlər. Kuk 2002-ci ildə qeyd etmişdir ki, elektron xidmətlər, vətəndaşların arzuları və tələbatları sahəsində bir sıra tədqiqatlar aparılmışdır. Bu tədqiqatlardan belə nəticə əldə olunmuşdur ki, dövlət orqanları vətəndaşların istəkləri və tələbatlarına uyğun elektron xidmətlər yaratmırlar. Kronholma görə elektron xidmətlərin əsas məqsədi ölkə vətəndaşları ilə dövlət orqanları arasında əlaqələrin yaradılması olduğundan İT sistemləri kommunikasiya forması kimi yaradıla bilər. Komminikasiya kriteriyası elektron xidmətlər tərəfindən dəstəklənən üç keyfiyyət növünü özündə birləşdirə bilər: Qarşılıqlı əlaqə keyfiyyəti – qarşılıqlı əlaqə istifadəçi ilə elektron xidmət arasında mövcud olur. Kommunikasiya keyfiyyəti – kommunikasiya iki istifadəçi (dövlət orqanı və istifadəçi) arasında qərarlaşır. Məqsəd keyfiyyəti – məqsəd keyfiyyəti dövlət orqanı ilə istifadəçi arasında məqsədlərin həyata keçirilməsidir. Qeyd etmək lazımır ki, elektron hökumət sahəsində bir çox təriflər verilmişdir. Aşağıda həmin təriflərdən bəzilərini verməklə tədqiqatın mahiyyətini açıqlamağa çalışacağıq. BMT-nin İqtisadi və Sosial Məsələlər üzrə Departamentinin hesabatında (2005-ci ildə) belə qeyd edilmişdir: “İnsanlara informasiya və dövlət xidmətlərinin göstərilməsi istiqamətində dövlət orqanları tərəfindən İKT-dən istifadə və onun tətbiqi Elektron hökumət adlanır. Elektron hökumət daha səəmərəli şəkildə vətəndaşlara informasiyanın ötürülməsi, xidmətlərin göstərilməsi və insanların dövlət idarəetməsində iştirakının artırılmasında mühüm əhəmiyyətə malikdir”. Dünya Bankının 2011-ci il hesabatında Elektron hökumətə belə tərif vermişdir: “Dövlət orqanlarının informasiya texnologiyalarından istifadə etməsi daha asan şəkildə vətandaşlar, iş adamları və başqa dövlət orqanları ilə əlaqənin yaradılmasına şərait yaradır. İKT vasitələrindən istifadə dövlət orqanlarının vətəndaşlara daha yaxşı xidmət göstərməsinə, iş adamları ilə qarşılıqlı əlaqələrin gücləndirilməsinə, vətəndaşların daha asan şəkildə informasiya əldə etməsinə və daha səmərəli dövlət idarəetməsinin həyata keçirilməsinə şərait yaradır. Bunun nəticəsində rüşvət halları azalır, şəffavlıq artır, xərclər azalır, gəlirlər artır və bütün işlərdə rahatlıq əldə olunur”. İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı Elektron hökumətin əhəmiyyəti barəsində belə qeyd etmişdir: “Yeni informasiya və kommunikasiya texnologiyalarından, xüsusilə də şəbəkədən dövlət orqanlarının istifadəsi onların fəaliyyətlərinin hərtərəfli şəkildə həyata keçirmələrinə səbəb olur”. Avropa Komissiyası isə elektron hökumətin izahını belə vermişdir: “Elektron hökumət informasiya və kommunikasiya texnologiyalarından imkan yaratdığı alətlər və sistemlərdən istifadə etməklə vətəndaşlar və iş adamları üçün daha yaxşı dövlət xidmətlərinin göstərilməsinə şərait yaradır”. Bütün yuxarıda qeyd edilən təriflərdən və izahlardan belə qənaətə gəlmək olar ki, Elektron hökumət İKT vasitələrindən istifadə etməklə dövlət orqanlarının vətəndaşlar və iş adamlarına sürətli şəkildə informasiyanın ötürülməsi və dövlət xidmətlərin göstərilməsinə, dövlət orqanları ilə vətəndaşlar və iş adamları arasında qarşılıqlı əlaqələrin gücləndirilməsinə, habelə daha səmərəli dövlət idarəeməsinin həyata keçirilməsinə şərait yaradır. FƏSİL I. ELEKTRON HÖKUMƏTİN FORMALAŞMASININ KONSEPTUAL ƏSASLARI 1.1. Ölkədə elektron hökumətin yaradılmasının zəruriliyi və onun inkişaf mərhələləri Bütün dünyada son illər bir çox istiqamətlərdə mühüm dəyişikliklər baş vermişdir. Bu dəyişikliklərə ilk növbədə aşağıdakılar aid edilə bilər: • İnsan həyatına qeyri-adi həcmdə və böyük sürətlə müxtəlif informasiyaların daxil olması, həmçinin, insanın həyat fəaliyyətinin keyfiyyətcə dəyişməsi; • İnformasiya axtarışı, sistemləşdirilməsi və ötürülməsinin müasir vasitə və texnologiyalarından istifadə edilməsi nəticəsində informasiya prosesləri barədə təsəvvürlərin kökündən dəyişilməsi. Yüksək texnologiyaların inkişafı, iqtisadiyyatdakı böyük struktur dəyişiklikləri və yeni idarəetmə üsullarının tətbiqi sayəsində dünyanın bir sıra inkişaf etmiş ölkələri – ABŞ, Yaponiya və Qərbi Avropa XX əsrin II yarısından etibarən sənaye mərhələsindən informasiya mərhələsinə keçmişdir. İKT-nin ictimai həyatın bütün sahələrinə nüfuz etməsini, İKT-dən istifadə olunmaqla iqtisadiyyatın, siyasi və sosial fəaliyyətin yeni üsullarla idarə edilməsini nəzərə alan sosioloqlar əvvəlcə sənayedən sonrakı (postindustrial), sonra isə informasiya cəmiyyəti barədə fikir yürütməyə başladılar. Bəşər sivilizasiyasının təkamül prosesində yeni bir pillə olan informasiya cəmiyyətində iqtisadiyyatın informasiya sektoru bütövlükdə dünya birliyinin və ayrı-ayrı ölkələrin inkişafına həlledici təsir göstərir. Məhz İKT-nin cəmiyyət həyatına belə geniş miqyasda təsiri informasiya cəmiyyətinin formalaşmasına gətirib çıxarır və cəmiyyətin siyasi, iqtisadi, sosial və mədəni həyatını kökündən dəyişir. Ekspertlərin fikrincə iqtisadiyyatın müasir texnoloji səviyyəsi 5-ci texnoloji uklada uyğundur. Bu ukladın əsasını elektronika, hesablama və optoelektron texnika, proqram təminatı, telekommunikasiya, robotquraşdırma, karbohidrogen xammalının istehsalı və işlənməsi, informasiya xidmətləri təşkil edir. Əvvəlki texnoloji inqilabların əsasında materiya və energiya durduğu halda, bu beşinci informasiya inqilabı ontoloji, qnoseoloji və etik kateqoriyalarla yanaşı həm də sosial-fəlsəfi problemləri əhatə edir. Dünyanın qabaqcıl ölkələrində artıq 6-cı texnoloji ukladın işlənib hazırlanmasına başlanılmışdır. Bu ukladın XXI əsrin 30-cu illərindən tətbiqi gözlənilir. Bu ukladın əsasında istehsal proseslərinin bütün mərhələlərində kompüter texnologiyalarının əlaqəli şəkildə tətbiqi ilə biotexnologiyaların inkişafı durur. İlk dəfə 1960-cı illərin əvvəllərində ABŞ və Yaponiyada elmə daxil olan “informasiya cəmiyyəti” termini bu gün təkcə elmə, informasiya sahəsi üzrə mütəxəssislərin leksikonuna deyil, həm də siyasi xadimlərin, iqtisadçıların və alimlərin həyatına daxil olmuşdur. İnformasiya cəmiyyəti yeni texnoloji uklada əsaslanan, informasiya ehtiyatını ictimai zənginliyin əsas formasına çevirən, iqtisadi inkişafın əsas faktor rolunu oynamasına əsaslanan sosial-iqtisadi bir sistemdir. Biliklər və informasiya bu cəmiyyətdə "strateji ehtiyat" və "cəmiyyətin transformasiyasının agentləri" kimi rol oynayır. Dövlətin vahid informasiya sisteminin yaradılması məqsədi ilə aşağıdakıların həyata keçirilməsi zəruridir: - İdarəolunan obyektlər barədə maddi, istehsalat, sosial, texniki və texnoloji məlumatları, istehsalatı, sosial xidmətləri və s. istehlak xarakterli fəaliyyəti tənzimləyən normalar və normativlər, dövlət orqanlarının bu sferada qanunları və qərarları toplayan məlumatlar və texniki baza formalaşdırılmalı; - İdarə edən heyətin peşəkarlıq və psixoloji hazırlığının aparılması təmin edilməlidir. İlk dəfə “electronic government” termini ABŞ-da İnternetin və bütövlükdə informasiya texnologiyalarının inkişafına xüsusi önəm verən B.Klinton Administrasiyası zamanı işlədilmişdir. Anoloji qaydada “elektron ticarət” (e-commerce) və “elektron biznes” (e-business) terminləri də yaranmışdır. E-government termininin “istifadə etmək”, “üsul” və “təmin etmək” kimi mənalarına və işlədilmə təyinatlarına baxmayaraq, hərfi mənada “elektron idarəetmə” yaxud “hökumətin elektron idarə edilməsi” deməkdir. E-hökumət mövzusunun politoloji konteksinə və onun kompleks halında siyasi aspektlərinin birgə öyrənilməsinə çoxsaylı elmi əsərlər həsr edilmişdir. Xronoloji qaydada ənənəvi hökumətə əlavə, yaxud onun analoqu olmayan e-hökumətə verilən təriflərin bir neçə formasına diqqət yetirək: - Şəbəkədə dövlət (dövlət orqanlarının öz portallarının olması), yaxud e-inzibatçılığın bir forması, və yaxud şəbəkələşdirilmiş hökumət. - İKT-dən istifadə etməklə dövlət orqanları və cəmiyyət arasında qarşılıqlı informasiya əlaqəsi. Belə bir tərif İnformasiya Cəmiyyəti İnstitutunun nümayəndələri tərəfindən konfransda verilmişdir. Digər bir fikrə görə isə “e-hökumət” ideyasının mahiyyəti dövlətin idarə olunmasının təşkilinin və vətəndaşlarla qarşılıqlı əlaqənin İnternet və digər informasiya şəbəkəsi vasitəsilə aparılmasıdır, dövlət idarəçiliyinin təkmilləşdirilməsində və islahatların aparılmasında İKT-dən istifadə edilməsidir. - UNESCO Governance (idarəetmə) anlayışına belə tərif verir: “Governance” dövlət idarəçiliyi çərçivəsində siyasi, iqtisadi və inzibati fəaliyyət olub, vətəndaşların öz maraqlarını, hüquq və vəzifələrini reallaşdırmağı özündə ehtiva edir. - Abramson və Mins (2001), və Muir və Oppenheim (2002) “e-hökumət” anlayışını dövlət, ictimaiyyət (vətəndaş və iş adamları) və işçilər arasında elektron vasitələr ilə əlaqə (alış-veriş və informasiya mübadiləsi) kimi müəyyən edirlər. - S.А.Dyatlov (2002) hesab edir ki, “e-hökumət” anlayışı geniş anlamda bir sıra sosial-humanitar və texnoloji məsələləri əhatə edir. - V.V. Turovets (2005) qeyd edir ki, “e-hökumət” dedikdə dövlət aparatı işinin aşkarlığını və səmərəliliyini artırmaq məqsədi ilə onun informasiyalaşdırılmasına yönəlmiş kompleks tədbirlər başa düşülməlidir. - E-hökumət dövlət idarəçiliyində İKT-dən istifadə edilməsidir və həftənin 7 günü sutkanın 24 saatında informasiya və dövlət xidmətinin elektron göstərilməsidir. - E-hökumət özündə texnoloji, iqtisadi, sosial və siyasi aspektləri birləşdirən, dövlət orqanlarının qarşılarında duran vəzifələrin həllini dəyişən üsullarla icra etmək məqsədilə yaradılmış bir infrastrukturdur. “E-hökumət” iqtisadi (gəlirlərin artması, maliyyə idarəçiliyinin yaxşılaşması və s.), sosial (səhiyyənin və ekologiyanın yaxşılaşması, ictimai asayişin möhkəmlənməsi, xidmətlərin keyfiyyətinin artması və s.) və siyasi (şəffaflığın və korrupsiya ilə mübarizənin yüksəlməsi, dövlət informasiyasının inkişafı və s.) məsələləri həll edir. - E-hökumət idealda bütün vətəndaşları təkmilləşdirilmiş dövlət xidmətlərinə sadə və sürətli çıxışla təmin etməli, cəmiyyətə hökumət informasiyasını idarəetmə yollarını köklü surətdə dəyişməklə çatdırmalı, onlara dövlətin idarəedilməsində öz konstitusiya hüquqlarını reallaşdırmağa imkan verməlidir. - Əsas vəzifələri aşağıda sadalananlar olan dövlət qulluğunun avtomatlaşdırılması: vətəndaşların bütün lazımi dövlət məlumatlarına sərbəst çıxışının təmin edilməsi, vergilərin yığımının təşkili, patent və nəqliyyat vasitələrinin qeydiyyatı, lazımi məlumatların verilməsi, müqavilələrin bağlanması, dövlət aparatına lazım olan materialların və ləvazimatın alınmasına sifarişlərin yerinə yetirilməsi. Şəkil 1-də müasir idarəçilikdə İKT-dən istifadənin bir çox daxili və xarici üstünlüklərə malik olduğu aydın görünür. Daxili üstünlüklər: • Təkrarlanan funksiyaların ləğvi • Transaksiyaların dəyərinin azalması • Bürokratik prosedurların sadələşdirilməsi • Yüksək səmərəlilik • Daha yaxşı koordinasiya və kommunikasiya • Şəffaflığın artırılması • İnformasiyaların təşkilatlararası mübadiləsi • İnformasiyanın təhlükəsiz idarə olunması \| İKT-dən istifadə etməklə şəbəkə idarəetməsi \| Xarici üstünlüklər: •Xidmətlərin göstərilməsinin tezləşməsi • Yüksək səmərəlilik • Xidmətlərdən istifadə imkanlarının artması • Xidmətlərin göstərilməsində innovasiyalar • Siyasətdə iştirak imkanlarının artması • Vətəndaşların səlahiyyətlərinin genişlənməsi • Vətəndaşların iştirakı \| Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/dovlet-internet-portallar-nece-olmaldr.html	Dövlət internet portalları necə olmalıdır?	Dövlət internet portalları necə olmalıdır? Elektron hökumətin (www.e-gov.az) yaradılması hökumət və dövlət institutlarının fəaliyyətlərinin təşkili prinsiplərini kökündən dəyişdirməyə imkan verir. Əsas məqsədi dövlət strukturlarını informasiya-kommunikasiya texnologiyaları ilə təmin etməkdən ibarət olan Elektron hökumət konsepsiyası idarə aparatlarının işinin səmərəliliyini əhəmiyyətli dərəcədə yüksəltmək, onların fəaliyyətlərinə sərf olunan xərcləri maksimal surətdə azaltmaq, dövlət resurslarından istifadə olunmasında və onların idarə olunmasında şəffaflığın təmin olunması vasitəsidir. Lakin Elektron hökumətin yaradılmasında məqsəd təkcə dövlət idarəetmə orqanlarının işinin səmərəliliyini və məhsuldarlığını yüksəltmək deyil. Elektron hökumət həmçinin dövlət və əhali, dövlət və biznes qarşılıqlı əlaqə münasibətlərinin təkmilləşdirilməsi və intensivləşdirilməsi deməkdir. Elektron hökumət konsepsiyası vətəndaş cəmiyyətinin əsaslarının möhkəmləndirilməsinə və demokratiyanın inkişaf etdirilməsinə xidmət edir. Vətəndaşların və biznes strukturlarının dövlət informasiyasına azad əlyetərliyi onların dövlətə və onun yeritdiyi siyasətə etibarını möhkəmlədir və dövlət təşkilatlarının fəaliyyətinə zəruri səviyyədə ictimai nəzarəti həyata keçirməyə imkan verir. Bu zaman vətəndaşlara və biznes strukturlarına müxtəlif məsələlərin həlli üçün göstərilən xidmətlərin dövlət orqanları tərəfindən elektron formada həyata keçirilməsi bu xidmətlərin keyfiyyətini də kifayət qədər yüksəldir. Elektron hökumət qarşısında qoyulan məqsədlərə nail olmaq üçün bu sahədə həm dövlət strukturlarının, həm də qeyri-dövlət təşkilatlarının cəhdlərinin aktivləşdirilməsi və konsolidasiya olunması zəruridir. Dövlət idarəetməsində informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tətbiq olunması birinci növbədə bu prosesin hüquqi tənzimlənməsini tələb edir. Dövlət idarəçiliyində informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının əsas hüquqi məsələləri aşağıdakılardır: • hər bir kəsin dövlət hakimiyyət və idarəetmə orqanlarının informasiya sistemlərindən və uyğun informasiya resurslarından azad informasiya əldə etmək hüquqlarının reallaşdırılması • İnternet şəbəkəsi vasitəsilə həyata keçirilən dövlət iqtisadi fəaliyyətinin hüquqi təminatı (elektron ticarət, elektron sənəd dövriyyəsi, informasiya xidmətləri və s.) • dövlət tərəfindən İKT-dən istifadə zamanı informasiya təhlükəsizliyinin təmin olunması • informasiya-kommunikasiya sistemlərində dövr edən elektron sənədlərin əsilliliyini təsdiq vasitələrindən istifadə qaydalarının müəyyən edilməsi • cəmiyyətin informasiyalaşdırılması sahəsində qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi (dövlət idarəçiliyində elektron texnologiyaların tətbiqinin üstünlüklərini məhz vətəndaşlar hiss etməlidirlər) Dövlət quruculuğu xüsusiyyətlərindən, milli və mədəni ənənələrindən və həmçinin iqtisadi inkişaf səviyyəsindən asılı olmayaraq istənilən ölkədə əhaliyə, biznesə (müəssisələrə) və hakimiyyətin bütün qollarına (sahələrinə) göstərilən xidmətlərin ən iri təchizatçısı dövlətdir. Dövlət müəssisələri normativ aktların mənbəyi olub, vətəndaşların və təşkilatların hüquqlarını qoruyur, bir çox fəaliyyət növlərini lisensziyalaşdırır, məhdud təbii resursları bölüşdürür. Dövlət bir çox zəruri ictimai funksiyaları yerinə yetirir: şəxsiyyətin kimliyini təsdiq edir, əmlak və digər hüquqları təmin edir. Dövlət həmçinin özəl və dövlət müəssisələrinin məhsullarının və xidmətlərinin ən iri istehlakçısıdır. Təəccüblü deyil ki, dövlət əhali, müəssisə və digər dövlət orqanları ilə müasir cəmiyyətin istənilən digər subyektinə nisbətən daha çox qarşılıqlı əlaqədə olur. Bu mürəkkəb yolda səhvlərdən, vaxt itkisindən və konfliktli situasiyalardan tam yaxa qurtarmaq mümkün deyil. Lakin ictimai quruculuğun təkmilləşdirilməsi üçün ən böyük ehtiyatlar elə burada cəmlənib. Bu gün artıq qəbul olunub ki, həm dövlət müəssisəsinin işinin təşkili, həm də onun marağı olan vətəndaşlar və təşkilatlarla qarşılıqlı əlaqələrinin ən səmərəli üsulu informasiya portalının yaradılmasıdır. İnformasiya portalı yaxın zamanlarda, internetin inkişafı ilə əlaqədar meydana gəlməsinə baxmayaraq, ondan istifadə olunması artıq geniş yayılıb. İlk informasiya portalları hər hansı bir mövzu ilə maraqlanan istifadəçilərin internetə “vahid pəncərədən giriş” nöqtəsi hesab olunurdu. Portalların yaradıcıları mümkün qədər çox faydalı informasiya resurslarını toplayıb, onları kateqoriyalara bölməklə rahat və sistemli formada təqdim etməyə cəhd edirdilər. Zaman keçdikcə portallar konsepsiyası daha da inkişaf etmiş və dəqiqləşdirilib. Bu gün artıq portalların iki növünü bir-birindən fərqləndirirlər. Bunlar geniş istifadəçi dairəsi üçün nəzərdə tutulmuş internet-portallar və ayrı-ayrı müəssisələrin və ya bir neçə müəssisənin əməkdaşlarının işinin məhsuldarlığını yüksəltməyə yönəldilmiş internet-portallardır (və ya müəssisələrin informasiya portalları). Aydın məsələdir ki, bu növlərin hər birinin öz spesifikası var. Onların yaradılması üçün müxtəlif proqramlardan istifadə edirlər. İnternet-portallar xidməti vəzifələri, müraciət hüquqlarını, həll olunan məsələləri nəzərə almaqla əməkdaşların fərdiləşdirilmiş iş yerlərini yaratmağa imkan verir. Belə iş yerləri bütün zəruri olan daxili və xarici informasiya mənbələrinə dərhal müraciət etmək, tapşırıqlar almaq və vermək, onların icrasına nəzarət etmək, müşavirələr keçirmək və s. imkanlarına malik olur. Dövlət orqanlarında internet-portalların yaradılmasının ümumi məqsədləri aşağıdakılardır: • cəmiyyət və dövlətin əməkdaşlığını möhkəmləndirmək • iqtisadi və sosial inkişafa yardımçı olmaq • dəyişən şəraitə uyğun olaraq operativ reaksiya vermək • idarəetmə xərclərini optimallaşdırmaq • idarəetmə orqanlarının kadr tərkibini inkişaf etdirmək • təşəbbüskarlığı təşviq etmək Aydındır ki, hər bir idarəetmə orqanında internet-portalı yaradıldıqda ümumi məqsədlərlə bərabər, konkret məqsədlər də ola bilər. Məsələn, nazirlik üçün qanunvericilikdə olan dəyişikliklər barədə yerlərdə olan qulluqçularla bərabər, bütün ölkə vətəndaşlarını da məlumatlandırmaq prioritetli məsələ kimi qoyula bilər. Yerli özünüidarəetmə orqanı üçün konkret təşəbbüslər-yeni tikintilər aparılması, nəqliyyat marşrutlarının dəyişdirilməsi və s. haqqında yerli sakinlərin fikirlərini öyrənmək maraqlı ola bilər. Bu kimi məsələlər portalın arxitekturasında və onun yaradılmasında istifadə olunan proqram təminatının tərkibində öz əksini tapa bilər. Bu zaman qoyulan məsələlərin daha tez, daha sadə və daha ucuz həll olunması portalın yaradılmasında xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Dövlət idarəçiliyində informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi heç bir yeni əlavə strukturun və ya hakimiyyət vasitəsinin yaradılmasını tələb etmir. Lakin İKT dövlət quruculuğunun praktik məsələlərinə elə dərin sirayət edir və idarəetmə orqanlarının işini o dərəcədə optimallaşdırmağa imkan verir ki, cəmiyyət tərəfindən onun üzərinə qoyulmuş vəzifələrə məsuliyyətlə yanaşan hökumətin özü, sadəcə qismən “elektron” olmağa borcludur. Elektron hökumətin bərqərar olması dövlət xidmətlərinin internetdə peyda olması ilə başlayıb. Bu zaman sənədlərin kağız formasında göndərilməsi tədricən onların veb-səhifələrdə dərc olunması ilə əvəz olunur. Veb-səhifələrdə vətəndaşlar və digər təşkilatlar üçün dövlət qurumunun və onun rəsmi şəxslərinin iş rejimi, bu qurum haqqında normativ sənədlər və həmin sənədlərin şərh olunmasına aid böyük həcmli informasiya yerləşdirilir. Elektron hökumətin inkişafının ikinci mərhələsi informasiya mübadiləsinin elektron forma və prosedurları ilə başlayır. Bu prosedurlar veb-səhifəni vətəndaş və təşkilatlarla qarşılıqlı əlaqələrin əvvəllər yalnız uyğun idarələrə şəxsi səfər vasitəsilə həll olunan bir çox proseslərini internetə köçürməyə imkan verirlər. Bu mərhələdə istifadəçinin kimliyinin təsdiq olunması dövlət xidmətləri üçün vacib bir problemə çevrilir. Bu məqsədlər üçün parollardan, rəqəmli sertifikatlardan və smart-kartlardan istifadə olunur. Bu zaman veb-səhifələr, bir qayda olaraq, istifadəçilərin fərdiləşdirilməsi, audentifikasiyası, axtarışı və rubrikasiyası, əks əlaqə kimi vasitələrlə təmin olunaraq, müasir mənada internet-portalları əmələ gətirirlər. Üçüncü mərhələdə “informasiya iqtisadiyyatı” formalaşır, bu, o deməkdir ki, bir çox dövlət müəssisələrinin cəlb edildiyi ən mürəkkəb idarəetmə əməliyyatları elektron formada yerinə yetirilir. Bu zaman bank, istehsalat, sosial, təhsil, tibb və s. informasiya sistemlərinin bir-birilə ümumi dil tapması və insanlarla aydın və rahat şəkildə qarşılıqlı əlaqədə olması üçün XML adlanan informasiyanın xüsusi nişanlama dili tətbiq olunur. Hazırda bir çox inkişaf etmiş ölkələr elektron hökumətin ikinci mərhələsindən üçüncü mərhələsinə keçid dövrünü yaşayırlar. Dövlət orqanlarının internet-portalları aşağıdakı məqsədlərə xidmət edirlər: • Cəmiyyət və dövlətin əməkdaşlığının möhkəmləşdirilməsi • İqtisadi və sosial inkişafa yardımçı olmaq • İdarəetmə işlərinin səmərəliliyini artırmaq • İdarəetmədə baş verən dəyişikliklərə operativ reaksiya vermək • İdarəetməyə sərf olunan büdcə xərclərini optimallaşdırmaq • İdarəetmə orqanlarının kadr tərkibini inkişaf etdirmək • İdarəetmədə təşəbbüskarlığı təşviq etmək İnternet-portalların yaradılması və onlardan istifadə olunmasında qarşıya qoyulan məqsədlərə çatmaq üçün bəzi təşkilati məsələlərin həll olunması vacibdir. Buraya informasiyanın əldə olunması və axtarışı, vətəndaş və təşkilatlarla dövlət orqanları arasında qarşılıqlı əlaqələr və dövlət orqanının vətəndaş və təşkilatlar üçün tədbirlər keçirməsi kimi məsələlər daxildir. Bütün bu məsələlərin həlli təkcə texnoloji aspekti deyil, həm də qanunvericilik, reqlament, metodik və təşkilati aspektləri əhatə edən kompleks yanaşma tələb edir. Bu baxımdan portalyaratmanın bir sıra xüsusiyyətlərini qeyd etmək olar. Belə ki, informasiya materiallarının hazırlanması, razılaşdırılması və dərc olunması prosesinə cəlb olunası əməkdaşların sayının çox böyük olduğuna görə onların qarşılıqlı əlaqələrinin düzgün təşkil olunmasına ciddi fikir vermək lazımdır. Portalın uğurla fəaliyyət göstərməsi üçün o həm daxili şəbəkənin xidməti informasiyasına, həm də açıq internet şəbəkəsinə əsaslanmalıdır. İnformasiya təhlükəsizliyinin təmin olunması şəbəkənin bağlı daxili seqmenti ilə açıq internet şəbəkəsi seqmentinin fiziki olaraq ayrılmasını tələb edir. İnformasiya materiallarının hazırlanması və dərc olunmasının reqlament proseslərinə yüzlərlə adamın cəlb olunması, onların hazırlanması, təlimi və prosesin müşayiəti ilə əlaqədar məsələləri ciddi işləyib hazırlamaq lazımdır. Bu işlər üçün yerin axtarılıb tapılması, istifadəçi qruplarının təlim qrafikinin razılaşdırılması, təlimi keçmək üçün materialların hazırlaması, yüzlərlə istifadəçini birbaşa öz iş yerlərində texniki dəstəkləmə və s. kimi məsələlər həm təşkilati, həm də resurs xarakterli həllər tələb edir. Dövlət internet-portalı Elektron hökumətin ilkin zəruri bir elementi hesab etmək olar. Elektron hökumət anlayışı 1990-cı illərin əvvəllərində əmələ gəlsə də, bu məsələnin praktik müstəviyə çıxması son illərdə baş verib. Elektron hökumətin yaradılmasına ilkin olaraq ABŞ-da və İngiltərədə başlanıb. Sonradan bu məsələ ilə İtaliyada, Norveçdə, Sinqapurda, Avstraliyada, Fransada, Almaniyada, Qatarda, Birləşmiş Ərəb Əmirliyində ciddi məşğul olmağa başlayıblar. Sinqapur informasiya texnologiyalarının tətbiqində qabaqcıl ölkələrdən biridir. 1999-cu ildə məhz Sinqapurda dünyada ilk dəfə olaraq “eCitizen Centre” adlanan iri hökumət portalı yaradılıb. İlk dəfə olaraq bu saytda istifadəçilər bu və ya digər hökumət təşkilatları haqqında nəinki informasiya ala bilər, həm də heç bir dövlət müəssisəsinə getmədən bir çox əməliyyatları yerinə yetirə bilərdilər. Anar Miriyev Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin “Respublikada “Elektron hökumət”: mövcud vəziyyət, problemlər, perspektiv və gözləntilər” mövzusunda keçirdiyi müsabiqə üçün Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/elektron-hokumet--ikt-infrastrukturu-ve-insan-deyerliliyi-muel.html	Elektron hökumət”- İkt infrastrukturu və insan dəyərliliyi. Müəllif haqqında	"Elektron hökumət”- İKT infrastrukturu və insan dəyərliliyi. Müəllif haqqında: Nəbiyev Elçin Mehman oğlu, Azərbaycan Respublikası Dövlət İqtisad Universiteti Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Fakültəsinin məzunu, Azərbaycan İqtisad Universitetinin Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Fakültəsinin 2-ci kurs magistrantı, Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinin əməkdaşı, 3-cü dərəcəli Dövlət Vergi Müfəttişi. Məqalədə Azərbaycan Respublikasında həyata keçirilən, informasiya cəmiyyətlərinə xas olan elektron idarəetmə sistemi “elektron hökumət” layihəsi araşdırılmış, ölkədə bu sahədə görülən işlər qısa məzmunda öz əksini tapmışdır . Məqalədə həmçinin layihə ilə bağlı meydana çıxan problemlər qeyd olunmuş və onların həlli üçün atılacaq addımlar, eləcə də layihənin inkişaf perspektivləri və gözləntilər əks olunmuşdur. Layihə haqqında- “Elektron-hökumət” layihəsi ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən 2003-cü ildə imzalanmış “Azərbaycan Respublikasının inkişafı naminə informasiya-kommunikasiya texnologiyaları üzrə Milli Strategiyaya (2003-2012-ci illər)” əsasən işlənib hazırlanmışdır. “Elektron hökumət”in tətbiqi sahəsində görülən işlər “Azərbaycan Respublikasında rabitə və informasiya texnologiyalarının inkişafı üzrə 2005-2008-ci illər üçün Dövlət Proqramı”nın (Elektron Azərbaycan) qəbul edilməsi ilə daha geniş vüsət almış və hazırda 2010-2012-ci illəri əhatə edən ikinci “Elektron Azərbaycan” Dövlət Proqramı və “Azərbaycan Respublikasında «Elektron hökumət»in formalaşdırılması üzrə Fəaliyyət Proqramı”na uyğun olaraq davam etdirilməkdədir. Bu proqramlarla yanaşı iqtisadi və sosial sahələr üzrə təsdiq edilmiş 20-dək dövlət proqramı çərçivəsində “elektron hökumət” layihələri həyata keçirilməkdədir Dövlət orqanlarının informasiya sistemləri arasında informasiya mübadiləsinin təşkilinə və vətəndaşların dövlət orqanlarının göstərdiyi elektron xidmətlərdən “bir pəncərə” prinsipi əsasında istifadəsinə şərait yaratmaq məqsədilə www.e-gov.az “elektron hökumət” portalı yaradılaraq istifadəyə verilmişdir. “Elektron hökumət” -in məqsədi bir necə istiqamətlərdə əhatə olunur. Buraya əhaliyə İnternet şəbəkəsində inteqrir formada xidmətlərin təqdimatı, informasiya bərabərsizliyinin aradan qaldırılması, bütün həyatı boyu insanlara öyrənməyə, oxumağa imkanlar açmaq, iqtisadiyyatın inkişafına yardım etmək, zaman maneələrini təcrid edən müqabil idraklı qanunların işlənməsi, daha çox vətəndaşın iştirakını təmin edən idarəetmə formalarının yaradılması və s. daxildir. Vətəndaşlara və biznesə hökumət xidmətlərinin təqdimatının optimallaşdırılması, seçicilərin ölkəyə rəhbərlik və idarəetmə proseslərində iştirak səviyyəsinin yüksəldilməsi, vətəndaşların özünə xidmət imkanlarının dəstəklənməsi və genişləndirilməsi, onların ixtisasının və texnoloji məlumatlandırılmasının artımı, coğrafi yerləşmə amilinin mülayimləşdirilməsi kimi mühüm komponentlər də “elektron hökumət”in məqsədini ehtiva edir. "Elektron hökumət"-in başlıca funksiyası özünün bütün vətəndaşlarına dovlət müəssisələrinin bütün xidmətlərinə tez , sadə cıxışı təmin etmək və dövləti idarə etməkdə iştirak etmək kimi konstitusiya huququnu reallaşdırmaq imkanı verməkdir. Mövcud vəziyyət. Bildiyimiz kimi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev İKT sahəsinə verilən diqqəti və bu sahədə əldə edilmiş uğurları nəzərə alaraq, 16 yanvar 2013-cü il tarixli sərəncamına əsasən 2013-cü ili Azərbaycanda “İnformasiya-kommunikasiya texnologiyaları ili” elan etmişdir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin sədrliyi ilə Nazirlər Kabinetinin 2012-ci ilin sosial-iqtisadi inkişafının yekunları və 2013-cü ildə qarşıda duran vəzifələrə həsr olunmuş iclasında rabitə və informasiya texnologiyaları naziri Əli Abbasov çıxışı zamanı deyib: “İKT sektoru 2004-2013-cü illər üzrə hər 3 ildə təxminən 2 dəfə genişlənib və 2012-ci ildə isə sektorun artım tempi təxminən 18% olub. Bu isə ümumdünya orta artım tempindən təxminən 2,5 dəfə yüksəkdir” . İKT sahəsində qazanılan bu uğurların məntiqi nəticəsi olaraq, dövlətin ənənəvi idarətmə metodundan yeni, innovativ idarəetmə metodu olan "Elektron hökumət”-idarəetmə metoduna keçməsi mühüm bir vəzifə olaraq qarşıya qoyulmuşdur. Hazırda Avropa İttifaqı ölkələrində vətəndaş cəmiyyətinə və biznes sektoruna göstərilən 20 əsas elektron xidmət növünün bir çoxu, o cümlədən rəsmi sənədlərin verilməsi, vergi və gömrük bəyannamələrinin, statistik hesabatların təqdim olunması, məşğulluq orqanları vasitəsilə iş axtarışı, ali məktəblərə və dövlət qulluğuna qəbul üzrə test imtahanlarında iştirak etmək üçün elektron ərizələrin qəbulu və s. ölkəmizdə də tətbiq edilməkdədir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Dövlət orqanlarının elektron xidmətlər göstərməsinin təşkili sahəsində bəzi tədbirlər haqqında” 23 may 2011-ci il tarixli 429 nömrəli fərmanı dövlət idarəçiliyinin müasir prinsiplər əsasında həyata keçirilməsi, dövlət orqanlarının fəaliyyətində səmərəliliyinin və şəffaflığının artırılması, korrupsiyaya şərait yaradan halların qarşısının alınmasında elektron xidmətlərin təşkilinin əhəmiyyətini önə çəkərək bu istiqamətdə işlərin sürətləndirilməsinə ciddi təkan vermişdir. Dövlət orqanları tərəfindən xüsusən əhali ilə bilavasitə təmasda həyata keçirilən xidmətlərin, o cümlədən fərdi sahibkarların və yerli investisiyalı məhdud məsuliyyətli cəmiyyətlərin qeydiyyatı, daşınmaz əmlaka dair çıxarışların və arayışların verilməsi, gətirilən və aparılan malların bəyan edilməsi, məcburi dövlət sosial sığortası üzrə hesabatların və sığortaolunanlar barədə məlumatların təqdim olunması, ünvanlı sosial yardım və pensiya təyinatı üçün ərizələrin, telefon çəkilişi və internetə qoşulmaq üçün müraciətlərin qəbulu və s. elektron formada göstərilməsi təmin edilmişdir və bu say gündən-günə artır. Bir sıra dövlət orqanlarında göstərilən xidmətlərə görə nəzərdə tutulan rüsumların və digər ödənişlərin real vaxt rejimində elektron formada ödənilməsinə şərait yaradılmışdır. Vətəndaşlar "Elektron hökumət”-lə bağlı ölkədə aparılan bütün tədbirlər haqda ətraflı məlumatlarla Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi tərəfindən hər ay dərc olunan “Elektron Hökumət” bülletenləri vasitəsilə tanış olmaq imkanı əldə etmişdir. Bülletenin 8 sayı artıq dərc olunmuşdur və www.e-gov.az saytında yerləşdirilmişdir. Son illərdə dünyada smartfonların istehsalı və istifadəsi çox sürətlə artmışdır, hazırda dünyada təxminən 1 milyarda yaxın smartfon istifadəçisi var. Azərbaycanda da smartfon istifadəçilərinin sayı dayanmadan artır, çünki smartfonlar kifayər qədər hesablama gücünə malikdirlər və istifadəçilər smartfonlarda mövcud şifrələmə proqramlarından rahat istifadə edə bilərlər. Bununçün ölkədə "Elektron hökumət” portalı vasitəsilə hər bir azərbaycanlını maraqlandıran istənilən məlumatların əldə olunması imkanlarının yaradılması üzrə işlər davam etdirilərək ,may ayında planşet və smartfon istifadəçiləri nəzərdə tutulmuş "Elektron hökumət" portalının mobil versiyası təqdim edilib. Burada (www.e-gov.az/mini) istifadəçilər elektron xidmətlərdən sadə formada yararlanmaqla yanaşı, portalda yerləşdirilən xidmətlər haqqında ən yeni məlumatları daha rahat əldə edə bilərlər. "Elektron Hökumət" Dünya Azərbaycanlılarının vahid informasiya məkanına çevrilir. Elektron Hökumət" portalı nəinki ölkə daxilində, hətta xarici ölkələrdən olan istifadəçilər üçün də böyük maraq doğurub. Hazırda portalın istifadəçi auditoriyası yüksələn xətlə daha da genişlənməkdədir. Dünyanın bütün ölkələrindən, o cümlədən ABŞ, Rusiya, İngiltərə, Türkiyə, Almaniya, Rumıniya, Ukrayna, Danimarka və s. ölkələrdə yaşayan istifadəçilərin portala müraciət etməsi bizə portalın əhəmiyyətindən xəbər verir. Buna əsasən qeyd edə bilərik ki, portal Dünya azərbaycanlılarının vahid informasiya məkanına çevrilməkdədir. “Biz Azərbaycanı yüksək texnologiyalar sahəsində dəyişikliklərdə ön cərgələrdə görürük. Azərbaycan bu sahədə region ölkələri üçün nümunəyə çevrilir”. Bu fikri BMT baş katibinin qlobal tərəfdaşlıq məsələləri üzrə xüsusi nümayəndəsi Əmir Dossal Bakıda səfərdə olarkən söyləyib. İnkişafın digər bir göstəricisi kimi Əfqanıstan hökumətinin elektron idarəçilik sahəsində Azərbaycanın təcrübəsini inkişaf modeli kimi qəbul etməsini də misal göstərmək olar. Bir çox inkişaf etməkdə olan və keçid dövrünü yaşayan ölkələr Azərbaycanın uğurlu inkişaf modelini nəzərdən keçirir və onun təcrübəsindən yararlanmağı qarşılarına əsas məqsəd kimi qoyurlar. Əfqanıstan İslam Respublikası da onlardan biridir. Əfqanıstanın inkişafına Azərbaycanın dəstəyi ən çox e-idarəçilik sahəsində özünü büruzə verir. "Elektron xidmətlərin geniş tətbiqi şikayətlərinin azalmasına səbəb olub. Ölkədə korrupsiyaya qarşı aparılan mübarizə, əhaliyə verilən xidmətlərin yaxşılaşdırılması istiqamətində atılan addımların nəticələrini əyani olaraq görürük". Bu fikirləri rabitə və informasiya texnologiyaları naziri Əli Abbasov "Facebook" sosial şəbəkəsində paylaşıb. Azәrbaycan Prezidenti İlham Əliyev Nazirlәr Kabinetinin 2013-cü ilin birinci rübünün sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına vә qarşıda duran vәzifәlәrә hәsr olunmuş iclasındakı yekun nitqindә qeyd edib ki , : “ Biz korrupsiya, rüşvәtxorluq üçün mövcud olan meydanı maksimum dәrәcәdә daraltmalıyıq. "Elektron xidmәt”, "Elektron hökumәt” layihәlәri bu istiqamәtdә atılan çox önәmli addımlardır” . Korrupsiyaya qarşı mübarizədə Elektron hökumətin xususi bir vasitə kimi böyük əhəmiyyətə malik olması dünya təcrübəsində də öz bəhrəsini verib, elecə də Azərbaycanda da artıq bu sahədə müsbət nəticələr əldə olunmuşdur. Əhali tərəfindən sosial şəbəkələrdən istifadənin yüksək səviyyədə artması 78 dövləti “Twitter”-də, “Facebook”-da və başqa şəbəkələrdə öz rəsmi səhifələrini açmağa təhrik etmişdir. Ölkəmizdə də son zamanlar sosial şəbəkələrin fəallığını nəzərə alaraq "Elektron hökumət" portalının rəsmi "Facebook" səhifəsi yaradılmışdır ( www.facebook.com/egov.az ) , və bu səhifə istifadəçilərin ən çəx izlədiyi səhifələrdən birinə çevrilmişdir. Hazırda "Elektron hökumət" portalının rəsmi "Facebook" səhifəsinin istifadəçilərinin sayı 66 000-i keçmişdir. Sözügedən "Facebook" səhifəsi vasitəsilə "Elektron hökumət"in formalaşması istiqamətində görülən və nəzərdə tutulan işlər, layihələr haqda, dövlət strukturlarının göstərdiyi elektron xidmətlər barəsində məlumatlar əldə etmək və eyni zamanda ölkəmizdə informasiya cəmiyyəti quruculuğunda aparılan işləri təhlil və müzakirə etmək mümkündür. Qeyd edək ki, "Elektron Hökumət" Portalı üzərindən e-xidmətlərdən faydalanmaq istəyən istifadəçilər "Facebook" səhifəsinə daxil olaraq öz fikirlərini bildirir və paylaşırlar. Səhifəyə ünvanlanan suallar sosial tələb olaraq qəbul edilir, operativ şəkildə cavablandırılır, irəli sürülən təklif və rəylər mütəmadi olaraq nəzərə alınır. “Elektron hökumət”-lə bağlı statistik məlumatları da qeyd etmək istəyirəm. Belə ki, “Elektron hökumət” portalı 2012-ci il 25 aprel tarixində istifadəyə verildiyi zaman 16 mərkəzi icra hakimiyyəti orqanı portala qoşulmuşdur, onların portal vasitəsilə təqdim etdiyi xidmətlərihn sayı isə 60-a yaxın olmuşdur. Portalın istifadəyə verilməsindən çox uzun müddət keçməsə də bu sahədə aparılan kompleks tədbirlər nəticəsində portala qoşulan mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının və onların portal vasitəsilə təqdim etdikləri xidmətlərin sayı dayanmadan artmışdır. Hazırkı məlumatlara əsasən hazırda “elektron hökumət” portalına 40 dövlət orqanının informasiya sistemləri qoşulmuş və bu qurumların 236 növ elektron xidmətlərinin portal vasitəsilə həyata keçirilməsi təmin olunmuşdur. Cari ilin iyul ayı üzrə aparılan monitorinqlər portala 25 094 nəfərin daxil olduğunu göstərir. Belə ki, ay ərzində bu istifadəçilər tərəfindən 37 478 dəfə daxilolma həyata keçirilib və 73964 dəfə elektron xidmətlərdən istifadə edilib. Səhifələrə baxışların ümumi sayı isə 142 917 ədəd olub. Hər bir istifadəçinin portalda orta işləmə müddəti 5 dəqiqə 9 saniyə təşkil edib. 2013-cü ilin 7 ayı ərzində isə portala daxil olanların sayı 176495 nəfər təşkil edib. Eyni zamanda daxilolmaların sayı 288 853, istifadə edilmiş xidmətlərin sayı isə 341 306 ədəd, səhifələrə baxış sayı 986 813 ədəd olub. Hər bir istifadəçinin portalda orta işləmə müddəti 4 dəqiqə 30 saniyə təşkil edib. “Elektron hökumət” -in effektivliyinin qiymətləndirilməsi, “elektron hökumətin inkişaf indeksi”. Müasir cəmiyyətdə informasiya mühiti əsasən şəbəkə strukturuna malikdir. İnformasiya mühitinin nöqtələri arasında əsas əlaqə forması – İnternetdir və o da bir subyektin digər bir subyektlə informasiya əlaqəsinin texnoloji imkanını təmin edir. Müxtəlif ölkələrdə informasiya mühitinin inkişafı zaman və məkan daxilində qeyri-müntəzəm baş verir və bu ölkələrin inkişaf səviyyəsindən asılıdır . Habelə qeyd etmək olar ki, ölkənin inkişafı və onun informasiya mühitinin inkişafı səviyyəsi ilə bütövlükdə e-hökumətin reallaşdırılması proqramını qiymətləndirmək olar. E-hökumətin inkişaf prosesinin izlənməsi və onun effektivliyinin qiymətləndirilməsi məxsusi məsələlərdir belə ki, tədqiqat obyekti dinamik olub və zəif oyrənilib. Tədqiqatların çoxu e-hökumətlərin potensialının öyrənilməsinə yönəlib, yəni vətəndaşlar, biznes və dövlət strukturlarının özləri xidmət göstərərkən və istehlak edərkən informasiya-kommunikasiya texnologiyalarından istifadə edərək nə əldə edə bilərlər məsələsi daha çox araşdırılmışdır. BMT-nin (Benchmarking E-government: A Global Perspective) apardığı tədqiqatda e- hökumətin “inkişaf indeksi” (e-Government index) anlayışı daxil edilib və onun qiyməti BMT-nin 192 ölkəsi üçün hesablanıb . Ölçmələr 3 parametrə görə aparılıb: 1) Ümumdünya hörümçək torunda movcud olmaq (Web presence) 2) Telekommunikasiya infrastrukturunun inkişafı (Telecommunications Infrastructure) 3)İnsan kapitalının inkişafı (Human Capital). Ölkədə “elektron hökumət” infrastrukturunun müasir vəziyyəti qənaətbəxş hesab olunur. Bunu BMT hesabatlarında “Elektron hökumət inkişafı indeksi” üzrə Azərbaycanın 192 ölkə arasında 96-ci yerdə qərarlaşmasını da bir daha əsaslı edir. “Elektron hökumət”-in cəmiyyətimizdə üzləşdiyi problemləri aşağıdakı şəkildə qruplaşdırmaq istərdim. 1) E-hökumətin əsas məqsədlərini gerçəkləşdirmək üçün informasiya cəmiyyəti qanunvericilik qarşısında vətəndaşların identifikasiyası və onların şəxsiyyətinin təsdiqi, elektron kommersiyasında vergiqoyma, kiberməkanda hüquqi münasibətlər, kiber-cinayətkarlıq və kiber-terrorizm kimi yeni çoxsaylı problemlər qoyur. Bundan irəli gələrək, dövlət bütün növ elektron əməliyyatlara etibar etmək, iqtisadi inkişaf və informasiya konfidensiallığının təminatı arasında zəruri tarazlığı saxlamaqla yeni çevik qanunvericilik formalaşdırmalıdır. Bu isə həm zaman , həm də təcrübə tələb edən məsələdir. 2) Ölkənin İKT infrastruru ilə tam təmin olunması problemi. Ümumqəbulolunmuş standartlara görə, elektron hökumətin effektivliyinin şərtlərindən biri əhalinin genişzolaqlı internetlə təmin olunmasıdır və BMT də internetə çıxışı insan hüquqlarının digər bir növü kimi tanıyıb. Ölkəmizdə bu sahədə böyük işlər aparılsa da, hələ ki, bir çox ucqar kəndlərdə, yaşayış məntəqələrində əhali telefon xətti, ADSL texnologiyası üzrə sürətli internet imkanlarıylatəmin olunmayıb. Bu sahədə digər bir məsələ isə ölkədə internetdən istifadənin qiyməti yüksək olaraq qalır, baxmayaraq ki, son illərdə bir qədər azalıb. Hazırda 1Mbit/s üçün təxminən 10 AZN təşkil edir. Minimum əməkhaqqı göstəricisi (93.50 AZN) ilə nisbətdə bu, 10% -dən artıq təşkil edir, halbuki, Türkiyədə , Rusiyada eləcə də digər dövlətlərdə bu göstəricilər nisbətən aşağıdır. Əhalinin İKT imkanları ilə tam təmin olunması, eləcə də vətəndaşların maddi durumundan da çox asılıdır. Çünki, az sosial təminatlı ailələr ilk növbədə öz qida, məişət tələbatlarını qarşılamağa çalışırlar, bu isə onların İKT infrasturukturundan təcrid olunmasına səbəb olur. 3) Daha bir vacib məsələ də bu sahədə informasiya təhlükəsizliyinin təmin olunması problemidir. Çünki vətəndaşlar elektron təhlükəsizliyin təmin olunmasına tam əmin olmayınca , onların bu xidmətlərdən tam istifadə etməsi inandırıcı görsənmir. Vətəndaşların identifikasiyası və onların şəxsiyyətinin təsdiqi, konfidensiallıq və göstəricilərin mühafizəsi, xüsusən imzanın həqiqiliyinin təmin olunması üçün nəzərdə tutulan elektron imzanın təhlükəsizliyinin təminatı məsələsi xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Bu sahəhə Avropa praktikasından istifadə olunmasını mütəxəssislər daha məqsədəuyğun hesab edir. Belə ki, Avropa ölkələrində tətbiq edilən elektron imzalı çipləri həm də gözün rəngi, barmaq izləri və s. biometrik məlumatlar tamamlayır, bu isə təhlükəsizliyin təmin olmasına zəmanət verir. 4) Daha bir problem Azәrbaycanda "elektron hökumәt" layihəsinin reallaşdırılması məqsədilə ixtisaslı kadrların yetişdirilməsidir. Bu sahədə xeyli işlər görülsə də, layihə yeni olduğu üçün hazırda ixtisaslı kadr çatışmazlığı problemi yaşanmaqdadır. Xüsusən də bu problem bölgələrdə mövcuddur, problemin aradan qaldırlması üçün beynəlxalq təcrübədən istifadə olunması və ölkənin müxtəlif yerlərində bu sahədə çalışan əməkdaşlarçün elmi-praktiki seminarların təşkil olunması, onların bu sahədə bilik və təcrübələrinin artırılması tövsiyyə olunur. İnkişaf perspektivləri və gözləntilər – Ölkəmizdə müasir tələblərə cavab verən idarəetmənin təşkil edilməsi, dövlət orqanlarının fəaliyyətinin səmərəliliyinin artırılması, şəffaflığının təmin edilməsi və bürokratiyanın aradan qaldırılması üçün “elektron hökumət”in inkişafı, təkmilləşdirilməsi və elektron xidmətlərin göstərilməsi istiqamətində tədbirlərin davam etdirilməsi zəruridir . Layihə Azərbaycanda yüksək sürətlə inkişaf etdiyindən, bu sahədə perspektivlər də kifayət qədər çoxdur. Yaxın illər ərzində İKT sektorunda görüləcək işlər “Azərbaycan - 2020: Gələcəyə Baxış İnkişaf Konsepsiyası” – da geniş şərh olunmuşdur. İnformasiya cəmiyyətinə keçidin təmin edilməsi, İKT-nin inkişafı ilə biliyə əsaslanan iqtisadiyyatın qurulması, dövlət və yerli özünüidarəetmə orqanlarında İKTnin tətbiqinin genişləndirilməsi və elektron xidmətlərin inkişaf etdirilməsi, Elektron Təhlükəsizlik üzrə Milli Mərkəzin fəaliyyətinin inkişaf etdirilməsi, cəmiyyətin informasiya məhsul və xidmətlərinə tələbatının dolğun ödənilməsi, rəqabətqabiliyyətli və ixrac yönümlü İKT potensialının gücləndirilməsi Konsepsiya çərçivəsində qarşıda duran prioritet vəzifələrdəndir. “ Trans - Avrasiya Super İnformasiya Magistralı” (TASİM) layihəsinin həyata keçirilməsi ilə region ölkələri arasında rəqəmsal fərqin aradan qaldırılması, güclü və dayanıqlı informasiya infrastrukturunun yaradılması hesabına ucuz və keyfiyyətli genişzolaqlı internetə çıxışın təmin edilməsi, e-ticarət, e-bazar sisteminin inkişaf etdirilməsi, eticarət əqdlərində iştirak edən iştirakçıların müdafiəsini və təhlükəsizliyini təmin etmək üçün qanunvericiliyin inkişaf etdirilməsi, həmçinin ölkənin qlobal informasiya məkanına inteqrasiyasının sürətləndirilməsi hədəflənir. Qarşıdakı illərdə İKT və əqli mülkiyyətin qarşılıqlı təsirindən və əqli mülkiyyət hüquqları ilə qorunan bir çox obyektlərin qlobal rəqəmli şəbəkəyə miqrasiyasından çıxış edərək, on-line lisenziyalaşmaya və one-stop-shops formatında xidmətlərin göstərilməsinə əsaslanan rəqəmli hüquqların idarəçiliyi sistemi yaradılacaqdır. Kompyuter, telefon və mobil rabitə istifadəçilərinin sayı, evdən internetə və geniş zolaqlı rabitə xidmətlərinə çıxışı olan ev təsərrüfatlarının ölkə üzrə bütün ev təsərrüfatlarında payı, şagirdlərin sayının onlara ayrılan kompyuterlərin sayına nisbəti kimi zəruri göstəricilər daha da yaxşılaşdırılacaq, xüsusilə, bölgələrdə İKT-nin tətbiqi genişləndirilməklə rəqəmli hazırlıq səviyyəsi yüksəldiləcəkdir. Telefon rabitəsi və internet xidməti tarifləri optimallaşdırılacaq, o cümlədən, TDM tipli ATS-lərin İP ATS-lərlə əvəz olunması, Wi-Fi texnologiyasının tətbiqinin daha da genişləndirilməsi, 4G texnologiyalı CDMA stansiyalarının qurulması həyata keçiriləcək, ölkədə universal telekommunikasiya və poçt xidmətlərinin təşkili başa çatdırılacaqdır. Qeyd etmək istərdim ki, 2012-ci ildə Azərbaycan 4-cü nəsil (4G) mobil rabitə texnologiyasını tətbiq edən Avropanın 9-cu, dünyanın isə 37-ci ölkəsi olmuşdur . Elektron hökumətin formalaşdırılması ilə bağlı tədbirlər ardıcıl və mərhələli qaydada dövlət orqanlarında müasir informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqini, vahid infrastruktur əsasında öz aralarında təhlükəsiz informasiya mübadiləsinin həyata keçirilməsini, funksional vəzifələr üzrə e-xidmətlərin göstərilməsini, mövcud informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsini, səriştəli istifadəçi və mütəxəssislərin hazırlanmasını və digər vacib istiqamətlərdə fəaliyyətləri nəzərdə tutur. Azәrbaycan Respublikasının Rabitә vә İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi vә Azәrbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vәtәndaşlara Xidmәt vә Sosial İnnovasiyalar üzrә Dövlәt Agentliyinin tәrәfindәn "2013-2015-ci illәrdә "Elektron hökumәt"in inkişafı Dövlәt Proqramı" layihәsi hazırlanır. Təhsil-innovasiya-elmə əsaslanan biliklər iqtisadiyyatının formalaşdığı indiki zamanda ölkədə informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı üçün elmi tədqiqat layihələrinin stimullaşdırılması, elmi-texnoloji layihələrə dəstək verilməsi vacibdir. Bu məqsədlə Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi (RİTN) “Azərbaycan Respublikasında 2013-cü ilin “İnformasiya-kommunikasiya texnologiyaları ili” elan edilməsi ilə bağlı Tədbirlər Planı” çərçivəsində Prezident yanında Elmin İnkişafı Fondu (EİF) ilə birgə “İKT-nin inkişafına yönəlmiş əhəmiyyətli layihələrin dəstəklənməsi” üzrə tədbirlərin icrasına başlayacaq. Qeyd edək ki, Tədbirlər Planında sözügedən bənd üzrə Elmin İnkişafı Fondu tərəfindən İKT istiqamətli bir neçə qrant müsabiqəsinin (pilot layihə, fundamental-tətbiqi xarakterli layihələr və s. üzrə) keçirilməsi də planlaşdırılır. Artıq bu məqsədlə müsabiqə şərtləri, elmi istiqamətlər və prioritetlər müəyyənləşdirilib. Dövlət qulluqçularının elektron xidmətlərin təşkili, vətəndaşların isə onlardan istifadəsi sahəsində bilik və bacarıqlarının artırılması məqsədilə maarifləndirmə və təşviqat, stimullaşdırılma tədbirləri genişləndiriləcəkdir. "Elektron hökumət"in inkişafında innovativ yeniliklərin tətbiqinə, sosial şəbəkələr və digər onlayn media vasitələrindən istifadəyə fikir veriləcəkdir. "Azәrbaycanda "elektron hökumәt" üçün tәlim mәrkәzinin yaradılması" layihәsi üzrә "Koreya Respublikasının Xarici İşlәr Nazirliyi vә Azәrbaycan Respublikasının Rabitә vә İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi arasında Qrant razılaşması" imzalanıb. Qeyd edәk ki, layihә çәrçivәsindә Bakı şәhәrindә vә Gәncә, Naxçıvan, Sumqayıt, Mingәçevir, Bәrdә, Lәnkәran, Qazax, Zaqatala, İmişli, Qәbәlә, Göyçay, Şirvan, Şamaxı, Quba, Şәki daxil olmaqla on beş (15) bölgәdә tәlim mәrkәzlәri yaradılacaq. Tәlim mәrkәzlәrindә Koreya mütәxәssislәri tәrәfindәn xüsusi tәhsil informasiya sistemi quraşdırılacaq vә zәruri avadanlıqlarla tәmin olunacaq. Dövlәt qulluqçuları bu mәrkәzlәrdә bilavasitә tәlim kurslarında iştirak edә bilәcәk, eyni zamanda mәrkәzin distant tәhsil xidmәtlәrindәn yararlanacaqlar. Layihә çәrçivәsindә tәlim mәrkәzinin fәaliyyәtinin tәşkili, elektron tәlim materiallarının hazırlanması üzrә tәcrübә әldә etmәk üçün yerli mütәxәssislәr Koreyada tәlim kursları keçәcәklәr. Azәrbaycanda "elektron hökumәt" üçün tәlim mәrkәzinin yaradılması dövlәt qulluqçularına İKTnin tәtbiqi sahәsindә yeni praktik bilik vә bacarıqların әldә edilmәsinә imkan yaradacaq. Mәrkәz dövlәt idarәçiliyindә vә respublikanın ictimai hәyatının digәr sahәlәrindә e-hökumәt ideyalarının tәtbiqinә, informasiya cәmiyyәtinin inkişafına, elektron biliklәrin ümumi sәviyyәsinin yüksәldilmәsinә, elektron xidmәtlәrin artmasına xidmәt edәcәk. “Asan imza” xidmətinin yaxınlarda “Elektron hökumət” portalına inteqrasiya ediləcəyi gözlənilir. Hazırda "Asan xidmət" və Azərbaycan Vergilər Nazirliyi ilə birgə "Asan imza" ilk növbədə vergi ödəyicilərinə təqdim edilmişdir, lakin yaxın gələcəkdə bu xidmət artıq bütün ölkə vətəndaşlarına təqdim ediləcək.Bəs Asan İmza nədir? – Asan imza (mobil imza e-xidmətlərə daxil olan və rəqəmsal imzalar edən zaman kimliyinizi təsdiqləmək üçün sizin mobil identifikasiyanızdır. Asan İmza (Mobil imza) bütün mövcud e-xidmətlərdən istifadəni mümkün edir. Asan İmza (Mobil imza) əslində elektron mühitdə fiziki İD-karta bərabər sənəd kimi sertifikatlara bağlı olan mobil telefon SİM-kartınızdır. Asan İmza (Mobil imza) ilə siz şəxsiyyətinizi təsdiq edə və sənədlərə rəqəmsal imza ata bilərsiniz. Göstərilən perspektivlər yaxın gələcəkdə Azərbaycanda İKT sektorunun ölkədə ən qabaqcıl sahələrdən biri olacağına, bu sahədən əldə olunana gəlirin isə neft-qaz sektorundan belə əldə olunan gəlirdən artıq olacağına söyləmə imkan verir. Bu isə respublikamızda qeyri-neft sektorunun inkişafı üçün böyük töhfədir. Nəticə olaraq qeyd etmək isərdim ki, “Elektron Hökumət” Azərbaycanda İKT infrastrukturu və insan dəyərliliyinin vəhdəti əsasında vətəndaşların zaman və əlavə vəsait itirmədən dövlət xidmətlərinə birbaşa çıxışını təmin edəcək. Mən də bir vergi xidməti orqanı əməkdaşı və eləcə də sadə bir vətəndaş kimi dövlətimizin bu istiqamətdə gördüyü işləri yüksək qiymətləndirirəm, vətəndaşlarımız üçün yaradılan bu imkanlardan hər kəsin faydalanacağını düşünürəm. Məqalə hazırlanarkən Elektron Hökumət bülletenlərindən, Azərbaycan Respublikasının qanunlarından, Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin rəsmi internet saytı www.mincom.gov.az, “Elektron Hökumət” portalının rəsmi saytı www.e-gov.az və digər rəsmi dövlət saytlarından,eləcə də ölkədə İKT xəbərləri üzrə Kütləvi İnformasiya vasitələri saytlarından və bu mövzuda yerli və xarici elm işçilərinin elmi tədqiqat işlərindəki məlumatlardan istifadə olunmuşdur. Məqalə "İKT ili" çərçivəsində “Respublikada “Elektron Hökumət”: mövcud vəziyyət, problemlər, perspektiv və gözləntilər” mövzusunda analitik məqalə müsabiqəsi üçün hazırlanmışdır. Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/kurikulumlar.html	Kurikulumlar	Kurikulumlar “Kurikulum” latın sözü olub, lügəvi mənası “kurs”, “elm” deməkdir. Bu söz ingiliscə-rusca lügətlərdə “təlim kursu”, “tədris planı”, “proqram” kimi izah olunur. Bəzi alimlərin qeyd etdikləri kimi, 1876-cı ildən etibarən ondan bir termin kimi istifadə olunmağa başlanmışdır. İlk fənn kurikulumları 1918-ci ildə ABŞ-da meydana gəlmışdir. Ötən əsrin 70-ci illərindən sonra kurikulum nəzəriyyəsi formalaşmışdır. Azərbaycanda bu termindən keçən əsrin 90-cı illərinin axırlarından başlayaraq istifadə olunur. Kurikulum dünyanın mütərəqqi təhsil modellərindən biri olmaqla hazırda geniş miqyasda tətbiq olunur. Avropa ölkələrində kurikuluma təhsilin əsasını təşkil edən sənəd kimi yanaşılır. Konseptual sənəd kimi onun məzmununda standartlar, zəruri minimum, təhsil alanların hazırlığına qoyulan tələblər, texnologiya və qiymətləndirmə məsələləri əhatə edilir. Əslində bu məsələlərin hər biri kurikulumda onun tərkib hissəsi mühüm komponentləri kimi ehtiva olunur. Həmin komponentlərin bir-birilə qarşılıqlı əlaqəsi, hər hansı birinin digərini tamamlaması, onun məntiqi davamı olması vacib tələb kimi gözlənilir. Təhsil kurikulumları xarakterinə görə iki yerə ayrılır. Onlardan birincisi fənyönümlü, ikincisi isə şəxsiyyətyönümlü kurikulum adlanır. Fənyönümlü kurikulumlar məzmun etibarilə elm sahəsini, onun mükəmməl anlayışlar sistemini əhatə etməklə bilavasitə bu anlayişların mənimsənilməsinə istiqamətləndirilir.Belə kurikulumların keyfiyyətində biliklərin həcmi və miqdarı əsas rol oynayır. Bütün praktik bacariqların yerinə yetirilməsində məqsəd biliklərin möhkəmliyini, davamlılığını artırmağa xidmət göstərməkdən ibarət olur. Praktik əhəmiyyət daşıyan bacarıq, vərdiş və qabiliyyətlər arxa plana keçir, fənnin elmi potensialı artır, məlumatlıq səvviyəsi çoxalır. Şagirdlər özlərinə praktik cəhətdən lazım olmayan fundamental bilikləri öyrənmək məcburiyyətində qalırlar. Şəxsiyyətyönümlü kurikulumlar bilavasitə həyati bacarıq və vərdişlərə üstünlük verilməsi ilə fərqlənir. Bu kurriruluma görə, insanın gələcək həyat fəaliyyətində lazım olacaq praktik bacarıq və vərdişlər əhatə edilir, onun əqli fəaliyyətlə bağlı qabiliyyətlərinin formalaşması ön plana çəkilir. Tələb olunan bacarıq və vərdişlərin formalaşdırılmasına imkan yaradan minimum biliklərin həcmi müəyyənləşdirilir. Bu biliklər minimum təlim məqsədlərinə çatmaq üşün vasitə kimi nəzərdə tutur. Şəxsiyyətyönümlü kurikulumlar inteqrativ məzmunu ilə seçilir. Oradakı fənlərin adlandırılmasında, məzmunun müəyyənləşdirilməsində şəxsiyyətin formalaşması ücün əhəmiyyət kəsb edən və bilavasitə insanın şəxsi fəaliyyəti üçün lazım olan tələblər əsas götürülür. Kurikulumun nəzəri problemlərindən biri onun növlərinə görə təsnif olumunşdur.bu məsələdən bəhs edən ailmlərin fikrincə, kurikulumların növələri barədə yekdil fikir yoxdur. Bu da ondan irəli gəlirki, kurikulumları təsnif edərkən ona müxtəlif prinsiplərlə yanaşılır: ya xarakterlərinə, ya təyinatına ya da məzmun vəstrukturuna görə münasibət bildirirlər.Bütün məqamlarda elə kurikulumlar vardır ki, onlar ümumi ölkə səviyyəsində qəbul olunmaqla geniş miqyasda tətbiq edilir. Mahiyyət etibarı ilə belə kurikulumlar milli xarakter daşıyır. Ona görə də Milli Kurikulum adlanır. Ayrı ayrı fənlərin bütövlükdə xüsusiyyətlərini əhatə edən kurikulumlar isə fənn kurikulumları kimi tanınır və dəyərləndirilir. Kurikulumlar “Kurikulum” latın sözü olub, lügəvi mənası “kurs”, “elm” deməkdir. Bu söz ingiliscə-rusca lügətlərdə “təlim kursu”, “tədris planı”, “proqram” kimi izah olunur. Bəzi alimlərin qeyd etdikləri kimi, 1876-cı ildən etibarən ondan bir termin kimi istifadə olunmağa başlanmışdır. İlk fənn kurikulumları 1918-ci ildə ABŞ-da meydana gəlmışdir. Ötən əsrin 70-ci illərindən sonra kurikulum nəzəriyyəsi formalaşmışdır. Azərbaycanda bu termindən keçən əsrin 90-cı illərinin axırlarından başlayaraq istifadə olunur. Kurikulum dünyanın mütərəqqi təhsil modellərindən biri olmaqla hazırda geniş miqyasda tətbiq olunur. Avropa ölkələrində kurikuluma təhsilin əsasını təşkil edən sənəd kimi yanaşılır. Konseptual sənəd kimi onun məzmununda standartlar, zəruri minimum, təhsil alanların hazırlığına qoyulan tələblər, texnologiya və qiymətləndirmə məsələləri əhatə edilir. Əslində bu məsələlərin hər biri kurikulumda onun tərkib hissəsi mühüm komponentləri kimi ehtiva olunur. Həmin komponentlərin bir-birilə qarşılıqlı əlaqəsi, hər hansı birinin digərini tamamlaması, onun məntiqi davamı olması vacib tələb kimi gözlənilir. Təhsil kurikulumları xarakterinə görə iki yerə ayrılır. Onlardan birincisi fənyönümlü, ikincisi isə şəxsiyyətyönümlü kurikulum adlanır. Fənyönümlü kurikulumlar məzmun etibarilə elm sahəsini, onun mükəmməl anlayışlar sistemini əhatə etməklə bilavasitə bu anlayişların mənimsənilməsinə istiqamətləndirilir.Belə kurikulumların keyfiyyətində biliklərin həcmi və miqdarı əsas rol oynayır. Bütün praktik bacariqların yerinə yetirilməsində məqsəd biliklərin möhkəmliyini, davamlılığını artırmağa xidmət göstərməkdən ibarət olur. Praktik əhəmiyyət daşıyan bacarıq, vərdiş və qabiliyyətlər arxa plana keçir, fənnin elmi potensialı artır, məlumatlıq səvviyəsi çoxalır. Şagirdlər özlərinə praktik cəhətdən lazım olmayan fundamental bilikləri öyrənmək məcburiyyətində qalırlar. Şəxsiyyətyönümlü kurikulumlar bilavasitə həyati bacarıq və vərdişlərə üstünlük verilməsi ilə fərqlənir. Bu kurriruluma görə, insanın gələcək həyat fəaliyyətində lazım olacaq praktik bacarıq və vərdişlər əhatə edilir, onun əqli fəaliyyətlə bağlı qabiliyyətlərinin formalaşması ön plana çəkilir. Tələb olunan bacarıq və vərdişlərin formalaşdırılmasına imkan yaradan minimum biliklərin həcmi müəyyənləşdirilir. Bu biliklər minimum təlim məqsədlərinə çatmaq üşün vasitə kimi nəzərdə tutur. Şəxsiyyətyönümlü kurikulumlar inteqrativ məzmunu ilə seçilir. Oradakı fənlərin adlandırılmasında, məzmunun müəyyənləşdirilməsində şəxsiyyətin formalaşması ücün əhəmiyyət kəsb edən və bilavasitə insanın şəxsi fəaliyyəti üçün lazım olan tələblər əsas götürülür. Kurikulumun nəzəri problemlərindən biri onun növlərinə görə təsnif olumunşdur.bu məsələdən bəhs edən ailmlərin fikrincə, kurikulumların növələri barədə yekdil fikir yoxdur. Bu da ondan irəli gəlirki, kurikulumları təsnif edərkən ona müxtəlif prinsiplərlə yanaşılır: ya xarakterlərinə, ya təyinatına ya da məzmun vəstrukturuna görə münasibət bildirirlər.Bütün məqamlarda elə kurikulumlar vardır ki, onlar ümumi ölkə səviyyəsində qəbul olunmaqla geniş miqyasda tətbiq edilir. Mahiyyət etibarı ilə belə kurikulumlar milli xarakter daşıyır. Ona görə də Milli Kurikulum adlanır. Ayrı ayrı fənlərin bütövlükdə xüsusiyyətlərini əhatə edən kurikulumlar isə fənn kurikulumları kimi tanınır və dəyərləndirilir. Treninq proqramları Respublikada təhsil islahatlarının vüsət aldığı bir zamanda təhsil işçiləri davamlı şəkildə öz peşəkarlıqlarını yüksəltmək zərurəti qarşısında qalırlar. Təhsilə verilən müasir tələblərə cavab vermək üçün müxtəlif kursların iştirakçısı olmaqla bərabər müstəqil şəkildə də öz təhsilinizi təşkil edə, bilik və bacarıqlarınızı artıra bilərsiniz. Bu işdə sizə dəstək olmaq üçün ehtiyac və maraqlarınıza cavab verən treninq materialları portalın bu səhifəsində yerləşdirilmişdir. Aşağıdakı keçidlərin üzərinə tıqlamaqla Proqramların PDF versiyası ilə tanış ola bilərsiniz. Təlim proqramı. V-IX sinif fənn kurikulumları Təlim kursunun proqramı - Qiymətləndirmə Ümumi orta təhsil səviyyəsinin yeni fənn kurikulumlarının tətbiqi üzrə TƏLİM PROQRAMI Ümumi təhsil müəssisələrinin rəhbərləri üçün “Ümumi təhsildə kurikulum islahatı və onun idarə olunması” mövzusunda təlim kursunun PROQRAMI Yeni ibtidai təhsil kurikulumu üzrə müəllimlərin təlimi Proqramı Qiymətləndirmə vasitələri Bu səhifədə siz şagird nailiyyətlərinin müxtəlif səviyyələrdə (məktəbdaxili, milli, beynəlxalq) qiymətləndirilməsində istifadə edilən vasitələrlə yaxından tanış olacaqsınız. Qiymətləndirmənin müxtəlif növlərinə dair nümunələrdən səmərəli şəkildə bəhrələnməklə yanaşı, həm də portalın zənginləşdirilməsində fəal iştirak edəcəyinizə ümid edirik. Tərtib edilmiş uğurlu qiymətləndirmə vasitələrini “Əlaqə” menyusundan istifadə edərək portalımıza göndərin. Qoy, bu sizin müasir təhsilimizə dəyərli töhfəniz olsun. Qiymətləndirmə vasitələri bunlardır: Beynəlxalq qiymətləndirmə Milli qiymətləndirmə Məktəbdaxili qiymətləndirmə Beynəlxalq qiymətləndirmə Beynəlxalq qiymətləndirmə təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi və qiymətləndirilməsi funksiyalarını yerinə yetirir, müqayisəetmə tədqiqatları, monitorinqlər vasitəsilə aparılır, ölkədə təhsilin vəziyyəti haqqında məlumat əldə etməyə, həlli tələb olunan daha əhəmiyyətli problemləri üzə çıxarmağa, onları araşdırmağa, nəticələri xarici ölkələrlə müqayisə etməyə imkan yaradır. Əsasən, şagirdlərin qazanılmış bacarıqlardan istifadəetmə imkanlarının qiymətləndirilməsinə yönəlmişdir və hər üç ildən bir həyata keçirilir. İştirakçı ölkələrin şagirdlərinin nəticələri arasındakı fərqləri izah edən amilləri (şagirdlərin və onların ailələrinin, təhsil müəssisələri və tədris prosesinin xüsusiyyətləri) öyrənməyə, “riyazi savadlılıq”, “oxu savadı”, “təbiət elmləri savadlılığı,” və əlavə olaraq müxtəlif tipli problemləri həlletmə bacarıqlarının qiymətləndirilməyə xidmət edir. Azərbaycan Respublikası təhsil islahatı layihəsi çərçivəsində PISA-2006 proqramında iştirak edir. Portalda aşağıdakı beynəlxalq qiymətləndirmə nümunələri ilə tanış ola bilərsiniz: Milli qiymətləndirmə Milli qiymətləndirmə təhsilin keyfiyyətinə nəzarət etmək üçün müəyyən tədris dövrünün sonunda mütəmadi olaraq həyata keçirilən və şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsini təmin edən sistemdir. Xüsusi təmsiledici seçim etməklə 4-cü və 9-cu sinif şagirdləri arasında, obyektiv testlər, sorğu vərəqələri və müvafiq təlimatlar vasitəsilə, bir qayda olaraq 4-5 ildən bir aparılır və əldə olunan nəticələr kurikulumun, təlim/tədris prosesinin keyfiyyətinin, təhsildə aparılan digər dəyişikliklərin dəyərləndirilməsinə, təhsilin keyfiyyətinə nəzarətin daha səmərəli həyata keçirilməsinə xidmət edir. Bu səhifədə siz təhsilin ibtidai və əsas mərhələlərinin sonunda şagirdlərin nailiyyət keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi üçün hazırlanmış test və tapşırıqlarla tanış ola bilərsiniz. Məktəbdaxili qiymətləndirmə Məktəbdaxili qiymətləndirmə milli kurikulumun məzmun standartlarına əsaslanır, şagird nailiyyətlərinin və irəliləyişlərinin monitorinqinə, şagirdin fəaliyyətinin təhsil standartlarına uyğunluğunun müəyyənləşdirilməsinə və ümumtəhsil pillələri üzrə buraxılış imtahanlarının aparılmasına xidmət edir. Şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi standartları gözlənilməklə təlimin/tədrisin təkmilləşdirilməsi üçün qarşıya məqsədlər qoyur, onlara nailolma istiqamətində əldə edilən irəliləyişləri qiymətləndirir, məktəblərin, qrupların və fərdlərin fəaliyyətlərinin monitorinqini həyata keçirərək nəticələr arasında müqayisələr aparır. Məktəbdaxili qiymətləndirmənin üç növü var: Diaqnostik Formativ Summativ VKurikulum Mərkəzi haqqında Azərbaycanda həyata keçirilən təhsil islahatına uyğun olaraq bir sıra təşkilatistruktur dəyişiklikləri aparıldı. Təhsil Problemləri İnstitutunun strukturlarında 2005-ci ildə kurikulum mərkəzi yaradıldı. 35 əməkdaşla fəaliyyətə başlayan bu qurum iki şöbədən ibarət idi: ibtidai təhsil kurikulumu şöbəsi; əsas və orta təhsil kurikulumu şöbəsi. Əsas və orta təhsil kurikulum şöbəsi isə ictimai-humanitar fənlər, xarici dillər, təbiət-riyaziyyat fənləri, musiqi, təsviri incəsənət, texnologiya fənləri bölmələrini əhatə edirdi. Bu mərkəzin yaradılmasında başlıca məqsəd Azərbaycan təhsilinin məzmununu yenidən qurmaq, texnologiyalar və idarəolunması sistemin inkişaf etmiş ölkələrin səviyyəsinə çatdırmaqdan ibarət idi. Bu məqsədin həyata keçirilməsi üçün müasir dünyanın geniş yayılmış təhsil modellərinə müraciət etmək, onların nümunəsində Azərbaycana məxsus təhsil sənədləri hazırlamaq, xüsusi təhsil kurikulumlarının yaradılması işini başa çatdırmaq əsas vəzifə kimi qarşıya qoyulurdu. Vəzifənin yerinə yetirilməsi üçün təhsil standartlarını hazırlamaq, həmin strategiyalarını və qiymətləndirmə mexanizmlərini formalaşdırılmaq zəruri vacib edildi. Bundan başqa, kurikulumların tətbiqi vəziyyətini öyrənmək, onların qiymətləndirilməsi işini həyata keçirtmək, ümumiyyətlə, fənlərin təlimi problemləri ilə bağlı tədqiqatlar aparmaq mühüm vəzifələr kimi nəzərdə tutulurdu. 2005-ci ildən başlayaraq Kurikulum Mərkəzində Milli Kurikulumun eləcə də fənn kurikulumlarının hazırlanması istiqamətində iş aparılmışdır. Hazırda bu işlər davam edir: əsas və orta təhsil pilləsi üçün fənn kurikulumları layihələrinin təkmilləşdirilməsi üzərində işlər yekunlaşdırılır. 2009-cu ilin əvvəllərindən etibarən Təhsil Problemləri İnstitutunun strukturunda bir daha dəyişiklik aparılmış, onun strukturunda məktəbəqədər təhsilin kurikulumu şöbəsi yaradılmışdır. 4 nəfərdən ibarət olan bu şöbə hazırda məktəbəqədər təhsilin kurikulumunun hazırlanması problemi ilə məşğuldur. Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/telebe-mezun-dovlet-elektron-melumat-sisteminin-istifadecileri.html	Tələbə-Məzun Dövlət Elektron Məlumat Sisteminin istifadəçiləri t ə L i m a t	Tələbə-Məzun Dövlət Elektron Məlumat Sisteminin istifadəçiləri T Ə L İ M A T (Sistem istifadəçiləri ali və orta ixtisas təhsili müəssisələri tərəfindən xüsusi təyin olunan və Administrator tərəfindən Sistemə giriş imkanı əldə edən şəxslərdir) Versiya 1.01 TQDK-2011 MÜNDƏRİCAT Sistemə giriş 4 I FƏSİL. ƏSAS SƏHİFƏLƏR VƏ ƏMƏLİYYATLAR 5 Axtarışlar 5 İdentifikasiya kodu və pinkoda görə axtarış 5 Şəxsi məlumatlara görə axtarış 6 Diplom məlumatlarına görə axtarış 7 İxtisas məlumatlarına görə axtarış 7 Təhsildə fasiləyə görə axtarış 10 10 Bərpaya görə axtarış 11 Axtarışın nəticəsi 11 Əmrlər və baxış formaları 12 Şəxsi məlumatın dəyişdirilməsi əmrləri 12 Diplom əmri 14 İxtisasdəyişmə əmrləri 15 Təhsildə fasilə əmrləri 19 Kursda qalma əmrləri 21 Sistemdə istifadə olunan terminlər M Ü N D Ə R İ C A T Bölmələr daxilində hər hansı bir hissədə “siçanla vurmaq” dedikdə siçanın sol düyməsinə basmaq nəzərdə tutulur. Əgər sağ düymədən söhbət gedərsə onda bu açıq şəkildə qeyd olunacaq. Sistemə giriş Tələbə-Məzun Dövlət Elektron Məlumat Sisteminə (Bundan sonra sadəcə Sistem) giriş sistemin əsas səhifəsindən həyata keçirilir. Bunun üçün istifadəçi hər hansı bir internet bələdçisini (browser) (Əsasən Internet explorer və ya Mozilla Firefox) yükləyib ünvan sətrinə https://tmms.gov.az ünvanını yığmalıdır. Bunun nəticəsində sistemin giriş səhifəsi yüklənəcək (Şəkil 1) Bundan sonra sol tərəfdə yerləşən müvafiq sahələrə (Şəkil 2) Sistemin administratoru tərəfindən verilmiş istifadəçi adı (1) və parolu (2), həmçinin təhlükəsizlik kodunu (capcha) (3) müvafiq sahəyə (4) daxil etmək lazımdır. Əgər kod oxunmursa kodu yeniləyən düyməni (5) basmaq lazımdır. Əgər daxil olunan parametrlər düzdürsə baş səhifəyə keçid baş verir. Əks halda aşağıdakı ismarışlardan biri görünür: - "Ad və ya parol düz deyil!". Bu halda əlavə şərhə ehtiyac yoxdur. Daxil edilən parametrlərin düzgünlüyünü yoxlamaq lazımdır. - "Sizin sistemə girişiniz yoxdur. Sistem administratoruna müraciət edin ". Bu o deməkdir ki, sizin ad və parolunuz düzdür, lakin sistemə girişiniz administrator tərəfindən bağlanıb. Bu halda sistem administratoru ilə əlaqə saxlamaq lazımdır. I FƏSİL. ƏSAS SƏHİFƏLƏR VƏ ƏMƏLİYYATLAR Sistemə daxil olan istifadəçilər sistemin baş səhifəsinə yönəldilirlər. Bu səhifənin yuxarı hissəsində sistemin əsas menyusu (Şəkil 3) yerləşir. Sistemdə həyata keçirilən əməliyyatların böyük əksəriyyəti bu menyunun köməyilə həyata keçirilir. Bundan əlavə əgər istifadəçinin məktub qutusuna yeni məktublar daxil olubsa, onda onların sayı məktublar düyməsinin yanında əks olunur (Şəkil 3a) Axtarışlar İdentifikasiya kodu və pinkoda görə axtarış Bu axtarışı həyata keçirmək üçün Sistemin əsas menyusunun axtarış bölməsindən “İdentifikasiya koduna görə” bölməsini (Şəkil 4) seçmək lazımdır. Bundan sonra açılan səhifədə axtarış düyməsini (Şəkil 5) basmaq lazımdır. Axtarış üçün identifikasiya kodu (2) və ya pinkod (1) mütləq tam daxil olunmalıdır. Əgər axtarış üçün identifikasiya kodu daxil olunubsa onda tapılan yazılar sayı birdən çox olmayacaq. Əgər axtarış pinkod üzrə aparılırsa onda bir neçə yazı tapıla bilər. Bu halda həmin yazılar eyni bir şəxsin müxtəlif təhsil səviyyələrində təhsilinə dair məlumatları əks etdirir. Şəxsi məlumatlara görə axtarış Şəxsi məlumatlara görə axtarış aparmaq üçün əsas menyudan “Şəxsi məlumatlara görə” bölməsinə keçmək lazımdır (Şəkil 6) Növbəti səhifədə aşağıdakı sahələr mövcuddur (Şəkil 7): Soyadı (1) - Bu sahəyə axtarılan şəxsin soyadı tam və ya qismən daxil olunur. Dəqiq bilinməyən hərflərin əvəzinə “” yazmaq lazımdır. Əgər məsələn “Məmmədov” soyadlı şəxs axtarılırsa onda bu sahədə “Məmmədov” yazılmalıdır. Amma axtarılan şəxsin soyadının “Məmmədov”, “Məmmədli” və ya məsələn “Məmmədzadə” olduğunu dəqiq bilmiriksə onda burada sadəcə “Məmməd” yazmaq olar. Bu halda soyadı “Məmməd” ilə başlayan bütün şəxslər tapılacaq. Burada bir məqamı qeyd etmək vacibdir. Tutaq ki, şəxs soyadını bir və ya bir neçə dəfə dəyişib (hər hansı bir səbəbdən). Axtarışda onun hansı soyadının (ilkin və ya dəyişmiş) verilməsindən asılı olmayaraq bu şəxs sorğunun nəticəsində görünəcək, lakin nəticədə onun son (cari) yalnız cari soyadı əks olunacaqdır. Adı (2) -Bu sahəyə axtarılan şəxsin soyadı tam və ya qismən daxil olunur. Yuxarıda soyada aid olan mülahizələr bu sahəyə də aiddir. Ata adı (3)- Bu sahəyə axtarılan şəxsin atasının adı tam və ya qismən daxil olunur. Yuxarıda soyada aid olan mülahizələr bu sahəyə də aiddir. Doğum tarixi (4) - Bu sahəyə şəxsin doğum tarixi yazılır (gün.ay.il formatında, misalən: 01.01.2001). Əgər şəxsin doğum tarixi dəqiq məlum deyilsə onda “Yalnız təvəllüd nəzərə alınsın” seçmək lazımdır. Təhsil müəssisəsinin növü (6)- Bu sahə tələbə və məzunları arasında axtarış aparılacaq müəssisənin tipini müəyyən edir. Bu sahənin seçimi təhsil səviyyəsi (7), təhsil müəssisəsi (8) və fakültələr (9) sahələrinin dolmasına təsir edir. Məsələn əgər təhsil müəssisəsinin növü ali seçilibsə onda təhsil səviyyəsi (7) yalnız bakalavr və ya magistr ola bilər. Uyğun olaraq bu halda təhsil müəssisəsi (8) yalnız ali təhsil müəssisəsi ola bilər. Fakültə (9) - Bu sahədə seçilmiş təhsil müəssisəsinə aid olan bütün fakültələr əks olunur. Fakültələr seçilən təhsil müəssisəsindən asılıdır. Qəbul kateqoriyası (10) - Axtarılan şəxslərin təhsil müəssisəsinə necə qəbul olmasını bu sahənin seçilməsi müəyyənləşdirir. Bölmə(11) - Bu bölmədə şəxsin təhsil aldığı bölmə seçilir. Təhsil ödəmə forması (12) - Bu bölmədə şəxsin təhsil ödəmə forması seçilir. Hazırkı vəziyyəti (14) - Bu bölmədə tələbənin hazırkı vəziyyəti əks olunur, yəni hal-hazırda o tələbədir, məzundur, təhsildə fasilədədir və s. Bundan aşağıdakı bölmədə (14) dörd kateqoriya mövcuddur (Bərpası var, Müəssisələr arasında köçürülüb və s.). Bu kateqoriyalar eyni vaxtda və ya qismən seçilə bilər. Qəbul tarixinin intervalı (15) - Burada daxil olunan tarix intervalında qəbul olmuş (qəbul əmrinin tarixi bu intervala düşən) şəxslər axtarılır Tələb olunan parametrlər daxil olunduqdan sonra axtarış düyməsini (16) basmaq lazımdır. Diplom məlumatlarına görə axtarış Diplom məlumatlarına görə axtarış aparmaq üçün əsas menyudan “Diploma görə” bölməsinə keçmək lazımdır (Şəkil 8). Bu səhifədə aşağıdakı sahələr mövcuddur (Şəkil 9): Bu sahə seçilərkən hansı tip müəssisənin məzunları arasında axtarış aparılacağı təyin edilmiş olur. Bu sahənin seçimi təhsil səviyyəsi (2), təhsil müəssisəsi (3) və fakültələr (4) sahələrinin dolmasına təsir edir. Məsələn əgər təhsil müəssisəsinin növü ali seçilibsə, onda təhsil səviyyəsi (2) yalnız bakalavr və ya magistr ola bilər. Uyğun olaraq bu halda təhsil müəssisəsi (3) yalnız ali təhsil müəssisəsi ola bilər. Fakultə (4) - Bu sahədə seçilmiş təhsil müəssisəsinə aid olan bütün fakültələr əks olunur. Fakültələrin siyahısı seçilən təhsil müəssisəsindən (3) asılıdır. Bölmə (5) - Bu bölmədə şəxsin təhsil aldığı (qəbul olduğu) bölmə seçilir. Diplomun tipi (6)- Bu variant seçildikdə axtarılan məzunlar müvafiq diploma malik olan şəxslər arasından həyata keçirilir. Diplomun seriyası (7) - Bu bölmədə axtarılan məzunun diplomunun seriyası daxil olunur. Diplomun nömrəsi (8) - Bu bölmədə axtarılan məzunun diplomunun nömrəsi daxil olunur. Diplomun qeydiyyat nömrəsi (9) - Bu bölmədə axtarılan məzunun diplomunun qeydiyyat nömrəsi daxil olunur. Diplomalma tarixinin intervalı (10) - Burada daxil olunan tarix intervalında təhsil müəssisəsini bitirmiş (diplom əmrinin tarixi bu intervala düşən) məzunlar axtarılır. Tələb olunan parametrlər daxil olunduqdan sonra axtarış düyməsini (11) basmaqla müvafiq şərtləri ödəyən şəxslər haqqında məlumatları əldə etmək olar. İxtisas məlumatlarına görə axtarış İxtisas məlumatlarına görə axtarış aparmaq üçün əsas menyudan “İxtisas məlumatlarına görə” bölməsinə keçmək lazımdır (Şəkil 10). Bu səhifədə aşağıdakı sahələr mövcuddur (Şəkil 11): Təhsil müəssisəsinin növü (1) - Bu sahə tələbələri arasında axtarış aparılacaq təhsil müəssisəsinin tipini müəyyən edir. Bu sahənin seçimi təhsil səviyyəsi (2), təhsil müəssisəsi (3) və fakültələr (4) sahələrinin dolmasına təsir edir. Məsələn əgər təhsil müəssisəsinin növü ali seçilibsə onda təhsil səviyyəsi (2) yalnız bakalavr və ya magistr ola bilər. Uyğun olaraq bu halda təhsil müəssisəsi (3) yalnız ali təhsil müəssisəsi ola bilər. Fakultə (4) - Bu sahədə seçilmiş təhsil müəssisəsinə aid olan bütün fakültələr əks olunur. Fakültələr seçilən təhsil müəssisəsindən (3) asılıdır. Bölmə (5) - Bu bölmədə şəxsin təhsil aldığı (qəbul olduğu) bölmə seçilir. Burada əlavə olaraq qeyd etmək lazımdır ki, səhifədə təhsil səviyyəsinin və təhsil müəssisəsinin seçilməsi tədris ili (24), təhsil ödəmə forması (10), ixtisas kataloqunun ili (11), ixtisasın şifri (12) kimi sahələrin dolmasına təsir edir. Seçilmiş ixtisas (6) şəxsin son dəfə təhsil aldığı (şəxs həmin ixtisası bitirmiş və ya hal-hazırda təhsil ala bilər). Bu zaman 3 hal ola bilər: 1) Bu ixtisas tələbənin cari ixtisasıdır. Bu o deməkdir ki, axtarılan şəxs (lər) son dəfə bu ixtisasda təhsil alıb və ya hal-hazırda təhsil almaqdadır. 2) Bu ixtisas tələbənin qəbul olduğu ixtisasdır. Bu o deməkdir ki, axtarılan şəxs (lər) ilk dəfə seçilmiş ixtisasa qəbul olub (lar). 3) Bu ixtisas tələbənin oxuduğu ixtisaslardan biridir. Bu o deməkdir ki, axtarılan şəxs (lər) seçilmiş ixtisasda nə vaxtsa təhsil alıb və ya hal-hazırda təhsil almaqdadır (lar). Şəxsin göstərilən ixtisasa hansı üsulla gəlməsi (təhsildə fasilədən sonra bərpa, digər təhsil müəssisəsindən köçürülmə və s.) (7) sahəsində seçilən variantla müəyyən olunur. Şəxsin hazırkı vəziyyəti (8) şəxsi məlumata görə axtarış formasında olduğu mənanı daşıyır. Şəxsin qəbul olunduğu forma (9) digər formalarda, o cümlədən şəxsi məlumata görə axtarış formasında olan funksiyanı daşıyır. İxtisasa uyğun tədris ili (24) seçildikdə verilmiş tədris ilinə aid olan ixtisaslarda təhsil alan (təhsil almış) şəxslər axtarılır. Tədris ilinin seçilməsi təhsil ödəmə forması (10) ,ixtisas kataloqunun ili (11), ixtisasın şifri (12) kimi sahələrin dolmasına təsir edir. Təhsil ödəmə forması (10) axtarılan şəxsin (şəxslərin) təhsil aldığı maliyyələşdirmə mexanizmini müəyyən edir. 2010-cu ilə qədər qəbul olmuş şəxslər ödənişli və dövlət hesablı təhsil alırlar. 2010-cu ildən etibarən yeni mexanizminin tətbiqi ilə əlaqədar sadalanan üsullarla yanaşı dövlət sifarişli maliyyələşmə üsulu tətbiq olunmaqdadır. İxtisasın şifri iki hissədən ibarətdir (məs. HS 20200 hərf hissəsi –HS (12), rəqəm hissəsi -20200 (13)) . Hərf hissəsinin seçilməsi rəqəm hissəsinin dolmasına təsir edir. Əgər şifr düzgün yığılıbsa onda ixtisasın adı (14) əks olunacaq. Bundan sonra seçiləcək sahələr (15-19) konkret ixtisası müəyyənləşdirir. Bunlar seçildikdən sonra yoxlama qutusunu (21) seçmək lazımdır. Bu halda ixtisaslar seçim qutusu (20) dolacaq. Əgər seçilən parametrlərə uyğun ixtisas yeganədirsə onda burada bir ixtisas olur. Əks halda ilk olaraq “İxtiyari” variantı əks olunur və qalan ixtisaslar bunun altında yerləşir. Axtarış üçün ən azı ixtisasın adı seçilməlidir. Əgər konkret ixtisasda təhsil alan şəxsləri tapmaq lazımdırsa onda ixtisas (20) konkret verilməlidir. Əgər ixtisas parametrlərindən (15-19) biri dəyişibsə onda ixtisaslar (21) mütləq yenidən doldurulmalıdır. Təhsildə fasiləyə görə axtarış Təhsildə fasilə məlumatlarına görə axtarış aparmaq üçün əsas menyudan “Fasiləyə görə” bölməsinə keçmək lazımdır (Şəkil 12). Bu səhifədə (Şəkil 13) aşağıdakı sahələr mövcuddur: Təhsil müəssisəsinin növü (1) - bu sahə tələbələri arasında axtarış aparılacaq müəssisənin tipini müəyyən edir. Bu sahənin seçimi təhsil səviyyəsi (4), təhsil müəssisəsi (2) və fakültələr (3) sahələrinin dolmasına təsir edir. Məsələn əgər təhsil müəssisəsinin növü ali seçilibsə onda təhsil səviyyəsi (4) yalnız bakalavr və ya magistr ola bilər. Uyğun olaraq bu halda təhsil müəssisəsi (2) yalnız ali təhsil müəssisəsi ola bilər. Fakultə (3) - bu sahədə seçilmiş təhsil müəssisəsinə aid olan bütün fakültələr əks olunur. Fakültələr seçilən təhsil müəssisəsindən (2) asılıdır. Bölmə (7) - bu bölmədə şəxsin təhsil aldığı (qəbul olduğu) bölmə seçilir. Fasilə vəziyyəti (5) – bu sahənin üç qiyməti var: - Bərpa olunmayıb - bu o deməkdir ki axtarılan şəxs(lər) hal-hazırda təhsildə fasilədədir, - Bərpa olunub - bu o deməkdir ki, axtarılan şəxs(lər) hal hazırda təhsil almaqdadır(lar), - Köçürülüb – bu o deməkdir ki axtarılan şəxs(lər) ölkə daxilində bir təhsil müəssisəsindən digər təhsil müəssisəsinə köçürülüb. Fasilə kateqoriyası (6) – bu siyahıdan axtarılan şəxsin (şəxslərin) təhsildə fasilə kateqoriyası seçilir (akademik məzuniyyət, xaricolunma və s.). Bərpaya görə axtarış Bərpa məlumatlarına görə axtarış aparmaq üçün əsas menyudan “Bərpaya görə” bölməsinə (Şəkil 14) keçmək lazımdır. Bu səhifədə (Şəkil 15) əvvəlki səhifələrdən fərqli olaraq, bərpa tipi siyahısı (1) mövcuddur. Bu səhifədə aşağıdakı sahələr mövcuddur. Təhsil müəssisəsinin növü (1) - Bu sahə tələbələri arasında axtarış aparılacaq müəssisənin tipini müəyyən edir. Bu sahənin seçimi təhsil səviyyəsi (2), təhsil müəssisəsi (3) və fakültələr (4) sahələrinin dolmasına təsir edir. Məsələn əgər təhsil müəssisəsinin növü ali seçilibsə onda təhsil səviyyəsi (2) yalnız bakalavr və ya magistr ola bilər. Uyğun olaraq bu halda təhsil müəssisəsi (3) yalnız ali təhsil müəssisəsi ola bilər. Fakultə (4) - bu sahədə seçilmiş təhsil müəssisəsinə aid olan bütün fakültələr əks olunur. Fakültələr seçilən təhsil müəssisəsindən (3) asılıdır. Bölmə (6) - bu bölmədə şəxsin təhsil aldığı (qəbul olduğu) bölmə seçilir. Bərpa tipi (5) - bu sahədə axtarılan tələbənin hansı kateqoriyalı fasilədən sonra bərpa olunduğu müəyyənləşdirilir. Axtarışın nəticəsi Əvvəlki bölmələrdə sadalanan axtarışlardan istənilən birində axtarış düyməsini basdıqdan sonra iki haldan biri baş verə bilər: - Axtarılan parametrlərə uyğun heç bir şəxs mövcud deyildir. Bu halda Şəkil 16 –kı dialoq pəncərə görünür. - Axtarılan parametrlərə uyğun bir və ya bir neçə şəxs tapılmışdır. Bu halda Şəkil 17 əks olunmuş səhifəyə keçid baş verir. Bu səhifədə tapılan şəxslər haqqında məlumatlar əks olunur. Səhifədə görünən məlumatlardan əlavə digər məlumatlara da baxmaq olar ki, bunun üçün də siçanının göstəricini məlumatlarına baxmaq istədiyiniz şəxsin adı, soyadı və ata adı üzərinə gətirmək lazımdır. Bu halda Şəkil 18-ki menyu görünür. Bu menyu yalnız məlumat xarakteri daşıyır və tələbənin statusunu təyin etmək üçündür. Şəxsi məlumatını seçdiyimiz tələbə uyğun statusa malikdirsə onda müvafiq yoxlama qutusu seçilmiş olacaq. Məsələn əgər bu şəxs hal-hazırda təhsil alırsa (Şəkildə bu hal göstərilib) onda müvafiq seçmə qutusu seçilmiş olacaq. Səhifənin aşağı hissəsində yerləşən “Qrup halında diplom əmrləri” yoxlama qutusu qrup halında diplom əmrləri vermək üçündür. Bu barədə diplom əmrlərinin verilməsi haqqında bölmədə ətraflı danışılacaq. Əmrlər və baxış formaları Axtarışın nəticəsi yerləşən səhifədə (şəkil 17) tapılmış şəxslərlə əlaqədar müxtəlif əməliyyatlar həyata keçirilə bilər. Bu əməliyyatlara keçmək üçün həmin şəxs üzərində siçanın göstəricini yerləşdirib onun sol düyməsini basmaq lazımdır. Bu halda səhifənin orta hissəsinə Şəkil 19 - kı pəncərə çıxır. Buradan istənilən əmr formasını seçib müvafiq səhifəyə keçmək və ya əməliyyatı icra etmək olar. Bunlara ətraflı baxaq. Şəxsi məlumatın dəyişdirilməsi əmrləri Şəkil 19-dan tələb olunun variantı seçdikdən sonra, əgər istifadəçinin bu keçidə hüququ varsa, onda uyğun səhifəyə keçid baş verir (Şəkil 20). Bu səhifənin yuxarı hissəsində şəxsi məlumatı dəyişəcək tələbənin hal-hazırdakı soyadı, adı və ata adı görünür. Bundan sonrakı məlumat son verilmiş ixtisas əmrinin (qəbul, köçürmə, ixtisasdəyişmə və s.) tarixidir. Bu səhifə bir neçə formada görünə bilər: - Seçilmiş tələbənin heç bir şəxsi məlumat dəyişmə əmri yoxdur(a). - Şəxsi məlumatın dəyişmə əmrləri olduğu halda səhifənin yuxarı hissəsində b Şəkil 21 u əmrlər cədvəl şəklində əks olunur(b). Göstərilmiş tələbənin bir soyad dəyişmə əmri var. Bu əmrə baxmaq üçün, soyadın üzərinə vurmaq lazımdır. Bu zaman cədvəlin altında bütün məlumatlar görünəcək(c). Bu əmrdə dəyişiklik etmək üçün müvafiq sahələri doldurub düyməsini basmaq lazımdır. Şəxsin qəbul olduğu zaman şəxsi məlumatına (Şəkil 21) baxmaq üçün səhifədə düyməsini basmaq lazımdır. Yeni əmr vermək üçün düyməsini basmaq lazımdır. Bu zaman forma boşaldılır, və istifadəçiyə kömək məqsədilə əvvəlki soyad, ad və ata adı formaya doldurulur (Şəkil 22). Bunlardan hər hansı biri dəyişibsə müvafiq yerdə korrektə etməklə digər sahələri doldurub yadda saxlamaq üçün düyməsini basmaq lazımdır. Ad, soyad və ata adı yalnız latın əlifbası ilə daxil olunmalıdır. Əmrin tarixi isə gün.ay.il formatında (məsələn, 01.01.2001) daxil olunmalıdır. Tapılan tələbələrin siyahısına qayıtmaq üçün düyməsini basmaq lazımdır. 1 2 3 4 5 Diplom əmri Bu səhifədən (Şəkil 23) yeni diplom əmri verilə və ya mövcud əmrdə dəyişikliklər edilə bilər. Şəkildə göstərilmiş şəxsin diplom əmri yoxdur və buna görə də səhifənin yuxarı hissəsində “Bu tələbənin diplom əmri haqqında məlumat yoxdur” yazısı əks olunur. Diplom əmri daxil olunduqdan sonra bu yazı göstərilmir. Tələbənin ilkin ixtisas məlumatları (1-4, 11-15) sistem tərəfindən doldurulur. Bunlardan (11) tələbənin bitirdiyi ixtisasa necə gəldiyini göstərir. Tələbə həmin ixtisasa ilk dəfə qəbul olaraq, köçürülərək, bərpa olunaraq və s. gələ bilər. Açıq sahələr (5-10) istifadəçi tərəfindən doldurulur. Diplom tipi (5) adi və ya fərqlənmə ola bilər. Əmrin nömrəsi (6) sahəsinə diplom əmrinin nömrəsi daxil olunur. Diplom əmrinin tarixi (6) gün.ay.il formatında (misal üçün 01.01.2001) daxil olunmalıdır. Müvafiq sahələr doldurulduqdan sonra məlumatları yadda saxlamaq üçün düyməsini basmaq lazımdır. Qeyd edək ki, diplomun tipi (5), seriyası (8), nömrəsi (9), qeydiyyat nömrəsi (10) s ahələri diplomun verilməsi zamanı doldurulur. İxtisasdəyişmə əmrləri Bu səhifədən ixtisasdəyişmə ilə bağlı əmrlər daxil olunur (Şəkil 24). Seçilmiş tələbənin heç bir ixtisasdəyişmə əmri yoxdur. Yeni əmr vermək üçün düyməsini basmaq lazımdır. Bu zaman yeni əmrin daxil edilməsi üçün forma açılır (Şəkil 25). Burada bəzi seçmə qutuları (1-8) cari (hal-hazırdakı) ixtisas məlumatları sistem tərəfindən doldurulur onların istifadəçi tərəfindən dəyişdirilməsi imkanı yoxdur. Yeni əmr formasında ixtisasdəyişmə zamanı tələbənin oxuyacağı semestr (9) daxil edilməlidir və semestrdən asılı olaraq ixtisasın aid olduğu tədris ili (10) seçilməlidir. Tədris ilinin (10) seçimi kataloq ili (17) və ixtisasın şifri (18) seçmə qutusunun dolmasına təsir edir. Tədris ilindən sonra yerləşən əməliyyatın statusu (11) veriləcək əmrin növünü müəyyən edir. Əməliyyatın statusu qutusuna dolan variantlar, ixtisasdəyişmə əmri daxil olunacaq şəxsin əvvəlki təhsil ödəniş formasından (2) asılıdır. Əgər, misal üçün, təhsil ödəniş forması dövlət sifarişlidirsə, onda burada ixtisasdəyişmə, təhsil formasının dəyişməsi kimi əmrlərlə yanaşı dövlət sifarişli təhsil almaq hüququnun itirilməsi ilə bağlı əmrdə (dövlət sifarişlidən ödənişliyə keçməklə ixtisasdəyişmə) olur (Şəkil 26). Eyni zamanda əməliyyatın statusu (11) sonrakı təhsil ödəniş formasına (12) təsir edir. Sonrakı təhsil sistemi (13) adi və ya kredit ola bilər. Səhifədə bundan aşağıda yerləşən sahə və seçmə qutuları(17-25) tələbənin sonrakı ixtisasının parametrləridir. İxtisasın şifri iki hissədən ibarətdir (məs. HS 20200 hərf hissəsi –HS (18), rəqəm hissəsi -20200 (19)) . Hərf hissəsinin seçilməsi rəqəm hissəsinin dolmasına təsir edir. Əgər şifr düzgün yığılıbsa, onda ixtisasın adı (20) əks olunacaq. Bundan sonra seçiləcək sahələr (21-25) konkret ixtisası müəyyənləşdirir. Bunlar seçildikdən sonra Doldur yoxlama qutusunu (26) seçmək lazımdır. Bu halda seçilmiş ixtisas parametrlərinə uyğun ixtisaslar varsa onlar ixtisaslar seçim qutusuna (27) dolacaq. Əgər ixtisaslar seçim qutusuna dolacaq ixtisas yoxdursa, ola bilsin ki, ixtisas parametri düzgün seçilməyib və yaxud da müvafiq ixtisas ixtisaslar bazasında yoxdur (bu halda administratorla əlaqə saxlamaq lazımdır). Əgər seçilən parametrlərə uyğun ixtisas yeganədirsə onda ixtisaslar seçim qutusunda bir ixtisas olur. Əks halda ilk olaraq “İxtiyari” variantı əks olunur və qalan ixtisaslar bunun altında yerləşir. Əmr vermək üçün mütləq konkret ixtisas (27) seçilməlidir. Əgər ixtisas parametrlərindən (21-25) biri dəyişibsə onda ixtisaslar (27) mütləq yenidən doldurulmalıdır. Müvafiq parametrlər seçildikdən sonra düyməsini basmaq lazımdır. Bu zaman daxil edilən informasiyanın qeyri-dəqiqliyi səbəbindən aşağıdakı hallar baş verə bilər. - Daxil edilən əmr tarixi cari tarixdən(serverin tarixindən) böyükdür. Bu halda əmrin tarixini (Şəkil 25-dən (15) sahəsi) dəqiqləşdirmək lazımdır. - Əmr forması seçilməyib. Bu halda əmr formasını (Şəkil 25-dən (11) sahəsindən) seçmək lazımdır. 3. Daxil edilən əmrin tarixi əvvəlki əmr tarixindən kiçikdir və ya bərabərdir. Şəkildə daxil etmək istədiyimiz əmr ilk ixtisasdəyişmə əmri olduğu üçün daxil edilən tarix bu əmrdən qabaq verilmiş ilk qəbul, bərpa və ya köçürülmə əmrinin tarixinə bərabər və ya ondan kiçikdir. Bu halda əmr tarixini dəqiqləşdirmək lazımdır. - Əvvəlki və sonrakı ixtisaslar tamamilə üst-üstə düşür. Bu halda sonrakı ixtisası dəqiqləşdirmək lazımdır. Əgər məlumat doğrudursa aşağıdakı hal baş verir və yeni daxil olunmuş əmr səhifənin yuxarı hissəsində cədvəldə əks olunur (şəkil 27). Əgər ardıcıl olaraq yenə ixtisasdəyişmə və ya təhsil formasını dəyişmə əmri daxil etmək lazımdırsa onda düyməsini basıb yuxarıda göstərilmiş ardıcıllığı təkrar etmək lazımdır. Daxil edilmiş əmrdə dəyişiklik etmək üçün cədvəldə müvafiq əmrin üzərində siçanla vurmaq lazımdır. Qeyd edək ki, yalnız son əmrdə dəyişiklik etmək olar. Əgər əvvəlki əmrlərdə dəyişiklik etməyə cəhd etsək onda aşağıdakı məzmunlu ismarış görünəcək: Qeyd edək ki, əmrdə dəyişiklik edilməsi zamanı yalnız ixtisasa uyğun tədris ili, əmrin nömrəsi, əmrin tarixi, tələbənin ixtisasını dəyişərək təhsil alacağı semestri və qeyd sahəsində edilmiş dəyişikliklər yadda saxlanılacaqdır. Təhsildə fasilə əmrləri B u səhifədən (şəkil 28) tələbənin təhsildə fasilə və xaricolunma əmrləri daxil olunur. Şəkildə göstərilmiş halda tələbənin heç bir təhsildə fasilə və ya xaricolunma əmri yoxdur. Yeni əmr vermək üçün düyməsi basılmalıdır. Bu halda yeni fasilə və ya xaricolunma əmrinin daxil olunması üçün forma açılır (şəkil 29). Bu formada tələbənin sonuncu ixtisas və təhsil məlumatları (1-6) sistem tərəfindən doldurulur və dəyişdirilə bilməz. Açıq qalmış qalan sahələr və seçmə qutuları (7-11) istifadəçi tərəfindən doldurulur. Fasilə və ya xaricolunma tipi (7) veriləcək əmrin növünü müəyyənləşdirir. Burada əks olunacaq variantlar seçilmiş tələbənin hazırkı vəziyyətindən asılıdır. Qeyd edək ki, tələbənin əvvəldən verilmiş təhsildə fasilə əmri varsa ona həm təhsildə fasilə həm də xaricolunma, xaricolunma əmri varsa heç bir əmr verilə bilməz yalnız həmin əmr dəyişdirilə bilər. Semestr (8) tələbənin fasiləyə çıxdığı və ya xaric olunduğu semestrdir. Əmrin tarixi (10) digər əmr formalarında olduğu kimi gün.ay.il formatında (məs, 01.01.2011) daxil olunmalıdır. Göstərilmiş məlumatlar doldurulduqdan sonra düyməsini basmaq lazımdır. Bu halda məlumatların qeyri dəqiqliyi ilə əlaqədar aşağıdakı hallar ola bilər: - Daxil edilən əmr tarixi cari tarixdən (serverin tarixindən) böyükdür. Bu halda əmrin tarixini (Şəkil 29-dən (10) sahəsi) dəqiqləşdirmək lazımdır. - Daxil edilən əmr tarixi əvvəlki əmr tarixindən (qəbul, ixtisasdəyişmə və s.) böyükdür. Bu halda əmrin tarixini (Şəkil 29-dən (10) sahəsi) dəqiqləşdirmək lazımdır. Əgər daxil edilən məlumatlarda problem yoxdursa onda məlumat bazaya yazılır və səhifənin yuxarı hissəsində cədvəldə əks olunur. Əmrə baxmaq və dəyişmək üçün identifikasiya kodunun üzərində siçanla vurmaq lazımdır. Bu halda əmrin bütün məlumatları formaya dolur (şəkil 31). Əmrdə dəyişiklik aparmaq üçün yeni əmrin verilməsində olduğu qaydada dəyişmiş məlumatlara düzəliş edib düyməsini basmaq lazımdır. Əgər bir neçə təhsildə fasilə və ya xaricolunma əmri varsa yalnız son(!) əmrdə dəyişiklik aparmağa icazə verilir. Kursda qalma əmrləri B u səhifədən (Şəkil 32) kursda qalma əmri daxil olunur. Göstərilmiş halda veriləcək əmrdən əvvəl heç bir əmr verilməyib. Yeni əmr vermək üçün düyməsini basmaq lazımdır. Bu zaman daxiletmə forması aşağıdakı şəklə düşür (Şəkil 33). Bu formada ilk formalar (1-7) sistem tərəfindən doldurulur və bunlara dəyişiklik edilə bilməz. Qalan sahələr tələbənin kursda qaldığı semestr (8), əmrin nömrəsi (9), əmrin tarixi (10) (gün.ay.il formatında daxil olunmalıdır (misal üçün 01.01.2001)) . Bu məlumatlar daxil olunduqdan sonra düyməsini basmaq lazımdır. Bu halda məlumatların qeyri-dəqiqliyi ilə əlaqədar aşağıdakı hallar ola bilər: - Daxil edilən əmr tarixi cari tarixdən (serverin tarixindən) böyükdür. Bu halda əmrin tarixini (Şəkil 29-dən (10) sahəsi) dəqiqləşdirmək lazımdır. - Daxil edilən əmr tarixi əvvəlki əmr tarixindən (qəbul, ixtisasdəyişmə və s.) böyükdür. Bu halda əmrin tarixini (Şəkil 29-dən (10) sahəsi) dəqiqləşdirmək lazımdır. Əgər daxil edilən məlumatlarda problem yoxdursa onda məlumat bazaya yazılır və səhifənin yuxarı hissəsində cədvəldə əks olunur (Şəkil 34). Daxil olunmuş əmrdə dəyişiklik aparmaq üçün cədvəldə əmrin üzərində siçanla vurmaq lazımdır. Bu zaman cədvəldən aşağıda forma açılır (Şəkil 35). Bu formada müvafiq məlumatları doldurub, düyməsini basmaq lazımdır. Bu zaman dəyişilmiş məlumatlar yadda saxlanacaq (Şəkil 36). Şəkil 35 Bərpa əmrləri B u səhifədən bərpa əmrləri daxil olunur (37). Şəkildə gördüyünüz tələbənin heç bir bərpa əmri yoxdur. Yeni bərpa əmri vermək üçün düyməsini basmaq lazımdır və əməliyyat icra olunduqdan sonra yeni Şəkil 38 –də verilmiş forma açılır. Bu formada (1-4, 23-27) sistem tərəfindən doldurulur və dəyişdirilə bilməz. Yeni əmr formasında bərpa zamanı tələbənin oxuyacağı semestr (5) daxil edilməlidir və semestrdən asılı olaraq ixtisasın aid olduğu tədris ili (8) seçilməlidir. Tədris ilinin (8) seçimi kataloq ili (13) və ixtisasın şifrinin hərf hissəsi (14) seçmə qutusunun dolmasına təsir edir. Tədris ilindən sonra yerləşən əməliyyatın statusu (9) veriləcək əmrin növünü müəyyən edir. Əməliyyatın statusu qutusuna dolan variantlar, bərpa əmri daxil olunacaq şəxsin əvvəlki təhsil ödəniş formasından (24) asılıdır. Əgər, misal üçün, təhsil ödəniş forması dövlət sifarişlidirsə, onda burada bərpa, ixtisasını dəyişməklə bərpa kimi əmrlərlə yanaşı dövlət sifarişli təhsil almaq hüququnun itirilməsi ilə bağlı əmr də (dövlət sifarişlidən ödənişliyə keçməklə bərpa) olur. Eyni zamanda əməliyyatın statusu (9) sonrakı təhsil ödəniş formasına (10) təsir edir. Səhifədə (13-16) bərpa ediləcək ixtisasın istiqamətini və seçmə qutuları (17-22) isə ixtisas parametrlərini təyin etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. İxtisasın şifri iki hissədən ibarətdir (misal üçün, HS 20200 hərf hissəsi –HS (14), rəqəm hissəsi -20200 (15)) . Hərf hissəsinin seçilməsi rəqəm hissəsinin dolmasına təsir edir. Əgər şifr düzgün yığılıbsa, onda ixtisasın adı (16) əks olunacaq. Bundan sonra seçiləcək sahələr (17-22) konkret ixtisası müəyyənləşdirir. Bunlar seçildikdən sonra Doldur yoxlama qutusunu (28) seçmək lazımdır. Bu halda seçilmiş ixtisas parametrlərinə uyğun ixtisaslar varsa onlar ixtisaslar seçim qutusuna (22) dolacaq. Əgər ixtisaslar seçim qutusuna dolacaq ixtisas yoxdursa, ola bilsin ki, ixtisas parametrləri düzgün seçilməyib və yaxud da müvafiq ixtisas ixtisaslar bazasında yoxdur (bu halda administratorla əlaqə saxlamaq lazımdır). Əgər seçilən parametrlərə uyğun ixtisas yeganədirsə onda ixtisaslar seçim qutusunda bir ixtisas olur. Əks halda ilk olaraq “İxtiyari” variantı əks olunur və qalan ixtisaslar bunun altında yerləşir. Bərpa əmrini vermək üçün mütləq konkret ixtisas (22) seçilməlidir. Əgər ixtisas parametrlərindən (17-21) biri dəyişibsə onda ixtisaslar (22) mütləq yenidən doldurulmalıdır. Müvafiq parametrlər seçildikdən sonra düyməsini basmaq lazımdır. Bu zaman daxil edilən informasiyanın qeyri-dəqiqliyi səbəbindən aşağıdakı hallar baş verə bilər. - Daxil edilən əmr tarixi cari tarixdən (serverin tarixindən) böyükdür. Bu halda əmrin tarixini (Şəkil 38-dən (7) sahəsi) dəqiqləşdirmək lazımdır. - Daxil edilən əmr tarixi ondan əvvəl verilən fasilə tarixindən böyükdür. Bu halda əmrin tarixini (Şəkil 29-dən (7) sahəsi) dəqiqləşdirmək lazımdır. Əgər daxil edilən məlumatlarda problem yoxdursa onda məlumat bazaya yazılır və səhifənin yuxarı hissəsində cədvəldə əks olunur (Şəkil 34). Bundan sonra daxil olunmuş əmr sistemə yazılır və səhifənin yuxarı hissəsində cədvəldə görünür (Şəkil 39). Əmrdə dəyişiklik etmək üçün cədvəldə müvafiq əmrin üzərində siçanla vurmaq lazımdır. Bundan sonra müvafiq məlumat formaya dolur. Dəyişmiş məlumatlarda edilmiş dəyişikliklər uyğun sahə və seçmə qutularında edildikdən sonra düyməsini basmaq lazımdır. Bərpanın ayrıca bir forması kursda qaldıqdan sonra bərpadır (Şəkil 40)Bu əmr yalnız kursda qalan tələbələr üçün verilə bilər. Bir təhsil müəssisəsindən digərinə köçürülmə TN-nin qəbul etdiyi əsasnaməyə uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası təhsil müəssisələrinin birindən digərinə köçürmə həyata keçirilərkən bu əməliyyat əmr verildiyi tarixdən etibarən 10 gün ərzində TMDEMS-də öz əksini tapmalıdır. Köçürmənin həyata keçirilməsi üçün ilk növbədə tələbənin əvvəlcə oxuduğu TM-si tərəfindən köçürülmə ilə bağlı xaricolma və ya xaricolma əmri sistemə daxil edilməlidir. Bu işi həyata keçirən hər bir TM-si tələbənin identifikasiya kodu, soy adı, adı və ata adını hökmən sistemdə nəzərdə tutulmuş elektron poçt vasitəsi ilə məktub formasında tələbənin köçürülüb gəldiyi TM-nə göndərilməlidir (Qeyd: bu tələbə haqqında köçürülmə ilə bağlı xaricolma əmri verilmişdir və Siz onu özünüzə köçürə bilərsiniz). Köçürülməsi əvvəllər həyata keçirilmiş, lakin bu barədə sistemə məlumatı daxil edilməmiş tələbələrin köçürülməsi zamanı tələbənin köçürülüb gəldiyi TM-si digər TM-nə sorğu ilə müraciət edə bilər (Elektron poçt vasitəsilə). Bu zaman Tələbənin soyadı, adı, ata adı, qəbul ili, ixtisası hökmən göstərilməlidir. Sorğu göndərilmiş T M-si qısa zaman ərzində sorğuda adı çəkilən tələbələrin köçürülmə ilə bağlı xaricolma və ya xaricolma əmri sistemə daxil etməli və bu barədə yuxarıda sadalanan məlumatları sorğunu göndərən TM-nə təqdim etməlidir. Daimi pinkodun mənimsədilməsi Axtarış nəticəsində tapılan bəzi tələbələrin pinkodu cədvəldə qırmızı rənglə verilir (şəkil 40). Başlıqdan göründüyü kimi qırmızı rəngli pinkodlar administrator tərəfindən verilmiş müvəqqəti pinkodlardır. Əgər həmin tələbənin pinkodu dəqiq məlumdursa onda həmin pinkodu tələbənin cədvəldəki identifikasiya kodu ilə birlikdə administratorun elektron poçtuna göndərmək lazımdır. Təhsil sisteminin dəyişdirilməsi ( tələbə səviyyəsində) Bu əməliyyat birbaşa tələbənin təhsil sistemini dəyişməyə imkan verir. Bunun üçün variant seçimində (Şəkil 19) “Təhsil sisteminin dəyişdirilməsi” variantını seçib (Şəkil 41) düyməsini basmaq lazımdır. Bu zaman cədvəldə tələbənin təhsil sistemi seçimiş təhsil sistemi ilə əvəz olunacaq. Yeni tələbə haqqında məlumatın daxil olunması Yeni tələbə haqqında məlumat daxil etmək üçün sistemin əsas menyusundan “yeni tələbənin qeydiyyatı” bölməsinə keçmək lazımdır (Şəkil 41). Göründüyü kimi burada dörd bənd var. Burada üç variant (təhsil müəssisəsinin öz qəbulu (əvvəlki illərdə), Azərbaycan vətəndaşlığı olmayan tələbə və ikinci ixtisas təhsili) analojidir. Fərqli olan variant xaricdən köçürülən tələbə haqqında məlumatın daxil olunmasıdır ki, buna da ayrıca baxılacaq. Yuxarıda sadalanmış üç variantdan birini seçdikdə yeni məlumatın daxil olunması səhifəsinə keçid baş verir. Bu səhifədə aşağıdakı sahə və seçmə qutuları və yazıları mövcuddur. Tələbənin identifikasiya kodu (1). İdentifikasiya kodu hər bir tələbənin hər təhsil səviyyəsində bir dəfə verilir və təhsil səviyyəsi (bakalavr, magistr və s.) və həmin təhsil səviyyəsini bitirənədək dəyişmir. İdentifikasiya kodu sistem tərəfindən generasiya olunur və təkrarolunmazdır. Təhsil sistemi(2) adi və ya kredit ola bilər. Soyad (3), ad (4) və ata adı (5) yalnız latın hərfləri ilə daxil olunmalı və həmçinin “-” işarəsindən ibarət ola bilər (məs., Məmməd-zadə). Təvəllüd (7) gün.ay.il formatında daxil olunmalıdır. Daha sonra tələbənin qəbul olduğu ixtisasın aid olduğu tədris ili (13) seçilməlidir. Tədris ilinin (13) seçimi kataloq ili (16) və ixtisasın şifrinin hərf hissəsi (17) seçmə qutusunun dolmasına təsir edir. Səhifədə (16-19) tələbənin qəbul olunduğu ixtisasın istiqamətini (20-25) isə ixtisas parametrlərini təyin etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. İxtisasın şifri iki hissədən ibarətdir (misal üçün, HS 20200 hərf hissəsi –HS (17), rəqəm hissəsi -20200 (18)) . Hərf hissəsinin seçilməsi rəqəm hissəsinin dolmasına təsir edir. Əgər şifr düzgün yığılıbsa, onda ixtisasın adı (19) əks olunacaq. Bundan sonra seçiləcək sahələr (20-25) konkret ixtisası müəyyənləşdirir. Bunlar seçildikdən sonra “doldur” yoxlama qutusunu (28) seçmək lazımdır. Bu halda seçilmiş ixtisas parametrlərinə uyğun ixtisaslar varsa onlar ixtisaslar seçim qutusuna (25) dolacaq. Əgər ixtisaslar seçim qutusuna dolacaq ixtisas yoxdursa, ola bilsin ki, ixtisas parametrləri düzgün seçilməyib və yaxud da müvafiq ixtisas ixtisaslar bazasında yoxdur (bu halda administratorla əlaqə saxlamaq lazımdır). Əgər seçilən parametrlərə uyğun ixtisas yeganədirsə onda ixtisaslar seçim qutusunda bir ixtisas olur. Əks halda ilk olaraq “İxtiyari” variantı əks olunur və qalan ixtisaslar bunun altında yerləşir. Bərpa əmrini vermək üçün mütləq konkret ixtisas (25) seçilməlidir. Əgər ixtisas parametrlərindən (20-24) biri dəyişibsə onda ixtisaslar (25) mütləq yenidən doldurulmalıdır. Müvafiq parametrlər seçildikdən sonra düyməsini basmaq lazımdır. Bundan sonra məlumat bazaya yazılır və tələbəyə yeni identifikasiya kodu(1) verilir. Xaricdən köçürülən tələbə haqqında məlumatın daxil edilməsi B Şəkil 41 Şəkil 36 u növ əmrin daxil edilməsi əvvəlki əmrə analojidir, sadəcə olaraq formanın aşağı sağ hissəsində tələbənin xaricdən köçürülmə parametrlərini daxil etmək üçün forma açılır. Bu formada xarici ölkə(1) , təhsil müəssisəsi(2), xarici təhsil müəssisəsindəki ixtisas(3), xarici təhsil müəssisəsinə qəbul forması(4) və xarici ixtisasa qəbul ili(5) daxil olunur. Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/r-b-a-y-c-a-n-x-z-r-d-n-z-g-m-v2.html	R b a y c a n X z r d n z g m	A Z R B A Y C A N X Z R D N Z G M L Y И ИЧИ И И A Z R B A Y C A N X Z R D N Z G M L Y И ИЧИ И И Qiyməti 50 qəpik 30 iyun 2016-cı il № 37-40 (9043) QƏZET 1931-ci ildən nəşr olunur QƏZET 1931-ci ildən nəşr olunur Azərbaycan Respublikasının dəniz nəqliyyatı işçilərinə “Əməkdar mühəndis” fəxri adının verilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram: Azərbaycanda dəniz nəqliyyatının inkişafında xidmətlərinə görə aşağıdakı şəxslərə “Əmək- dar mühəndis” fəxri adı verilsin: Mahmudov Əmir Hüseyn oğlu Talıbov Nurməhəmməd Şixməhəmməd oğlu. İlham ƏLİYEV, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Bakı şəhəri, 24 iyun 2016-cı il. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq və “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdünün təsis edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2002-ci il 11 iyun ta- rixli 715 nömrəli Fərmanına uyğun olaraq qərara alıram: 1. Azərbaycanda dəniz nəqliyyatının inkişafın- da xidmətlərinə görə aşağıdakı şəxslərə Azərbay- can Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü veril- sin: Axundov Muxtar Bəhrəm oğlu Ərəbov Nazim Yaqub oğlu Kazımov Soltan Ağaqulu oğlu Novruzov Şamil Nəcəf oğlu. 2. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Ka- bineti bu Sərəncamdan irəli gələn məsələləri həll etsin.
http://azkurs.org/xeber-bulleteni-27.html	Xəbər bülleteni №27	Xəbər bülleteni № 27 http://transparency.az/cnews/ Ünvan: AZ1001, Bakı, Cəfər Cabbarlı, 16, mən. 7 Tel: (+994 12) 497 81 70; 497 68 15; Fax: (+994 12) 596 20 38 E-mail: info©transparency.az Mart 2016 Gömrük hüquqpozmalarının statistikası 17.03.2016 -cı ilin yanvar və fevral ayı üzrə gömrük hüquqpozmalarının statistikası açıqlanıb. Transparency.az-ın məlumatına görə, Dövlət Gömrük Komitəsinin hesabatında bildirilir ki, ötən iki ayda gömrük orqanları cinayət xarakterli 89 fakt aşkarlayıb. Bunun 50-si qaçaqmalçılıq faktı, 13-ü narkotik vasitələrin və psixotrop maddələrin qanunsuz dövriyyəsi ilə əlaqədar faktlar, 4-ü gömrük ödənişlərindən yayınma, 12-si aksiz markası ilə markalanmalı olan malları belə marka olmadan idxal etmə, 25-i digər cinayət xarakterli faktlardır. Ötən iki ayda gömrük hüquqpozmalarında 93 şəxs təqsirləndirilib. Hesabat dövrü ərzində Dövlət Gömrük Komitəsi 1443 inzibati xəta faktı ortaya çıxarıb. Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/ecovision-v2.html	EcoVision	\| EcoVision 73 1 EcoVision BAŞLIQ Hörmətli oxucular! “EcoVision” jurnalının 23-cü sayı Azərbaycanda elektron ticarət sektorunun vəziyyətinə həsr olunub. Bu sayımızda elektron ticarət sahəsindəki mövcud vəziyyət, bu sahənin inki- şafına mane olan səbəblər, gələcək perspektivlərə dair fikirlərə nəzər salacağıq. Bununla yanaşı, jurnalımızın bu sayında maraqlı xəbərlər, müəllif yazısı və müsahibələr oxucuları- mıza təqdim olunur. İnformasiya Texnologiyalarının İnkişafı Dövlət Fondunun icraçı direktoru Elçin Zeyna- lov jurnalımıza müsahibəsində ölkəmizdə İKT sahəsində sahibkarlığın inkişafına verilən dövlət dəstəyindən danışıb: “Fondun əsas məqsədi İKT sahəsində dövlət siyasətinin həyata keçirilməsinə yardım etmək, sahibkarlıq fəaliyyətini dəstəkləmək, innovasiya və elmi- tədqiqat layihələrini stimullaşdırmaq, müasir infrastrukturun inkişafına təkan vermək, ki- çik və orta sahibkarlıq subyektlərinə maliyyə dəstəyi göstərmək, bu sahəyə yerli və xarici investisiyaları cəlb etməkdən ibarətdir”. “GoldenPay” ASC-nin təsisçisi və idarə heyətinin sədri Fərid İsmayılzadə isə müsahibəsində elektron ticarət sektorunun inkişafı üçün vətəndaşlarda elektron ödəniş vərdişlərinin formalaşdırılmasının və bu istiqamətdə maarifləndirmə işlərinin aparılması- nın vacibliyini vurğulayıb: “Hesab edirəm ki, elektron xidmətlərdən istifadə vərdişləri olan təbəqəni yaratmaq lazımdır və bu, mümkündür. Çünki son illərdə ölkəmizdə plastik kart istifadəçilərinin sayı xeyli artmışdır. Bu baxımdan problem yoxdur”. "Multimedia" İnformasiya Sistemləri Texnologiyaları Mərkəzinin direktoru, Azərbaycan İnternet Forumunun prezidenti Osman Gündüz də elektron ticarətlə bağlı fikirlərini bizimlə bölüşüb: “Əvvəllər bizdə insanlarda plastik kartlar yox idi, problem idi, amma indi artıq hər kəsdə plastik kart var. Deməli, istəsə, onlayn ödəniş edərək müəyyən xidmətlərdən yararlana, alış-veriş edə bilər. Hesab edirəm ki, kompleks tədbirlər görülsə, Azərbaycanda elektron ticarətin potensialı yüksəkdir. Stimullaşdırıcı, motivasiyaedici, maarifləndirici ad- dımlar atılsa, bir çox ölkələri bu sahədə qabaqlaya bilərik”. İqtisadi Araşdırmalar və Tədris Mərkəzinin prezidenti Ruslan Atakişiyev isə müəllif yazısında qeyd edir ki, elektron satış sistemlərinin inkişafı sahibkarlara öz əmtəə və xidmətlərini internet üzərindən satmağa kömək edir. Bu baxımdan elektron ticarət (e-ticarət) müasir dövrdə biznesin əmtəə və xidmətlərinin bazarda realizəsində müraciət etdiyi ən əlverişli satış vasitələrindən biridir. “PAŞA Həyat Sığorta” ASC-nin Strateji İnkişaf və Marketinq Departamentinin rəhbəri İsrail Qarayev müsahibəsində Azərbaycanda sığorta bazarının inkişafı və mövcud durumu ilə bağlı fikirlərini bölüşüb: “Son 10 ildə Azərbaycan sığorta bazarı özünün sürətli inkişaf dövrünü yaşayır. Ümumi inkişaf həm institusional, həm bazarın genişlənməsi, eyni za- manda sığorta şirkətlərinin peşəkarlığının və xidmət mədəniyyətinin artmasında özünü göstərir. Ölkədə siyasi sabitliyin davam etməsi, həmçinin iqtisadiyyatın ümumi inkişafının təmin edilməsi əlverişli biznes imkanlarına əsas yaradıb”. Ənənəvi “Sahibkar” rubrikasının budəfəki qonağı "Coca-Cola Bottlers Azerbaijan" şirkətinin baş meneceri cənab Cem Beceldir. Bu müsahibədə oxucularımız iş adamının uğur hekayəsi ilə tanış olacaqlar. Əvvəlki saylarımızda olduğu kimi, bu dəfə də regionda, dünyada və ölkəmizdə baş verən hadisələri, ATİB-in və onun üzvü olan şirkətlərin fəaliyyəti ilə bağlı xəbərləri, habelə yenilənmiş ən son iqtisadi göstəriciləri diqqətinizə təqdim edirik. Həmçinin yeni nəşr edilən bir sıra maraqlı kitablar haqqında da qısa resenziyaları diqqətinizə çatdırırıq. Oxucuları- mız ATİB-ə daxil olan biznes təklifləri və yaxın gələcəkdə ölkəmizdə və regionda planlaşdı- rılan tədbirlər haqqında da anonslarla tanış ola biləcəklər. Oxucularımızın maraq və istəkləri bizim üçün hər zaman dəyərlidir. Jurnalımızın hər sayında bunu nəzərə almağa çalışmışıq. Sizin fikir və təkliflərinizi eşitmək işimizi daha yüksək səviyyədə görmək üçün önəmlidir. Bu mənada bizə ünvanlayacağınız rəy və təkliflər jurnalın gələcək saylarında işimizi daha da asanlaşdırar. Təklif və iradlarını- zı [email protected] elektron ünvanında böyük məmnuniyyətlə gözləyirik. Həmçinin ATİB-ə poçtla da müraciət edə bilərsiniz. Dostları ilə paylaş: \| \| \|
http://azkurs.org/azerbaycan-respublikasnn-daxili-ve-xarici-siyasetine-beynelxal-v3.html	Azərbaycan Respublikasının daxili və xarici siyasətinə, beynəlxalq münasibətlərə dair analitik jurnal	Say 1 (12) • 2015 \| STRATEJİ TƏHLİL 1 STRATEJİ TƏHLİL Azərbaycan Respublikasının daxili və xarici siyasətinə, beynəlxalq münasibətlərə dair analitik jurnal Say 1 (12) • 2015 STRATEJİ TƏHLİL \| Say 1 (12) • 2015 2 Mərkəzin qeydiyyat sayı: 1107-Q19-2445 Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi Jurnalın qeydiyyat sayı: 3236 Tiraj: 500 Sifariş: 117 ISSN: 2078-8037 Elmi redaktor: Tahirə ALLAHYAROVA fəlsəfə üzrə elmlər doktoru Redaktor: Aqşin MƏMMƏDOV filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Dizayner: İntiqam MƏHƏMMƏDLİ NƏŞRİYYAT: CBS PP MMC STRATEJİ ARAŞDIRMALAR MƏRKƏZİNİN NƏŞRİ Redaksiyanın ünvanı: Strateji Araşdırmalar Mərkəzi, Azərbaycan, Bakı şəhəri, AZ 1005 \| M. İbrahimov küçəsi 8 \| Tel.: (+99412) 596 82 36 Faks: (+99412) 437 34 58 \| E-poçt: [email protected] \| Veb ünvan: www.stj.sam.az © Strateji Araşdırmalar Mərkəzi, 2015 Say 1 (12) • 2015 \| STRATEJİ TƏHLİL 3 Redaksiya Heyəti Redaksiya Heyətinin sədri: RAMİZ MEHDİYEV AMEA-nın akademiki Redaksiya Heyətinin üzvləri: URXAN ƏLƏKBƏROV AMEA-nın akademiki ZİYAD SƏMƏDZADƏ AMEA-nın akademiki BƏXTİYAR ƏLİYEV AMEA-nın müxbir üzvü ƏLİ HƏSƏNOV tarix üzrə elmlər doktoru, professor RƏBİYYƏT ASLANOVA fəlsəfə üzrə elmlər doktoru, professor SƏMƏD SEYİDOV psixologiya üzrə elmlər doktoru, professor NOVRUZ MƏMMƏDOV filologiya üzrə fəlsəfə doktoru HİCRAN HÜSEYNOVA siyasi elmlər doktoru, professor MUSA QASIMLI tarix üzrə elmlər doktoru, professor FƏRHAD MƏMMƏDOV fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru ZİYAFƏT ƏSGƏROV hüquq üzrə fəlsəfə doktoru RASİM MUSABƏYOV fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru GÜLŞƏN PAŞAYEVA filologiya üzrə fəlsəfə doktoru STRATEJİ TƏHLİL STRATEJİ TƏHLİL \| Say 1 (12) • 2015 4 MİLLİ İNKİŞAFIN STRATEJİ PRİORİTETLƏRİ Musa QASIMLI Erməni silahlı dəstələrinin hazırlanması və fəaliyyətləri (1914-cü il avqust – 1915-ci il aprel) Aydın MİRZƏZADƏ Azərbaycan Respublikasının sosial və iqtisadi inkişaf strategiyasının həyata keçirilməsinə Ermənistanla münaqişənin təsiri Gülşən PAŞAYEVA Azərbaycanda beynəlxalq dillərin işlədilməsi ERMƏNİSTAN-AZƏRBAYCAN DAĞLIQ QARABAĞ MÜNAQİŞƏSİ “ERMƏNİ MƏSƏLƏSİ” KONTEKSTİNDƏ Lətifə ƏLİYEVA Ermənilər tərəfindən soyqırıma məruz qalmış Azərbaycan qadınları (1918-1920-ci illər) Füzuli İBRAHİMZADƏ Behbud Şahtaxtinski və “erməni məsələsi” Ziyad ƏMRAHOV Osmanlı dövlətinin 24 aprel 1915-ci il tarixli “Təhcir qanunu”nun tarixi və siyasi aspektləri Esmira ORUCOVA Xocalı soyqırımı: əsir, girov, itkin problemi 9 33 43 59 71 79 89 MÜNDƏRİCAT \| CONTENTS \| СОДЕРЖАНИЕ Say 1 (12) • 2015 \| STRATEJİ TƏHLİL 5 105 123 135 151 165 179 191 205 XARİCİ SİYASƏT VƏ BEYNƏLXALQ MÜNASİBƏTLƏRİN APARICI MEYİLLƏRİ Nurlan ƏLİYEV Qara dəniz regionu: müasir geosiyasi vəziyyət MÜASİR DÖVLƏT QURUCULUĞU Səadət MƏMMƏDOVA Dövlətin sosial siyasətinin həyata keçirilməsində sosial institutların rolu Anar FƏRMAYILOV Turizmin inkişafı Azərbaycan xalqının sosial rifahının yüksəlməsi aspektində Vüqar RƏHİMZADƏ KİV-in fəaliyyətinin hüquqi tənzimlənməsinə nəzəri-politoloji baxış XARİCİ SİYASƏT VƏ DİPLOMATİYA TARİXİ MƏNBƏLƏRDƏ Tahir CƏFİYEV XV – XVI əsrlərdə Azərbaycanın türk dövlətləri ilə diplomatik əlaqələri tarixindən Mübariz AĞALAROV XVII əsrin əvvəllərində Azərbaycan Səfəvi imperiyası ilə Şərq ölkələri arasında diplomatik əlaqələrə dair Ramil AĞAYEV Azərbaycan türkləri haqqında məlumatlar Yəmən hökmdarlarına həsr olunmuş yazılı mənbələrdə AZƏRBAYCAN RESPUBLIKASININ HÜQUQ VƏ QANUNVERİCİLİK SİSTEMİ Nəsir HÜSEYNOV Hərbi xidmət əleyhinə olan cinayətlərin sistemi MÜNDƏRİCAT \| CONTENTS \| СОДЕРЖАНИЕ STRATEJİ TƏHLİL \| Say 1 (12) • 2015 6 Say 1 (12) • 2015 \| STRATEJİ TƏHLİL 7 MİLLİ İNKİŞAFIN STRATEJİ PRİORİTETLƏRİ STRATEJİ TƏHLİL \| Say 1 (12) • 2015 8 Say 1 (12) • 2015 \| STRATEJİ TƏHLİL 9 Açar sözlər: Birinci Dünya müharibəsi, Çar Rusiyası, Osmanlı imperiyası, erməni silahlı dəstələri, daşnaklar, muxtariyyət, qaçqınlar Key words: The First World War, Tsarist Russia, Ottoman Empire, the Armenian armed groups, the Dashnaks, autonomy, refugees Ключевые слова: Первая мировая война, царская Россия, Осман- ская империя, армянские вооруженные группы, дашнаки, автономия, беженцы Erməni silahlı dəstələrinin hazırlanması və fəaliyyətləri (1914-cü il avqust - 1915-ci il aprel) Musa QASIMLI millət vəkili, AMEA Dünya Siyasəti İnstitutunun direktoru, professor [email protected] STRATEJİ TƏHLİL \| Say 1 (12) • 2015 10 Dünya müharibəsinin başlanması 1914-cü il iyulun 28-də Birinci Dünya müharibəsi, o dövrdə deyildiyi kimi, “Böyük müharibə” başladı. Almaniya avqustun 1-də Rusiyaya müharibə elan etdi. Az sonra Fransa və İngiltərə də müharibəyə qatıldılar. Bir-birinə qarşı döyüşən bloklara daxil olan ölkələrin müharibədə kon- kret məqsədləri var idi. Bu, dünyanı yenidən bölmək, ucuz xammal mənbələri və əlverişli satış bazarları uğrunda aparılan ədalətsiz, işğalçı və imperialist müharibə idi. Daşnakların və kilsənin fəallaşması. Müharibəyə qatılmamış- dan əvvəl Osmanlı dövlətinə qarşı silahlı dəstələrin hazırlan- ması planları Dünyanın böyük dövlətlərindən biri olan Osmanlı bu zaman hələ müharibəyə qatılmamışdı. Bununla belə, həm Osmanlı, həm də Rusiya ərazisində yaşayan erməni təşkilatlarının türk düşmənçiliyinin həddi-hüdudu yox idi. Onlar qırğınlar törətməyə hazır idilər. Bunun üçün məqam gözləyirdilər. Daşnakların niyyətləri ilə bağlı olaraq Qafqaz canişininin mülki işlər üzrə köməkçisi N.Peterson 1914- cü il 9 avqust tarixli 1457 №-li tamamilə məxfi məktubunda Bakı qubernatoru V.V.Alışevskiyə yazırdı: “Ermənilər türk-erməni məsələsini növbəyə qoymaq üçün imkan qazanmaq istəyirlər” [1, s. 162-163]. Dünya müharibəsi başlayan kimi “Daşnaksütyun” imperator II Nikolaya aşa- ğıdakı məzmunda bir müraciət etdi: “Bizim əziz vətənimizin payına rus silahının və Rusiyanın Şərqdə tarixi vəzifələrinin yerinə yetirilməsi sınağı düşür. Qoy, rus bayrağı Bosfor və Dardaneldə azad dalğalansın. Əlahəzrət hökmdar, Türkiyə zül- mü altında qalan xalqlar, qoy, Sizin iradənizlə azadlıq alsınlar” [2, v.148]. Dünya müharibəsi başladıqdan az sonra ermənilərin katolikosu V Gevork Qafqaz canişini İ.İ.Vorontsov-Daşkova göndərdiyi 1914-cü il 18/5 avqust tarixli 1131 №-li məktubunda bütün erməni əhalisinin Osmanlı əleyhinə müharibəyə susadığını bildirərək, onların silahlandırılması və təşkilatlandırılmasına dair təkliflərini yazdı. Bunun müqabilində ermənilər üçün islahatların aparılmasını xahiş etdi. O, “erməni məsələsi”nin həlli üçün aşağıdakı ilkin şərtlərin həyata keçirilməsini təklif edirdi: 1. Mövcud şəraitdə Türkiyə ermənilərinin həyatını və əmlakını qorumaq üçün tezliklə yerlərdə general-inspektorları yerləşdirmək. 2. Avropa müharibəsi başa çatdıqdan sonra ermənilər üçün Rusiyanın şəksiz nəzarəti altında ilkin rus proqramına əsasən Türkiyədə erməni islahatını həyata keçirmək [3, s.183-184]. İ.İ.Vorontsov-Daşkov V Gevorkun təkliflərini öyrəndi. Onların yerinə yetirilməsini arzuedilən hesab edərək, 1914-cü il 22/9 avqust tarixli 1955 №-li məxfi məktubu ilə Nazirlər Şurasının sədri İ.Qoremıkinə göndərdi. İ.İ.Vorontsov- Daşkov yazırdı: “Mənə elə gəlir ki, Avropa müharibəsi başa çatdıqdan sonra Türkiyə ermənilərinə dair Rusiyanın öz proqramını həyata keçirəcəyi barədə hökumətin vədlərini vermək lazımdır. Hazırda isə general-inspektor haqqında Say 1 (12) • 2015 \| STRATEJİ TƏHLİL 11 ermənilərin istəklərini yerinə yetirmək çox məqsədəuyğundur” [3, s.183-184]. İ.Qoremıkin tanış olduqdan sonra məktubu xarici işlər naziri S.D.Sazonova yolladı [3, s.183-184]. S.D.Sazonov 1914-cü il 30/17 avqust tarixli 587 №li məxfi məktubunda İ.Qoremıkinə Qafqaz canişininin göstərilən məxfi məktubu ilə əlaqədar olaraq yazırdı: “Mövcud siyasi şəraitdə və imkanlar səbəbindən yaxın vaxtlarda Türkiyə ilə münasibətləri kəsmək və Kiçik Asiyanın erməni vilayətlərində indi islahatlar aparmaq tamamilə yersiz və yolverilməzdir. Bu- nunla əlaqədar olaraq general-adyutant qraf Vorontsov-Daşkova müraciət et- miş erməni ictimai xadimlərinə onun verdiyi cavaba mən yalnız qatıla bilərəm. Canişinin dediyi kimi, Qafqazın erməni əhalisinin ayağa qaldırılmasının və bu iş üçün cəlb edilməsinin tamamilə başa düşüldüyünü nəzərə alaraq, hökumətin Türkiyəyə münasibətdə siyasəti və erməni xalqının gələcəyinə dair baxışları ilə bu xalqın nümayəndələrini daha ətraflı tanış etmək məqsədləuyğun olardı. Mövcud şəraitin gərginliyinə baxmayaraq, Türkiyə ilə münasibətləri kəsmək hələ gerçəkləşməmişdir, diplomatik yolla onu aradan qaldırmaq imkanı itirilməmişdir. Bu məsələdə müttəfiqimiz Fransa və İngiltərə bizə lazımi yardımı göstərir. Əksinə, hərbi əməliyyatlar meydanında başlıca gediş, şübhəsiz, tərəddüd edilən bütün məsələlərə həlledici təsir edə bilər. Hər halda müttəfiqlərimizin də tamamilə razılaşdıqları kimi, ümumi siyasi nöqteyi-nəzərdən Türkiyə ilə müharibəni onun özü törətmişdir, bizim tərəfimizdən edilən hər hansı hərəkətlərlə törədilməmişdir. Ona görə də siyasi şəraiti tam aydınlaşdırmadan ermənilər ara- sında hər hansı üsyan yaratmaq tamamilə arzuolunmazdır və hətta təhlükəlidir. Sonuncu (yəni qiyam - M.Q.) bu xalq üçün xeyli kədərli nəticələrə gətirib çı- xara bilər. Türkiyə ilə sülhü qoruya bilməsək, ona (ermənilərə - M.Q.) silahlı qüvvə ilə kömək edərik. Lakin, məncə, ermənilərə belə bir məsələdə ən müsbət vədlər vermək lazımdır ki, Türkiyə ilə bu saziş əldə edilərsə, bu, erməni məsələsi zəminində heç cür güzəştə getmək olmasın. Bununla belə, həm ermənilərlə, həm də kürdlərlə ən sıx münasibətlər saxlamaq lazımdır ki, Türkiyə ilə münasibətlər kəsilərsə, mövcud halda onlardan istifadə etmək mümkün olsun. Bu baxımdan sərhəddən silah və sursat keçirmək və münasibətlər kəsildikdə və ya kəsilməsi qaçılmaz olduqda onların xaricdəki əhaliyə paylanması üçün hər cür hazırlıq işlərini görmək lazımdır” [3, s.183-184]. Qeyd etmək lazımdır ki, bu məktub göndərilməmişdən bir neçə gün əvvəl, 1914-cü il 19/6 avqust tarixli 768 №-li teleqramında Rusiyanın İs- tanbuldakı səfiri M.N.Girs Vandakı konsula yaranmış şəraitdə necə hərəkət etmək barədə aşağıdakı təlimatı vermişdi: “Bizimlə əvvəlcədən razılaşmadan ermənilərin hər hansı çıxışları bizim üçün arzuedilən deyildir. Yaxın gələcəkdə mümkün ola biləcək belə işlərə indi qatılmaq hələ tezdir, çünki biz hələ Türkiyə ilə sülh şəraitindəyik. Biz onunla münasibətləri heç cür kəsmək istəmirik” [3, s.183-184]. Bu müraciətlərlə təqribən eyni zamanda erməni xadimləri və kürd başçı- ları İ.İ.Vorontsov-Daşkova müraciət edərək kürdləri və assuriyalıları Türkiyəyə qarşı qiyamlara qaldırmaq barədə öhdəlik götürməyə hazır olduqlarını bildirdilər. Xarici işlər naziri S.D.Sazonova göndərilən təkliflərə ehtiyatla ya- STRATEJİ TƏHLİL \| Say 1 (12) • 2015 12 naşmağa tərəfdar olan İ.İ.Vorontsov-Daşkov 1914-cü il 24/11 avqust tarixli 455 №-li teleqramında bu sahədə bir sıra hazırlıq tədbirləri görməyi, türklərə düşmən olan elementlərin üzə çıxmasına imkan yaratmağı və onlardan qüvvə hazırlamağı, hərbi əməliyyatlar başladıqda həmin anda istifadə etməyi məqsədəuyğun və mümkün saydı. Ona görə də xarici işlər nazirindən xahiş etdi ki, ona 25 min üçlülə tüfəngin və 12 milyon patronun verilməsi üçün Hərbi Nazirliklə əlaqəyə girsin. Bu silahlar hazırlanmış plana uyğun olaraq bölüşdürüləcəkdi [3, s. 292-293]. İ.İ.Vorontsov-Daşkov 1914-cü il 20/7 sentyabr 760 №-li teleqramında Türkiyə ermənilərinin hazırladığı qiyam planı barədə müfəssəl məlumat verir- di. Bu plana görə, Oltin, Sarıqamış, Kağızman və İqdırda yerli hərbi hissənin rəisinin başçılığı altında silahlı dəstələr yaradılmalı idi. İran hüdudlarında Voro- panovun və Xoydakı konsulun nəzarəti altında Xoyda və Dilmanda kiçik olma- yan dəstələr hazırlanmalı idi. Maku yaxınlığında konsul S.Olferovun vasitəsi və Əbdülrəzzaqın iştirakı ilə kürdlər təşkil edilməli idi. Urmiyada assuriyalılardan və ermənilərdən ibarət dəstə yaratmaq konsullar Vvedenskiyə və Andreyevskiyə havalə edildi. İ.İ.Vorontsov-Daşkov birmənalı olaraq yazırdı: “Hamının rəhbər tutmalı əsas göstəriş ondan ibarətdir ki, dəstələr yalnız bizim razılığımızla fəal hərəkətə başlamalıdırlar. Bütün hazırlıq işlərini gizli, yalnız konsulların və hərbi rəislərin vasitəsi ilə, fars mülkü və jandarma administrasiyasının iştirakı olmadan aparmağı təklif edirəm” [3, s. 292-293]. S.D.Sazonov bu təklifləri 1914-cü il 23/10 sentyabr tarixli teleqramı ilə baş qərargah rəisi N.N.Yanuşkeviçə göndərdi. Həmin gün N.N.Yanuşkeviç 4180 №-li teleqramında S.D.Sazonova belə bir cavab verdi: “Vorontsov-Daşkovun layihələşdirdiyi tədbirləri Ali baş komandan (imperator II Nikolay – M.Q.) tamamilə bəyənir və müdafiə edir” [3, s. 292-293]. Qərarlar qəbul edildikdən dərhal sonra, 1914-cü il 23/10 sentyabr tarix- li 2851 №-li teleqramında Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin III siyasi şöbəsinin məsləhətçisi Klemm İstanbuldakı səfir M.N.Girsə yazırdı: “Ali baş komandan və Qafqaz canişini ilə razılığa əsasən Türkiyə ilə müharibə olacağı təqdirdə ermənilərin, assuriyalıların və kürdlərin üsyanını vaxtında təşkil etmək üçün qərar qəbul edilmişdir. Dəstələr Azərbaycandakı (Cənubi Azərbaycan nəzərdə tutulur – M.Q.) bizim konsulların və bizim oradakı dəstə rəislərinin nəzarəti al- tında fars administrasiyasından tamamilə gizli hazırlanacaqdır. Tüfənglər hazır- lanmışdır, lakin onlar yalnız lazım olduqda veriləcəkdir. Pulla maliyyələşdirmək üçün kredit də vardır. Dəstələr fəal hərəkətə yalnız bizim icazəmizlə başlaya- caqlar. ...şərait mürəkkəbləşdikdə vaxt itirmədən yuxarıda göstərilən tədbirləri hazırlamağa başlamaq lazımdır, lakin hələ vəziyyəti üsyan dərəcəsinə çatdırma- mağı məqsədəuyğun hesab edirik” [4, s.10-14]. Bununla da çarizm hakimiyyət orqanları, erməni kilsəsi, daşnaklar və digər təşkilatlar Osmanlı dövləti əleyhinə birləşmiş oldular. Bununla bağlı olaraq Tiflis quberniya jandarma idarəsinin rəisi Daxili İşlər Nazirliyinin Po- lis Departamentinə bir müddət əvvəl, 1914-cü il avqustun 25-də 4272 №-li tamamilə məxfi məktubunda yazmışdı: “Türkiyə də Rusiyaya müharibə elan edəcəkdir. Türkiyə erməniləri Qafqaz erməniləri ilə əlaqə qururlar. Türkiyə Say 1 (12) • 2015 \| STRATEJİ TƏHLİL 13 erməniləri güclü silahlanırlar və Rusiya- ya kömək edəcəklər. Qələbədən sonra Türk Ermənistanının (Türkiyənin Şərq vilayətləri nəzərdə tutulur – M.Q.) muxtariyyəti məsələsinə baxılacaqdır” [5, v.181]. Beləliklə, erməni təşkilatlarının başlı- ca məqsədi tarixdə olmayan və qondarma yaradılmış “erməni məsələsi”ni həll etmək üçün Osmanlı imperiyasını parçalamaq idi. Bu məqsədlə planların həyata keçirilməsinə və silahlı dəstələrin hazırlanmasına başlanıl- dı. Silahlı dəstələrin hazırlanmasına başlanılması Osmanlı dövləti müharibəyə hələ qatılmasa da, bütün Qafqaz daşnaklarının sentyabr ayında Tiflisdə keçirilən rayon toplantısında türklərə qarşı döyüşmək üçün ermənilərdən ibarət milis dəstələri hazırlamağa dair məsələ müzakirə edildi [6, v. 64-66]. İlk dəstələr hazırlanmağa və Türkiyə ərazisinə göndərilməyə başlandı. Bununla bağlı olaraq Qafqaz rayon mühafizə bölməsinin rəisi 1914- cü ilin sentyabr ayında yazdığı məlumatda vurğulayırdı: “Artıq sentyabr ayında Türkiyə ilə sərhədə zinvorlar göndərildi” [7, v.61-62, 65]. Silahlı dəstələr üçün vəsait toplanmasında Bakı Erməni Mədəniyyət İttifa- qının Mərkəzi Komitəsi xüsusi rol oynayırdı. Bu komitə orduya çağırılanların ailələrinə yardım üçün 1914-cü il sentyabrın 20-də müraciət etdi. İanələr Ba- kıdakı Torqovı küçəsi ilə Million küçəsinin kəsişdiyi yerdə yerləşən Mədəniyyət İttifaqının binasında komitənin katibi Aleksandr Bahaduryansa verilirdi [8]. Erməni təşkilatları müharibənin yekununa ümid edirdilər. Bu ümid uydurul- muş və heç bir əsası olmayan “erməni məsələsi”nin həlli ilə bağlı idi. Erməni mətbuatı həmin istəkləri geniş təbliğ edirdi. Məsələn, “Mşak” (“Əməkçi”) qəzeti 1914-cü il 1 oktyabr tarixli sayında “Biz nəyi xahiş etməliyik?” adlı məqaləsində yazırdı: “Erməni məsələsini İsrail Ori başladı. “Erməni məsələsi”nin müəllifi Rusiyadır. Müharibənin yekununda biz bu məsələnin həllinə nail olmalıyıq” [9, v.50]. Ermənilərin etdikləri yardımlar sırf özlərinin maraqlarından doğurdu. Bu- nunla bağlı olaraq “Orizon” qəzetinin 1914-cü il 7 oktyabr tarixli sayında çap edilmiş “Ermənilər və cari vəziyyət” adlı məqalədə açıq-aydın şəkildə yazılırdı: “Rus-türk fəlakətində rus silahına böyük köməyimiz sadəcə vətəndaş vəzifəsi ilə bağlı deyildir, bu, bizim yüksək siyasi məqsədlərimizə xidmət edir” [10, v.78]. Osmanlı dövləti hələ müharibəyə qatılmamış erməni silahlı dəstələrinin ha- zırlanmasını Daşnaksütyunun qurucularından biri və daşnak Ermənistanın baş naziri olmuş Ov.Kaçaznuni də etiraf edirdi. O sonralar yazırdı: “1914-cü ilin pa- yızında Türkiyə hələ müharibə aparan dövlətlər ailəsinə qatılmamış və buna ha- zırlaşmamış Cənubi Qafqazda erməni könüllü dəstələri böyük hay-küy və ener- Erməni təşkilatlarının başlıca məqsədi tarixdə olmayan və qondarma yaradılmış “erməni məsələsi”ni həll etmək üçün Osmanlı inperiyasını parçalamaq idi. Bu məqsədlə planların həyata keçirilməsinə və silahlı dəstələrin hazırlanmasına başlanıldı. STRATEJİ TƏHLİL \| Say 1 (12) • 2015 14 ji ilə təşkil edilməyə başlandılar. Erməni könüllü dəstələri yaradılaraq türklərə qarşı çıxış etdilər. Biz, sözsüz, Rusiyaya istiqamətlənmişdik. Biz əsas olmadan qələbəyə aludə olmuşduq. Biz inanırdıq ki, çar hökuməti bizim sədaqətimizə, əzablarımıza və köməyimizə görə bizə muxtariyyət verəcəkdir, bu muxtariyyət Türkiyənin azad olan erməni vilayətlərindən və Cənubi Qafqaz Ermənistanından ibarət olacaqdır” [11, s.10-11]. Osmanlı imperiyasının müharibəyə qatılması və erməni təşkilatları Rusiya ilə Osmanlı dövləti arasında müharibənin başlanması yalnız an məsələsi idi. Nəhayət, belə bir an gəlib çatdı. Türk donanması 1914-cü il ok- tyabrın 17-də Novorossiysk limanını bombardman etdi [12, v.92-93]. Bundan sonra, oktyabrın 20-də imperator II Nikolay bütün Rusiya təbəələrinə müraciət etdi. Müraciətdə deyilirdi: “Rus əsgəri artıq Dunay sularını, Balkan zirvələrini, Plevne çöllərini, Ədirnəni və Ərzurumu, Mərmərə dənizinin sahillərini və Çarq- radın ətrafını görmüşdür. Türkiyə ilə müharibə başlamışdır” [13, v.94-95]. Rusiya ilə Osmanlı arasında Qafqazda hərbi əməliyyatların başlaması və yaranmış şərait ermənilərin maraqlarına tamamilə uyğun idi. Onlar hay-küy içində idilər. Müharibə başlayan kimi Qafqaz canişini İ.İ.Vorontsov-Daşkov Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin razılığı ilə Tiflis şəhərinin başçısı, erməni A.İ.Xatisovu və ye- piskop Mesropu yanına çağıraraq, könüllü erməni dəstələrinin təşkil edilməsi arzusunu bildirdi. Onun dediyinə görə, hərbi əməliyyatlar meydanında erməni dəstələri dövlət vəsaiti hesabına təmin olunacaqdılar [14, s. 103]. Çar hökuməti müharibənin başlanğıcından erməni dəstələrinin təşkil edilməsi üçün ilkin ola- raq 242 min 900 rubl vəsait ayırdı. Bundan sonra Rusiya imperiyasının müxtəlif yerlərindən ermənilər dəstə- dəstə Cənubi Qafqaza gətirilirdilər. Silahlı dəstələrin təşkili üçün erməni Mərkəzi Komitəsi və erməni drujinalarının bölüşdürlüməsi komitəsi yaradıl- dı. Mərkəzi Komitənin tərkibinə tanınmış ermənilər daxil edildilər. Drujinala- rın bölüşdürülməsi komitəsi erməniləri toplayır, onlara təlim keçir və cəbhəyə göndərirdi. Bu komitənin hər iki üzvündən biri daşnak idi. Tiflis, İrəvan, İqdır və Vanda komitənin bölmələri var idi. Hərbi əməliyyatlar başladıqdan sonra çarizmin “Daşnaksütyun”a olan münasibəti də tamamilə dəyişdi. Qafqaz canişini İ.İ.Vorontsov-Daşkov impera- tor II Nikolaya yazdığı məktubunda daşnaklar üzərində məhkəmə proseslərini pisləyərək, çarizmin erməniləri himayə etməklə həm Rusiyada, həm də Türkiyədə özünə etibarlı təbəə əldə edəcəyini bildirdi. Hökumət daşnakları sürgünlərdən geri gətirdi və həbsxanalardan azad etdi. Daşnaklar ailələri ilə birlikdə Qafqaza dönməyə başladılar. Qısa müddət ərzində Qafqazda 18 yaşından 40 yaşadək olan ermənilərin səfərbərliyi keçi- rildi [15]. Daşnaksütyun “Türkiyədə yaşayan qardaşlarının azad edilməsi” kimi demoqoji şüarlar altında ermənilərdən ibarət dəstələr yaradaraq Qafqazda çar ordusunun cərgələrini doldurdu [2, v.143]. Say 1 (12) • 2015 \| STRATEJİ TƏHLİL Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/iv-fesil-i-avropa-oyunlar-2015.html	Iv fəSİl I avropa Oyunları 2015	Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ───────────────────────────────────────────────────────────── 1 IV FƏSİL I Avropa Oyunları - 2015 MÜNDƏRİCAT Prezident İlham Əliyev Avropa Olimpiya Komitəsinin 2015-ci ildə birinci Avropa Olimpiya Oyunlarının Bakıda keçirilməsi ilə bağlı qərarı münasibətilə Azərbaycan xalqını təbrik etmişdir (10 dekabr 2012-ci il) ....................................................................................................................................... 8 Avropa Olimpiya Oyunlarının Azərbaycanda keçirilməsi barədə qərarın qəbul olunması Azərbaycan Prezidentinin apardığı siyasətin qələbəsidir ............................................................................................. 10 İlk Avropa Olimpiya Oyunlarının Bakıda keçirilməsi barədə qərar Azərbaycanın böyük uğurudur ...... 12 I Avropa Oyunlarının 2015-ci ildə Bakı şəhərində keçirilməsi üzrə Təşkilat Komitəsinin yaradılması haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı (17 yanvar 2013-cü il) ............................ 16 Prezident İlham ƏLİYEV: “Avropa Olimpiya Oyunlarını ən yüksək səviyyədə keçirəcəyik”............... 18 Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin sədrliyi ilə 2015-ci ildə Bakıda keçiriləcək birinci Avropa Oyunları Təşkilat Komitəsinin ilk iclası olmuşdur (2 fevral 2013-cü il) ................................................. 19 Prezident İlham Əliyevin giriş nitqi (2 fevral 2013-cü il) ............................................................................... 19 Təşkilat Komitəsinin sədri Mehriban xanım Əliyevanın çıxışı (2 fevral 2013-cü il) ......................................... 20 Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin yekun nitqi (2 fevral 2013-cü il) .......................................................... 28 2015-ə aparan yol ..................................................................................................................................... 32 Birinci Avropa Yay Olimpiya Oyunları ilə əlaqədar İşçi Qrupun iclası keçirilmişdir ............................ 34 Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev 2015-ci ildə Bakıda keçiriləcək Avropa Oyunları Koordinasiya Komitəsinin üzvlərini qəbul etmişdir (29 aprel 2013-cü il) .................................................................... 35 Bakda təşkil olunacaq birinci Avropa Oyunlarında 19 idman növü üzrə 6 min 351 atlet qalib adı uğrunda mübarizə aparacaqdır ................................................................................................................. 38 “Bakı-2015” Avropa Oyunları Koordinasiya Komitəsinin birinci toplantısı olmuşdur .......................... 40 Bakı Birinci Avropa Oyunlarına ciddi hazırlaşır ...................................................................................... 41 2015-ci ildə Bakıda keçiriləcək ilk Avropa Oyunları Təşkilat Komitəsinin Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyevanın sədrliyi ilə ikinci iclası olmuşdur (25 iyun 2013-cü il) ......................................... 42 Bakı ilk Avropa Oyunlarına qalan 600 günü qeyd edir ............................................................................ 44 2015-ci ildə Bakıda keçiriləcək Avropa Oyunları Əlaqələndirmə Komitəsinin ikinci toplantısı keçirilmişdir Təşkilat Komitəsinin sədri Mehriban Əliyeva toplantıda iştirak etmişdir (28 oktyabr 2013- cü il) .......................................................................................................................................................... 45 2015-ci ildə Bakıda təşkil olunacaq birinci Avropa Oyunlarına hazırlıq yüksək səviyyədə gedir .......... 46 Romada “Bakı–2015” Avropa Oyunlarının rəsmi loqosu təqdim olunmuşdur ........................................ 47 Avropa Olimpiya Komitəsinin 42-ci Baş Assambleyasının yekununa və “Bakı–2015” Oyunlarına həsr olunmuş mətbuat konfransı keçirilmişdir ................................................................................................. 48 “Euronews” kanalı Bakıda keçiriləcək Avropa Oyunlarının rəsmi loqosu barədə süjet yayımlamışdır .. 49 Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ───────────────────────────────────────────────────────────── 2 Avropa Olimpiya Komitəsinin prezidenti Patrik Hiki Yeni il təbrikində “Bakı–2015” Avropa Oyunlarına yüksək səviyyədə hazırlıq işləri görüldüyündən bəhs etmişdir ............................................. 50 Şahmat Avropa Oyunlarının proqramına daxil edilib .............................................................................. 51 2015-ci ildə Bakıda keçiriləcək birinci Avropa Oyunlarının açılış mərasiminə 500 gün qalır ............... 52 İlk Avropa Oyunlarına hazırlıq işləri yüksək templə davam etdirilir ....................................................... 53 Soçidə “Bakı-2015” Birinci Avropa Oyunlarının Təşkilat Komitəsi adından ziyafət verilmişdir .......... 56 Azərbaycan I Avropa Oyunlarını ən yüksək səviyyədə təşkil edəcək ...................................................... 57 Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Bakı Olimpiya Stadionunda tikinti işlərinin gedişi ilə tanış olmuşdur (28 fevtal 2014-cü il) ............................................................................................................... 60 “Avropa Oyunları Azərbaycanın potensialını nümayiş etdirəcək” .......................................................... 61 “Bakı-2015” Avropa Oyunlarının Əlaqələndirmə Komitəsinin üçüncü toplantısı keçirilmişdir: Toplantıda Avropa Oyunları üzrə Təşkilat Komitəsinin sədri Mehriban Əliyeva iştirak etmişdir (3 aprel 2014-cü il) ................................................................................................................................................ 62 Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Avropa Olimpiya Komitəsinin prezidentini qəbul etmişdir (3 aprel 2014-cü il) ....................................................................................................................................... 64 Bakıda keçiriləcək birinci Avropa Oyunlarında 6 mindən artıq idmançı mübarizə aparacaqdır: 2015-ci ildə Bakıda keçiriləcək birinci Avropa Oyunlarına hazırlıq yüksək səviyyədə gedir .............................. 65 “Bakı - 2015” Avropa Oyunları “SportAccord” konvensiyasının rəsmi mobil proqramının tərəfdaşıdır .................................................................................................................................................................. 66 Antalyada “Bakı-2015” ilk Avropa Oyunlarının təqdimatı keçirilmişdir ................................................ 67 Cim Şerr: “Avropa Oyunları artıq idman ölkəsi kimi tanınan Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə nüfuzunu daha da artıracaq” ..................................................................................................................................... 69 Beynəlxalq idman ictimaiyyəti “Bakı 2015”Avropa Oyunlarının keçirilməsi ilə bağlı görülən işləri yüksək qiymətləndirmişdir ....................................................................................................................... 70 Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Bakıda tikilən Su İdmanı Sarayında inşaat işlərinin gedişi ilə tanış olmuşdur (17 aprel 2014-cü il) ................................................................................................................ 71 Bakı 2015 Oyunları Akademiyası öz işinə başladı ................................................................................... 72 Prezident İlham Əliyev: Avropa Oyunları böyük bir sınaq, böyük bir çağırışdır .................................... 73 “Bakı-2015” Avropa Oyunları Əməliyyat Komitəsinin yeni baş icraçı direktoru Saymon Kleq ictimaiyyətə təqdim olunmuşdur .............................................................................................................. 76 “Bakı 2015” Avropa Oyunları Əməliyyat Komitəsinə kommunikasiya üzrə yeni direktor təyin edilmişdir .................................................................................................................................................. 77 “Bakı-2015” Avropa Oyunları Əməliyyat Komitəsi ilə “Procter&Gamble” şirkəti arasında tərəfdaşlıq müqaviləsi imzalanmışdır ......................................................................................................................... 78 Bakı-2015 Avropa Olimpiya Oyunları üçün ilk sınaq yarışları ................................................................ 79 Avropa Oyunları öz miqyası, qeyri-adiliyi, gözəlliyi, kütləviliyi ilə seçilməyi bacaracaq ...................... 80 Olimpiya oyunlarının gənclərin milli vətənpərvərlik tərbiyəsində rolu... ................................................ 82 “2015” Avropa Oyunlarının Əməliyyat Komitəsi və bp şirkəti arasında tərəfdaşlıq sazişi imzalanmışdır .................................................................................................................................................................. 85 Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ───────────────────────────────────────────────────────────── 3 Bakıda təşkil olunacaq bədii gimnastika üzrə Avropa çempionatında 33 ölkədən 200-dən artıq idmançı birincilik uğrunda mübarizə aparacaqdır .................................................................................................. 86 Dənizkənarı Milli Parkda “Bakı-2015” ilk Avropa Oyunları ilə bağlı maraqlı şou proqram və möhtəşəm atəşfəşanlıq təşkil olunmuşdur ................................................................................................................. 87 “Bakı-2015” Avropa Oyunları Əməliyyat Komitəsi nümayəndə heyətlərinin rəhbərləri üçün seminar keçirir ........................................................................................................................................................ 88 Azərbaycan birinci Avropa Oyunlarını Olimpiya Oyunları səviyyəsində keçirəcək ............................... 89 “Bakı-2015” Avropa Oyunları Əməliyyat Komitəsi ilə “Nar Mobile” şirkəti arasında rəsmi tərəfdaşlıq razılaşması imzalanmışdır ........................................................................................................................ 93 “Bakı 2015” ilk Avropa Oyunları ərəfəsində “Təmiz Binəqədi” sosial layihəsi çərçivəsində genişmiqyaslı işlər görüləcəkdir ............................................................................................................... 94 I Avropa Oyunları ən yüksək səviyyədə keçiriləcəkdir ............................................................................ 95 Fransanın Kann şəhərində Azərbaycan mədəniyyəti günləri çərçivəsində “Bakı Avropa Oyunları-2015” in təntənəli təqdimatı olmuşdur (9 iyul 2014-cü il) ................................................................................. 97 Birinci xanım Mehriban Əliyevanın çıxışı (9 iyul 2014-cü il) ................................................................ 97 “Euronews” Kannda “Baku-2015” ilk Avropa oyunlarına həsr olunmuş qaçış haqqında süjet hazırlamışdır ........................................................................................................................................... 100 Kannda Azərbaycan mədəniyyəti günləri çərçivəsində Avropa Oyunlarına həsr olunan yürüş keçirilmişdir ............................................................................................................................................ 101 “Bakı-2015” Avropa Oyunları Əməliyyat Komitəsinin protokol şöbəsinə direktor təyin edilib ........... 102 “Bakı 2015” Oyunları Akademiyası aparıcı elm təhsil ocaqları ilə tərəfdaşlıq elan edir ....................... 103 Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Bakı Olimpiya Stadionunda tikinti işlərinin gedişi ilə tanış olub ................................................................................................................................................................ 105 Bakı-2015-ə paralimpiyaçılar da qatılacaq ............................................................................................. 106 Bakı 2015 Avropa Oyunları "McDonald’s" şirkətini özünün rəsmi tərəfdaşı elan edib ........................ 108 I Avropa Oyunlarının keçirilməsi ilə əlaqədar bəzi tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı (8 avqust 2014-cü il) ...................................................................................... 109 2015-ci ilin iyun ayında Avropa idmanının ürəyi Bakıda döyünəcək .................................................... 110 Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyeva ilk Avropa Oyunlarına hazırlıqla əlaqədar inşası davam etdirilən və yenidən qurulan idman obyektlərində görülən işlərlə tanış olub (28 avqust 2014-cü il) .... 112 “Bakı 2015”in Əməliyyat Komitəsi Avropanın üç ölkəsi ilə əsas yayım müqaviləsi bağlayıb ............. 114 Avropa Oyunları-2015-in basketbol yarışlarının bütün iştirakçıları məlumdur ..................................... 115 Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyeva Bakı Olimpiya Stadionunda həyata keçirilən işlərin gedişi ilə tanış olub (10 sentyabr 2014-cü il) ........................................................................................ 116 “Bakı 2015”in Əməliyyat Komitəsi Avropanın üç ölkəsi ilə əsas yayım müqaviləsi bağlayıb ............. 117 “Bakı 2015” Avropa Oyunları “Sitecore” şirkətini özünün rəsmi dəstəkçisi elan edir .......................... 118 Heydər Əliyev Fondunun təşkilatçılığı ilə Afinada “Bakı-2015” Avropa Oyunlarının təqdimatı keçirilib (28 sentyabr 2014-cü il) ......................................................................................................................... 120 Birinci xanım Mehriban Əliyevanın çıxışı (28 sentyabr 2014-cü il) ..................................................... 120 Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ───────────────────────────────────────────────────────────── 4 "Bakı 2015" Avropa Oyunları Milli Olimpiya komitələrinin I kommunikasiya seminarını təşkil edib 123 Rusiyanın Olimpiya əfsanəsi Bakı 2015 Avropa Oyunları ilə bağlı əldə olunan irəliləyişləri yüksək qiymətləndirir ......................................................................................................................................... 124 “Bakı-2015” Avropa Oyunları açılış mərasimi üçün bədii direktor təyin edib ...................................... 125 Soçidə “Bakı-2015” birinci Avropa Oyunlarının təqdimat mərasimi keçirilib ...................................... 127 Berlində birinci Avropa Oyunlarının təqdimatı olub ............................................................................. 128 Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyeva Avropa Oyunları Əməliyyat Komitəsinin ofisində yaradılan şəraitlə tanış olub (16 oktyabr 2014-cü il) ............................................................................. 129 BMT Baş Məclisində “Bakı-2015” ilk Avropa Oyunlarının təqdimatı keçirilib.................................... 130 “Bakı-2015” ilk Avropa Oyunları Yaponiyanın yayım şirkəti ilə müqavilə imzalayıb ......................... 131 Britaniyanın “Inside The Games” portalında “Bakı-2015” ilə bağlı rubrika açılıb ................................ 132 İstanbulun “Çırağan” sarayında “Bakı-2015” ilk Avropa Oyunlarının təqdimatı keçirilib Təqdimat mərasimində Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyeva iştirak edib (19 noyabr 2014-cü il) ....... 133 Birinci xanım Mehriban Əliyevanın çıxışı (19 noyabr 2014-cü il).................................................................. 133 Bakıda Avropa Olimpiya Komitəsinin 43-cü Baş Assambleyası keçiriləcək ........................................ 136 “Bakı-2015” Avropa Oyunları Azərbaycanın ilk idman elçilərini elan edib .......................................... 137 Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Avropa Olimpiya Komitəsinin Bakıda keçirilən 43-cü Baş Assambleyasının rəsmi açılışında iştirak edib (21 noyabr 2014-cü il) ................................................... 138 Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin çıxışı (21 noyabr 2014-cü il).............................................................. 138 “Bakı-2015” Avropa Oyunları daha beş ölkə ilə yayım haqqında saziş imzalayıb ................................ 143 “Bakı-2015” Avropa Oyunları yarışlara 200 gün qalmasını qeyd etmək üçün planlarını açıqlayıb ...... 144 Avropa Olimpiya Komitəsinin 43-cü Baş Assambleyası rəsmi açılışdan sonra işini davam etdirib ...... 145 İlk Avropa Oyunları ədalətli, sağlam rəqabət, dostluq və həmrəylik şəraitində keçiriləcək ................. 146 “Bakı-2015” ilk Avropa Oyunları ceyran və narı rəsmi rəmzləri kimi təqdim edib .............................. 148 “Bakı-2015” ilk Avropa Oyunlarına 200 gün qalması münasibətilə möhtəşəm şou təşkil olunub ........ 149 Gələn il Bakıda keçiriləcək Avropa Oyunlarının Parisdə təqdimatı olub (26 noyabr 2014-cü il) ......... 150 Birinci xanım Mehriban Əliyevanın çıxışı (26 noyabr 2014-cü il) ........................................................ 150 Avropa Oyunlarının voleybol yarışlarında hansı komandaları görəcəyik? ............................................ 153 Azərbaycan Olimpiya dəyərlərinə sədaqət nümunəsi göstərir və öz töhfəsini verir .............................. 154 “Bakı-2015” Avropa Oyunları Əməliyyat Komitəsi mətbuat nümayəndələri üçün akkreditasiya prosesini açıq elan edib .......................................................................................................................... 156 Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi “Bakı 2015” Avropa Oyunlarında bir sıra texnoloji yeniliklərin tətbiq edilməsinə dəstək verir.............................................................................................. 157 “Bakı-2015” Avropa Oyunları ilk beynəlxalq idman elçilərini elan edib .............................................. 158 Prezident İlham Əliyev Bakı Olimpiya Stadionunda aparılan işlərin gedişi ilə tanış olub .................... 159 “Bakı-2015” ilk Avropa Oyunlarının ulduz elçilərinin təqdimatı olub .................................................. 160 Niyə məhz Azərbaycan? ......................................................................................................................... 161 Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ───────────────────────────────────────────────────────────── 5 Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti I Avropa Oyunlarının keçiriləcəyi ərazilərin ətrafında yaşayan sakinlərə müraciət edib .......................................................................................................................................... 162 Avropa Oyunlarının standartı Bakıda müəyyənləşəcək ......................................................................... 163 Avropa Oyunları suvenirlərdə ................................................................................................................ 164 Birinci Avropa Oyunlarına hazırlıqla bağlı Çevik Polis Alayının qarşısında duran vəzifələr müzakirə olunub ..................................................................................................................................................... 166 Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Davosda “Bakı-2015” ilk Avropa Oyunlarının təqdimatında iştirak edib (22 yanvar 2015-ci il) ......................................................................................................... 168 Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin çıxışı (22 yanvar 2015-ci il) .............................................................. 168 İlk Avropa Oyunlarının Bakıda keçirilməsi təkcə Azərbaycan deyil, bütövlükdə Cənubi Qafqaz regionu üçün mühüm hadisədir ........................................................................................................................... 171 “Bakı Kristal Hall” birinci Avropa Oyunlarına hazırlaşır ...................................................................... 173 İlk Avropa Oyunlarının Bakıda keçirilməsi təkcə Azərbaycan deyil, bütövlükdə Cənubi Qafqaz regionu üçün mühüm hadisədir ........................................................................................................................... 174 Patrik Hikki: "Bakı-2015 Azərbaycanın parlaq idman gələcəyinə aparan yoldur" ................................ 176 İsveçrə qəzetində “Bakı-2015”in Davosda təqdimatı haqqında məqalə dərc edilib ............................... 177 “Bakı 2015″in Ulduz Elçilərindən dəstək ............................................................................................... 179 “Bakı-2015” idman tarixində yeni maraqlı səhifə olacaq ...................................................................... 180 “Azərsun Holdinq” I Avropa oyunlarına sponsorluq edəcək ................................................................. 184 “Bakı–2015” Avropa Oyunlarının proqramı çox maraqlı və innovativ idman yarışları ilə zəngin olacaq ................................................................................................................................................................ 186 "Bakı-2015" idman tarixində yeni səhifə açacaq .................................................................................... 187 "İlk Avropa Olimpiya Oyunlarina hazırlıq işləri yüksək templə davam etdirilir".................................. 189 Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Bakı İdman Sarayında yenidənqurma işlərinin gedişi ilə maraqlanıb (3 fevral 2015-ci il) .............................................................................................................. 193 Prezident İlham Əliyev ilk Avropa Oyunları üçün avtobus deposu və təlim mərkəzində görülən işlərlə, Zığ gölünün kompleks bərpası layihəsi ilə tanış olu (3 fevral 2015-ci il) .................................. 194 Avropa idmanının nəbzi döyünəcək 16 məkan ...................................................................................... 196 Avropa Olimpiya Komitəsinin Əlaqələndirmə Komissiyasının Bakıda V iclası keçirilib ..................... 198 “Bakı-2015” Avropa Oyunlarının Uniforma və Akkreditasiya Mərkəzinin açılışı olub ........................ 200 Bakı birinci Avropa Oyunlarına ev sahibliyi etməyə tam hazırdır ......................................................... 201 Avropa Oyunlarının standartları Bakıda müəyyənləşəcək ..................................................................... 202 “Bakı-2015” birinci Avropa Oyunlarının təşkili işinə tələbə könüllülərin cəlb olunması məsələsi müzakirə edilib ....................................................................................................................................... 206 London Yay Olimpiya Oyunlarının çempionu “Bakı-2015”in elçisi elan edilib ................................... 207 Möhtəşəm idman bayramının 11 YERLİ ELÇİSİ ................................................................................. 208 Dünyanın ən modern idman saraylarından biri ...................................................................................... 210 “Bakı-2015" Olimpiya tarixində örnək olacaq ....................................................................................... 211 Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ───────────────────────────────────────────────────────────── 6 Azərbaycan birinci Avropa Oyunlarına tam hazırdır ............................................................................. 212 Heydər Əliyev Fondunun təşkilatçılığı ilə Rumıniyada “Bakı-2015” ilk Avropa Oyunlarının təqdimatı keçirilib ................................................................................................................................................... 216 Avropa Oyunları Yunanıstan və Finlandiyada da yayımlanacaq ........................................................... 217 “İlk Avropa Oyunlarına bütün gənclik töhfəsini verəcək” ..................................................................... 218 Avropa Oyunlarına maraq böyükdür ...................................................................................................... 220 Avropa Oyunlarının standartları Bakıda qoyulacaq ............................................................................... 222 Azərbaycan bu gün dünyada həm də idman ölkəsi kimi tanınır ............................................................. 224 “Bakı-2015” ilk Avropa Oyunları ABŞ-ın idman televiziya şəbəkəsi ilə yayım sazişi imzalayıb ......... 228 Heydər Əliyev Fondunun təşkilatçılığı ilə Macarıstanda “Bakı-2015” birinci Avropa Oyunlarının təqdimatı keçirilib ................................................................................................................................... 229 Prezident İlham Əliyev Mingəçevir “Kür” Olimpiya Tədris-İdman Mərkəzində olub (24 fevral 2015-ci il) ............................................................................................................................................................ 230 İlk Avropa Oyunlarının könüllüləri və texniki işçilərinin uniformaları ictimaiyyətə təqdim olunub ... 231 “Bakı-2015” İrlandiyanın “Setanta Sports” kanalı ilə yayım sazişi imzalayıb ...................................... 232 Avropa Oyunlarına ev sahibliyi Azərbaycana gələcəkdə mötəbər idman yarışlarını keçirməyə imkan verəcək .................................................................................................................................................... 233 Avropa Olimpiya Komitəsi və “Bakı-2015” Təşkilat Komitəsi birgə açıqlama yayıb .......................... 235 Birinci Avropa Oyunlarında yanğın təhlükəsizliyinin etibarlı şəkildə təmin olunması üçün bütün zəruri işlər həyata keçirilir ................................................................................................................................ 236 Bakı Olimpiya Stadionu və Atletlər kəndi ilə tanışlıq ............................................................................ 237 Azərbaycanda dünya və Avropa çempionatları ən yüksək səviyyədə keçirilir ...................................... 238 Romada “Bakı-2015” ilk Avropa Oyunlarının təqdimatı keçirilib: Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyeva mərasimdə iştirak edib (4 mart 2015-ci il) .............................................................. 241 Birinci xanım Mehriban Əliyevanın çıxışı (4 mart 2015-ci il) ........................................................................ 241 “Bakı-2015” birinci Avropa Oyunlarının medalları ictimaiyyətə təqdim olunub .................................. 244 Əli Həsənov: Bəzi dairələr l Avropa Oyunlarını Azərbaycana qarşı aparılan “qara piar”ın baş mövzusuna çevirməyə çalışırlar ............................................................................................................. 245 Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Bakı Atıcılıq Mərkəzinin açılışında iştirak edib (9 mart 2015-ci il) ................................................................................................................................................................ 246 Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyevanın Rusiya Prezidentinin köməkçisi, Olimpiya Komitəsinin vitse-prezidenti ilə görüşü olub .......................................................................................... 248 Bakı-2015” Avropa Oyunları Əməliyyat Komitəsi ilə Azərbaycan Güləş Federasiyası arasında anlaşma memorandumu imzalanıb ....................................................................................................................... 249 “Bakı-2015” Avropa Oyunları Əməliyyat Komitəsi AzTV ilə saziş imzalayıb ..................................... 250 Birinci Avropa Oyunlarında Fransanı 250 idmançı təmsil edəcək ......................................................... 251 Avropa Oyunları həm humanitar, həm də infrastruktur baxımından Azərbaycanda böyük irs qoyacaq ................................................................................................................................................................ 252 Bakı-2015: Olimpiya Stadionu açılışı gözləyir ...................................................................................... 255 Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ───────────────────────────────────────────────────────────── 7 İlk Avropa Oyunları qarşısında .............................................................................................................. 256 I Avropa Oyunları: reallığı təhrif edənlərin bəd niyyətləri iflasa məhkumdur ....................................... 259 “Bakı-2015” Avropa Oyunları Əməliyyat Komitəsi UNICEF ilə tərəfdaşlıq müqaviləsi imzalayıb ..... 261 Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Bakı Olimpiya Stadionunun açılışında iştirak edib (18 mart 2015- ci il)......................................................................................................................................................... 262 Prezident İlham Əliyev Bakı Olimpiya Stadionu ətrafında inşası davam etdirilən yol-nəqliyyat infrastrukturunun tikintisi ilə tanış olub (18 mart 2015-ci il) ................................................................ 264 Prezident İlham Əliyev Bakı Olimpiya Stadionu ətrafında inşası davam etdirilən yol-nəqliyyat infrastrukturunun tikintisi ilə tanış olub ................................................................................................. 265 “Bakı-2015” Avropa Oyunları Milli Olimpiya Komitələrinin ikinci kommunikasiya seminarına ev sahibliyi edib .......................................................................................................................................... 266 Avropa Oyunları: 39000 manatlıq yalan və 3900 manatlıq həqiqət ....................................................... 267 Avropa Olimpiya Komitəsinin prezidenti Patrik Hikki: “Bakıda keçiriləcək I Avropa Oyunları böyük hadisədir” ................................................................................................................................................ 268 Əsl Avropa Oyunları məhz Bakıda keçiriləcək, cənablar! ..................................................................... 269 Azərbaycanın bədxahlarına ağır zərbə ................................................................................................... 271 Bakı-2015: Avropa Oyunlarının məşəlinin yandırılacağı tarix dəqiqləşib ............................................. 274 Aprelin 3-ü “Bakı-2015” ilk Avropa Oyunları könüllülər proqramı üçün son müraciət tarixidir .......... 275 Odlar Yurdunda Avropa məşəli .............................................................................................................. 276 Avropa oyunlarını ən yüksək səviyyədə keçirməliyik ........................................................................... 279 Birinci Avropa Oyunlarına hazırlıq tədbirləri davam edir ..................................................................... 281 “Bakı-2015” dünya idman tarixində möhtəşəm tədbir kimi qalacaq ...................................................... 282 “Bakı-2015: Avropa Oyunları”:Azərbaycanın adını tarixə yazacaq hadisə ........................................... 283 “Bakı-2015” Avropa Oyunları səviyyəsinə görə Pekin və London Olimpiadalarından heç də geri qalmayacaq ............................................................................................................................................. 286 Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ───────────────────────────────────────────────────────────── 8 Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/deutsche-botschaft-baku-almaniya-sefirliyi-bak-metbuat-ucun-me.html	Deutsche Botschaft Baku Almaniya Səfirliyi Bakı MƏtbuat üÇÜn məlumat	Deutsche Botschaft Baku Almaniya Səfirliyi Bakı MƏTBUAT ÜÇÜN MƏLUMAT „ Yeni Azərbaycan“ qəzetində 18.04.2012-ci il tarixində və digər mediyalarda dərc olunan məqalələrə dair cavab. Səfirlik təəssüf edir ki, „Yeni Azərbaycan“ qəzeti səfirin 15.03.2012-ci il tarixli məqaləsində toxunduğu mövzulara dair ciddi və əsaslı müza- kirələr aparmaq dəvətini qəbul etməmişdir (məqalə qoşmada). Bunun əvəzinə „Yeni Azərbaycan“ qəzeti alman siyasi fondlarına qarşı ittiham- lar irəli sürməklə qeyri-əminlik və təhlükə iqlimi yaradır və bununla da açıq müzakirə mədəniyyətinə xələl qətirir. Azərbaycanda Almaniyanın yaxşı imicini mətbuat oqranları, televiziya və radio vasitəsilə yayımlanan qaba mənfi fikirlər ilə korlamaq cəhdləri azərbaycanlıların intellekti qarşısında acızdır. Almaniya və Azərbaycan 20 il davam edən diplomatik münasibətlərdən məmnun ola bilər Yekun və perspektivlər Herbert Kvelle, Bakıdakı Almaniya Federativ Respubli- kasının Səfiri Mən Azərbaycanın iqtidar partiyasının mətbuat orqanına Azərbyacan Respublikası və Almaniya Federativ Respublikasının arasında diploma- tik əlaqələrin qurulmasının 20-ci ildönümünü dəyərləndirmək və müsbət perspektivlərlə əlaqələndirmək üçün verilən imkana görə minnətdar- am. Azərbaycan Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyi 20 fevral 1992-ci il tari- xində Moskvadakı Almaniya Səfirliyinə 154 saylı notasını göndərmişdir. Sözügedən notada xarici işlər nazirliyi Almaniya ilə diplomatik əlaqələrin qurulmasına hazır olduğunu bəyan etmişdir. Diplomatik münasibətlər qarşılıqlı anlaşmanın genişləndirilməsi və gücləndirilmə- sinə töhvə verməli və xalqlar arasında etimada əsaslanan əlaqələrin bünövrəsini qoymalıydırlar. Moskvadakı Almaniya Səfirliyi 18 mart 1992-ci il tarixində Bakıdakı xarici işlər nazirliyinə cavab vermişdir ki, Almaniya 154 saylı notada öz əksini tapmış prinsiplərə müvafiq 20 fevral 1992-ci il tarixində Azərbaycanla diplomatik əlaqələrin qurulması üçün hazırdır. Bu nota mübadiləsi o zamandan etibarən ikitərəfli əlaqələrimizin inkişafına zəmin yaradan mütləq qüvvəyə malik çərçivə- nin bünövrəsini qoymuşdur. 1992-ci il Azərbaycan üçün prezident dəyişikliyi ilə bərabər ağır müha- ribə ili idi. Diplomatik münasibətlərin qurulması Xocalı soyqırımına təsadüf etmişdir. Milli Məclisin araşdırmalarına əsasən Xocalı soyqırımı Azərbaycanın dinc əhalisindən 600 nəfərdən çox qurban tələb etmişdir, onların arasında çox sayda qadın və əliyalın uşaqlar var idi. Ötən həftə Berlin şəhərində keçirilmiş anma tədbirində bu hadisənin ağır izlərinin təsirini hələ də müşahidə etmək olardı. 1992-ci ildə kansler Helmut Kohlun rəhbərliyi altında Xristian Demokrat və Xristian Sosial İttifaqları habelə koalisiya tərəfadaşı Azad Demokra- tik Partiyadan ibarət federal hökumət 3 oktyabr 1990-cı il tarixində Al- maniyanın birləşməsi kimi siyasi uğurdan faydalanırdı. Digər tərəfdən şərqi alman iqtisadiyyatının zəif rəqabət qabiliyyətinə malik olamasına görə iqtisadi problemlər daha da güclü ön plana çıxmışdır. Lakin bu hal federal hökuməti Avropa inteqrasiyası istiqamətində addımlar at- maqdan və 1992-ci ildə Maastix müqaviləsinə əsasən Avroməkanın bünövrəsini qoymuş Avropanın iqtisadi və valyuta ittifaqının təsis olun- ması yolundan qeri döndərmədi. Müstəqil ölkələrimiz arasında rəsmi münasibətələrin qurulmasından eti- barən əməkdaşlıq imkanlarının geniş spektri müəyyən edilmişdir: sıx siyasi əlaqələr, iqtisadi əməkadşlıq və mədəni mübadilə. 1993-cü ildə cənab prezident Heydər Əliyevin “qərbə istiqamətləndir- mə” ifadəsi ilə təsvir olunan siyasəti iqtisadi və siyasi bilik və tə- crübəyə malik Almaniyaya Azərbaycanın tərəfdaşı kimi özünü doğrult- mağa çox saylı imkanlar vermişdir. Almaniyanın Texniki və Maliyyə Əməkdaşlığı üzrə Təşkilatının- GTZ (indi GİZ)- və KfV bankının konsal- tinq xidmətləri böyük maraqla qarşılanmışdır. Azərbaycan isə alman qurumları üçün etibarlı tərəfdaş ölkə idi. Etimad ruhunda aparılan siyasi dialoq dövlət başçıları səviyyəsində ikitərəfli münasibətlərə müsbət tə- sir göstərmişdir. Sonuncu dəfə 2010-cu ilin əvvələrində federal kansler Angela Merkel cənab prezident İlham Əlievlə, 2010-cu ilin iyun ayında isə Almaniyanın xarici işlər naziri cənab Dr. Gido Vestervelle öz həm- karı cənab Elmar Məmmədyarovla görüşmüşdürlər. Azərbaycanda “Alman mədəniyyət ili:2009” və Almaniyada eyni tədbir- lər silsiləsi kimi müxtəlif mədəni tədbirləri tamaşaçılara ölkələrimizin bədii, təsviri və musiqi incəsənətinin zirvələri ilə tanış olmaq üçün im- kan yaratmışdır. Bununla həm alman həm azərbaycan mədəniyyəti ilə maraqlanan insanların sayı artmışdır. Məsələn, mən “Əli və Nino” ro- manında tolerantliğa dair aparılan müzakirənin təsiri altına düşmüş- düm. Bakıda anadan olmuş dünyanın ən böyük regionlarına səyahət et- miş ziyalının bu məftunedici əsəri bir çox oxucularda şübhəsiz eyni his- sləri oyatmışdır, baxmayaraq ki, bu əsər səksən il əvvəl ilk dəfə çap olunmuşdur. Əsəd Bəy və Qurban Səyid ləqəbli müəlif Lev Nussibaum öz vaxtsız ölümünə qədər müəyyən səbəblərə görə yaşayış yerlərini tez-tez dəyişməliydi. „Əli və Nino“ əsəri və Üzeyir Hacıbəyovun 1908-ci ildə Bakıda nümayiş etdirilən islam dünyasının ilk “Leyli və Məcnun” adlı operası ilə bərabər muğam və musiqinin bir çox xıridarları arasında populyar olan caz-muğam Xəzəryanı bölgədə cazibədar və parlaq mədəniyyətin nümunələridir. Əlbəttə azərbaycanlı sənətkarların Qərbi Avropada tanınması avropalı sənətkarların Azərbaycanda tanınmasın- dan daha da çətin baş tuturdur. Bakının ziyalı təbəqəsi üçün Avropanın klassik musiqisi, ədəbiyyatı və təsviri incəsənəti haqqında ətraflı bili- kləri əldə etmək əvəzedilməz idi. XIX-XX-əsrin “neft bumu” incəsənətin Bakıya gətirilməsi ü,ün maddi şərait yaratmışdır. Almanlar artıq bu zaman xalqlararası anlaşmaya öz fəal töhvələrini ver- mişdir: çar İkinci Aleksandr tərəfindən 1819-cu ildə ölkəyə(Helenen- dorf) dəvət olunmuş şvab mühacirləri peşəkar ustalar, şərabçılar, tacir- lər və mühəndislər kimi öz bilik və bacarıqları ilə Azərbaycan cə- miyyətinə xidmət etmiş və cəmiyyətə maneəsiz inteqrasiya olunmuş- dur. Yeddi ildən sonra- 2019-cu ildə- biz ilk alman mühacirlərinin Azərbayca- na köçmələrinin 200 illiyini təntənəli şəkildə qeyd edəcəyik! 2010-cu ilin avqust ayında Bakıda alman səfiri kimi xidməti vəzifəyə başladığım vaxtdan etibarən mən azərbaycanlıların böyük qonaqpər- vərliyini tərifləməkdən usanmamışam. Bu kəlmələri diplomatik nəzakət nümayiş etdirməyə görə deyil, gəldiyim ilk gündən özümü burada çox xoş hiss edtdiyimə görə deyirəm. Mən müsahibələrimdə hər vaxt vurğulamışam ki, Almaniyanı sevən və Almaniya haqqında heç bir mən- fi fikiri olmayan ölkədə işləmək və yaşamaq necə də xoşdur. Mənim öl- kəmə qarşı geniş və dərindən kök salmış müsbət təsurata rəğmən son həftələr laqeyd qala bilməcəyim tək-tək xoşagəlməz notlar səslənmək- dədir. Səfir kimi mən ölkələrimiz arasında körpüsalan olmalıyam. Mən əsrlər boyu əsası qoyulmuş bünövrənin üzərində qəfildən buldozerlər işə duşdüyünü görürəmsə susaraq qala bilmərəm. Mən mümkün səbəbləri araşdırmalı və düzəlişlər təklif etməliyəm. Mən ənənəvi ikitərəfli xoş əlaqələri təhlükə ilə üzləşdirən dağıdıcı qüvvələrə qarşı müqavimət göstərəcəyəm. Ahəngdarlığın pozulmasının işarətini mən nədə görürəm? Azərbaycan haqqında Almaniyada mövcud təsuratla başlamaq istərdim: Düsself- dorfda “Eurovision” mahni müsabiqəsində Azərbaycanın qələbəsindən sonra alman mətbuatı ölkənizlə daha çox maraqlanmağa başladı. Mətbuat mövzu axtarışı zamanı Ell və Nikki habelə mədəniyyət və tu- rizm mövzularından çox tez bir zamanda digər ziddiyyətli məzmunlara rast gəldi. ATƏT, Aİ, Avropa Şurasının mövqeləri və həmçinin “amnesty international“ təşkilatının Azərbaycan haqqında illik hesabatı bu möv- zulara diqqəti cəlb etdi. Bu qurumların 2011-ci il ərzində siyahıya aldıqları Azərbaycan haqqında əsas tənqidi məqamlar 02 aprel tarixin- də Bakıda icazəsiz keçirilmiş nümayişlərin iştirakçılarının həbs olun- maqları, Sülh və Demokratiya İnstituttunun yerləşdiyi Leyla Yunusa məxsus evin 11.08-də sökülməsi, Bakının şəhərsalma layihələri çərçi- vəsində sakinlərin öz mülklərindən məhrum etmə prosesendə qeyri- şəffaflığı və toplaşma azadlığının mütamadi məhdudlaşdırılmasıdır. Həm də Avropa Şurasının siyasi məhbuslar üzrə məruzəçisi cənab dok. Kristof Ştreserin Azərbaycana buraxılmaması rol oynayır. Federal Hö- kumətin insan haqqları üzrə müvəkkili cənab Löninq 2011-ci ildə Azər- baycanda insan haqqlarının vəziyyətinə dair üç tənqidi bəyanatla çıxış etmişdir. O avqust ayında Bakıya gəlmişdir. Löninq ictimayyətdə həm də çıxış edərək bildirmişdir ki, “Eurovision” mahnı müsabiqəsinin işti- raçıları və qonaqları səhnə arxasına baxıb Azərbaycanda insan haqqlarının vəziyyəti haqqında fikir formalaşdırsınlar. Azərbaycan mətubuatı (YAP, Bakinskiy Raboçiy, Today.Az) alman mət- budatında olan mənfi çıxışlara Almaniyadakı vəziyyəti və hadisələri ge- niş tənqid etməklə reaksiya verir və bununla Azərbaycan mətbuatı Al- maniyanın Azərbaycan haqqında fikir söyləmək kimi mənəvi haqqını sual altına qoyur. Mən bu ittihamların xırdalığına varıb təkrara yol ver- mək istəmirəm, lakin hər zaman ciddi müzakirələr üçün hazıram. Hər bir oxucu mənimlə razı olar ki, digər ölkə ilə bağlı mətbuatın mənfi rəyi əlaqələrin dərinləşdirilməsi və yaxşılaşdırılmasına xidmət etmir, əksinə uçurumları dərinləşdirir. Burada biz nəzərə almalıyıq ki, mətbuat çox nadir hallarda məsələləri uydurur, o əks ,ər hallarda real məsələlərə toxunur. Mən Almaniyada Azərbaycan haqqında mətbuatda ifadə olunan fikirlərin səbəblərini göstərməyə çalışdım. Mən anlayıram ki, bir çox azərbaycanlı üçün ölkələri haqqında yazılan fikirlər mənfi və birtərəfli görsənir, bu hal onlar ı qəzəbləndirir və onlar hesab edirlər ki, son 20 ildə müstəqillik dövründə Azərbay- canın müsbət inkişafı kifayət qədər dəyərləndirilməmişdir. Mən buna görə yaranan pis əhvali-ruhiyyəni başa düşürəm, lakin Berlindəki azər- baycanlı həmkarım kimi mən də alman səfiri olaraq mətbuata təsir göstərə bilmərəm. Mən Almaniya Federal Hökumətinin Azərbaycanda mövcud vəziyyəti işıqlandıran müstəqil və güclü alman KİV-lərini müəyyən istiqamətə yönəltmək imkanının güya mövcud olması haqqın- da söylənən fikirləri sual altına qoyuram. Əgər Azərbaycan Hökumətinin yuxarıda göstərilən mətbuat orqanlarına təsir göstərmək imkanı varsa, onda bu imkandan istifadə etsin. Gələcək inkişafı mən nədə görürəm? Əminəm ki, alman mətbuatında Azərbaycan haqqında səslənən təngidlər tezliklə yoxa çıxacaqdır. Niyə? Çünki Azərbaycan Hökuməti bu vəziyyətin həlli yolunu müəyyən etmiş- dir: bu 2011-ci ilin əvvəlində cənab prezident Əliyev tərəfindən elan edilmiş korrupsiyaya qarşı tədbirlərin həyata keşirilməsindən ibarətdir. 27.05.2011-ci il tarixində Respublika Günü münasibətilə dövlət başçısının öz çıxışında demokratik dəyərlərin qəbul olunması və hüquqi dövlətçiliyin bərpası haqqında söylədikləri bütün səviyyələrdə ciddi qə- bul oluur. 27.12.2011-ci il tarixində elan edilmiş insan haqqlarına dair proqram həyata keçirilir. Azərbaycan Avropa Şurasının üzvü kimi öz siyasi öhdəliklərini ciddi qəbul edir. Konstitusiya tərəfindən təmin olun- an mülkiyyət hüququna ehtiramla yanaşılır və sakinlərin öz mülklərin- dən məhrum edilməsi kimi tək-tək mübaisəli hallar məhkəmə yolu ilə öz həllini tapır. Bunlara əsaslanaraq mən gələcəkdə də bütün var gücümlə alman mət- buatının hazırda diqqət mərkəzində olan Azərbaycanın konkret pro- blemli sahələri iyirmi il bundan öncə qurulmuş ikitərəfli çox gözəl əlaqələrə təsir göstərməməsinə səy göstərəcəyəm. İnanıram ki, məni bu məqsədə nail olmaqda kifayət qədər azərbaycanlı dost dəstəkləyəcəkdir. Mən alman-azərbaycan dostluğunun gələcək inkişafı- na böyük nikbinliklə baxıram. Bakı, 26 aprel 2012-ci il Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/tarixi-oldugu-kimi-qebul-etmek-derk-etmek-ve-oldugu-kimi-qiyme.html	Tarixi olduğu kimi qəbul etmək, dərk etmək və olduğu kimi qiymətləndirmək lazımdır	1 "Tarixi olduğu kimi qəbul etmək, dərk etmək və olduğu kimi qiymətləndirmək lazımdır " HEYDƏR ƏLĠYEV 2 AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI A.BAKIXANOV ADINA TARİX İNSTİTUTU AZƏRBAYCAN TARĠXĠ 1941-2002-ci illər YEDDĠ CĠLDDƏ VII CĠLD BAKI, ELM, 2008 3 Bu kitab "Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. VII cild" (Bakı, Elm,2003) nəĢri əsasında təkrar nəĢrə hazırlanmıĢdır Məsul redaktor: Tahir Qaffarov tarix elmləri doktoru ISBN 978-9952-448-48-1 947. 5402-dc22 Tarix - Azərbaycan Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. VII cild (1941-2002-ci illər). Bakı. "Elm". 2008. 608 səh. + 80 səh. illüstrasiya. "Azərbaycan tarixi"nin VII cildi Azərbaycanın 1941-ci ilin iyun ayından 2002-ci ilədək olan mürəkkəb, ziddiyyətli tarixi dövrünü əhatə edir. Kitab üç bölmədən ibarətdir. I bölmədə Azorbaycanın İkinci dünya müharibəsi dövrü tarixi, II bölmədə 1945-1991-ci illərdə, xüsusən 1970-ci illərdə və 1980-ci illərin birinci yarısında iqtisadi və mədəni yüksəliş, 80-ci illərin sonlarında başlanan milli oyanış, demokratik hərəkat, III bölmədə isə respublikanın suverenliyinirı bərqərarlaşdırılması, müstəqil dövlətçiliyin qurulması və möhkəmləndirilməsi, ölkənin iqtisadi, siyasi, mədəni inkişafı arxiv sənədləri, dövri mətbuat materialları və mövcud elmi ədəbiyyat əsasında şərh olunur. "Elm" nəşriyyatı, 2008 4 GĠRĠġ Yeddicildlik "Azərbaycan tarixi"nin yeddinci cildi 1941-2002-ci illəri - Azərbaycanın siyasi, iqtisadi və mənəvi həyatında xarakterik xüsusiyyətləri ilə fərqlənən üç mühüm dövrü - 1941-1945-ci illərdə Böyük Vətən müharibəsi, 1946- 1991-ci illərdə quruculuq, mürəkkəb, ziddiyyətli inkişaf, 1991-2002-ci illərdə respublikanın dövlət müstəqilliyinin bərpası və möhkəmlənməsi dövrlərini əhatə edir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin qeyd etdiyi kimi, "1941-1945-ci illər Azərbaycan xalqının tarixində çox görkəmli yer tutur, xalqımızın tarixinin parlaq səhifələrindəndir... İkinci dünya müharibəsi əyani şəkildə bir daha təsdiq etdi ki, Azərbaycan xalqı ən ağır sınaqlardan üzüağ çıxmağa, misilsiz şücaət və rəşadət nümunələri göstərməyə qadir olan çox dözümlü və qəhrəman xalqdır... Faşizm üzərində qələbədən sonra xalqımızın keçdiyi yol Azərbaycanın gələcək milli azadlığına, müstəqilliyinə gedən yol olmuşdur... Azərbaycan yüksək inkişaf yolu keçdi və böyük iqtisadi, intellektual potensial topladı. Bunların əsasında... öz müstəqilliyini əldə etdi və dünya birliyində öz yerini tutdu". Xalqın böyük fədakarlıq, ümid və qürurla keçdiyi bu tarixi yolun ciddi, qərəzsiz elmi tədqiqi mühüm nəzəri və əməli əhəmiyyət kəsb edir. Tarixi keçmişin həqiqətləri yalnız konkret zaman və məkan daxilində, fakt və hadisələrin, onlar arasında üzvi və sistem-funksional əlaqələrin dərin təhlili əsasında aşkar edilə bilər. Azərbaycan tarixinin bu mühüm problemləri bir sıra elmi-tədqiqat əsərlərində, monoqrafiyalarda, ümumiləşdirici əsər və dərsliklərdə müxtəlif yönüm və mövqelərdən işıqlandırılmışdır. Bu dövrə aid ilk ümumiləşdirici kitab - böyük müəllif kollektivi tərəfindən yazılmış üçcildlik "Azərbaycan tarixi" respublikanın görkəmli tarixçiləri İ.A.Hüseynov, M.A.Dadaşzadə, Ə.S.Sumbatzadə, Z.İ.İbrahimov, Ə.N.Quliyev və Y.A.Tokarjevskinin redaktəsi ilə 1963-cü ildə çap olunmuş, onun bu gün də əhəmiyyətini itirməmiş üçüncü cildinin ikinci hissəsində Azərbaycan SSR-in 40-50-ci illər tarixi geniş, lakin o zaman açıqlanması mümkün olmayan bir çox problemlərdən yan keçməklə işıqlandırılmışdır. Son illərdə, fikir plüralizminə geniş meydan verildiyi şəraitdə, SSRİ-nin Böyük Vətən müharibəsində Azərbaycanın iştirakı, bütün mürəkkəbliyi və ziddiyyətlərinə baxmayaraq, müharibədən sonrakı quruculuq və inkişaf, habelə respublikanın dövlət müstəqilliyinin bərpası, müstəqil respublikada baş vermiş siyasi, iqtisadi və mənəvi proseslərlə bağlı populist, nihilist çıxışlar, qarayaxmalar tarixçilərdən tarixi həqiqətləri elmi əsasda üzə çıxarmağı və qiymətləndirməyi tələb edir. 5 VII cilddə 1941-2002-ci illər - Azərbaycan tarixinin kompleks araşdırılmasına ilk cəhd göstərilmişdir. Müəlliflər hesab edir ki, bu dövrün tam əhatəli elmi tarixinin yazılması üçün daha dərin obyektiv tədqiqat işləri aparılmalıdır və VII cild bu işin ancaq başlanğıcıdır. "Azərbaycan tarixinin VII cildi müxtəlif tarixi mənbələr, arxiv sənədləri, dövri mətbuat materialları, mövcud elmi ədəbiyyat əsasında yazılmışdır. Müəlliflər keçmiş SSRİ-nin, respublikanın mərkəzi, habelə ayrı-ayrı nazirliklərin, dövlət komitələrinin arxivlərindən, dövri mətbuatdan, statistika külliyyatlarından, çap olunmuş dövlət və partiya sənədlərindən, Azərbaycana 30 ildən artıq rəhbərlik etmiş Prezident Heydər Əliyevin nitq və çıxışlarından, xüsusən onun Azərbaycan xalqına Yeni 2001-ci il, Yeni əsr və üçüncü minillik münasibətilə "Azərbaycan XXI əsrin və üçüncü minilliyin ayrıcında" adlı müraciətindən geniş istifadə etmiş, on prinsipial məsələlərin şərhində onun müddəaları rəhbər tutulmuşdur. Heydər Əliyevin bu müraciəti Azərbaycan xalqının çoxminillik tarixinə elmi və lakonik baxış olmaqla bərabər, 1969-2001-ci illər tarixinin tədqiqi üçün çox qiymətli mənbədir. Kitabda illüstrasiyalar Azərbaycan Respublikası Foto-Kino Arxivinin, müxtəlif muzeylərin fondlarından, dövri nəşrlərdən və kitablardan götürülmüşdür. Müəlliflər və redaksiya heyəti VII cildin yazılması, müzakirəsi və nəşri zamanı köməklik göstərmiş mütəxəssislərə, təşkilat və müəssisələrə minnətdarlığını bildirir. *** VII cildin mətnləri aşağıdakı müəlliflər tərəfindən yazılmışdır. Giriş, II bölmənin V fəsli, III bölmənin I, II, III və IV fəsilləri, nəticə və xülasə (rus dilində) tarix elmləri doktoru Tahir Qaffarov, I bölmənin I fəsli Azərbaycan MEA müxbir üzvü, tarix elmləri doktoru, professor Qaraş Mədətov, tarix elmlori doktoru, professor Məzahir Abasov, Tahir Qaffarov, tarix elmləri namizədləri Tapdıq Novruzov, Cəbi Bəhramov və Əzizağa Ələkbərov, II fəsli Qaraş Mədətov, Məzahir Abasov, Tahir Qaffarov, III fəsli Əzizağa Ələkbərov, II bölmənin I fəsli akademik, iqtisad elmləri doktoru, professor Asəf Nadirov, tarix elmləri doktoru, professor Bayram Qurbanov, tarix elmləri doktorları Nina Qədirova, Tahir Qaffarov və Hüseyn Əmirov, tarix elmləri namizədləri Elmira Qədirova, Tatyana Musayeva və Cəbi Bəhramov, II fəsli Tahir Qaffarov, Nina Qədirova və Cəbi Bəhramov, III fəsli Bayram Qurbanov, Tahir Qaffarov, Elmira Qədirova, IV fəsli Asəf Nadirov, Nina Qədirova, Tahir Qaffarov, Hüseyn Əmirov, Elmira Qədirova və Tatyana Musayeva, VI fəsli tarix elmləri doktoru Sayad Sayadov. Müəlliflər tarix elmləri namizədləri Tamella Kərimova və Firuzə Məmmədquliyevanın elm və təhsilə dair təqdim etdikləri materiallardan II bölmənin IV fəslində, Vasif Talıbovun Naxçıvan Muxtar Respublikasına dair 6 təqdim etdiyi materiallardan isə III bölmədə istifadə olunduğunu minnətdarlıqla qeyd edirlər. Xronoloji cədvəl və biblioqrafiya tarix elmləri namizədi Əzizağa Ələkbərov tərəfindən tərtib olunmuşdur. Fotoşəkillərin toplanmasında tarix elmləri namizədi Hakim İsaqov və elmi işçi Alı Balayev iştirak etmişlər. 7 I BÖLMƏ AZƏRBAYCAN II DÜNYA MÜHARĠBƏSĠ DÖVRÜNDƏ I FƏSİL BÖYÜK VƏTƏN MÜHARĠBƏSĠNĠN BAġLANMASI. AZƏRBAYCAN SSR-DƏ HƏRBĠ, ĠQTĠSADĠ VƏ MƏNƏVĠ SƏFƏRBƏRLĠK §1. RESPUBLĠKADA HƏRBĠ SƏFƏRBƏRLĠK 1941-ci il iyunun 22-də faşist Almaniyası SSRİ-yə xaincəsinə basqın etdi. 1940-cı il dekabrın 18-də təsdiq edilmiş SSRİ-yə hücum -"Barbarossa planı" ildırımsürətli müharibə strategiyasına əsaslanırdı. Məqsəd güclü, qəfil zərbə ilə sovet ordusunu darmadağın etmək, qışa qədər Arxangelsk-Həştərxan xəttinə çıxmaq idi. 1 Hitler Almaniyasının qəsbkarlıq planında Azərbaycan, neft Bakısı xüsusi yer tuturdu. Hətta SSRİ-də yaşayan türkdilli xalqları -"müsəlman monqoloidləri, dağıdıcı qüvvə" hesab edən Hitler "Mənim mübarizəm" kitabında yazırdı ki, "onlar ali irqin qullarına çevrilməlidirlər". 2 Almaniya hakimiyyəti Bakı neftini ələ keçirməyi Şərqdə istilaçılıq siyasətini reallaşdırmağın mühüm amili hesab edirdi. Rozenberqin "Qafqazın idarə olunması planı"na görə Azərbaycanda idarəedici orqan - "komissarlıq" yaradılmalı və iqamətgahı Tbilisidə yerləşəcək Qafqaz reyxkomissarlığına tabe edilməli idi. 3 Faşist Almaniyası sovetlər üzərində qələbədən sonra İran körfəzinə, Hind okeanına qədər əraziləri zəbt etmək niyyətində idi. Türk xalqları yaşayan ərazilərdə Almaniyadan asılı oyuncaq "Böyük Türküstan" dövləti yaradılması planlaşdırılırdı. Bu dövlətin ərazisinə Şimali və Cənubi Azərbaycanla bərabər, Orta Asiya, Qazaxıstan, Başqırdıstan, Tatarıstan, Krım, Şimali Qafqaz, Qərbi Çin və Əfqanıstanın daxil olması nəzərdə tutulurdu. 4 Hələ 1941-ci il martın 27-də Almaniyanın Kontinental Neft Cəmiyyətinə Bakıda neftin çıxarılması, emalı və daşınması ilə məşğul olacağı göstərişi verilmişdi. Artıq Azərbaycandakı iri sənaye müəssisələrinə "ali irqdən" rəhbərlər də təyin edilmişdi. Onlar ucuz iş qüvvəsi hesabına maya dəyəri aşağı olacaq məhsullardan alınacaq yüksək gəliri son qəpiyinədək Almaniyaya çatdırmaq tapşırığı almışdılar. 5 8 Hitler Bakını faşizm imperiyasını neftlə təmin edən hərbiləşdirilmiş mərkəzə çevirmək arzusunda idi. SSRİ XKS və ÜİK(b)P MK-nın 1941-ci il iyunun 29-da qəbul etdikləri direktivlə ölkənin bütün siyasi, iqtisadi və hərbi imkanlarını səfərbər etmək, ilk növbədə, xalq təsərrüfatını hərbi tələblər əsasında qurmaq vəzifələri müəyyənləşdirildi. 6 İyunun 30-da isə İ.V.Stalinin başçılığı ilə ölkədə bütün hakimiyyəti öz əlində cəmləşdirən Dövlət Müdafiə Komitəsi (DMK) yaradıldı. 7 DMK əsas diqqəti Silahlı Qüvvələrin möhkəmləndirilməsinə, iqtisadiyyatın hərbin tələbləri əsasında yenidən qurulmasına yönəltdi. Geniş miqyasda hərbi səfərbərlik keçirildi, yeni qoşun birləşmələri yaradıldı, cəbhəyə yaxın rayonlardan sənaye müəssisələri və milyonlarla adam uzaq yerlərə köçürüldü. 1941-ci il iyunun 22-də Böyük Britaniyanın Baş naziri Uinstan Çörçill, bir gündən sonra isə ABŞ Prezidenti Franklin Ruzvelt SSRİ-nin Almaniyaya qarşı müharibədə onu müdafiə etmək təklifini qəbul etdikləri barədə bəyanat verdilər. İyulun 12-də Moskvada Sovet İttifaqı ilə Böyük Britaniya arasında müharibədə birgə fəaliyyətə dair müqavilə imzalandı. 8 Avqustun 14-də ABŞ Prezidenti və Böyük Britaniyanın Baş naziri "Uels şahzadəsi" adlı gəminin göyərtəsində görüşdülər, faşizmi məhv və qəsbkarı tərk- silah etmək zərurəti barədə bəyanatı - "Atlantik xartiyası"nı imzaladılar. Sentyabrda SSRİ də bu xartiyaya qoşuldu. 9 Çox keçmədən Avstraliya, Belçika, Böyük Britaniya, Yunanıstan, Polşa, SSRİ, müstəqil Fransa, Çexoslovakiya, Yuqoslaviya və digər ölkə nümayəndələrinin Londonda keçirilən konfransında "Atlantik xartiyası"nın əsasları qəbul edildi, faşizmə qarşı koalisiyanın məqsəd və vəzifələri müəyyənləşdirildi. 10 1942-ci il yanvarın 1-də 27 dövlətin nümayəndələri Vaşinqtonda belə bir koalisiya yaratdılar. 1945-ci ilin aprelində isə bu ittifaqda artıq dünyanın 50 dövləti təmsil olunmuşdu. 11 Sovet xalqı "Hər şey cəbhə üçün, hər şey qələbə üçün!" şüarı altında alman faşizminə qarşı müharibəyə qalxdı. Azərbaycan xalqı da son qələbəyə qədər bu müharibədə fəal iştirak etdi. Respublikanın idarə və müəssisələrində zəhmətkeşlər öz üzərlərinə yüksək öhdəliklər götürür, könüllü surətdə ordu sıralarına, "Xalq qoşunu" dəstələrinə, "Qırıcı batalyon"lara daxil olurdular. 1941-ci il iyunun 22-də Bakıda qəsbkarlara qarşı izdihamlı mitinq keçirildi. Azərbaycanın şəhər və kəndlərində müharibənin ilk günlərində 40 min nəfər, o cümlədən 1000 nəfərə qədər qız könüllü olaraq cəbhəyə getmək üçün respublika Hərbi Komissarlığına müraciət etdi. 12 Yalnız 1941-ci ilin iyul-oktyabr aylarında respublikada 30480 nəfər, o cümlədən hərbi məktəblərə 2287 nəfər, qvardiya diviziyalarına 3165 nəfər, döyüşən hissələr ehtiyatına 22319 nəfər səfərbər olundu. 9 1941-1942-ci illərdə respublikada təşkil edilən hərbi birləşmələrə Azərbaycandan 5000 kommunist və komsomolçu daxil olmuşdu. 13 1943 -cü il yanvarın 1-nə qədər respublikada 464 min nəfər orduya çağırılmışdı. 14 Zaqafqaziya cəbhəsinin Hərbi Hissələrin Təşkili və Tamamlanması İdarəsi Azərbaycanda səfərbərlik işinin təşkilini yüksək qiymətləndirmişdi. 15 Ümumiyyətlə, 1941-1945-ci illərdə Azərbaycandan orduya 700 minə qədər adam səfərbər olunmuşdu. Onlar arasında 11 mindən çox qadın var idi. 16 Azərbaycanda 1941-ci ilin avqustunda 402-ci, oktyabrında 223-cü, 1942-ci ilin mart-sentyabr aylarında 416-cı, avqust-sentyabr aylarında isə 271-ci diviziyalar təşkil olunmuşdu. 1941-ci ilin dekabr ayında Krımın müdafiəsində iştirak etmiş, Ağ Manay rayonundakı döyüşlərdə şəxsi heyətinin bir hissəsini itirmiş 77-ci diviziya da 1942-ci ilin mayında yenidən respublikada komplektləşdirildi. 17 Döyüşən qoşun üçün ehtiyat qüvvələr hazırlanmasında görülən zəruri işlər nəticəsində 1941-ci il iyunun 22-dən avqustun 14-dək Azərbaycan SSR-də Xalq qoşunu dəstələrinə 186704 nəfər (onların 30563 nəfəri qadın idi) yazılmışdı. Bu dəstələr istehsalat-ərazi prinsipi üzrə təşkil edilirdi. Onların fəaliyyətinə rəhbərlik üçün Mərkəzi qərargah yaradılmışdı. 18 Bakı şəhərinin 18 rayonunda Xalq qoşunu dəstələrinə 61780 nəfər yazılmış və 20 rota təşkil olunmuşdu. 19 Bakı ətrafında müdafiə zonası yaradılmasında Xalq qoşunu dəstələrinin 12000 döyüşçüsü fəal iştirak etmişdi. 20 Azərbaycan Komsomolunun Mərkəzi Komitəsinin 1941-ci ilin avqustunda gənclərin Xalq qoşunu dəstələrinə cəlb edilməsi haqqında qərarı əsasında Bakıda 13860 komsomolçu xidmət edən 40-dan çox "komsomolçu-gənclər bölmə və rotası yaradılmışdı". 21 1942-ci il avqust ayının 17-də ərazinin xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla, Xalq qoşunu dəstələri yenidən təşkil olundu. Bakıda üç - 101, 102 və 103-cü Xalq qoşunu diviziyaları yaradıldı. 22 Diviziyalarda 21259 nəfər döyüşçü vardı. 23 Rayonlarda isə yerləşdirildikləri ərazinin adını daşıyan batalyonlar yaradılmışdı. 1943-cü ilin martında Xalq qoşunu diviziyalarının təşkilində dəyişikliklər edildi və hər rayonda bir batalyon saxlanıldı. Həmin batalyonlar Qafqaz cəbhəsindəki təhlükə sovuşduğuna və alman işğalçıları Azərbaycan sərhədlərindən uzaqlaşdırıldığına görə 1943-cü ilin avqust ayından Ümumi icbari hərbi təlim hissəsinə daxil edildilər. 24 Sovet ordusu üçün ehtiyat qüvvələr yaratmaq məqsədilə Dövlət Müdafiə Komitəsinin qərarı ilə hələ 1941-ci ilin iyulundan etibarən bütün ölkədə 16 yaşdan 50 yaşadək olan kişilərə ümumi icbari hərbi təlim keçilməyə başlanmışdı. 1941-ci il oktyabrın 1-dən 1942-ci il dekabrın 15-dək respublikada 172209 nəfər ümumi və xüsusi bölmələrdə hərbi təlim keçmiş 29925 atıcı, 1255 snayper, 363 minomyotçu, 747 pulemyotçu və b. hazırlanmışdı. Azərbaycan K(b)P MK-nın 10 qərarı ilə 4389 nəfər xüsusi tank əleyhinə döyüşçü hazırlandı. Onlardan 568 nəfəri Bakı şəhərinin sənaye müəssisələrində işləyən qadınlar idi. 25 Azərbaycanda 1941-1945-ci illərdə bütünlükdə ümumi icbari hərbi təlim xətti ilə 51254 (onlardan 37180-ni atıcı, 14074-ü nəfəri başqa hərbi ixtisaslar üzrə) döyüşçü hazırlanmışdı. 26 Həmin illərdə respublikada 291421 çağırışçı 9 növ hərbi peşəyə yiyələnmişdi, Onlardan 32337 nəfəri pulemyotçu, 8762 nəfəri avtomatçı, 7765 nəfəri minomyotçu, 2862 nəfəri snayper, 2466 nəfəri tank əleyhinə döyüşçü idi. 27 1941-ci ildə Azərbaycan rayonlarında təxribatçılara, casuslara və sərhədi pozanlara qarşı mübarizə aparmaq məqsədilə Qırıcı batalyonlar yaradılırdı. 12000 adam səfərbər edilmiş 28 bu batalyonların fəaliyyəti sayəsində müharibə illərində 32000 düşmən paraşütçüsü, casus, quldur, soyğunçu, təxribatçı, fərari, dövlət sərhədini pozan tutulmuşdu. 29 Müdafiə işlərinin təşkilində ictimai təşkilatlar da fəal iştirak edirdi. Yardım cəmiyyəti bu sahədə xüsusilə fərqlənirdi. 30 Bu cəmiyyət "Kimyəvi silahlardan müdafiə" norması üzrə əhaliyə təlim keçirdi. 31 Azərbaycan Qızıl Aypara Cəmiyyəti də 1941-1945-ci illərdə 6500-dən çox tibb bacısı hazırlamış, 20 mindən çox respublika vətəndaşı döyüşçülər üçün könüllü qan vermişdi. 32 Respublikanın bədən tərbiyəsi təşkilatları da müdafiə işində fəal iştirak edirdilər. 257270 idmançı icbari hərbi təlimə cəlb olunmuşdu. Onların köməyi sayəsində 1941-1945-ci illərdə 64 min nəfər "Əməyə və müdafiəyə hazıram!" normasının 1 dərəcəsi, 20 min nəfər isə II dərəcəsi üzrə yoxlamadan keçirilmişdi. Yerli hava hücumundan müdafiə bölmələri də müharibə illərində əhali arasında səmərəli iş aparmışlar. Azərbaycan SSR XKS və Azərbaycan K(b)P MK- nın 1941-ci 4 may il qərarına əsasən hava hücumundan müdafiə məqsədilə sığınacaqların tikilməsi təşkil edilmişdi. 1941-ci il iyul ayının 10-na qədər bütün idarə və müəssisələrdə özünümüdafiə dəstələri yaradılmışdı. 33 Qırıcı batalyonlara və hava hücumundan müdafiə dəstələrinə yardım qruplarında 15 min nəfər iştirak edirdi. 34 Bu dəstələrin hər birinə idarə və müəssisələrdə 100-300 fəhlə və qulluqçu, yaşayış yerlərində isə 200-500 nəfər sakin daxil olurdu. Özünümüdafiə dəstələrində olan əhalinin 137797 nəfəri əleyhqaz geyinərək 1503 təlimdə iştirak etmiş, ilk tibbi yardım üçün minlərlə tibbi heyət yetişdirilmiş, 180 sanitar drujinası təşkil edilmiş və 2700 nəfər drujinaçı hazırlanmışdı. Yaşayış məntəqələrini qorumaq üçün 16000 nəfər yaşlı əhali, 12000 pioner və məktəbli səfərbər edilmişdi. Naxçıvan şəhəri və Naxçıvan rayonunda kimyəvi hücumdan müdafiəyə hazırlıq üçün təşkil edilmiş 185 dərnəyə 6212 nəfər şəhər və kənd əhalisi cəlb olunmuşdu. Müəssisə və evlərdə 1134 nəfərin cəlb edildiyi 31 özünümüdafiə qrupu yaradılmışdı. 35 11 Rus dilini bilməmək müharibənin ilk aylarında azərbaycanlı döyüşçülər üçün ciddi çətinliklər törədirdi. Bundan istifadə edən bəzi şovinist zabitlər onlarla təhqiramiz, kobudcasına rəftar edirdilər. Azərbaycanlı döyüşçülər bununla bağlı respublika rəhbərliyinə dəfələrlə müraciət edərək rus dilinin öyrənilməsi üçün şərait yaratmağı xahiş edirdilər. Azərbaycan K(b)P MK hərbi şöbəsinin 23 oktyabr 1941-ci il tarixli məktubla Zaqafqaziya cəbhəsinin Siyasi İdarəsinə bu barədə müraciət etməsi nəticəsində vəziyyət nizama salınmışdı. 36 Döyüşçülərin rus dilini bilməyinin vacibliyi nəzərə alınaraq 90 saatlıq proqram işlənib hazırlanmışdı. Dərslər hərbi hazırlıq xətti ilə keçirilirdi. Azərbaycan K(b)P MK-nın 14 iyul 1942- ci il qərarına əsasən Bakı şəhərində rus dilinin tədrisi iyulun 15-dək, Azərbaycan rayonlarında isə həmin il avqustun 1-dən başlanmışdı. Hərbi mükəlləfiyyətlilərin məktəblərdə rus dilini öyrənməsi üçün, həftədə 4 saatdan az olmamaq şərti ilə, 150 akademik-saat nəzərdə tutulurdu. Cəbhənin respublika sərhədlərinə yaxınlaşması ilə əlaqədar olaraq Zaqafqaziya Cəbhəsi Hərbi Şurası Bakı ətrafında müdafiə mövqelərinin yaradılması haqqında qərar çıxardı. Qərara əsasən 1941-ci ilin sentyabrında Şimal istiqamətdə 10 müdafiə tikintisi təşkil edildi. Bu iş üçün 160 yük maşını, 300 qaynaq aparatı, 55 traktor, 18 ekskavator, 8 səyyar elektrik stansiyası, 7 kompressor, 25000 bel, külüng və başqa alətlər ayrıldı. 37 Tankların keçə bilməməsi üçün 16841 maneə yaradıldı, 91 km uzunluqda dərin xəndəklər qazıldı. Atəş nöqtələri ilə arxanı birləşdirən 535 km uzunluqda gizli əlaqə yolu çəkildi. 1 milyon 800 min kv.m torpaq işi görüldü. 38 Müdafiə xəttinin tikintisində kişilərlə birlikdə qadınlar da fəal iştirak edirdilər. Tikintidə yalnız Bakı şəhərinin 17 rayonundan 16721 kişi, 23906 qadın iştirak etmişdi. 39 Beləliklə, Böyük Vətən müharibəsi başlanan andan, respublikada cəbhəyə xidmət, arxada qüvvələri səfərbər etmək sahəsində çoxlu iş görüldü. Azərbaycan xalqı, bütün zəhmətkeşlər fədakarlıq, mətinlik, dözümlülük nümayiş etdirdilər. Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/elektron-vergi-hesab-fakturalar.html	Elektron vergi hesab-fakturaları	“Elektron vergi hesab-fakturaları” proqram təminatından istifadə KİTABÇASI http://www.e-taxes.gov.az/ İÇİNDƏKİLƏR 1.1. Məqsəd 3 1.2. Proqram istifadəçiləri 3 1.3. Məzmun 3 1.4. İstifadəçilər, istifadəçi qrupları 3 1.5. Elektron vergi hesab-fakturası 3 1.5.1. Elektron vergi hesab-fakturasının ekranı 4 1.5.1.1. Yenilə: 5 1.5.1.2. Gələnlər : 5 1.5.1.3. Göndərdiklərim : 6 1.5.1.4. Qaralama : 7 1.5.1.5. Axtar : 9 1.5.1.6. Yeni faktura : 10 1.5.1.7. Dəqiqləşmiş faktura : 13 1.5.1.8. Əvəzləşdirilənlər ekranı: 13 GİRİŞ Daim Inkişaf etməkdə olan Azərbaycanın Avtomatlaşdirilmiş Vergi İnformasiya Sistemi (AVİS) vergi ödəyicilərinə daha rahat , asan və keyfiyyətli elektron xidmət göstərmək üçün öz alt sistemlərinə yeni daha bir alt sistem - Elektron vergi hesab-fakturası alt sistemini əlavə edərək istifadəçilərinin xidmətinə təqdim etdi. Bu Kitabça, proqramın məqsədini, məzmununu, istifadəçilərini və əsas anlayışlarını əhatə edərək proqramdan istifadəni daha da asanlaşdırır . 1.1.Məqsəd Elektron vergi hesab-fakturası proqramından istifadə edəcək vergi odəyicilərinin proqramdan istifadə zamanı apara biləcəkləri əməliyyatların öyrədilməsidir. 1.2.Proqram istifadəçiləri Vergilər Nazirliyi tərəfindən müəyyənləşdirilən, Əlavə dəyər vergisi odəyicisi olan və elektron sənəd mübadiləsi haqqında müqaviləsi olan bütün vergi ödəyiciləri programdan istifadə edə biləcək. 1.3.Məzmun Bu kitabça Elektron vergi hesab-fakturası proqramında vergi ödəyicilərinin Elektron vergi hesab-fakturanın hazırlanması, göndərilməsi (təqdim edilməsi) və əvəzləşdirilməsi kimi bir sıra əməliyyatları izah edən kitabçadır. 1.4.İstifadəçilər, istifadəçi qrupları Əlavə dəyər vergisinın ödəyiciləri (vergi orqanından müvafq istifadəçi kodu, parol və şifrə almış) proqramdan istifadə edə biləcək. 1.5.Elektron vergi hesab-fakturası Elektron vergi hesab-fakturasının uçotu hər bir əlavə dəyər vergisinin ödəyicisi üzrə Vergilər Nazirliyinin Avtomatlaşdırılmış Vergi İnformasiya Sistemi (AVİS) vasitəsi ilə həyata keçirilir. ƏDV ödəyicisi kimi qeydiyyatdan keçmiş və ƏDV-nə cəlb edilən əməliyyat aparan vergi ödəyicisi (sonradan satıcı adlandırılacaq) malları (işləri, xidmətləri) alan vergi ödəyicisinə (alıcıya yaxud sifarişçiyə) vergi hesab-fakturasını elektron formatda təqdim etməlidir. Bunun üçün vergi ödəyicisi, onlara vergi orqanı tərəfindən verilmiş istifadəçi kodu, parol və şifrədən istifadə etməklə İnternet Vergi İdarəsinə daxil olur (www.e-taxes.gov.az), elektron vergi hesab-fakturası alt sistemini seçərək elektron vergi hesab-fakturasını hazırlayaraq təqdim edirlər (göndərirlər). Şəkil 1 - e-taxes.gov.az İnternet Vergi İdarəsinə daxil olma ekranı 1.5.1.Elektron vergi hesab-fakturasının ekranı Elektron faktura ekranı Yenilə, Yeni faktura, Fakturalar, Əvəzləşdirilənlər və Axtar başlıqlarından və Gələnlər, Göndərdiklərim və Qaralama kimi əməliyyat qovluqlarından ibarətdir . Şəkil 2 - Elektron faktura ekranı 1.5.1.1.Yenilə: Yenilə əməliyyat başlığının köməyi ilə istifadəçinin əməliyyat apardığı elektron VHF ekranında onun ekranına gəlmiş yeni məlumatları (və ya göndərilmiş elektron VHF) yeniləyir. Yeni hər hansı bir məlumat daxil olduqda bu yenilənmiş ekranda dərhal öz əksini tapır. 1.5.1.2.Gələnlər : Gələnlər qovluğunda istifadəçiyə elektron VHF ekranına əvəzləşdirilmək üçün göndərilmiş elektron vergi hesab-fakturaları göstərilir. Burada vergi ödəyicisi elektron qutuya (e-box) daxil olan elektron hesab-fakturaları barədə məlumat ala bilər. İstifadəciyə göndərilən bütün VHF-ları bu ekranda əks olunur. Bunun üçün istifadəçi Gələnlər qovluğunu seçərək daxil olur. Buradaki VHF-ların tipi (D- dəqiqləşdirilmiş) və vəziyyəti (L-ləğv edilmiş, T- təsdiqləmə gözləyir, N- normal oxunmuş və N – tünd şiriftlə oxunmamış) qovluğun müvafiq sütunlarında əks olunur. Bu ekrandakı hər hansı bir elektron VHF-si barədə daha ətraflı məlumat əldə etmək üçün istifadəçi ekranda seçilən elektron VHF-nın üstünə iki dəfə vurmaqla elektron VHF-na daxil olub həmin elektron VHF-nın məlumatları ilə daha ətraflı tanış ola bilər. Şəkil 3 - Gələnlər ekranı 1.5.1.3.Göndərdiklərim : Göndərdiklərim qovluğunda istifadəçinin elektron VHF ekranı vasitəsi ilə alıcıya göndərdiyi elektron vergi hesab-fakturaları göstərilir. Bu qovluqda istifadəçi göndərdiyi VHF-lar barədə məlumat ala bilər. İstifadəçinin göndərdiyi və ləğv etdiyi bütün VHF-lar bu ekranda əks olunur. Bunun üçün istifadəçi Göndərdiklərim qovluğuna daxil olur. Buradaki VHF-ların tipi (D- dəqiqləşdirilmiş) və vəziyyəti (L-ləğv edilmiş, T- təsdiqləmə gözləyir, N- normal oxunmuş və N – tünd şiriftlə oxunmamış) qovluğun müvafiq sütunlarında əks olunur. Bu ekrandakı hər hansı bir elektron VHF-si barədə daha ətraflı məlumat əldə etmək və ya göndərilmiş VHF-nı ləğv etmək üçün istifadəçi seçilmiş elektron VHF-nın üstünə iki dəfə vuraraq elektron VHF-ya daxil olmaqla həmin elektron VHF-nın məlumatları ilə daha ətraflı tanış ola bilər. Şəkil 4 - Göndərdiklərim ekranı Vergi ödəyicisi (satıcı) tərtib edib göndərdiyi istənilən elektron VHF-nı ləğv etmək üçün Göndərdiklərim ekranındakı VHF-nın üstünə iki dəfə vuraraq elektron VHF-ya daxil olur. Açılan VHF-nın sonundaki Fakturanı ləğv et düyməsinə vurduqda VHF-nın ləğv edilməsi ilə əlaqədar ləğv etməni təsdiqləmə pəncərəsi açılır. İstifadəçi (satıcı) bu pəncərədə ləğv etməni təsdiqlədikdən sonra açılan ekrana ləğv etmənin səbəbini yazib qəbul düyməsini vurur. Bu prosesdən sonra elektron VHF-sı avtomatik olaraq ləğv edilir və eyni zamanda satıcının Göndərdiklərim, alıcının isə Gələnlər qovluqlarında hənin VHF-nın vəziyyəti ləğv edilmış (L) elektron VHF-sı olur. Elektron vergi hesab-fakturanın ləğvi fakturanı təqdim edən vergi ödəyicisi (satıcı) tərəfindən aparılır. Elektron vergi hesab-fakturası ləğv edildikdən sonra alıcının e-qutusuna bu barədə məlumat göndərilir. Məlumat göndərildikdən sonra elektron vergi hesab-fakturası üzərində düzəliş aparıla bilməz, yalnız ləğv olunub yenisi (dəqiqləşdirilmişi) yaradılmalıdır. Elektron vergi hesab-fakturasının ləğv edilməsi zərurəti yaranarsa vergi hesab-fakturasını alan vergi ödəyicisi (alıcı) vergi hesab-fakturasını təqdim edən vergi ödəyicisinə (satıcıya) müraciət etməklə təqdim edilmiş elektron vergi hesab-fakturasının ləğvini xahiş edə bilər və bu zaman ləğvetmə satıcı vergi ödəyicisi tərəfindən həyata keçirilir. Şəkil 5 - Elektron VHF-nın ləgv edilmə ekranı 1.5.1.4.Qaralama : Qaralama qovluğunda satıcı vergi ödəyicisi tərəfindən tam tərtib edilməmiş elektron VHF-sı saxlanılır. Müəyyən səbəblərdən hazırlanması tam başa çatmayan elektron VHF-sı gələcəkdə yenidən hazırlanmaq üçün istifadəçi tərəfindən bu qovluğa göndərilir. Bunun üçün istifadəçi hazırladığı elektron VHF-nın sonundakı Qaralamaya göndər düyməsinə vurduqda VHF-sının qaralamaya göndərilməsini təsdiqləmə pəncərəsi acılır. İstifadəçi (satıcı) bu pəncərədə qaralamaya göndərməni təsdiqlədikdən sonra elektron VHF-nın qaralamaya göndərildiyi barədə xəbərdarlıq alır. Daha sonra istifadəçi (satıcı) Qaralama qovluğuna daxil olaraq yarımçıq qalmış elektron VHF-nın üzərinə iki dəfə vurmaqla açılan VHF ekranında zəruri məlumatları yığaraq (alııcıya) VHF-nı göndərə və ya ləğv edə bilər. Şəkil 6 - Elektron VHF-nın qaralama qutusuna göndərilməsi ekranı Şəkil 7 - Qaralama ekranı 1.5.1.5.Axtar : Bu menyudan vergi ödəyiciləri (alıcı və ya satıcı) daha öncə onlara gəlmiş, təqdim etdikləri, qaralamaya göndərdikləri və əvəzləşdirdikləri elektron VHF-nı daha tez və səmərəli şəkildə menyulardan tapılması üçün istifadə edirlər. Bunun üçün istifadəçi menyuya daxil olub müvafiq axtarış kriteryalarını ( axtarılacaq səhifə, VÖEN, tarix, seriya, və nömrə ) daxil edir və Axtar düyməsinə vurur. Axtarış üçün verilmiş kriteryalara uyğun elektron VHF-si aşağıdakı formada ekranda siyahılanır. Siyahıda əks olunan VHF-nın üzərinə iki dəfə vurmaqla həmin elektron VHF-na daxil olub onun məlumatları ilə ətraflı tanış olmaq olar. Bu pəncərədə axtarış zamanı Axtarılacaq səhifə kriteryasından başqa digər kriteryaları doldurmaq mütləq deyil. Daha çox axtarış kriteryasının daxil edilməsi axtarışın səmərəliliyini daha da artırır. Şəkil 8 Axtar ekranı Axtarış ekranının digər bir menyusunda - Bəyannamə üzrə əvəzləşdirilmiş fakturalara baxış ekranında İl, Dövr tipi və Ay seçməklə ƏDV bəyannamələrinə əlavə edilmək üçün göndərilmiş e-VHF-nın siyahısına baxmaq və çap etmək olar. Şəkil 9 - Dövr ekranı Şəkil 10 - Baxış ekranı 1.5.1.6.Yeni faktura : Bu menyu vasitəsi ilə satıcı vergi ödəyicisi elektron VHF-nı hazırlayaraq qarşı tərəfə (alıcıya) təqdim edir. Bunun üçün istifadəçi Yeni faktura menyusuna daxil olaraq elektron VHF-nın məlumatlıarını tərtib edərək əvəzləşdirmək üçün qarşı tərəfə təqdim edir. Bu menyuya daxil olduqdan sonra istifadəçi (satıcı) VÖEN xanasının qarşısına sifarişçinin (alıcının) VÖEN-ni daxil edir. Bu zaman ödəyicinin adı sistem təfərindən avtomatik olaraq ekrana gəlir. Qeyd qrafasında elektron vergi hesab-fakturasına əsas verən sənədlər göstərilir. Əlavə et düyməsi ilə fakturanın doldurulması üçün yeni sətir əlavə edilir. Bundan əlavə seçilmiş sətirlərin silinməsi üçün Seçilmişləri sil, bütün sətirlərin silinməsi üçün Hamısını təmizlə düymələrindən istifadə oluna bilər. Elektron vergi hesab-fakturasının xanaları aşağıdakı qaydalara uyğun şəkildə doldurulur: - «Sıra №-si» sütununda — alıcıya (sifarişçiyə) təqdim olunmuş malların (işlərin, xidmətlərin) adları ardıcıl olaraq proqram tərəfindən nömrələnir; - «Təqdim edilmiş malların (işlərin, xidmətlərin) adı» sütununda — təqdim edilmiş malların (işlərin, xidmətlərin) adları; - «Ölçü vahidi» sütununda — malların (işlərin, xidmətlərin) ölçü vahidi; - «Miqdarı, həcmi» sütununda — malların (işlərin, xidmətlərin) ölçü vahidi ilə miqdarı (həcmi); - «Vahidinin buraxılış qiyməti» sütununda — malların (işlərin, xidmətlərin) müəyyən olunmuş ölçü vahidinin qiyməti (ƏDV və aksiz nəzərə alınmadan); - «Cəmi» sütununda — təqdim edilmiş malın (ƏDV-siz və aksizsiz) ümumi dəyəri; - «Aksiz» qrafasının ikinci («Məbləği, man») sütununda — aksizli mallar üzrə aksizin ümumi məbləği; - «Təqdim edilmiş malın (işin, xidmətin) dəyəri (ƏDV-siz), man.» qrafasının «Cəmi» sütununda — təqdim edilmiş malın (işlərin, xidmətlərin) ümumi dəyəri ilə aksizin məbləğinin cəmi; - «o cümlədən, ƏDV-yə cəlb edilən» sütununda — təqdim edilmiş malların (işlərin, xidmətlərin) əlavə dəyər vergisinə cəlb olunan dəyəri; - «o cümlədən, ƏDV-yə cəlb edilməyən» sütununda — təqdim edilmiş malların (işlərin, xidmətlərin) qanunvericiliyin müddəalarına əsasən əlavə dəyər vergisinə cəlb olunmayan dəyəri; Şəkil 11- Yeni faktura ekranı - «o cümlədən, ƏDV-yə «0» (sıfır) dərəcə ilə cəlb edilən» sütununda — təqdim edilmiş malların (işlərin, xidmətlərin) qanunvericiliyin müddəalarına əsasən əlavə dəyər vergisinə «0» (sıfır) dərəcəsi ilə cəlb edilən dəyəri; - «Vergi tutulan əməliyyatdan ödənilməli olan ƏDV, man.» sütununda göstərilən məbləğ eyni bir sətir üzrə «ƏDV-ə cəlb edilən» sütununda göstərilən rəqəmin ƏDV-nin qanunvericiliklə müəyyən edilmiş dərəcəsinə hasil edilməklə hesablanır; - «Təqdim edilmiş mallar (işlər, xidmətlər) üçün məbləğ, man.» sütununda göstərilən məbləğ eyni bir sətir üzrə «Təqdim edilmiş malın (işin, xidmətin) dəyəri (ƏDV-siz)» «Cəmi» sütunu ilə «Vergi tutulan əməliyyatdan ödənilməli olan ƏDV məbləği, man.» sütununda göstərilən məbləğlərin cəminə bərabər olmalıdır; Yekun bölməsindəki məlumatlar elektron VHF-nın müvafiq məlumat sətrlərindəki məlumatların yekunudur və həmin məlumatlarla eynidir. Bütün bu məlumatları daxil etdikdən sonra istifadəçi (satıcı) VHF-nı qarşı tərəfə təqdim etmək üçün pəncərənin sonundakı Fakturanı Göndər düyməsinə vurur. Şəkil 12 - Yeni faktura ekranı Bu əməliyyatdan sonra ekranda göndərdiyimiz fakturanın hansı seriya və nömrə ilə baza tərəfindən qeydiyyata alındığını əks etdirən Məlumat pəncərəsi ekrana gəlir. Bağla düyməsini vurduqdan sonra pənəcərə ekranda itir. Şəkil 13 - VHF-nın qeydiyyat məlumatı ekranı Qeyd: - Elektron vergi hesab-fakturasında məbləğlər milli valyutada (manatla) göstərilməlidir. Elektron vergi hesab-fakturası doldurularkən, onun boş qalmış sətirləri olarsa, bunlar proqram təminatı tərəfindən “0” (sıfır) kimi qəbul edilir. - Elektron vergi hesab-fakturasının hazırlanaraq qeydə alındığı tarix həmin elektron vergi hesab-fakturasının verilmə tarixi sayılır və bu tarix elektron vergi hesab-fakturasında proqram təminatı vasitəsi ilə avtomatik olaraq qeyd olunur. - Mallar (işlər, xidmətlər) vergi ödəyicisi (satıcı) tərəfindən ƏDV ödəyicisi kimi qeydiyyatdan keçməyən və ya elektron qutusu olmayan alıcılara, həmçinin pərakəndə ticarət, ictimai iaşə və məişət xidməti sahələrində təqdim edildikdə, elektron vergi hesab-fakturası alıcıların tələbi ilə Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinin rəsmi internet səhifəsi olan İnternet Vergi İdarəsində yaradılmış elektron vergi hesab-fakturası sistemində hazırlanır, qeydə alınır, çap edilir və hüquqi şəxs olan vergi ödəyicisinin imza və möhürü ilə, fiziki şəxs olan vergi ödəyicisinin isə imzası ilə təsdiqlənməklə verilə bilər. 1.5.1.7.Dəqiqləşmiş faktura : Elektron vergi hesab-fakturanın dəqiqləşdirilməsi elektron vergi hesab-fakturası təqdim edildikdən sonra vergi tutulan dövriyyənin dəqiqləşdirilməsi üçün əsas verən hallar üzə çıxdıqda (Vergi Məcəlləsinin 163-cü maddəsinə əsasən əməliyyat qismən ləğv edildikdə, o cümlədən mal qismən geri qaytarıldıqda, əməliyyatın xarakteri dəyişdikdə, qiymətlərin aşağı düşməsi və s.) qiymətləndirmə bazasında dəyişikliyın baş verdiyi hesabat dövründə aparılır. Bunun üçün dəqiqləşdirilmiş VHF-nı hazırlayarkən «Əlavə qeydlər» rekvizitində «Dəqiqləşdirilmiş» sözü seçilməli, dəqiqləşdirilən elektron vergi hesab-fakturasının seriyası, nömrəsi əlavə edildikdən sonra bu faktura üzrə məlumatlar ekrana gəlir müvafiq düzəlişlər edildikdən sonra təsdiqləndikdə yeni seriya və nömrə verilir. Satıcı tərəfindən dəqiqləşdirilmiş elektron vergi hesab-fakturası təqdim edildikdən sonra alıcı vergi ödəyicisi tərəfindən elektron vergi hesab-fakturası təsdiq edilməlidir. Satıcı tərəfindən təqdim edilmiş dəqiqləşdrilmiş elektron vergi hesab-fakturası alıcı vergi ödəyicisi tərəfindən təqdim edildiyi ayın sonuncu gününə kimi təsdiq edilmədiyi halda, dəqiqləşdrilmiş elektron vergi hesab-fakturası proqram təminatı tərəfindən silinir və dəqiqləşdirilməmiş sayılır. ƏDV ödəyicisi kimi qeydiyyatdan keçməyən alıcı vergi ödəyicilərinə təqdim edilən dəqiqləşdrilmiş elektron vergi hesab-fakturasının təsdiq edilməsi tələb olunmur və dəqiqləşdrilmiş elektron vergi hesab-fakturası çap edilərək təqdim edilir. Şəkil 14 - Dəqiqləşmiş elektron VHF- ı ekranı 1.5.1.8.Əvəzləşdirilənlər ekranı: Əvəzləşdirilənlər ekranında vergi ödəyicisi təqdim edilmiş ƏDV bəyannamələrinə əvəzləşdirilən vergi hesab-fakturaları barədə məlumatları əlavə edərək vergi orqanına göndərir. Fakturanı əvəzləşdirmək üçün istifadəçi əvəzləşdiriləcəklər ekranındakı Fakturaların əvəzləşdirilməsi bölməsindəki “Dövrü seç” düyməsinə vurur. Açılan pəncərədə əvəzləşdirmə məlumatlarının daxil edəcəyi bəyannamənin “il”, “Dövr tipi” və “Ay” məlumatlarını daxil edib Qəbul düyməsinə vurur. Şəkil 15 - Dövr ekranı Daha sonra istifadəçi Əvəzləşdiriləcək faktura məlumatları bölümündə Elektron vergi hesab-fakturasının seriya və nömrəsi daxil edildikdən sonra e-VHF-nın məlumatları avtomatik olaraq sistem tərəfindən ekrana gəlir. Alıcı vergi ödəyicisi tərəfindən bu e-VHF-nı təqdim etmiş satıcı vergi ödəyicisinin ƏDV sub-uçot hesabına ödənilmiş məbləğlər müvafiq xanalara daxil edildikdən sonra “daxil et” düyməsi ilə əldə edilmiş e-VHF-ı əvəzləşəcək fakturaməlumatları siyahısına əlavə edilir. Siyahı tamamlandlqdan sonra “Göndər” düyməsi seçilməklə siyahı ƏDV bəyannaməsinə əlavə 1 kimi göndəriləcəkdir. Əvəzləşdiriləcək fakturalar siyahısında son 5 e-VHF-nın göstəriciləri əks olunur . Şəkil 16 - Əvəzləşdirilənlər ekranı “Baxış” düyməsi vasitəsi ilə əvəzləşdiriləcək fakturaların siyahısına baxmaq və çap etmək olar. Şəkil 17 Dövr üzrə axtarış ekranı Bu dövrə görə axtarış ekranında siyahıya əlavə edilmiş fakturaların VÖEN, seriya və nömrələrinə görə axtarış etmək mümkündür. Bunun üçün axtarış siyahısından axtarış növünü seçib və axtarış kriteryasını daxil etdikdən sonra Axtar düyməsinə vurulur. Axtardığımız e-VHF- sı axtarışa uyğun əvəzləşəcək fakturalar ekranına gəlir. Ekrana çağırılmış e-VHF məlumatlarını işarələyərək dəyişiklik edib “Dəyiş” düyməsi ilə siyahıya əlavə etmək və ya “Sil” düyməsi ilə isə siyahıdan çıxarmaq olar. Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/huquqi-sexsler-ucun-elektron-imza-sertifikat-almaq-ucun-e-imza.html	Hüquqi şəxslər üçün Elektron imza sertifikatı almaq üçün “E-imza Operator Menyusu”xidməti üzrə İSTİfadəÇİ TƏLİmati	Hüquqi şəxslər üçün Elektron imza sertifikatı almaq üçün “E-imza Operator Menyusu”xidməti üzrə İSTİFADƏÇİ TƏLİMATI Mündəricat: 1.Giriş 3 2.Elektron xidmətin məzmunu 3 3.Elektron xidməti göstərən dövlət qurumunun adı 3 4.Elektron xidmətin istifadəçiləri 3 5.Elektron xidmətin göstərilməsi üçün tələb olunan sənədlər 3 6.Elektron xidmətin göstərilməsi üçün inzibati prosedurlar 3 7. E-imza operator menyusundan istfadə qaydaları 4 8. E-imza Opertor Menyusu – Ərizə forması 6 8. 1E-imza Opertor Menyusu – Ərizəçinin şəxsi məlumatları 7 8. 2E-imza Opertor Menyusu – Digər məlumatlar 7 8. 3E-imza Opertor Menyusu – Təşkilat haqqında məlumatlar 8 8. 4E-imza Opertor Menyusu – Təşkilat və səlahiyyətli şəxsin əlaqə məlumatları 8 Şəkillər Şəkil 1 Elektron ərizə üçün müraciət formasına giriş 3 Şəkil 2 E-imza Operator Menyusu 4 Şəkil 3 E-imza Operator Menyusundan istifadə 4 Şəkil 4 E-imza Operator Menyusunda ərizənin növləri 5 Şəkil 5 E-imza Operator Menyusunda - Ərizə forması 6 Şəkil 6 E-imza Operator Menyusunda - Ərizəçinin şəxsi məlumatları 7 Şəkil 7 Şəxsiyyət vəsiqəsinin pin kodu 7 Şəkil 8 E-imza Operator Menyusunda –Diğər məlumat 7 Şəkil 9 E-imza Operator Menyusunda –Təşkilat haqqında məlumat 8 Şəkil 10 E-imza Operator Menyusunda –Təşkilat və səlahiyyətli şəxsin əlaqə məlumatları 8 - Giriş Elektron imza velirməsi üçün E-imza Operator Menyusundan istifadə edərək ərizəni daha asan və tez bir zamanda doldurmaq üçün istifadə edilir. 2.Elektron xidmətin məzmunu “E-ərizə ilə müraciət” elektron xidməti Elektron imza sertifikatı almaq və e-ərizənin doldurulması üçün nəzərdə tutub. 3.Elektron xidməti göstərən dövlət qurumunun adı Azərbaycan Respublikası Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi Məlumat Hesablama Mərkəzi. 4.Elektron xidmətin istifadəçiləri Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq Məlumat Hesablama Mərkəzi tərəfindən təsdiq edilmiş istifadəçilər istifadə edə bilər. 5.Elektron xidmətin göstərilməsi üçün tələb olunan sənədlər - Rəhbər şəxs tərəfindən, onun adından fəaliyyət göstərəcək səlahiyyətli nümayəndəyə verilən etibarnamə (rəhbərinin imzası və möhürü ilə təsdiqlənmiş) və həmin nümayəndənin şəxsiyyətini təsdiq edən sənədin əsli və surəti. - Hüquqi şəxsin Azərbaycan Respublikası qanunveriçiliyinə uyğun olaraq qeydiyyatdan keçməsini təsdiq edən sənədlərin notarial qaydada təsdiq olunmuş surətləri (Nizamnamə, hüquqi şəxsin qeydiyyatı haqqında şəhadətnamə, Dövlət reyestrindən çıxarış). - Təşkilatın Bank rekvizitləri haqqında rəsmi arayış və ya rəsmi məktub; - E-imza sertifikatının alınmasına müraciət olunan işçilərin rəhbər şəxs tərəfindən təsdiq olunmuş siyahısı və həmin işçilərin şəxsiyyət vəsiqələrinin surətləri; - Elektron imza sertifikatı alacaq rəhbər şəxsin tutduğu vəzifəni təsdiq edən əmrdən çıxarış; - Rəhbər şəxsin möhürünü təsdiq edən sənəd. 6.Elektron xidmətin göstərilməsi üçün inzibati prosedurlar Şəkil 1 MHM tərəfindən verilmiş kartı kart oxuyucusuna daxil etdikdən sonra, “İD Card” düyməsini sıxırıq. Şəkil 2 Sistemə daxil olandan sonra, Rəbitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi tərəfindən verilən xidmətlərin siyahısından “E-imza Operator menyusu” bölməsinə daxil oluruq. 7.E-imza Operator menyusundan istifadə qaydaları Şəkil 3 Yeni ərizə doldurmaq üçün – “Yeni ərizənin yaradılmasına keçid” düyməsini sıxın. Şəkil 4 Yeni ərizə forması açıldıqdan sonra, ilk növbədə ərizənin tipini göstarmak lazımdır: Vətəndaş, Hüquqi şəxs, Dövlər qurumları. 4 3 2 1 8. E-imza Operator menyusu - Ərizə forması Şəkil 5 E-imza almaq üçün ərizə forması E-ərizənin ilk hissəsində yerləşən bu bölmədə təşkilat haqqında məlumat müvafiq xanalara doldurulmalıdır. 8.1 E-imza Operator menyusu – Ərizəçinin şəxsi məlumatları 1 Şəkil 6 Şəxsiyyət vəsiqəsinin Pin kodu: Bu sahəyə vətəndaşın şəxsiyyət vəsiqəsinin aşağı hissəsində yerləşən və sondan (bir rəqəm ötürülməklə) yeddi rəqəm hesab edilir. Pin kodu yığdıqdan sonra Enter düyməsini sıxın və bu bölmənin digər xanaları avtomatik olaraq pin koda uygun doldurulacaq. Məsələn: “1FAMG85” Şəkil 7 8.2 E-imza Operator menyusu – Digər məlumat 24 Şəkil 8 Gizli sual:Bu sahədə siyahıda göstərilən mümkün olan variantlardan biri seçilməlidir. Məsələn: “Məşğuliyyətiniz?” Cavab:Bu sahəyə Gizli sual bölməsində seçilmiş suala uyğun olaraq cavab daxil edilir. Məsələn: “İDARƏÇİLİK” Mobil telefon nömrəsi:Bu sahəyə əlaqə üçün mobil telefon nömrəsi daxil edilməlidir. Məsələn: “517628138” E-poçt ünvanı:Bu sahəyə kart sahibinin (təşkilatdan verilmiş) elektron poçt ünvanı daxil edilir. Məsələn: “[email protected]” Ölkə: Bu sahədə heç bir dəyişiklik olmur. Məsələn: “Azərbaycan” Yaşadığı şəhər:Bu sahəyə təşkilatın yerləşdiyi şəhərin adı yazılır. Məsələn: “Bakı” Yaşadığı ünvanın poçt indeksi:Bu sahəyə kart sahibinin yaşadığı ünvana xidmət göstərən Poçt şöbəsinin indeksi qeyd olunur. Məsələn: “AZ 1141” Yaşadığı ünvan:Bu sahədə kart sahibinin yaşadığı ünvan göstərilir. Məsələn: “Yasamal rayonu” Şöbə:Bu sahəyə kart sahibinin təşkilatda işlədiyi şöbə daxil edilir. Məsələn: “Mühasibatlıq” Vəzifə: Bu sahədə kart sahibinin tutduğu vəzifə daxil olunur. Məsələn: “Baş mühasib” İmza sahibkarının hüquqları haqqında məlumat:Bu sahədə kart sahibinin hüquqları haqqında məlumat göstərilməlidir. Məsələn: “Sənəd imzalamaq hüququna malikdir” Möhür haqqında məlumat:Bu sahədə, əgər istifadəçi möhürdən istifadə etmək hüquna malikdirsə, onda möhür haqqında məlumat göstərilir. Möhürün üzərində yazılanlar tam şəkildə göstərilməlidir. Əks halda bu sahə boş qalmalıdır. Məsələn: “Azərbaycan Respublikası Möhürü” Kart oxuyucusunun sayı:Bu sahədə kart oxuyucularının sayı göstərilir. Məsələn: “1” Çatdırılma ünvanı: Bu sahədə məhsulun çatdırılacağı ünvan. Məsələn: “Droqal döngəsi 702-ci məhəllə” 8.3 E-imza Operator menyusu – Təşkilat haqqında məlumat 3 Şəkil 9 Təşkilatın VÖEN-i: Bu sahəyə təşkilatın VÖEN-i daxil edilir, və SUN-ları göstər düyməsi sıxılır. Bundan sonra aşağıdakı göstərilən siyahıdan uyğun olanı seçirik. Məsələn: “RESPUBLİKA ELMİ KƏND TƏSƏRRÜFATI KİTABXANASI” Təşkilatın qısa adı: Bu sahəhə təşkilatın qısaldılmış adı daxil edilir. (Əgər təşkilatın adı 31 simvoldan çox olarsa onu qısaldmaq lazımdır, əks halda idarənin tam adını daxil edə bilərsiniz) Məsələn: “REKTK” 8.4 E-imza Operator menyusu – Təşkilat və səlahiyyətli şəxsin əlaqə məlumatları 4 Şəkil 10 Telefon nömrəsi: Bu sahəyə əlaqəndirici şəxsin telefon nömrəsi daxil edilir (Ancaq rəqəm yığılmalıdı). Məsələn: “557628138” E-poçt ünvanı:Bu sahəyə əlaqələndirici şəxsin (təşkilat tərəfindən verilən) poçt ünvanı daxil edilir. Məsələn: [email protected] Ölkə: Bu sahədə heç bir dəyişiklik olmur. Məsələn: “Azərbaycan” Şəhər:Bu sahəyə təşkilatın yerləşdiyi şəhərin adı yazılır. Məsələn: “Bakı” İndeks:Təşkilatın yerləşdiyi ünvana xidmət göstərən Poçt şöbəsinin indeksi qeyd olunur. Məsələn: “AZ 1141” Ünvan:Təşkilatın yerləşdiyi ünvan. Məsələn: “Yasamal rayonu” Səlahiyyətli şəxsin pin kodu:Bu sahəyə əlaqələndirici şəxsin şəxsiyyət vəsiqəsinin pin kodu daxil edilir, və ENTER düyməsi sıxılır. Əgər pin kod düzgün daxil edilibsə sağ tərəfdə pin koda uyğun olan Adı Soyadı və Atasının adı göstərilir. Məsələn: “29WYZTQ” Şəkil 6 Müqaviləni imzalayacaq şəxsin pin kodu: Bu sahəyə müqaviləni imzalayacaq şəxsin şəxsiyyət vəsiqəsinin pin kodu daxil edilir, və ENTER düyməsi sıxılır. Əgər pin kod düzgün daxil edilibsə sağ tərəfdə pin koda uyğun olan Adı Soyadı və Atasının adı göstərilir. Məsələn: “29WYZTQ” Şəkil 6 Müqaviləni imzalayacaq şəxsin vəzifəsi: Bu sahəyə müqaviləni imzalayacaq şəxsin təşkilatda tutduğu vəzifəsi daxil edilir. Məsələn: “BAŞ MÜHASİB” Qeyd:Ərizə formasını doldurduqdan sonra, formanın aşagı hissəində olan YADDA SAXLA düyməsini sıxırıq, sonra isə bu təşkilatın növbəti ərizəni yaratmaq üçün – BU TƏŞKİLAT ÜÇÜN NÖVBƏTİ ƏRİZƏ YARAT düyməsini sıxaraq. Əgər bu təşkilatlatdan digər ərizələr yoxdursa, onda ərizəni yadda saxlayaraq, Menyuya qayıdırıq, və bütün proseduru yenidən keçiririk. 9 E-imza Operator menyusu – Müqavilənin yaradılması Ərizələr doldurulduqdan sonra avtomatik olaraq bu siyahıya daxil olurlar. Bundan sonra hər bir təşkilata uyğun olan ərizələri seçərək – Seçilmiş ərizələr üçün müqavilə yaratmaq, düyməsi sıxılır. Bundan sonra, yalnız MHM tərəfindən ərizə təsdiq olunduqdan sonra müqavilə yarada bilərsiniz və tələb olunan sənədləri bir fayla yığaraq, üzərinə sistem tərəfindən verilmiş nömrəni yazıb, sənədləri MHM-ə göndərin. Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/1-asagdaklardan-hans-emeliyyat-sistemi-deyil.html	1 Aşağıdakılardan hansı əməliyyat sistemi deyil?	1. .Aşağıdakılardan hansı əməliyyat sistemi deyil? A)Unix B)MsDOS C)Linux D)Windows E)Netscape Navigator 2. . Köçürmə və silmə əməliyyatlarını tətbiq etmək olmaz.. A) bir fayla B) muxtəlif kataloqlardakı fayllar qrupuna C) butun kataloqa D) ayrı-ayrı fayllara E) bir kataloqdakı fayllar qrupuna 3. Windows əməliyyat sistemində iş masasının (desktop)əsas komponentləri: Başla (Start) duyməsi, Komputerim(My computer).Daha hansı? A) qovluq ağacı B) sənədi açmaq uçun dialoq pəncərəsi C) sənədi saxlamaq uçun dialoq pəncərəsi D) Tapşırıq paneli(Task Bar) E) butun cavablar doğrudur 4.Windows əməliyyat sistemində fayl və qovluqların adları.. A)butun cavablar doğrudur B)bir neçə simvoldan ibarət ola bilər C)Azərbaycan dilinin əlifbasındakı hərflərdən ibarət ola bilər D)kifayət qədər uzun ola bilər E)rəqəmlərdən ibarət ola bilər 5. Pəncərəni bağlamaq üçün hansı düymələri sıxmaq lazımdır? A)Alt+F4 B)Ctrl+F4 C)Esc D)F1 E)F11 6.Kontekst menyu hansı menyudur? A)Mausun sağ düyməsini sıxdıqda açılan menyu B)Sistemin baş menyusu C)Mausun sol süyməsini sıxdıqda açılan menyu D)Qovluq pəncərəsinin əsas menyusu E)Alt menyu 7. Kompüterlərin yaddaşında faylların saxlanılması hansı strukturda təşkil olunur? a) iyerarxik struktur b) xətti struktur c) cədvəli struktur d) vektorial struktur e) budaqlanmış struktur 8.Windows 7 əməliyyat sistemində dil indikatorunu hansı qovluqdan tənzimləyir-lər? a) Языки и региональное стандарты b) Шрифты c) Речь d) Система e) Свойства папки 9.Windows əməliyyat sistemində hansı qov-luğun daxilində sənəd, qovluq silmək olmaz? a) My Computer qovluğundan b) Корзина qovluğundan c) Сетовые окружение qovluğundan d) My documents qovluğundan e) Windows Explorer proqramından 10.Scan disk programının təyinatı ? A)Disk və disketlərdəki səhvləri tapıb aradan qaldırmaq. B)Disk informasiya tutumunu artırmaq üçün C)Proqramda məntiqi səhvlərin yoxlanılması D) Disklərin yoxlama və müalicə proqramı E)Pis formatlaşdırılmış disketdən sıırəti çıxarılmış proqram. 11. Drive–Space programının təyinatı nədir ? A)Disk informasiya tutumunu artırmaq üçün informasiyanı sıxır B)Disk informasiya tutumunu artırmaq üçün C)Proqramda məntiqi səhvlərin yoxlanılması D) Disklərin yoxlama və müalicə proqramı E)Pis formatlaşdırılmış disketdən surəti çıxarılmış proqram 12. . .EXE faylnın genişlənməsi göstərir ki, bu fayl: A) sistem faylıdır B)) icra edilən fayldır C) əmrlər faylıdır D) b və c E) heç biri 13. BİOS nə üçündür? A)Şəbəkə sistemində istifadə üçün; B) Kompüterin əsas sistem məlumatlarını yadda saxlamaq üçün. C)Kompüterə sistem yükləmək üçün; D)Oyun oynamaq üçün E) Kompüterə proqram yükləmək üçün 14. Əməliyyat sistemi ... A)kompüterin xüsusi proqramıdır B)mühasibat hesabatları avtomatlaşdırma proqramıdır C) istifadəçi ilə kompüterin avadanlıqlarını qarşılıqlı əlaqələndirən proqramlar yığımıdır D)kompüter oyun proqramıdır E) Kompüterə sistem yükləmək proqramıdır 15.Faylın tam adının yazılışı hansıdır? A) A/DIRl/file.com B) D:\\DIR.MY\\doc.txt C) B:\DIRl\DIR2 D) C:\DlRl\DIR2\text.txt E) Bütün cavablar səhvdir 16. Əməliyyat sisteminin tərkibinə daxil deyildir? A)BİOS B) yükləyici proqram C) drayverlər D)əməliyyat sisteminin özəyi E) Daxili əmrlər Windows 7 əməliyyat sistemində FAT 16-da klasterin maksimal fiziki ölçüsü nə qədərdir? A) 0-100 Mbayt B) 4 Kbayt C) 16Kbayt . D) 32 K bayt ; E)64 K bayt 17. Göstərilən element hansı məqsədlə istifadə oluna bilər? (Windows) A) ünvan B) əmr C)dialoq D) fayl aşmaq E)siyahı 18. Sistemin baş menyusunu açmaq üçün hansı kombinasiyalarından istifadə edilir? A)Ctrl + Windows; B)Shift + Ctrl + Enter; C)Shift + Ctrl + Probel; D)Ctrl+Esc və ya klaviaturada olan Windows klavişindən istifadə etməklə; E) Alt + Windows; 19. Qovluğun xassələrini öyrənmək üçün nə etmək lazımdır? A) uyğun menyunu açmaq və «Свойства» (Proporties) əmrini vermək B) qovluğun yerləşdiyi yeri müəyyən etmək C) Windows-un işçi masasına müraciət etmək D) Общие (Gererals) içliyini ekrana çağırmaq E) Qovluğun sərlövhəsini göstərmək 20. WINDOWS pəncərəsində obyektlərin miqdarını göstərən sətir necə adlanır? A) Menyu sətri; B) Kontekst menyıı; C) Vəziyyət sətri; D) Rəsm paneli; E) Tapşırıqlar paneli. 21.. Bir pəncərədən digər pəncərəyə keçmək (pəncərəni aktivləşdirmək) üçün hansı düymələr sıxılır? A) Ctrl+Tab B) Alt+Tab C) Shift+Tab D) Tab 22. Köçürmə və silmə əməliyyatlarını tətbiq etmək olmaz.. A) bir fayla B) muxtəlif kataloqlardakı fayllar qrupuna C) butun kataloqa D) ayrı-ayrı fayllara E) bir kataloqdakı fayllar qrupuna - Açılmış menyudakı əmrin qarşısında “...” olması nəyə işarədir? - Əmrdə göstərilən iş rejimi aktivdir - Alt menyuya keçid - Əmrdə göstərilən iş rejimi qeyri-aktivdir - Heç biri - Dialoq pəncərəsi - Fayl və qovluqların axtarışı zamanı onun adında unudulmuş bir simvol hansı işarə ilə əvəz edilir? - ? - ! - / - \ - + - Tutaq ki, A hərfi ilə başlayıb növbəti hərflərindən biri S olan bütün fayl və qovluqlar axtarılır. Necə hərəkət etməliyik? - Axtarış sahəsinə A?S daxil etməliyik - Axtarış sahəsinə A+S daxil etməliyik - Axtarış sahəsinə A/S daxil etməliyik - Axtarış sahəsinə AS daxil etməliyik - Axtarış sahəsinə A\S daxil etməliyik - Faylı Recycle Bin qovluğuna göndərmədən ləğv etmək üçün nə edilir? - Shift+Tab sıxılır - Alt+Shift sıxılır - Ctrl+Shift sıxılır - Ctrl+Alt sıxılır - Shift+Delete sıxılır - Bələdçidə (Windows Explorer) ölçüyə nə ilə baxılır? - Свойства (Proporties) - Открыть (Open) - Найти (Find) - Копировать (Copy) - Переименовать (Rename) - Əməliyyat sistemlərini yarandığı tarixə görə düzün: - Unix, MS DOS, OS/2, Windows - Windows, MS DOS, OS/2, Unix - MS DOS, OS/2, Windows, Unix - OS/2, Windows, Unix, MS DOS - Windows, Unix, MS DOS, OS/2 - Disklərin işini optimallaşdıran və onlara müraciətin sürətini artıran proqram hansıdır? - Diskin təmizlənməsi - Diskin defraqmentasiyası - Diskin formatlanması - Sistemin bərpası - Sistemin yenidən yüklənməsi - Nə Windows -da unikaldır? - Fayllar - Qovluqlar - Faylların adı - Faylın tam adı - Qovluqların adı - Windows pəncərəsində hansı əməllər mümkün deyil? - Qovluqların nüsxəsini çıxarmaq - Transponirə etmək, inversiya etmək - Fayllarını yerini dəyişmək - Faylları arxivləşdirmək - Faylları arxivdən çıxarmaq - Kontekst menyu ilə qovluq yaratmaq bölməsi hansıdır? - Options (Свойства) - Rename (Переименовать) - New (Создать) - Refresh (Обновить) - Sort (Сортировка) - Plug and Play adlı proqramın təyinatı? - Əməliyyat sistemini yükləyir - Faylları arxivləşdirir - Diski defraqmentasiya edir - Yeni qurğuların verilən kompyuterin konfiqurasiyası altında tənzimlənməsi - Qrafik redaktordur - Aşağıdakılardan hansı arxiv fayllarıdır? - Yarlığı olan fayllar - Eyni qovluqda yerləşən və eyni genişlənməyə malik olan fayllar - Adları eyni olan fayllar - Gizlədilmiş fayllar - Müəyyən proqramla sıxılmış və lazım gəldikdə istifadə üçün saxlanılmış fayl - . nəyi bildirir? - Arxiv faylları - Bütün mümkün faylları - Bütün qovluqları - Gizli qovluqları - Mübadilə buferindəki faylları - İnf?.doc yazılışı nəyi göstərir? - İnf sözünün sonunda cəmi bir simvolun olmasını - İnf sözünün sonunda bir neçə simvolun olmasını - İnf sözünün genişlənməsində cəmi bir simvolun olmasını - İnf sözünün genişlənməsində bir neçə simvolun olmasını - İnf.doc adlı faylı - Köçürülmə zamanı informasiyanın müvəqqəti saxlandığı yer? - Mübadilə buferi - Xarici yaddaş - FDD - CD - Daimi yaddaş - Yarlık silindikdə nə baş verir? - Obyektin həcmi kiçilir - Obyekt silinir - Obyekt yerini dəyişir - Obyektin həcmi böyüyür - Obyektə istinad silinir - Aşağıdakılardan hansı arxiv faylıdır? - Müəyyən proqramla sıxılmış və sonradan istifadə üçün saxlanılan fayl - Yaddaşdan silinmiş və müəyyən proqramla bərpa edilmiş fayl - Adı 255 simvoldan ibarət olan fayl - Gizlədilmiş qovluqda yerləşdirilmiş fayl - Açılması mümkün olmayan fayl - Windowsda hansı tip pəncərə yoxdur? - Dialoq - Atribut - Proqram - Fayl - Kömək - Bələdçidə (Windows Explorer) ölçüyə nə ilə baxılır? - Свойства (Proporties) - Открыть (Open) - Найти (Find) - Копировать (Copy) - Переименовать (Rename) - Əməliyyat sistemlərini yarandığı tarixə görə düzün: - Unix, MS DOS, OS/2, Windows - Windows, MS DOS, OS/2, Unix - MS DOS, OS/2, Windows, Unix - OS/2, Windows, Unix, MS DOS - Windows, Unix, MS DOS, OS/2 - Kompyuterin virusa yoluxması hansı effektlə özünü büruzə verə bilməz? - Monitorun vibrasiyası ilə - Faylların pozulması ilə - Fayl və qovluqların gizlənməsi ilə - Sistemin dayanması ilə - Proqramların gec yüklənməsi ilə - Utilitlərin funksiyası nədir? - Köməkçi, həm də zəruri məqsədlər üçün istifadə olunan proqramdır - İstifadəçinin məsələlərini həll etmək - Periferiya qurğularını avtomatik tanıyan proqramdır - Əməliyyat sisteminin yükləyən proqramdır - Zərərli proqramlardan kompyuteri mühafizə edən proqramdır - Drayverlər hara daxildir? - Standart proqramlara - Office proqramlarına - Mətn redaktorlarına - Sistem proqramına - Tətbiqi proqramlara - Windows-da ən son istifadə olunan sənədlərin maksimal sayı? - 15 - 255 - 256 - 24 - 8 - İşçi masada Alt+F4 təyinatı? - Son istifadə edilmiş sənədlərin siyahısını ekrana gətirir - Control Panel-i açır - Выполнить (Run) pəncərəsini açır - Ekrana Windows-dan çıxış dialoq pəncərəsini gətirir - Baş menyunu açır - Windows-un standart interfeysində yoxdur? - Мои документы (My documents) - Əmrlərin daxil edilməsi sətri - Панель задач (Taskbar) - Мой компьютер (My computer) - Пуск (Start) - Windows-a daxil olan servis proqramlarının köməyi ilə nə etmək olar? - Şəkil çəkmək - Hesablama aparmaq - Mətn redaktorları ilə işləmək - Verilənlər bazası hazırlamaq - Diski defraqmentasiya etmək - Nə Windows -da unikaldır? - Fayllar - Qovluqlar - Faylların adı - Faylın tam adı - Qovluqların adı - Windows pəncərəsində hansı əməllər mümkün deyil? - Qovluqların nüsxəsini çıxarmaq - Transponirə etmək, inversiya etmək - Fayllarını yerini dəyişmək - Faylları arxivləşdirmək - Faylları arxivdən çıxarmaq - Windows-da obyektləri qrup şəklində axtarmaq üçün hansı işarələrdən istifadə olunur? - , ? - % - $ - F4, \ - @, ^ - Kontekst menyu ilə qovluq yaratmaq bölməsi hansıdır? - Options (Свойства) - Rename (Переименовать) - New (Создать) - Refresh (Обновить) - Sort (Сортировка - Kompyuterin fayl sistemi hansı tipli informasiya modelidir? - Qrafik - İyerarxik - Əmr - Cədvəl - Pəncərə - Əməliyyat sistemlərinin istifadəçi interfeysləri bölünür? - Qrafik və qeyri-qrafik - Qrafik və əməli - Daimi və xarici - Əmrli və üsulyönümlü - Problemyönümlü və qeyri-qrafik - Fayla aid deyil? - Ad - Tam ad - Tip - Həcm - Əməli yaddaş - Qeyri-qrafik əməliyyat sistemi necə idarə olunur? - Qrafiklərlə - Obyektlərlə - Klaviaturadakı yığılan əmrlərlə - Qeyd edilmiş piktoqramlarla - Pəncərələrlə - Plug and Play adlı proqramın təyinatı? - Əməliyyat sistemini yükləyir - Faylları arxivləşdirir - Diski defraqmentasiya edir - Yeni qurğuların verilən kompyuterin konfiqurasiyası altında tənzimlənməsi - Qrafik redaktordur - Aşağıdakılardan hansı arxiv fayllarıdır? - Yarlığı olan fayllar - Eyni qovluqda yerləşən və eyni genişlənməyə malik olan fayllar - Adları eyni olan fayllar - Gizlədilmiş fayllar - Müəyyən proqramla sıxılmış və lazım gəldikdə istifadə üçün saxlanılmış fayl - .* nəyi bildirir? - Arxiv faylları - Bütün mümkün faylları - Bütün qovluqları - Gizli qovluqları - Mübadilə buferindəki faylları - İnf?.doc yazılışı nəyi göstərir? - İnf sözünün sonunda cəmi bir simvolun olmasını - İnf sözünün sonunda bir neçə simvolun olmasını - İnf sözünün genişlənməsində cəmi bir simvolun olmasını - İnf sözünün genişlənməsində bir neçə simvolun olmasını - İnf.doc adlı faylı - Köçürülmə zamanı informasiyanın müvəqqəti saxlandığı yer? - Mübadilə buferi - Xarici yaddaş - FDD - CD - Daimi yaddaş - Windows-un interfeysində nə yoxdur? - Панель задач (Taskbar) - Мой компьютер (My computer) - Пуск (Start) - Рабочий стол (Desktop) - Əmr sətri - DriveSpace proqramının təyinatı? - Diskdə informasiya tutumunu artırmaq üçün informasiyanı sıxır - Disk və disketlərdəki səhvləri tapıb aradan qaldırmaq - Səs siqnalı verir və kompyuter işini dayandırır - Yeni qurğuları verilən kompyuterin konfiqurasiyası altında tənzimləyir - Əlaqələndirilmiş fayllar qrupu yaradır - ScanDisk proqramının təyinatı? - Əlaqələndirilmiş fayllar qrupu yaradır - Disk və disketlərdəki səhvləri tapıb aradan qaldırmaq - İstifadəçiyə əlavə xidmətlər göstərir və əməliyyat sistemlərinin imkanlarını genişləndirir - Aktiv proqramları və verilənləri müvəqqəti saxlayır - Böyük həcmli informasiyanı maqnit lentinə yazır - Yoxlama proqramı nasazlıq tapdıqda nə edir? - Diski formatlaşdırır - Faylları silir - Səs siqnalı verir və kompyuter işini dayandırır - Faylları arxivə göndərir - Heç bir şey etmir - Əməliyyat sistemi istifadəçi interfeysi hansı qruplara bölünür? - Qrafik və qeyri-qrafik - Əməli və daimi - Mətn və əmrli - Qrafik və obyektyönümlü - Daxili və xarici - Çox tapşırıqlı əməliyyat sistemi nədir? - Eyni zamanda bir neçə proqramla işləyən əməliyyat sistemi - Eyni zamanda bir neçə istifadəçinin işlədiyi əməliyyat sistemi - Eyni zamanda yalnız bir proqramla işləyən əməliyyat sistemi - Eyni zamanda yalnız bir istifadəçinin işlədiyi əməliyyat sistemi - Heç biri - Windows-da başlıq istifadə olunmur? - Pəncərənin ölçülərini dəyişmək üçün - Pəncərəni bağlamaq üçün - Pəncərəni tapşırıqlar zolağına endirmək üçün - Cari qovluğun adına baxmaq üçün - Pəncərəni ekran boyu açmaq üçün - Təkrarını almaq və silmək əməliyyatlarını nəyə tətbiq etmək olmaz? - Bir kataloqda olan fayllar qrupuna - Ayrı-ayrı kataloqlarda olan fayllar qrupuna - Bir kataloqda, lakin yanaşı olmayan fayllara - Bir kataloqa - Eyni anda iki kataloqa - Windows-un standart interfeysində yoxdur? - İşçi masa - Əmrləri daxil edən sətir - Tapşırıqlar zolağı - Sistem qovluqları - Baş menyu - Faylın tam adının düzgün forması hansıdır? - Fayl/kataloq/……/qurğu - Kataloq:\ alt kataloq\ ……\ fayl; - Qurğu;\ alt kataloq;\ ……\ fayl - Qurğu:\ fayl/……\ fayl - Qurğu:\ alt kataloq\ ……\ fayl - Windows-da hansı tip interfeys tətbiq edilir? - Pəncərə - Əmr - Mətn - Qeyri-qrafik - Sistem - Aşağıdakılardan hansı arxiv faylıdır? - Müəyyən proqramla sıxılmış və sonradan istifadə üçün saxlanılan fayl - Yaddaşdan silinmiş və müəyyən proqramla bərpa edilmiş fayl - Adı 255 simvoldan ibarət olan fayl - Gizlədilmiş qovluqda yerləşdirilmiş fayl - Açılması mümkün olmayan fayl - Windowsda hansı tip pəncərə yoxdur? - Dialoq - Atribut - Proqram - Fayl - Kömək - Faylın tam yolu göstərilmişdir. C:\Documents\İnformatika.txt Faylın tam adı hansıdır? - Txt.. - Informatika.txt - Dokuments\İnformatika.txt - C:\ Dokuments\İnformatika.txt - Dokuments\İnformatika - Win düyməsinin təyinatı nədir? - Sistemin baş menyusunu açır - Kontekst menyunu açır - Dialoq pəncərəsini açır - Sistemdən çıxışı təmin edir - Heç biri - Windows əməliyyat sistemində 72 punkt ölçülü şrifti santimetrlə ifadə edin. - 3.17 sm - 3 sm - 2.5 sm - ) 2.54 sm - 3.81 sm $$ - Yarlık nədir? - Obyektin işarəsi - Faylın yerləşdiyi qovluq - Faylların qrafiki təsviri - Tətbiqi proqram - işarəsi olan obyektə istinad $$ - Windows 7 əməliyyat sistemində Disk Cleanup proqramı hansı əməliyyatları yerinə yetirir ? - Göstərilən qovluğun daxilini silir - Göstərilən fayl və fayllar qrupunu silir - müvəqqəti və lazımsız faylları silir - Diski bütünlüklə silir - .bak faylları silir - Kontekst menyusunun əsas vəzifəsi nədir? - Obyekti qoruyur - Qovluğu yaradır - obyekt üçün tez-tez istifadə edilən əmrləri əks etdirir - Faylın xassələrindən ibarət menyu - Obyektin surətini yaradır - Windows 7 əməliyyat sistemində başla menyusdan verilmiş fraqmentə qeyd olunmuş hissə nəyi bildirir? - Seçilmiş proqramın işçi masasında yerləşməsini - Seçilmiş proqramın Fləş kartda yerləşməsini - Seçilmiş proqramın sürətli əmirlər bölməsində yerləşməsini - Seçilmiş proqramın sürətli əmirlər bölməsində aktiv sayının göstərilməsini - Seçilmiş proqramın mübadilə buferində yerləşməsini - Windows 7 əməliyyat sistemində başla menyusdan verilmiş fraqmentə qeyd olunmuş hissə nəyi bildirir? - Seçilmiş proqramın işçi masasında yerləşməsini - Seçilmiş proqramın Fləş kartda yerləşməsini - Seçilmiş proqramın sürətli əmirlər bölməsində yerləşməsini - Seçilmiş proqramın sürətli əmirlər bölməsində aktiv sayının göstərilməsini - Seçilmiş proqramın mübadilə buferində yerləşməsini Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/azerbaycanda-insan-haqlarnn-inkisaf-demokratiklesme-ve-yaxs-id.html	Azərbaycanda İnsan haqlarının İnkİşafı, demokratİkləşmə və yaxşı İdarəetmə Proqramı	C.Cabbarlı küç.,44, Caspian Plaza II, 11-ci mərtəbə Bakı, Azərbaycan AZ1065 Tel: (99412) 437 2940 Faks: (99412) 437 2944 Ministry of Foreign Affairs of the Kingdom of the Netherlands Azərbaycanda İnsan haqlarının İnkİşafı, demokratİkləşmə və yaxşı İdarəetmə Proqramı LAYİHƏ TƏKLİFLƏRİ ÜÇÜN TƏLƏB (LTT) Ərizəçilər üçün Təlimat Fevral, 2014 Elan Edilən "Layihə Təklifləri üçün Tələb" Haqqında Ümumi Məlumat və Məqsədlər Avrasiya Əməkdaşlıq Fondunun (AƏF) missiyası insanlara sosial ədalət və iqtisadi inkişaf üçün faydalı olan proqramlar vasitəsilə dəyişiklik etməyə imkan yaratmaq, onlara öz icmalarını və öz həyatlarını yaxşılaşdırmaqda yardım etməkdir. Azərbaycanda 2007-ci ildə qeydiyyatdan keçmiş Fond, Avrasiya Fondu (AF) – keçmiş Sovet ölkələrində yaranan vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarına ilkin maliyyə dəstəyi göstərmək üçün 1992-ci ildə yaradılmış özəl idarəetmə sisteminə malik gəlirsiz təşkilat – varis institutudur. Həm əməliyyatçı proqramlarla, həm də qrantayırma fəaliyyətilə, AƏF demokratik inkişafı həvəsləndirən, yüksək səviyyəli hesabatlılıq nümayiş etdirən və yerli aləmdə etibarlı bir vasitədir. AƏF missiyasını a) yerli şərait üçün kritik olan sahələrdə proqramların keçirilməsi; b) yerli və milli səviyyədə islahatların hazırlanması və təşviqinə aparıcı tərəflərin cəlbi; c) nüfuzlu dövlət məmurları, Milli Məclis üzvləri, vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələri və iş adamları arasında ictimai müzakirələr vasitəsilə mühüm məsələlərin müzakirəsinə adətən fəaliyyəti əlaqələndirilməyən təfərləri cəlb etmək; d) Cənubi Qafqazda sosial elmlər sahəsində “Qafqaz barometri” nümunəsi kimi yüksək səviyyəli tədqiqatın əsasının qoyulması; e) tədqiqat metodları üzrə təlimlər vasitəsilə tədqiqat və siyasətin təşkili bacarıqlarının formalaşdırılması; f) gənc tədqiqatçılara təqaüd vermək və faktlara əsaslanan siyasətin yürüdülməsinin təşviqi vasitəsilə icra edir. AƏF hazırda Azərbaycanda hesabatlılıq, şəffaflıq, insan haqları və demokratiyanın inkişafına yönəlmiş yenilikçi layihələrə dəstək məqsədilə hazırlanan “İnsan Haqlarının İnkişafı, Demokratikləşmə və Yaxşı İdarəetmə Proqramı” çərçivəsində ərizələr qəbul edir. Proqram Azərbaycan hökumətinin insan haqları, demokratikləşmə və yaxşı idarəçilik məsələlərinə cəlbini və bu sahələr üzərində ictimai nəzarətini gücləndirmək üçün vətəndaş cəmiyyətinin səmərəli vəkilliyinin inkişaf etdirilməsi məqsədini daşıyır. Ərizələr vəkillik mövzusu/məsələsi seçiminin məntiqli və faktlara yönəlik əsaslandırılmasını əhatə etməlidirlər. Mövzular aşağıdakıları məsələlər üzrə formalaşdırıla (lakin bununla kifayətlənməyə) bilər: - Məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyi, səmərəliliyi və şəffaflığı üzrə vəkillik; - Qanun çərçivəsində xüsusilə qadınlar, əlillər, məcburi köçkün və qaçqınlar, etnik, dini və cinsi azlıqlara istinadən bərabərlik üzrə vəkillik; - Ədalətli məhkəmə araşdırması, mülkiyyət hüququ, söz, sərbəst toplaşmaq və məlumat azadlığı və s. kimi konstitusiya hüquqları və azadlıqıarı barəsində ictimai məlumatlılığın inkişaf etdirilməsi. Müraciət Hüququ Qrant almaq imkanını qazanmaq üçün, ərizəçilər: - hüquqi şəxs və - gəlir güdməyən/gəlirsiz və - Azərbaycan vətəndaşı və - vasitəçi qismində çıxış etməyən, özlüyündə layihənin hazırlanması və idarəçiliyinə birbaşa məsul olan təşkilat olmalıdır. Nəzərdə tutulan layihənin ümumi müddəti 6 aydan aşağı və 18 aydan yuxarı olmamalıdır. AƏF həm fərdi, həm də iki və ya daha çox QHT-nin əməkdaşlığından irəli gələn ərizələr qəbul edir. Qeyd edilən əməkdaşlıq olan halda, hər tərəfdaşın rolu, o cümlədən büdcə bölgüsü aydın göstərilməlidir. Hər ərizəçi üzrə ərizələrin və qrantların sayı: - ərizəçi bu LTT çərçivəsində birdən artıq ərizə təklif verə bilər; - ərizəçi bu LTT çərçivəsində birdən artıq qrant ala bilməz; - ərizəçi eyni zamanda digər ərizə çərçivəsində tərəfdaş ola bilər; - tərəfdaşlar birdən artıq ərizədə iştirak edə bilər. Layihə ərizələri Fonda yalnız Azərbaycan dilində yönəldilməlidir. Digər dildə təqdim edilən layihələr imtina ediləcəkdir. Ərizə Prosedurları və Seçim Meyarları Layihə seçimi prosesi iki mərhələdən ibarətdir. İlk mərhələdə qiymətləndirmə üçün yalnız Konsepsiya Sənədi təqdim edilir. Ərizəçilər hazırkı Təlimata əlavə edilmiş ərizə sənədindən istifadə etməlidirlər: Əlavə A – Ərizə Forması. Bu forma həm də AƏF-nun www.epfound.az.veb səhifəsindən endirilə bilər. Qeyd: bu mərhələdə yalnız Konsepsiya Sənədi qiymətləndiriləcək. Həmin səbəbdən, bu sənədin layihəyə aid olan BÜTÜN uyğun məlumatı daxil etməsi çox önəmlidir. Heç bir əlavə təqdim edilməməlidir. Natamam Konsepsiya Sənədləri imtina ediləcəkdir. İkinci mərhələdə, Konsepsiya Sənədləri seçilmiş ərizəçilər Tam Ərizə Təklifi təqdim etməyə dəvət ediləcəkdir. Konsepsiya Sənədlərinin seçilməsi nəticəsində Tam Ərizə Təklifini təqdim etməyə dəvət edilən ərizəçilər hazırkı Təlimata əlavə edilmiş ərizə sənədlərindən istifadə etməlidirlər: Hissə_–_Layihə_Təklifi_üçün_Qaydalar_və_Əlavə_B,_II-ci_Hissə_–_Qrant_İdarəçiliyi_üzrə_Sorğu_Anketi._Qeyd'>Əlavə B, I-ci Hissə – Layihə Təklifi üçün Qaydalar və Əlavə B, II-ci Hissə – Qrant İdarəçiliyi üzrə Sorğu Anketi. Qeyd: Qrant İdarəçiliyi üzrə Sorğu Anketində gərəkən bütün sənədlərin siyahısı sadalanır. Həmin sənədlərdən hər hansının təqdim edilməməsi ərizənin imtina edilməsilə nəticələnə bilər. Hər iki forma (Əlavə B, I-ci Hissə və Əlavə B, II-ci Hissə) həm də AƏF-nun www.epfound.az veb səhifəsindən endirilə bilər. Ərizəçilər ərizə formalarını formatına ciddi əməl etməli və hər bir bənd/suala cavabları uyğun ardıcıllıqla cavab verməlidirlər. Buna əməl edilməməsi ərizənin imtina edilməsilə nəticələnə bilər. Konsepsiya Sənədində əhatə edilən məlumatlar Tam Ərizə Təklifində dəyişdirilə bilməz. Ərizələr AƏF tərəfindən aşağıdakı pillələr və meyarlar üzərində baxılıb, dəyərləndiriləcək. Konsepsiya Sənədinin qiymətləndirilməsi layihənin tərtibatı və aktuallığını əhatə edir. Konsepsiya Sənədinə aşağıdakı Qiymətləndirmə Cədvəlindəki bölgüyə əsasən 25 xaldan ümumi qiymət verilir. Qiymətləndirmə növbəti kateqoriyalara uyğun altmeyarlar əsasında 1-dən 5-ə qədər ölçü üzrə aparılır: 1 – çox zəif; 2 – zəif; 3 – məqbul; 4 – yaxşı; 5 – çox yaxşı. Konsepsiya Sənədlərinin qiymətləndirilməsi bitdikdə, ərizələrin ümumi qiymətləri əsasında siyahı hazırlanır. İlkin seçilmiş ərizəçilər Tam Ərizə Təklifini təqdim etməyə dəvət edilir. Konsepsiya Sənədinin Qiymətləndirmə Cədvəli: Hissə \| Maksimum Qiymət \| - Layihənin Aktuallığı və Problemin Qoyuluşu/Əsaslandırma \| 15 \| - Layihənin Tərtibatı \| 10 \| Tam Ərizə Təkliflərinin qiymətləndirilməsi aşağıda göstərilən Qiyimətləndirmə Cədvəlində nəzərdə tutulmuş qiymətləndirmə meyarlarına uyğun aparılacaqdır. Qiymətləndirmə növbəti kateqoriyalara uyğun altmeyarlar əsasında 1-dən 5-ə qədər ölçü üzrə aparılır: 1 – çox zəif; 2 – zəif; 3 – məqbul; 4 – yaxşı; 5 – çox yaxşı. Tam Ərizə Təkliflərinin qiymətləndirilməsi bitdikdə, ilkin seçilmiş ərizə təklifləri üzrə ümumi qiymətlərə əsaslanan siyahı hazırlanır. Tam ərizə təklifinin Qiymətləndirmə Cədvəli: Hissə \| Maksimum Qiymət \| - Layihənin aktuallığı və Problemin Qoyuluşu/Əsaslandırma \| 15 \| - Layihənin Məqsədi, Vəzifələri və Gözlənilən Nəticələri \| 15 \| - Layihənin İcrası və Monitorinq Strategiyası \| 20 \| - Layihənin Davamlılığı və Tərəfdaşlıqlar \| 15 \| - Büdcə \| 10 \| - Ərizəçi Haqda Məlumat/Keçmiş Fəaliyyət Göstəriciləri və Təşkilati Qabiliyyət \| 25 \| Hər hansı seçim mərhələdə müvəffəq olmayan bütün ərizəçilər AƏF tərəfindən yazılı şəkildə məlumatlandırılacaqlar. Məhdud imkanlardan irəli gələn səbəblərdən, AƏF, təəssüf ki, imtina qərarına dair daha ətraflı izahat verə bilməyəcək. Qrant Vəsaitlərinin İstifadəsi Qrant vəsaitləri növbəti xərclərin icrası üçün istifadə edilə bilər: - Layihə işçilərinin əmək haqqları, ekspertlərin, təlimçilərin və layihə çərçivəsində digər işçilərin xidmət haqqı və ödənişlər; - layihə işçilərinin nəqliyyat və biznes səfərlərinin xərcləri; - təlim və işçi seminarlar; - materialların dərci xərcləri; - kommunikasiya xərcləri; - inzibati və kommunal xərclər; - texniki avadanlığın alınması. Qrant vəsaitləri yalnız layihə icrasılə birbaşa əlaqədar olan fəaliyyətlər üçün xərclənilməlidir. Qrant vəsaitləri növbəti fəaliyyətlər üçün istifadə edilə bilməz: - Tikinti, avadanlıq/təchizatın yenilənməsi və ya daşınmaz əmlakın satınalması; - Mövcud kəsirin ödənilməsi; - Təhsil üçün fərdi təqaüd, birdəfəlik konfranslar və ya akademik tədqiqat; - Siyasi partiyaların dəstəyi; - Təxribat xarakterli fəaliyyət; - Azərbaycan qanun və qaydalarının pozulmasından və ya onlara riayət edilməməsindən irəli gələn cərimələrin ödənilməsi. Qrantın Məbləği Layihənin ümumi dəyəri 21,000 AZN-dən artıq olmamalıdır. İki və ya daha artıq təşkilatın əməkdaşlıq qrantı halında, ərizəçilər 42,000 AZN-ə qədər məbləğ üçün müraciət edə bilərlər. “İnsan Haqlarının İnkişafı, Demokratikləşmə və Yaxşı İdarəetmə Proqramı” çərçivəsində ümumilikdə 12 qrant ərizələrinin maliyyələşdirilməsi nəzərdə tutulur. AƏF qrant sayının və maliyyələşdirmə səviyyələrinin dəyişdirilməsi ilə bağlı dəyişikliklər və hər hansı və ya heç bir ərizəni maliyyələşdirməklə bağlı qərar haqda hüququ özündə saxlayır. Ərizələrin Təqdimetmə Qaydaları və Əlaqə Məlumatı Doldurulmuş ərizələr (Konsepsiya Sənədləri və Tam Ərizə Təkliflərinin) [email protected] ünvanına yalnız e-poçt vasitəsilə təqdim edilməlidir. E-məktubun mövzusunda "AƏF LTT" və ərizəçi təşkilatın adı göstərilməlidir. Hər bir ərizəçi sənədlərin qəbulunu təsdiq edən məktub alacaq. Yüklü internet ötürüşü və internet bağlantısı ilə problemlər (elektrik təchizat problemləri daxil olmaqla) ərizələrin göndərilməsində çətinlik törədə bildiyindən, ərizəçilərə təkliflərinin təqdimatını son günə saxlamamağı tövsiyyə edilir. AƏF adıçəkilən səbəblərə görə gecikmələrə dair məsul tutula bilməz. Digər vasitələrlə təqdim edilən ərizələr (adi poçt, kuryer xidməti, faks, fərdi ötürmə) imtina ediləcəkdir. [email protected] ünvanı yalnız Konsepsiya Sənədlərinin və Tam Ərizə Təkliflərinin təqdim edilməsi üçün istifadə edilə bilər. Həmin ünvan sualları ünvanlandırmaq üçün istifadə edilməməlidir. Ərizəçilər Konsepsiya Sənədlərini AƏF-a 18 mart, 2014-cü il saat 18:00-a qədər göndərməlidirlər. Həmin tarixdən sonra göndərilən Konsepsiya Sənədləri imtina ediləcəkdir. Tam Ərizə Təkliflərinin təqdim edilməsi üçün son tarix ilkin seçimi keçən ərizəçilərə göndərilən məktubda göstəriləcəkdir. Hazırkı LTT üçün əlaqəli şəxs AƏF Azərbaycan təşkilatının icraçı direktoru, Nailə Həşimovadır. Bu LTT üzrə bütün suallar [email protected] ünvanına yönləndirilməlidir. Suallar AƏF tərəfindən 26 fevral, 2014-cü il tarixinədək qəbul ediləcək. Fond həmin tarixdən sonra fərdi suallara cavab verə bilməyəcək. Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/excel-penceresinin-umumi-gorunusu.html	Excel pəncərəsinin ümumi görünüşü	Excel pəncərəsinin ümumi görünüşü. Qarşınızda Microsoft Excel proqramının elektron cədvəlidir. Pəncərənin yuxarıdakı sətri Sərlövhə sətri adlanır. Onun üzərində adətən redaktorun və açılmış sənədin adı göstərilir. Sərlövhə sətrindən sonra ayrı-ayrı menyu bölmələrindən ibarət olan menyu sətri yerləşir. Hər bir menyu bölməsi Microsoft Excel proqramında işləmək üçün müəyyən əmrlər toplusundan ibarətdir. Yerləşdirmək (Insert) menyusunun üzərində mauzun sol düyməsini basın. Beləliklə, siz işçi kitbında yerləşdirmək üçün müxtəlif obyektlərlə qarşılaşırsınız, məsələn İşçi vərəqi (work sheet), Funksiya (funktion), Qrafik və ya diaqram (chart). Ayrı-ayrı bölmələr altmenyulara aparır. Məsələn, Düzəliş (Edit) menyusunu açın və Doldurmaq (Fill) əmrini seçin. Gördüyünüz kimi altmenyu əlaqəli bölmələrdən ibarətdir. Göstərilən əmrlərin bir çoxu klaviatur alternativinə malikdir. Məsələn, File menyusunda yerləşən Yadda saxlamaq (Save) əmrini Ctrl +S klaviş kombinasiyasının köməyilə də yerinə yetirmək olar- bu o deməkdir ki, Ctrl düyməsi sıxılı vəziyyətdə S düyməsini bassanız Yadda saxlamaq (Save) əmrini yerinə yetirmiş olursunuz.Menyu bölələrində passiv əmrlər boz rənglə göstərilmişdir. Menyunu bağlamaq üçün vərəqin istənilən yerində mauzun sol düyməsini basın. Menyu sətrinin ardınca alətlər lövhəsi gəlir. Belə ki, menyu sətrinin altında Standart və Formatlaşdırma alətlər lövhəsi yerləşir. Hər bir lövhə müəyyən alətlər yığımından ibarətdir. Siz göstərilən alətlər lövhəsindən başqa da istənilən hər hansı bir alətlər lövhəsini seçə və onu öz baxışınıza görə dəyişdirə bilərsiniz. Əlavə alətlər lövhəsini ekrana çağırmaq üçün Görünüş (View) menyusunda – Alətlər lövhəsi (Toolbars) istifadə edilir. Mauzun göstəricisini alətlər lövhəsinə yaxınlaşdırın və kontekst menyunu çağırın. Bunun üçün mauzun sağ düyməsini basın. Gördüyünüz kimi bütün mümkün alətlər lövhələrinin siyahısı açılıb. Adətən alətlər lövhəsi ekranın yuxarı hissəsində yerləşdirilir, lakin siz onu ekranın istənilən hissəsində yerləşdirə bilərsiniz. Mauzun göstəricisini Standart alətlər lövhəsinin sol küncünə gətirin və mauzun düyməsi sıxılı vəziyyətdə onu vərəqin otrasına gətirin. Alətlər lövhəsini geri qaytarmaq üçün sərlövhə sətrində mauzu 2 dəfə basın. Pəncərənin növbəti sahəsi Düstur sətri (Formula Bar) adlanır. Onun üzərində adətən aktiv xanaya daxil edilmiş verilənlər və ya hesabat göstərilir. Ad (Name Box) sahəsi düstur sahəsindən solda yerləşir. O seçilmiş xananı, diaqramın elementlərini göstərir. Microsoft Excelin kitab və işçi vərəqləri. Excel sənədləri kitablar adlanır. Hər bir kitab müvafiq işçi vərəqlərindən ibarətdir, bir qayda olaraq bu vərəqlər əlaqəli məntiqi informasiyadan ibarət olur. Mauzun göstəricisini Standart (Standard) menyusuna yaxınlaşdırın və Yeni (New) əmrini seçin. Beləliklə siz yeni kitab yaratmış olacaqsız. Yeni işçi vərəqi əlavə etmək üçün mauzun göstəricisini vərəqin sərhəddinə gətirin və mauzun sağ düyməsindən kontekst menyunu açın. Açılmış menyu pəncərəsindən Yerləşdirmək (Insert) əmrini seçin. Yerləşdirilmiş işçi vərəqinin Adı dəyişmək (Rename) əmrinin köməkliyi ilə dəyişdirilə bilər. Məsələn, əmrini çağırın və vərəqə «Hesabat» adını daxil edin. Yeni işçi vərəqi əlavə etmək üçün Yerləşdirmək (Insert) menyusundan da istifadə etmək olar. Yerləşdirmək (Insert) menyusunu açın və İşçi vərəqi (Worksheet) əmrini seçin. Hər bir vərəq 65536 sətr və 256 sütundan ibarətdir. Şablonlar Excel sənədlərinin əsasını təşkil edir. Sizin ixtiyarınıza xeyli şablon verilmişdir, belə ki, siz bu şablonların əsasında Excel sənədlərini yarada bilərsiniz. Lakin şəxsi istək əsasında xüsusi sənədlər də yaradıla bilər. Fayl menyusunda Yeni (New) əmrini seçin. Açılmış pəncərədən siz iş üçün istənilən şablon seçə bilərsininz. Sətr və sütunlar. Hər bir Excel sətri sol kənardan sıralanır. Sətrin bütövlüklə qeyd edilməsi üçün sıra nömrəsinin üzərində mauzu basın. Adətən sətirlər müəyyən hündürlüyə malikdir. Əgər istəsəniz sətirlərin hündürlüyünü dəyişə bilərsininz. Bunun üçün Format menyusunda Sətr (Row) altmenyusunu və daha sonra hündürlük (Height) əmrini seçin. Yaranmış dialoq pəncərəsində «25» daxil edin. Gördüyünüz kimi sətrlərin hündürlüyü dəyişdi. Bütün sətrlərin hündürlüyünü dəyişmək üçün sol küncdə yuxarıda yerləşən Hamısını qeyd et (Select All) düyməsini basaraq bütün sətirləri qeyd edin. Sonra mauzun sağ düyməsini hər hansı bir xanada basın və açılmış kontekst menyudan Sətrin hündürlüyü (Row Height) əmrini seçin. Yaranmış dialoq pəncərəsində «15» daxil edin. Mauzun göstəricisini sətrlər arası sərhəddə gətirib mauzun düyməsini sıxmaqla sətrin hündürlüyünü əllə də dəyişmək olar. Format menyusunda Sətr (Row) və sonra Gizlətmək (Hide) əmrini seçin. Bu üsulla qeyd edilmiş sətrləri gizlətmək olar. Excel sütunları vərəqin yuxarı hissəsində 1 və ya 2 hərflə qeyd edilib. 1-dən 26-ya qədər sütunlar A-dan Z-ə qədər hərflərlə növbəti 26 sütun AA və AZ və s. ardıcıllığı şəklində göstərilmişdir. Sütunun bütövlüklə qeyd edilməsi üçün sütunun adında mauzu basın. Adətən sütunlar müəyyən enə malik olur. Sütunun adını qeyd edərək bütün sütunu seçin, mauzun göstəricisini Format menyusuna yaxınlaşdırın və Sütun (Column) altmenyusundan En (Width) seçin. Yaranmış dialoq pəncərəsində «15» daxil edin. Sonunda seçilmiş sütunun eni dəyişir. Bütün sütunların enini dəyişmək üçün sol küncdə yuxarıda yerləşən Hamısını qeyd et (Select All) düyməsini basın və kontekst menyudan Sütunun eni (Column width) əmrini seçib, sonra «10» daxil edin. Format menyusunun Sütun (Column) altmenyusundan Gizlətmək (Hide) əmrini seçin. Beləliklə, qeyd edilmiş sütunlar gizlənir. Əgər daxil edilmiş verilənlər xananın hüdudlarından kənara çıxırsa, sütunun enini artırmaq olar. Bunun üçün kursor müvafiq sütunların sərhəddinə yerləşdirilir və mauz 2 dəfə basın. Nəticədə, sütun lazımi enə malik olur. Məsələn «Təsnifat» sozünü daxil edin. Gördüyünüz kimi, həmin söz xananın hüdudlarından kənara çıxır. Mauzun göstəricisini sütunların sərhəddinə yerlədirib, mauzun düyməsini 2 dəfə basın. Beləlilə, sütun yeni enə malik olur. Xanalar və verilənlərin daxil edilməsi. Excel proqramında verilənlər xanalara daxil edilir. Hər bir xana sütunun adı və sətrin sıra nömrəsi ilə göstərilir. Məsələn, A5 xanası. Xanalar aşağıda sadalanan formatda məlumatlardan ibarət olur: mətn; ədəd; tarix.vaxt; düstur. Gəlin buna sadə bir misalda baxaq. =C10+C11 (verilənləri əvvəlcədən daxil etmək). Gördüyünüz kimi hər bir hesabat «=» işarəsindən sonra daxil edilir. Enter düyməsini basın. Bu klaviş həm verilənləri daxil edir həm də nəticəni göstərir. Xanaya daxil edilmiş ədəd 15 rəqəmdən ibarət ola bilər. Əgər sütun ədədin göstərilməsi üçün çox dardırsa bu zamn ədəd diyez «#» işarəsi şəklində göstəriləcək. Tarix və vaxtın daxil edilməsi üçün müxtəlif formatlar istifadə edilir. Məsələn, C9 xanasına 11:45 daxil edin. Bu verilənlər Excel tərəfindən 12-ə 15 dəqiqə qalmış kimi qəbul olunur. İndi isə növbəti xanaya tarixi daxil edin. 9.11.2000- bu redaktor tərəfindən 9 noyabr 2000-ci il kimi qəbul edilir. Excel tarix və vaxtla işləmək üçün düsturlar da təklif edir. Bütün daxil edilmiş verilənlər düstur sətrində və xanalarda göstərilir. B15 xanasına «-567» rəqəmini daxil edin və Enteri basın. Həmin rəqəm redaktor tərəfindən mənfi ədəd kimi qəbul edilir. «E» simvolu ədədin eksponensial təsvir edilməsi zamanı istifadə edilir. Məsələn, 10 000 000 ədədini daxil edin və Enteri basın. Diqqət edin, verilənlər 1E+0.7 kimi təsvir edilmişdir. Bu o deməkdir ki, vahid 10 üstü 7-yə vurulur. Formatların tə’yini Microsoft Excel redaktoru verilənlər üçün müxtəlif formatlardan istifadə etməyə imkan verir. Bu formatlar verilənlərin daxil edilməsindən əvvəl və sonra istifadə edilə bilər. Xananın formatlaşdırılmasını yerinə yetirmək çox asandır. Xananı qeyd edin, kontekst menyudan Xanaların formatı (Format Cells) əmrini seçin. Açılmış pəncərədən müvafiq formatı seçin, məsələn, Rəqəm (əgər qeyd edilmiş xanada ədəd varsa). Beləliklə siz xanaya rəqəm formatı verdiniz. Digər formatlardan istifadə edək: xananı qeyd edin, mauzün göstəricisini Format menyusuna gətirin və Xanalar (Cells) altmenyusunu seçin. Ədəd (Number) səhifəsində formatlar siyahısında Pul (Currency) formatını seçin. Daha sonra Ədədin kəsr hissəsində rəqəmlərin sayı (Decimal Places) sahəsində 2 ədədini qeyd edin. Və nəhayət xanaya «927» ədədini daxil edin. Gördüyünüz kimi, rəqəm pul formatında təsvir edilmişdir. Digər misal, Fayl menyusunda Açmaq (Open) əmrini seçin və Traininq adlı faylın üzərində mauzu 2 dəfə basın. A2-dən A7-ə qədər diapazonu qeyd edin və kontekst menyudan Xanaların formatı (Format Cells) əmrini seçin, Ədəd (Number) səhifəsində Tarixi (Date) seçin və Tip sahəsində – 14-mar-00 variantını qeyd edib OK –i basın. Diqqət edin, verilənlər necə dəyişdi. 1 deyil 2 və daha artıq xana daxil edilmiş xanalar diapazonunu formatlaşdırmaq üçün, ilk növbədə mütləq həmin diapazon qeyd edilməlidir. Xanaları qeyd edin, sonra mauzun sol düyməsi sıxılı vəziyyətdə kursoru sütun istiqamətində hərəkət etdirin ( ya sətr, ya da sətr və sütun). Bu üsulla siz xanalar diapazonunu qeyd etdiniz. Yenidən Format menyusundan Xanalar (Cells) əmrini seçin. Həmin əmri kontekst menyudan da çağırmaq olar. Avtoformat əmrindən istifadə edərək siz vaxta qənaət edə bilərsiniz. Format menyusunda yerləşən Avtoformat əmrindən istifadə etməklə siz verilənlərə əvvəlcədən müəyyən edilmiş formatları, şrifti, düzlənməni tətbiq edə bilərsiniz. Verilmiş cədvələ usta formatları tətbiq edək. Avtoformat dialoq pəncərəsində «List 2» formatını seçin. Cədvəl formalaşdı. Xanaya daxil edilmiş verilənlərin düzlənməsi. Xanaya daxil edilənlər Formatlaşdırma alətlər lövhəsindəki düymələrin köməkliyi ilə düzlənə bilər. Mauzun göstəricisini Format menyusuna gətirin və Xanalar (Cells) əmrini seçin. Düzlənmə (Aliginment) səhifəsində xanada mətn və rəqəmlərin mövqeyinə nəzarət edilir. Burada 7 üfüqi istiqamətdə və 4 şaquli istiqamətdə düzlənmə variantından hər hansı 1-ni seçmək olar. Xanaya Excel daxil edin, sonra Mərkəzə görə düzlənmə (Center Across Selection) variantından istifadə edin, üfüqi istiqamətdə. Mətnin istiqamətini 45 dərəcə istiqamətində dəyişin. Xanaların formatı (Format Cells) dialoq pəncərəsində OK düyməsini basmaqla əməliyyatı təsdiq edin. Diqqət edin, xanadakı söz mərkəzə görə düzlənib və 45 dərəcə bucaq altında göstərilib. Xanada və ya xanalar diapazonunda verilənlərin düzlənməsindən sonra haşiyələnməni tətbiq etmək olar. Haşiyələnməsi vacib olan xananı qeyd edin, Format menyusunu açın və artıq bizə tanış olan Xanaların formatı (Format Cells) dialoq pəncərəsini ekrana çağırın. Haşiyələnmə (Border) səhifəsində xəttin stili kimi 2qat xətt seçin, Rəng (Color) sahəsində göy rəngi seçin. Sonra Haşiyə variantını seçin, məsələn Xarici (Outline) düyməsinin üzərində mauzun düyməsini basın. Fikir verin, xana haşiyələndi Şərti formatlaşdırma. Şərti formatlaşdırmanı 1 çox verilənlərə, o cümlədən cədvələ tətbiq etmək olar. Məsələn cədvəl satış haqqında yekun məlumatlardan ibarətdir və deyək ki, cədvəl daxilində hər hansı bir qiymətin $10000-dən aşağı düşdüyü halda xananın formatı dəyişsin. Bunu növbəti misalda araşdıraq. E18:E22 xanalar diapazonunu qeyd edin və Format menyusunu seçin. Açılan menyuda Şərti formatlaşdırma (Conditional Formattinq) əmrini seçin. Ekranda eyni adlı dialoq pəncərəsi yaranır. Bu pəncərədə şərt göstərilir. Beləliklə, 1-ci şərt sahəsində Xananın qiymətini (Cell Value is) seçin və şərt kimi böyük və ya bərabərdir 10 000 şərtini göstərin. Format düyməsini basın və pəncərədə qalın (Bold) stilini və Rəng (Color) sahəsində qırmızı rəngi göstərin. Ok-i basmaqla daxil edilmiş şərti təsdiq edin. Gördüyünüz kimi, yerinə yetirilmiş əməliyyatın nəticəsində «Sifarişin cəmi» sütununda qoyulmuş şərtə müvafiq olan qiymətlər qeyd edilib. Xanaların təmizlənməsi və ləğvi. Traninq. xls faylında B11:B14 xanalar diapazonunu qeyd edin. Mauzun göstəricisin Düzəliş (Edit) menyusuna gətirin və bu menyudan Təmizləmə (Clear) əmrini seçin. Sonra Təmizləmə (Clear) altmenyusundan Formatları (Formats) seçin. Nəticədə qeyd edilmiş diapazona tətbiq edilmiş format silinəcək. İndi isə şərh daxil edilmiş F11 xanasını qeyd edin. Bu şərhi silmək üçün xananın kontekst menyusundan Şərhin silinməsi (Delete Comment) əmrini seçin. Əgər siz Təmizləmə (Clear) altmenyusundan Şərh (Comment) əmrini seçsəniz həmin nəticəyə gələ bilərsiniz. B10:B14 xanalar diapazonunu qeyd edin və Təmizləmə (Clear) altmenyusundan Xananın tərkibi (Contents) əmrini seçin. Gördüyünüz kimi xanaya daxil edilənlər pozuldu. Əməliyyatın təkzibi. Verilənlərin uğursuz düzəlişlərindən sonra verilənlər Təkzib (Undo) əmri ilə bərpa edilə bilər. Sadəcə olaraq Düzəliş (Edit) menyusunda Təkzib (Undo) əmrini seçin. Bu əmrin köməkliyi ilə siz son 16 əməliyyatı təkzib edəbilərsiniz. Təkzib (Undo) Standart (Standard) alətlər lövhəsində müvafiq düymə ilə də əvəz etmək olar. İstəyinizə müvafiq olaraq istənilən sayda sonuncu əməliyyatı qeyd edin və 1 dəfəyə hamısını ləğv edin İstifadəçi siyahıları. Tez-tez işçi vərəqində müəyyən ardıcıllıqlığı təkrar etmək lazım gəlir. Belə tip verilənlərin daxil edilməsini asanlaşdırmaq üçün Microsoft Excel redaktorunda İstifadəçi siyahıları istifadə edilir. Belə siyahını yaratmaq üçün Xidmət (Servis) menyusunda Parametrlər (Options) əmrini seçin. Ekranda bir sıra səhifələrdən ibarət olan Parametrlər (Options) pəncərəsi açılacaq. İstifadəçi siyahıları (Custom Lists) səhifəsində mövcud siyahılar göstərilmişdir. Şəxsi siyahınızı yaratmaq üçün Yeni siyahını (New Lists) seçin və Siyahının elementləri (Lists entries) sahəsində mauzu basın. Ardıcıl olaraq qiymət, say, vergi, kurs, gəlir sözlərini daxil edin və Əlavə et (Add) düyməsini sıxmaqla yeni siyahını mövcud siyahılar sırasına əlavə edin. Beləliklə siyahı yarandı. Bu siyahıdan istifadə edək. Xanaya yeni siyahının elementlərindən hər həansı birini daxil edin və doldurma işarəsini çəkin çəkin. Gördüyünüz kimi qalan xanalara siyahının elementləri köçürülüb. İstifadəçi siyahıları mövcud xanalar diapazonunun qeyd edilməsi ilə də idxal edilə bilər. Verilənləri idxal etmək üçün, ilk növbədə gələcək siyahının verilənləri yerləşən xanalar diapazonunu qeyd edin (göstər A1:D1 Traninq.xls faylında). Parametrlər (Options) dialoq pəncərəsində İstifadəçi siyahıları (Custom Lists) səhifəsinə keçin. İdxal (İmport) düyməsini basmaqla qeyd edilmiş verilənləri yeni siyahıya əlavə etmiş olursız. Verilənlərin surətnin çıxarılması, kəsilməsi və yerləşdirilməsi. Düzəliş (Edit) menyusunda yerləşən verilənlərin surətinin çıxarılması, kəsilməsi və yerləşdirilməsi əmrləri verilənlərin və formatların surətinin çıxarılması, kəsilməsi və yerləşdirilməsi üçün vacibdir. Növbəti misala baxaq: Traninq.xls faylında D2: D7 xanalar diapazonunu qeyd edin və Düzəliş (Edit) menyusunda Kəsmək (Cut) əmrindən istifadə edin və ya sadəcə olaraq Alətlər lövhəsində Kəsmək (Cut) düyməsini basın. Sonra bu verilənlərin yerləşdirilməsi vacib olan diapazonu qeyd edin və Düzəliş (Edit) menyusunda Yerləşdirmək (Paste) əmrini icra edin. Gördüyünüz kimi verilənlər işçi vərəqində göstərilmiş yerə yerləşdirilib. Yenidən I2:I7 diapazonunda verilənləri qeyd edin, mauzun sağ düyməsindən kontekst menyunu çağırın və açılmış menyu səhifəsində Surəti çıxarmaq (Copy) əmrini icra edin. Surəti çıxarılmış diapazonu G2: G7 diapazonuna yerləşdirin. Bunun üçün sadəcə olaraq G2 xanasını qeyd edin. Yerləşdirmək əmrini Ctrl+V düymələrinin alternativi ilə əvəz edin. Beləliklə verilənlər yenidən G2: G7 diapazonundadır. Yerləşdirmək əmri surəti çıxarılmış xanalardan hər şeyi: qiymətlər, formatlar və şərhləri yerləşdirir. Müəyyən elementlər yerləşdirmək üçün Düzəliş (Edit) menyusunda Xüsusi yerləşdirmə (Paste Spesial) əmri istifadə edilməlidir. Xanaların asılılığının izlənməsi. Əgər siz böyük işçi vərəqləri ilə işləyərkən bilmək istəyirsinizsə ki, verilənlər çoxluğu necə təşkil edilib, onda xanaların izlənməsindən istifadə edin. Gəlin bunu aşağıdakı misal üzərində araşdıraq. B3-ə 78, C5-ə =B3+5 düsturunu, F10-a =B3+C5 düsturunu, A5-ə B345 düsturunu, G5-ə = F10+22 düsturunu, H1-ə F10+A5 düsturunu daxil edin. İndi isə vərəqdə verilənlər fə düsturların necə əlaqədar olduğunu araşdıraq. A5 xanasında mauzu basın və Xidmət (Tools) menyusunda Yoxlama (Auditinq) əmrini seçin. Sonra Asılı xanaların izlənməsi (Trace Dependents) və daha sonra Təsiredici xanaların izlənməsi (Trace Presendents) əmrlərini seçin. Vərəqdə yaranan oxlara fikir verin. Qeyd edilmiş 3510 qiyməti V3 xanasında yerləşən 78 qiymətindən asılı vəziyyətdədir. H1 xanasında yerləşən 3671 qiyməti üçün təsiredici vəziyyətdədir. F10 xanasında olan qiymət haqqında nə demək olar? Onun hansı xana üçün təsiredici olduğunu müəyyən edək. Asılı xanaların izlənməsi (Trace Dependents) əmrini seçin. Beləliklə bizə məlum oldu ki, 161 qiyməti müvafiq olaraq G5 və H1 xanalarında yerləşən 165 və 3671 qiymətləri üçün təsiredicidir. Sənədin strukturlaşdırılması. İşçi vərəqin hər hansı bir hissəsinin strukturunun yaradılması üçün mütləq konkret verilənlər sahəsini qeyd edin. Verilənlər (Data) menyusundan Qrup və struktur (Group and Outline) altmenyusunu və daha sonra Qruplaşdırma (Group) əmrini seçin. Yaranmış dialoq pəncərəsində Sütunlar (Columns) qeyd edin. OK-i basın. Sənədin görünüşünün necə dəyişdiyinə fikir verin. «-» işarəsini basın, gördüyünüz kimi qeyd edilən sütunla gizlədilib. Sütunların yenidən görsənməsi üçün «+» işarəsini basın. Strukturun silinməsi üçün müvafiq sütunları qeyd edinVerilənlər (Data) menyusunda Qrup və struktur (Group and Outline) altmenyusunu seçin və sonra Qruplaşdırmanın ləğvi (Ungroup) əmrini icra edin. Gördüyünüz kimi qruplaşdırma ləğv edildi Düsturların istifadəsi. Düstur-xanaya daxil edilən riyazi əməliyyatlar ardıcıllığıdır. Düsturlar sadə və qısa, ya da mürəkkəb və uzun ola bilərlər. Misal üçün işçi vərəqində xana qeyd edin və düstur sətrində mauzu basın. «=» işarəsini daxil edin, belə ki, hər bir düstur «=» işarəsindən başlanır. Sonra 300+700 daxil edib, Enteri basın – gördüyünüz kimi, xanada düsturun nəticəsi kimi 1 000 ədədi yarandı. Ən sadə cəbri əməliyyatlar vəziyyət sətrinin kontekst menyusundan yerinə ytirilə bilər. Ən çox istifadə edilən əməliyyatlar «+» toplama, «-» çıxma, «/» bölmə, «» vurma, «^» qüvvətə yüksəltmə, «%» faizdir. S26:S29 diapazonunu qeyd edin, vəziyyət sətrində mauzun sağ düyməsini basaraq kontekst menyunu çağırın və ədədi orta əməliyyatını seçin. Beləliklə nəticə vəziyyət sətirdə görsənir. Avtotoplama funksiyasından istifadə edin. S30 xanasını qeyd edin və alətlər lövhəsində yunan hərfi siqma şəklində təsvir edilmiş Avtotoplama düyməsini basın. Verilənlərin qəbul edilməsi üçün bu düyməni təkrarən basın. Gkranda sütun verilənlərinin cəmi yaranacaq. Növbəti misal. E25 xanasına 800, F27 xanasına isə 69 daxil edin. G27 xanasını qeyd edin və «=» daxil edin. 800 ədədini yazmaq əvəzinə E25 xanasında mauzu basmaq kifayətdir, sonra «+» işarəsini daxil edin və F27 xanasında mauzu basın. İndi isə cəmin alınması üçün Enter düyməsini basın. 800 ədədini 950 ilə əvəz edib Enteri basın. Gördüyünüz kimi Exsel avtomatik olaraq nəticəni dəyişdi. Hər bir düsturun surəti çıxarıla bilər. S26-nın yanındakı xanada mauzu basın, düstur sətrində «=» işarəsi daxil edin və yenidən S26 xanasında mauzu basın. Ədədin yaranmasından sonra qüvvətə yüksəltmə işarəsini və 3 rəqəmini daxil edin. Enteri basın. Xanada nəticə alındı. Yəni 24 ədədinin 3 əsasdan qüvvəti hesablandı. İndi isə düsturun surətinin çıxarılması əməliyyatını digər qalan xanalar üçün də yerinə yetirin. Bunun üçün V26 xanasında mauzu basın və mauzun göstəricisini xananın aşağı sağ küncünə gətirin. Gördüyünüz kimi göstəricinin işarəsi dəyişdi. Nəhayət mauzun düyməsi basılı vəziyyətdə xananı bütün verilənlər sırası boyunca çəkin. Beləliklə düstur digər verilənlər üçün də tətbiq edildi. Gəlin bunu yoxlayaq. Məsələn B27 xanasını qeyd edin və düstur sətrinə fikir verin. Gördüyünüz kimi 42875 ədədi S27 xanasının qüvvətə yüksəldilməsi nəticəsində alınıb. Düstur redaktoru ilə işləmək üçün düstur sətrində «=» işarəsini basın, sonra verilmiş düstur siyahısında Digər funksiyaları (More Functions) seçin. Gördüyünüz kimi, bütün funksiyalar kateqoriyalar üzrə birləşdirilib. Vərəqdə hər hansı bir xananı qeyd edin. Riyazi və triqonometrik funksiyalar kateqoriyasında mütləq qiyməti «AVS» seçin. Yaranmış xanada D27 xanasının qiymətini daxil edin OK-i basın. Nəticədə «-55» ədədinin mütləq qiyməti yaranacaq. Ssenarilər dispeçeri. Mürəkkəb məsələlərlə iş zamanı Ssenarilər dispeçeri istifadə edilir. Burada dəyişənlər çoxluğunu daxil etmək vacibdir (32-ə qədər). «Exercises» faylını açın. Xidmət (Tools) menyusundan Ssenari (Scenarios) əmrini çağırın. Ssenarilər dispeçeri (Scenario Manager) dialoq pəncərəsində Əlavə et (Add) düyməsini basın və ssenarinin adını «database 1» yazın. Dəyişən xanalar (Changing Cells) sahəsində C5:C9 diapazonunu göstərin və Ok-basın. Bu sizin dəyişmək istədiyiniz xanalardır. Ssenarisinin qiymətləri (Scenario values) pəncərəsi yaranacaq. Belə ki, burada verilənlər bazasının 1-ci variantında göstərilənlərdən fərqli verilənləri daxil etmək lazımdır.Hələlik heç bir dəyişiklik etməyin və Əlavə et (Add) düyməsini basın. İkinci ssenarinin «database 2» yaradılması üçün OK-i basın. 4 əvəzinə 2 və 7-nin əvəzinə vahid daxil edin Əlavə et (Add) düyməsini basın. Ssenarilər dispeçeri (Scenario Manager) pəncərəsinə qayıdaraq, siz təşkil edilmiş ssenarilərin adını görəcəksiz. «database 2» qeyd edin və Göstərmək (Show) klavişini basın. Beləliklə, cari verilənlər bazasının əvəzinə yeni verilənlər bazası yarandı. Parametrlərin seçilməsi. Parametrlərin seçilməsi (Goal seek) əmrinin köməyi ilə istənilən nəticəni verən qeyri məlum qiyməti tapmaq olar. F14 xanasını qeyd edin və düstur sətrində gəlirin hesablanması üçün düsturu daxil edin, yəni «=» işarəsindən sonra =B14C14E14(1-D14) daxil edin və Enter-i basın. Nəticədə biz gəlir kimi 960 qiymətini aldıq. Gəlir göstərilmiş xananı qeyd edin. Məmulatın qiymətini dəyişmək yolu ilə istədiyimiz nəticəni almağa cəhd edək. Servis «Tools» menyusunda Parametrlərin seçilməsi (Goal seek) əmrini seçin. Eyni adlı pəncərədə Qiymət (To value) sahəsində istədiyimiz gəlir qiyməti kimi 1500 göstərin, Xananı dəyişərək (By changing cell) sahəsində isə məmulatın qiyməti xanasını qeyd edin, Ok düyməsini basın. Beləliklə, biz aldıq ki, gəlirin 1500 olması üçün məmulatın qiyməti neçə olmalıdır. Siyahının analizi üçün filtirlərin istifadə edilməsi. Filtrasiya seçimin şərtlərinə cavab verən sətirlərin göstərilməsi üçün çox münasibdir. Filtrasiya yalnız seçimin şərtlərinə cavab verən sətirləri göstərir, yerdə qalan sətirlər isə görsənmir. B5-dən F15-ə qədər sətri qeyd edin, Verilənlər (Data) menyusundan Filtr (Filter) altmenyusunu və sonra Avtofiltr (Auto filter) əmrini qeyd edin. Qeyd edilmiş sətirdə avtofiltrin düymələri yaranır. D5 xanasında avtofiltr düyməsini basın və 1,61 qiymətini seçin. Beləliklə, ekranda yalnız seçilmiş şərtə cavab verən sətirlər görsənəcək. Bütün sətirlərin göstərilməsi üçün Verilənlər (Data) menyusundan Filtr (Filter) altmenyusunu və sonra Hamısını göstər (Show All) əmrini seçin. Gördüyünüz kimi bütün sətirlər bərpa olundu. Avtofiltr (Auto filter) əmrini təkrar basmaqla Avtofiltri ləğv etmək olar. Verilənlərin nizamlanması. Excel nizamlama üçün müxtəlif üsullar təklif edir. Siz sətr və ya sütunları artma və ya azalma sırası ilə nizamlaya bilərsiniz. Nizamlamanı yerinə yetirmək üçün ilk növbədə lazımi xanalar diapazonunu qeyd edin. Məsələn, B5:F15 diapazonunu qeyd edin və Verilənlər (Data) menyusunda Nizamlama (Sort) əmrini seçin. Yaranmış Nizamlama (Sort) dialoq pəncərəsində mütləq nizamlamanın tipini göstərin, məsələn, Artma sırası ilə (Ascending) və OK-i basın. Gördüyünüz kimi, verilənlər sütunu artma sırası üzrə nizamlandı Mümükün qiymətlər. Daxil edilənlərin bəzi şərtlərə uyğun gəlməsi üçün Mümükün qiymətlər (Validation) əmrindən istifadə etmək lazımdır. Şərtin yoxlanılmasından əvvəl mütləq şərtin daxil ediləcək xanalar diapazonunu qeyd edin. Verilənlər (Data) menyusunda Mümükün qiymətlər (Validation) əmrini seçi. 1-ci Sazlama (Setting) səhifəsinin (Allow) sahəsində daxil ediləcək verilənlərin tipini göstərmək lazımdır. Məsələn, Tarix (Date), Verilənlər (Data) sahəsində arasında (Between) şərtini seçin, sonra başlanğıc tarix kimi 01.09.2000 il, son tarix kimi 05.05.2001 ili müvafiq olaraq (Start date) (End date) sahələrinə daxil edin. Növbəti Daxil etmək üçün mə’lumat (Input message) səhifəsinə keçin. Burada istifadəçiyə izahat göstərmək olar. Sərlövhə (Title) sahəsində İzahat və məlumat (Input message) sahəsində «Tarix daxil edin» frazasını daxil edin. Və sonuncu Səhv haqqında məlumat (Error alert) səhifəsində verilənlərin düzgün daxil edilmədiyi təqdirdə verilənlərin səhv olduğu haqda məlumat göstərilir. Məlumat stili kimi «Warning»-i seçin, Sərlövhə (Title) sahəsinə «Fikir verin» sözlərini, Səhv haqqında mə’lumat (Error message) sahəsinə isə «Daxil olunanlar düz deyil»daxil edin. Ok-i basın. Diqqət edin, mauzun göstəricisini şərt daxil edilmiş xanalara yaxınlaşdırdıqda, İstifadəçi üçün izahat görünür. İndi isə qoyulmuş şərtdən kənara çıxan hər hansı bir tarixi daxil edin, məsələn, 15.06.2000. Gördüyünüz kimi, ekranda səhv haqqında məlumat yarandı. Diaqram və qrafiklər. Diaqram və qrafiki qurmazdan əvvəl, mütləq diaqrama daxil olan sətr və ya sütun verilənlərini qeyd etmək lazımdır. B3:B6 verilənlər diapazonunu qeyd edin və Standart alətlər lövhəsində verilənlər diapazonunu qeyd edin. Diaqram (Chart Wizard) düyməsini basın. Standart tiplər (Standatd Types) səhifəsində Çevrəvari diaqram (Pie) seçin və 1-ci sırada mərkəzi diaqramı qeyd edin. Növbəti pəncərəyə keçmək üçün İrəli (Next) düyməsini basın. İrəli (Next) düyməsinin təkrar basılmasndan sonra diaqrama ad verilməsi təklif olunur. Diaqramın adı (Chart title) sahəsində diaqrama Test pie adı verək. Yenidən İrəli (Next) və sonra Son (Finish) düymələrini basın. Yerinə yetirilmiş əməliyyatlar nəticəsində işçi vərəqində seçilmiş diaqram yaranacaq. Mausun düyməsi basılı vəziyyətdə diaqramı pəncərənin istənilən digər hissəsinə yerləşdirin. Çevrəvari diaqramın ayrı-ayrı hissələri müstəqil sahələrdir. Bu hissələrdən hər hansı birini qeyd edin və mausun düyməsi basılı vəziyyətdə qeyd edilmiş hissəni diaqramdan ayırın. Diaqramı bütövlüklə qeyd edin və kontekst menyudan Verilənlərin formatlaşdırılması (Format data series) əmrini seçin. Eyni adlı diaqram pəncərəsinin Verilənlərin qeydi (Data labels) səhifəsində Faizlə göstər (Show percent) variantını seçin və OK-i sıxmaqla əmri təsdiq edin. Fikir verin verilənlərin faiz asılılığı göstərilmişdir. Əlavə qiymətlərin daxil edilməsi üçün verilənləri qeyd edib Surətini çıxarıb (Copy) və diaqrama Yerləşdirmək (Paste) kifayətdir. Diaqramı ləğv etmək çox asandır. Bunun üçün diaqramı qeyd edib, klaviaturada olan Delete klavişini basmaq kifayətdir. Kitabın yaradılması, açılması və bağlanması. Menyu sətrindən Fayl bölməsini seçin. Açılmış menyu səhifəsində Bağlamaq (Close) əmrini seçin. Yerinə yetirilmiş əməliyyat nəticəsində cari kitab bağlanacaq. Kitabı bağlamazdan əvvəl verilənləri saxlamaq məsləhətdir. Yeni işçi kitabının yaradılması üçün Standart alətlər lövhəsində olan Yeni (New) düyməsindən də istifadə etmək olar. Standart alətlər lövhəsində Yeni (New) düyməsini basın. Gördüyünüz kimi yeni sənəd yarandı. Yadda saxlanılmış fayllara baxmaq üçün alətlər lövhəsində Açmaq (Open) düyməsini basın. Nəticədə Exsel redaktorunda yaradılmış faylların siyahısı açılacaq və siz bu siyahıdan istədiyiniz faylı ekrana çağıra bilərsiniz. Bağlamaq (X) düyməsi də həmçinin baxılan faylı bağlayır. Redaktorun pəncərəsinin yuxarı sağ küncündə yerləşən bu düyməni basmaqla kitabı bağlayın. Gördüyünüz kimi, redaktorun pəncərəsi boşaldı. Redaktorun özünü bağlamaq üçün Fayl menyusunu açın və Çıxış (Exit)əmrini seçin. İşçi kitabın yadda saxlanılması. Exsel kitabının yadda saxlanılması üçün Fayl menyusunu açın və Yadda saxlamaq (Save) əmrini seçin. Açılmış eyni adlı dialoq pəncərəsinin Faylın adı (File Name) sahəsində faylın adını «Test» yazın, menyu sətrindən Xidmət (Tools) düyməsini basın. Açılmış menyu səhifəsindən Ümumi parametrləri (General options) -u seçin. Nəticədə Yadda saxlamanın parametrləri (Save options) dialoq pəncərəsi yaranacaq. Burada Faylın açılması üçün parol (Password to open) və Dəyişikliklərin daxil edilməsi üçün parol (Password to modify) daxil etmək olar. Təkzib (Cancel) düyməsini basın. Siz yenidən Yadda saxlama (Save) pəncərəsinə qayıdacaqsınız. Yadda saxlama (Save) düyməsini basın və ya sadəcə olaraq Enter –i basın. Sərlövhə sətrində kitabın adının necə dəyişdiyinə fikir verin. İstəyinizə müvafiq olaraq Fayl menyusunda Hansı adla yadda saxlamaq (Save As) əmrindən istifadə edərək həmin faylın surətini yaratmaq olar. Fayla bəzi dəyəişikliklər daxil edin. Alətlər lövhəsində Yadda saxlama (Save) əmrini seçin, faylın adı sahəsinə yeni ad yazın. Beləliklə siz faylın surətini yaratmış oldunuz. Sənədə baxış recimi, səhifənin parametrləri və çapı. Sənədi çap etməzdən əvvəl həmin sənədi Sənədə çapdan əvvəl baxış (Print Preview) reciminin köməyi ilə gözdən keçirmək tövsiyyə olunur. Sənədə çapdan əvvəl baxış (Print Preview) düyməsini basın və sənədinizin necə görünəcəyinə baxın. Bağlamaq (Close) düyməsini basmaqla işçi sahəsinə geri qayıtmaq olar. İşçi vərəqin görünüşünə fikir verin. Qırıq xətlə vərəqin sərhəddi göstərilmişdir. Bu əməliyyat yalnız müvafiq sahənin aktivləşdirilməsi zamanı baş verir. Bunun üçün Xidmət (Tools)menyusunu seçin və açılmış menyu pəncərəsində Parametrlər (Options) əmrini seçin. Yaranmış Parametrlər (Options) dialoq pəncərəsinin Görünüş (View) səhifəsində Səhifələrin bölgüsü (Page breaks) sahəsinin aktivləşdirin. Belə ki, yalnız bundan sonra işçi vərəqində qırıq xətlər yaranır. Vərəqin ölçüsü müvafiq sazlamalarla yerinə yetirilir., məsələn sahənin seçilməsi, vərəqin ölçüsü və s. Fayl menyusundan Çap (Print) əmrini seçin. Açılmış dialoq pəncərəsində Səhifələri (Pages) qeyd edin və 1-5 diapazonunu göstərin. Surətlərin sayı (Number of copies) sahəsində 2 daxil edin. Xüsusiyyətlər (Poperties) düyməsini basmaqla A4 farmatlı vərəq seçin. Beləliklə OK-i basdıqdan sonra 1-dən 5-ə qədər vərəqlər 2 nüsxədə çap ediləcək. Səhifənin parametrləri ilə işləmək üçün Fayl «File» menyusunda Səhifənin parametrləri (Page setup) əmrini seçin. Yaranmış dialoq pəncərəsinin Səhifə (Page) səhifəsində Kitab (Portrait) istiqamətini qeyd edin və Vərəqin ölçüsü (Paper size) sahəsində A4 formatını seçin. Növbəti Haşiyəyə (Margins) səhifəsinə keçin. Yuxarı sahə (Top) üçün 2 sm, Aşağı sahə (Bottom) üçün 2 sm, Sol sahə (Left) üçün 2,5 sm, Sağ sahə (Right) üçün 1 sm müəyyən edin. Yuxarı və aşağı kalontitullar (Header/Footer) bölməsində Xüsusi kalontitul (Custom Header) düyməsini basın, gördüyünüz kimi, dialoq pəncərəsi yarandı. Burada kalontitul kimi istifadə ediləcək ifadələrin daxil edilməsi vacibdir. Sol bölməni (Left selection) qeyd edin və klaviaturadan «Bakı ETM» sözlərini daxil edin, sonra alətlər lövhəsində soldan 2-ci düyməni basmaqla səhifənin nömrəsini daxil edin. Nəhayət sonuncu 3-cü sahədə, yəni Sağ bölmədə (Right selection) səhifələrin ümumi sayını göstərmək üçün 3-cü düyməni basın. Yerinə yetirilən əməliyyatların təsdiqi kimi OK-i basın. Mausun göstəricisini Sənədə çapdan əvvəl baxış (Print Preview) düyməsinə yaxnlaşdırın və basın. Baxış (Print Preview) pəncərəsində siz quraşdırılmış kalontitulları görürsüz. İşçi vərəqin formalaşdırılması. Verilənlər cədvəlinə diqqət edin. V22 xanasına 1 neçə sətirdən ibarət olan ifadə yazılmışdır. Bu effekt Xanaların formatlaşdırılması (Format cells) dialoq pəncərəsinin Düzlənmə (Alignment) səhifəsində Mətni keçirmək (Wrop Text) sahəsinin aktivləşdirilməsi ilə həyata keçirilir.. B20:D24 diapazonunu qeyd edin və kontekst menyudan Xanaların formatlaşdırılması (Format cells) əmirini çağırın, Şrift (Font) səhifəsinə keçin və sadalanan şriftlərin siyahısından hər hansı birini seçin, şriftin ölçüsünü 14-ə dəyişin və Qalın maili stili (Bold italic) seçin OK-i basın. B19:D19 diapazonunu qeyd edin, Formatlaşdırma alətlər lövhəsində haşiyə düyməsini basın və qeyd edilmiş fraqment üçün 2 qat xətti seçin. İndi isə B20:D20 diapazonunu qeyd edin, Xanaların formatlaşdırılması (Format cells) pəncərəsinin Naxışlar (Pattern) bölməsində bənövşəyi rəngi qeyd edin, B22:D22 və B24:D24 diapazonlarını da müvafiq olaraq formalaşdırın. Cədvəlin görünüşünün necə dəyişdiyinə fikir verin. Yerləşdirmək (Insert) menyusunda Hiperəlaqə (Hyperlink) əmrini seçin. Hiperəlaqənin yerlşdirilməsi (Insert Hyperlink) pəncərəsində «WWW.BSTC.AZERI.COM» daxil edin və OK-i basın. Aktiv xanada yaranan əlaqəyə diqqət edin. Bu hiperəlaqəni basmaqla siz Bakı Elmi-Tədris Mərkəzinin web- səhifəsini açmış olursunuz. İşçi kitabın mühafizəsi. İşçi vərəqinə daxil edilənlərin mühafizəsi üçün menyu sətrindən Xidmət (Tools) bölməsini seçin. Açılmış menyu səhifəsindən Mühafizə (Protection) altmenyusunu və sonra Vərəqin mühafizəsi (Protect Sheet) əmrini seçin. İşçi vərəqinə daxil edilən bütün verilənlərin mühafizəsi üçün açılmış dialoq pəncərəsində 3 variantın 3-nü də saxlayın. Dialoq pəncərəsinin Parol (Password) sahəsində BSTC daxil edin. Ok- basın və Parolun təsdiqi (Confirm Password) pəncərəsində həmin sözü təkrar edin. Bləliklə işçi vərəqi mühafizə olunub. İşçi vərəqində qiymətləri dəyişdirməyə və ya yeni verilənlər daxil etməyə cəhd edin. Gördüyünüz kimi heç bir dəyişiklik etmə mümkün deyil. İşçi kitabın mühafizəsi üçün Mühafizə (Protection) altmenyusunun İşçi kitabın mühafizəsi (Protect Workbook) əmri istifadə edilir. Yaranmış dialoq pəncərəsinin Parol (Password) sahəsində Bak.ETM daxil edin . Parolun təsdiqi (Confirm Password) pəncərəsində Bak. ETM-ni təkrar edin. Artıq Kitab mühafizə olunub. İndi siz dəyişiklikləri yalnız xanalara daxil edə bilərsiniz, lakin kitabın strukturu dəyişməz qalır. Mausun göstəricisini işçi vərəqlərin siyahısına gətirin və mausun sağ düyməsindən kontekst menyunu çağırın. Gördüyünüz kimi artıq vərəqin ləğv edilməsi, adının dəyişdirilməsi, yeni vərəqin yerləşdirilməsi əmrləri işləmir. Mühafizə (Protection) əmrinin ləğvi Mühafizənin ləğvi (Unprotect workbook) əmrinin köməyilə həyata keçirilir. Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/asagdak-yollarla-muraciet-ede-bilerik.html	Aşağıdakı yollarla müraciət edə bilərik	Microsoft Word Windows-un üzərində çalışa bilən, lakin ayrıca Office proqram paketi daxilində olan söz, qrafik imkanları ilə zəngin mətn proqramıdır. Bu proqramın bir neçə versiyası var – 2000,2003, 2007,2010, ancaq bizim istifadə etdiyimiz 2007 versiyasıdır. Word proqramı digər adlara görə də tanınır. 1. Microsoft Word 2. MS Word 3. Winword Word proqramının elementi işarəsi W, uzadılmış fayl növü Doc və ya DOT adlanır. Proqramda çoxhəcmli kitab səhifələrinin avtomatik nömrələn- məsi, səhifələrin sütunlara ayrılması, mətnin bir səhifədən digər səhifəyə daşınması, sadə fiqurların, bəzəkli fontların və şəkillərin tətbiq olunması, sadə və mürəkkəb cədvəllərin işlənməsi və s. kimi əmrlərdən asanlıqla istifadə edə bilərik. Proqrama aşağıdakı yollarla müraciət edə bilərik: 1. Start.........All Programs........... Microsoft Word 2. Start........Run...................... WinWord 3.Desktop üzərində sağ düymə…….New….Microsoft Office Word Document-lə sənədi yaradıb üzərində sol düyməni iki dəfə vurmaqla. Word-dən çıxmağın yolları: 1. Office Button Exit word əmrini seçməklə 2. Control Menyu (İdarəetmə menyusundan) Close (bağla) əmrini seçməklə və ya ALT + F4 3.Pəncərənin yuxarı sağ küncündəki Close düyməsini sıxmaqla (X) Word pəncərəsinin ümumi quruluşu aşağıdakı kimidir. Title bar....başlıq çubuğu. Burada poqramın adı yerləşir.Bu bölümdə həmçinin Office Button(Offis düymələri) və Customize Quick Access Toolbar(Alətlərə sürətli müraciət yolları) yerləşir.Bu bölümü ribbon zolağından aşağıda yaxud yuxarıda yerləşdirə bilərik.Bunun üçün aşağıdakı yollara müraciət olunur: 1.Panel bar üzərində mouse-nin sağ düyməsi→Show Quick Access Toolbar Below(Above) the Ribbon 3.Word Options→Customize→ Show Qhuick Access Toolbar Below the Ribbon 2. Menu bar....siyahılar, menyular çubuğu (7 əsas menyu var). Məs: Home, İnsert,Page Layout və s Qeyd:Menyulara daxil olmağın bir neçə yolu var:İstənilən menyu üzərində mausun sol düyməsini bir dəfə vurmaqla;Mausun diyircəyi;Alt ,F10 və F6 düymələri vasitəsilə. 3.Ribbon-Lentlər zolağı(bu bölümü bir neçə yolla görüntüyə gətirib,itirə bilərik:Panel bar üzərində sağ düymə→Minimize the Ribbon; Customize Quick Access Toolbar→Minimize the Ribbon; ( Ctrl+F1) 4. Horizontal ruler......üfüqi xətkeş 5. Vertical ruler....şaquli xətkeş 6. Horizontal scroll bar......üfüqi sürüşdürmə çubuğu(bu bölümün görüntüyə gəlməsi üçün səhifənin faizi 160%-dən çox olmalıdır.) 8. Show Text Boundaries.............mətn sahəsi. Mətn sərhəddini görüntüyə gətirmək üçün Panel bar üzərində sağ düymədən -Customize Quick Access Toolbar Tools — Advanced — Show Text Boundaries aktivləşdirilir. 1.Title bar 2. Menu bar 3.Ribbon 4. Horizontal ruler 6. Horizontal scroll 7 77.Status bar 5.Vertical ruler 8. Show Text Boundaires 9. Status bar..........vəziyyət çubuğu, aşağıdakı komandalar yerləşir. 1. Page - Kursorun yerləşdiyi səhifə nömrəsi 2. Fayldakı səhifələrin sayı 3. Kursorun yerləşdiyi səhifənin sıra nömrəsi 4. Words – sözlərin sayı 5. Dil bölümü 6. Print Layout → çap görünüşü QEYD 1: Word sənədinin normal görünüşü Print Layout - dur. Qeyd 2: Page,Words,Languages və s. bölümləri status bölümü üzərində sağ düymədən görüntüyə gətirib,yaxud görüntüdən itirə bilərik. Full Screen Reading → tam, dolu ekranda ikili səhifə görüntüsü 2. Web Layout → internet görünüşü 3. Outline → kənarxətli. Bu rejimdə işləmək üçün sənəddə başlıqlar olamlıdır. 4.Draf→Qaralama,eskiz formasında görünüş 9. Zoom → miqyas, səhifənin faizlə ölçüsünü dəyişir, lakin standart səhifə ölçüsü 100% - dir.(Səhifənin faizini max 500%,min 10%artırıb ,azalda bilərik.) QEYD 2: Hər hansı sözü seçmək üçün → mausdan və ya Ctrl + Shift + →, Ctrl + Shift + ← düymələrindən istifadə olunur.Sözü süçmənin ən asan yolu istənilən söz üzərində durub mouse-nin sol doyməsini iki dəfə vurmaqdır.Kursorun olduğu yerdən mətnin sonuna qədər olan sahəni seçmək üçün Ctrl→Shift→End,kursorun olduğu yerdən mətnin başlanğıcına qədər olan sahəni seçmək üçün Ctrl→Shift→Home,düzbucaqlı bir sahəni seçmək üçün kursoru sahənin başlanğıcında yerləşdirib Ctrl→Shift→F8 düymələrindən istifadə edilir. QEYD 3: Sətri seçmək üçün → mausdan və ya sətrin sonunda durub Shift + Home, sətrin əvvəlində durub Shift + End düymələrindən istifadə olunur. OFFICE BUTTON New (Ctrl + N qısa yolu) → yeni. Yeni bir sənəd yaratmaq. Yeni bir sənəd yaratmaq üçün Office buttons → New →Blank document seçməliyik. Open (Ctrl + O) → açmaq. Kompyuterin yaddaşında və ya daşıyıcıda olan əvvəlcədən yazılmış hər hansı bir Word sənədini açmaq üçün istifadə olunur. 3. Save (Ctrl + S) → yaddaşa vermək. İşlədiyimiz faylları yaddaşa vermək üçün istifadə olunur. Hər hansı bir Word sənədini yaddaşa vermək üçün Office button → Save → Navigation Pane bölümündən hansı bölümə yaddaşa vermək istəyiriksə həmin yeri seçib (məs: My documents) → File namebölümündən yaddaşa vermək istədiyimiz sənədin adını dəyişib → Save komandasını vururuq. 4. Save As (F12) → fərqli yaddaş. Hər hansı bir sənədi bu komanda ilə də yaddaşa verə bilərik. Save as komandasının Save komandasından əsas fərqi Save əmri ilə sənədin yerini və adını yalnız bir dəfə seçmə imkanımız olur. Lakin Save as əmrini seçdikdə sənədin adını və yerini dəyişmək üçün pəncərə açılır. QEYD: Sənədi şifrəli olaraq yaddaşa vermək üçün Office buttons → Save as → Tools → General options → Password to open bölümünə şifrəni yazıb ok → Reenter password to proceed bölümünə isə şifrənin təkrarını yazıb ok vururuq. Sənədin şifrəsini ləğv etmək üçün → File → Save as → Tools → General options → Password to open bölümünə yazdığımız şifrəni silib → Ok → Save. Əgər şifrəni Password to open bölümünə yox Password to modify bölümünə daxil etsək bu zaman yaddaşa verilən sənədi şifrəni bilmədən də açmaq mümkün olur. Lakin sənəd üzərində dəyişiklik etmək qeyri - mümkündür. Daxil etdiyimiz şifrəni silmək üçün isə Office buttons → Save as → Tools → General options → Password to open bölümündən şifrəni Deleteəmri ilə silib Save vurmalıyıq. Print (Ctrl + P) → Çap etmək Quick Print→Sürətli çap Print Preview(Ctrl + F2) →Çap öncəsi baxış Printer → Çap qurğusu Name → Adı Status → Vəziyyəti Type → Növü Where → Harada olduğu Comment → Mənası Print to file → Əgər kompyuterdə printer yoxdursa bu komanda vasitəsilə (şəbəkə olduqda) başqa kompyuterdə olan Printer vasitəsilə sənədi çap edə bilərik. Print range→ Çap sahəsi, çap genişliyi All→ Hamısını çap etmək Curent page → kursorun olduğu səhifəni çap edir Selection → seçilmiş mətn, bu komandanı aktivəşdirmək üçün əvvəlcə məlumatı seçmək lazımdır. Pages → səhifələr QEYD 1: Bir neçə səhifə daxilində yalnız bir səhifəni çap etmək üçün səhifənin nömrəsini yazıb Pages bölümünə daxil edirik. Məs:5 və s. QEYD 2: Səhifələrarası çap etmək üçün səhifə nömrələrini "-" ilə daxil edirik. Məs: 5 -10 və s. QEYD 3: Bir neçə səhifə daxilində müəyyən edilmiş səhifələri çap etmək üçün səhifə nömrələrini "," ilə pages bölümünə daxil etməliyik. Məs: 5,8,10 və s. Number of copies → kopyaların sayı Collate → ardıcıllıq. Səhifələrin çap olunma şəkli. Əgər aktiv olarsa səhifələr ardıcıl, əks halda bölüm əsasında çap olunacaq. Print - All pages in range → seçdiyimiz parametrdəki səhifələrin hamısını o ölçüdə çap et. Əgər kağızın həm önünə, həm arxasına çap etmək istəyiriksə əvvəl bu siyahıdan Odd pages (tək siyahılar, bu zaman 1,3,5). Bundan sonra növbəti dəfə Even pages (cüt səhifələr,2,4,6) seçərək eyni çap kağızlarının arxa tərəfinə cüt səhifələri çap edəcək. 6.Prepare → Sənədi baxış üçün hazırlamaq. Properties-Xassə və xüsusiyyətlər.Bunun üçün sənəd əvvəlcə yaddaşa verilir. Daha sonra sənəd üzərində sağ düymədən Properties əmrindən Details bölümünə daxil olub sənəd haqqında məlumatları qeyd edirik.Sənəd haqqında məlumat almaq üçün Prepare→Properties bölümünə daxil oluruq. İnspect Document→ Sənədə baxış. Sənədin məzmununa görə yoxlanış işlərinin aparılması, yəni daxil edilmiş şərhlər, başlıq və sonluqlar, gizlədilmiş mətnlərin yoxlanılması üçün bu bölümə müraciət olunur. Encrypt Document→ sənədə şifrə daxil etmək üçün istifadə olunur. 7. Send→ Göndərmək. Hazırladığımız səhifəni E - mail və Fax vasitəsilə istənilən adresə göndərə bilərik. 8. Close (Ctrl + W) → bağlamaq. Açıqda olan sənədi bağlayır. QEYD 1: Word proqramında ən son istifadə etdiyimiz sənədlərin siyahısı Recent Documents düşür. Bu zaman artıq son istifadə etdiyimiz sənədləri Open pəncərəsində axtarmağa ehtiyac qalmır. Yəni buradan aça bilərik. Bu siyahıda ən çox 50 faylın adı ola bilər. Bunu özümüz də təyin edə bilərik. Bunun üçün: Panel bar üzərində Mouse – nin sağ düyməsi → Customize Quick Access Toolbar → Show this number of Recent Documents bölmünə müraciət edirik. Home menyusu Home (Alt + H) → başlanğıc QEYD 1: Menyulara klaviyaturadan daxil olmaq üçün Alt düyməsini sıxlı saxladıqda bizi hansı hərfi vuracağımız haqqında məlumatlandırır. Paste → yapışdırmaq ( Ctrl + V) Paste Special → xüsusi yapışdırmaq. Məs: şəkil formatında yapışdır- maq üçün - Picture. Paste as Hyperli→Körpü şəklində yapışdır.Yaddaşdan,sənəddən götürülmüş hər hansı bir sözə istinadən açıqda olan sənəd arasında körpü olaraq əlaqə yardır. Cut → kəsmək (Ctrl + X) Copy → mətnin nüsxəsini artırmaq (Ctrl + C) Format Painter → bir paraqrafa (sətir) verdiyimiz formatı başqa bir paraqrafa da tətbiq edir. Clipboard → bufer yaddaş. Hər hansı bir məlumatı yaddaşa götürüb istədiyimiz zaman ondan istifadə etmək olar (Məs: № işarəsi, w hərfini yazmaq üçün hər dəfə dili dəyişmirik). Clipboard – da max 24 söz yaddaşda saxlaya bilərik. 1.Show Office Clipboard When Ctrl+C Pressed Twice-Bu komanda aktiv olarsa,Office Clipboard paneli Ctrl+C düymələrinin ikili vuruşu ilə açılır. 2.Show Office Clipboard icon on taskbar-Aktiv olduğu zaman Clipboard panelinin elementi taskbarda göstərilir. 3.Show Status near Taskbar when copying-aktiv olarsa məlumatı Ctrl+C düyməsi vasitəsilə buffer yaddaşa götürdüyümüz zaman taskbar yaxınlığında məlumat göstərilir. QEYD 1: Cut, Copy əmri vasitəsi ilə yaddaşa götürülmüş mətni Paste əmri ilə istənilən yerdə yapışdırmaq olar. Font (Ctrl+Shift+F)→ şriftlər, hərflər Font style (Ctrl+Shift+P)→ hərfin formaları Size → ölçü. Standart yazı ölçüsü 14 olmalıdır(max 1638) Grow Font → şriftləri böyütmək(Ctrl+Ğ) Shrink Font → şriftləri kiçiltmək(Ctrl+Ö) Clear Formatting → aydın formatlaşdırmaq,yəni formatları təmizləyir. Bold (Ctrl+B)→ qalın yazı Italic(Ctrl+I) → mailli yazı Underline (Ctrl+U)→ alt xətt növləri Strikethrough → üzəri xəttli Superscript (Ctrl→ Shift→ +)→ qüvvət Subscript(Ctrl→ +)→ indeksə endimək Change case → hərfin dəyişilməsi (Shift + F3) Sentence case → cümlənin ilk hərfini böyüdür Lowercase → bütün hərfləri kiçik yazır Uppercase → hamısını böyük yazır Capitalize Each Word → başlıq hərfləri böyük yazır Toggle Case – ilk hərfi balaca digərlərini böyük yazır Text Highlight Color → mətnin arxa fonuna rəng verir Stop-mətn işıqlandırmasını sonlandırır. Font color → hərf rəngləri Font → şriftlər, hərflər Font style → Şrift üslubları Size → ölçü. Font color → hərf rəngləri Underline style → alt xətt növləri Underline color → alt xətt rəngləri Effects → effektlər Strikethrough → üzəri xəttli Double Strikethrough → üzəri iki xəttli Superscript → qüvvət Subscript → indeksə endirmək Shadow → kölgə Outline → kənar xəttli Emboss → qabarıq Engrave → oyuq Small caps → balaca hərflər All caps → böyük başlıq hərflər Hidden → gizlətmək Default → hər zaman üstə saxla.Yəni seçilən əmrləri (Məs: Arial,14, Bold və s. kimi əmrləri) dəyişmədən avtomatik açılması üçün istifadə edirik 2. Character Spacing → xarakterik məsafə Scale → faiz, miqyas. Xarakterlərin genişliyini seçmək, hərflərin faiz əsasında en və hündürlüyü normal 100% olmalıdır. Spacing → məsafə a) Normal → normal b) Expanded → genişləndirilmiş c) Condensed → sıxlaşdırılmış Position → mövqe a) Normal → normal b) Raised → qaldırılmış c) Lowered → endirilmiş Home menyusu (2) Bullets → işarələr. Sətrlərin avtomatik işarələnməsi. Define New Bullet bölməsindən yeni işarələr seçmək olar. Numbering → nömrələr. Sətrlərin avtomatik nömrələnməsi. Define New Number Format bölməsindən isə yeni nömrələmə forması, istiqamətin və s. müəyyənləşdirmək olar. Multilevel list → çoxsəviyəli siyahılar.Bu bölüm vasitəsilə testlərin tərtibi,mövzu başlıqlarında alt başlıqların qeyd olunması üçün istifadə olunur. Sort → düzülüş. Ascending → məlumatı əlifba sırası ilə, rəqəmləri isə artan sıra ilə düzür. Descending → məlumatı əlifba sırasının əksinə, rəqəmləri isə azalan sıra ilə düzür. Show/Hide → abzasın, enterin və boşluğun sayını göstərir və gizlədir. Align Text Left → mətni soldan sağa doğru yazır Centered → mətni mərkəzdən yazır Align Text Right → mətni sağdan sola doğru yazır Justify → ikiyandan (bərabər). Mətnin hər tərəfinin səhifənin sol və sağ kənarlarına görə bərabər, səliqəli olması üçün seçilməlidir. Line spacing → sətirlərarası məsafənin təyin olunması Shading → kölgə. Mətnin arxa fonunun kölgələndirilməsi. Botton Border → cədvəl sərhədi. Müxtəlif formalı cədvəl yaratmaq olar. Paragraph → paraqraflar İndents and Spacing → itələnmələr və məsafələr İndentation → itələnmiş. Mətni sağ və sol istiqamətlərə doğru sürüşdürmək. Special-xüsusi First line-yalnız birinci cümləyə abzast təyin eliyir Hanging-Birinci cümləni çıxmaq şərtilə yerdə qalan cümlələrə abzast təyin edilir. Spacing → məsafə Before → əvvəl After → sonra Line spacing → sətirlərarası məsafənin təyin olunması Single → tək sətirlər 1,5 lines → sətirlər arasında 1,5 boşluq buraxır At least → ən kiçik sətir boşluğunu təyin edir Exactly → bütün sətir boşluqların eyni ölçüdə olmasını təmin edir. 2. Line and page breaks → bu bölüm ayrı - ayrı paraqraflara və onların sətrlərinə avtomatik nəzarət etmək üçündür. a) Window Orphan Control → asılı sətirlərə qadağa. Bu komanda akiv olarsa,axırıncı sətirə aid olan yeni səhifədən başlayan sözü aid olduğu sətirlə birlikdə yeni səhifədə yerləşdirəcək. Keep Lines Together → Sətirləri birlikdə saxla.-Bu komanda aktiv olarsa, səhifənin axırıncı sətrində yerləşməyən söz yeni səhifədə aid olduğu paraqrafla birlikdə yerləşəcək. d) Keep With Next → sonrakı ilə birlikdə saxla.Bu komanda aktiv olarsa səhifənin sonuna yerləşməyən axırıncı sətrin axırıncı sözü yeni səhifədən başlayacaq. d) Page Break Before → Səhifə kəsilmədi mövqeyi e) Don`t Hypenate → bu paraqrafdakı sözlərin hecalanmamasını təmin edir. Change Styles → stillərin dəyişdirilməsi Style set → stillərin seçilməsi, quraşdırılması Colors → hərflərin rəngi Fonts → fontların seçilməsi Find → tapmaq (Ctrl + F). Səhifədə olan sözü avtomatik tapmaq üçün → Find → Find what bölümünə səhifədə axtaracağımız olan sözü yazıb → Find next əmrini vururuq. Match case → yazdığımız məlumatda böyük və kiçik hərflər nəzərə alınaraq axtarış aparılır. Find whole words only →yazılımış söz və ifadə tam şəkildə axtarılır. Use willcards (tərcümə) →Yalnız bir hərfinə görə fərqlənən sözləri tapır. Məsələn:Yaman,kaman,saman. Sounds like → müxtəlif formada yazılan, ancaq eyni cür tələffüz edilən sözlər tapılacaqdır. Məsələn ingilis dilində olan “Color” və “Colour” sözləri eyni şəkildə tələffüz olunur. Find all word forms → bütün söz formalarını tapır. Məsələn: Checking, checked kimi eyni köklü sözləri tapır. Replace → əvəz etmək (Ctrl + H). Səhifədə olan sözü başqa sözlə əvəz etmək üçün → Replace → Find what bölümünə dəyişəcəyimiz sözü, Replace with bölümünə isə nə ilə əvəz edəcəyiksə o sözü yazıb → Replace komandasını vururuq. Go to → səhifələrarası keçid (Ctrl + G). Bir neçə səhifə daxilində səhifədən - səhifəyə keçmək üçün → Go to → Enter page number daxil edəcəyimiz səhifənin nömrəsini yazıb → Go to komandasını vururuq. QEYD 1: Find, Replace və Go to əmrlərinin hər birində Less (bütün seçənəklər) adlanan əmri vursaq Search Options (axtarma parametrləri) adlanan bölüm açılacaq. Bunlar göstərilən parametrlər üzrə axtarışı təmin edir. Select → seçmək. Select All → hamısını seçmək Select Objects → obyektləri seçmək Select Text with Similar Formatting → Eyni formatlanmış,müxtəlif səhifələrdə olan məlumatları seçir. İnsert Menyusu (1) Insert → daxil etmək (Alt + N) Cover Page → səhifə cildlərinin forması Remowe Current Cover Page→Daxil edilmiş səhifə cildini silmək Save Selection to Cover Page Gallery→seçilən səhifə cildini gallery bölümünə yaddaşa verir. Blank Page → Kursorun döyündüyü yerdən boş səhifə artıraraq səhifəni sındırır. Page Break → Kursorun olduğu yerdən səhifəni sındırır. Table → cədvəl . Cədvəldə Tab düyməsi ilə sonrakı hücrə, Shift + Tab ilə əvvəlki hücrəyə keçə bilərik. İnsert Table → cədvəl daxil et a) Table size → cədvəlin ölçüsü b) Number of columns → sütunların sayı c) Number of rows → sətrlərin sayı d) Fixed column with → cədvəlin ölçüsünü müəyyən edir.(Sütunların sayını max-63,sətirlərin sayını isə 32767- kimi artırmaq mümkündür) 2. Draw Table → cədvəl çəkmək (əl ilə) 3. Excel Spreadsheet → Excel proqramından iri həcmli cədvəl daxil edir. 4. Quick Tables → hazır cədvəllər daxil edir. Məs: calendar hazırlamaq üçün bu bölməyə müraciət edə bilərik.
http://azkurs.org/azerbaycan-respublikasnn-secki-mecellesi.html	Azərbaycan Respublikasının Seçki Məcəlləsi	MÜNDƏRİCAT (Fəslin başlanğıcına getmək üçün müvafiq fəslin adının üzərində sol düyməni basın) ÜMUMİ HİSSƏ BÖLMƏLƏR (Fəsillər) I. ƏSAS ANLAYIŞLAR (1-2) II. ÜMUMİ MÜDDƏALAR (3-14) III. SEÇKİLƏRİN (REFERENDUMUN) KEÇİRİLMƏSİ (15-16) XÜSUSİ HİSSƏ IV. REFERENDUM (17-21) V. MİLLİ MƏCLİSƏ SEÇKİLƏR (22-28) VI. AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SEÇKİLƏRİ (29-33) VII. BƏLƏDİYYƏ SEÇKİLƏRİ (34-38) İSTİFADƏ OLUNMUŞ MƏNBƏ SƏNƏDLƏRİNİN SİYAHISI ÜMUMİ HİSSƏ FƏSILLƏR (Maddələr) I. ƏSAS ANLAYIŞLAR 1. ƏSAS ANLAYIŞLAR VƏ PRİNSİPLƏR (1-11) 2. SEÇKİ HÜQUQUNUN TƏMİNATLARI. MƏHDUDİYYƏTLƏR (12-16) II. ÜMUMİ MÜDDƏALAR 3. SEÇKİ VƏ REFERENDUM ORQANLARI (17-23) 4. MƏRKƏZİ SEÇKİ KOMİSSİYASI (24-28) 5. SEÇKİ (REFERENDUM) DAİRƏLƏRİ VƏ DAİRƏ SEÇKİ KOMİSSİYALARI (29-34) 6. SEÇKİ (REFERENDUM) MƏNTƏQƏLƏRİ VƏ MƏNTƏQƏ SEÇKİ KOMİSSİYALARI (35-39) 7. SEÇKİLƏRİN (REFERENDUMUN) HAZIRLANMASI VƏ KEÇİRİLMƏSİ ZAMANI AŞKARLIQ (40-44) 8. SEÇİCİ (REFERENDUMDA İŞTİRAK ETMƏK HÜQUQU OLAN VƏTƏNDAŞLARIN) SİYAHILARI (45-48) 9. SİYASİ PARTİYALARIN VƏ SİYASİ PARTİYALAR BLOKLARININ SEÇKİLƏRDƏ (REFERENDUMDA) İŞTİRAKININ ƏSASLARI (49-52) 10. SEÇKİLƏR ZAMANI NAMİZƏDLƏRİN İRƏLİ SÜRÜLMƏSİ VƏ QEYDİYYATI (53-60) 11. REFERENDUM ÜZRƏ TƏŞVİQAT QRUPLARININ YARADILMASI VƏ QEYDİYYATI (61-68) 12. QEYDƏ ALINMIŞ NAMİZƏDLƏRİN VƏ REFERENDUM ÜZRƏ TƏŞVİQAT QRUPLARININ STATUSU (69-73) 13. SEÇKİQABAĞI (REFERENDUMQABAĞI) TƏŞVİQAT (74-88) 14. SEÇKİLƏRİN (REFERENDUMUN) MALİYYƏLƏŞDİRİLMƏSİ (89-97) III. SEÇKİLƏRİN (REFERENDUMUN) KEÇİRİLMƏSİ 15. SƏSVERMƏNİN TƏŞKİLİ (98-111) 16. VƏTƏNDAŞLARIN SEÇKİ HÜQUQLARININ POZULMASINDAN ŞİKAYƏT VƏ VƏTƏNDAŞLARIN SEÇKİ HÜQUQLARININ POZULMASINA GÖRƏ MƏSULİYYƏT (112-116) XÜSUSİ HİSSƏ IV. REFERENDUM 17. REFERENDUMA AİD ÜMUMİ MÜDDƏALAR (117-121) 18. REFERENDUMUN TƏYİN EDİLMƏSİ (122-124) 19. REFERENDUMUN KEÇİRİLMƏSİNƏ HAZIRLIQ (125-132) 20. REFERENDUMUN KEÇİRİLMƏSİ VƏ REFERENDUMUN NƏTİCƏLƏRİNİN MÜƏYYƏN EDİLMƏSİ (133-140) 21. REFERENDUM YOLU İLƏ QƏBUL EDİLMİŞ AKTLAR (141-142) V. MİLLİ MƏCLİSƏ SEÇKİLƏR 22. MİLLİ MƏCLİSİN DEPUTATLARININ SEÇKİLƏRİNƏ DAİR ÜMUMİ MÜDDƏALAR (143-145) 23. MİLLİ MƏCLİSƏ SEÇKİLƏR ZAMANI DEPUTATLIĞA NAMİZƏDLƏRİN İRƏLİ SÜRÜLMƏSİ (146-147) 24. MİLLİ MƏCLİSƏ SEÇKİLƏR ZAMANI QEYDƏ ALINMIŞ DEPUTATLIĞA NAMİZƏDLƏR (148-154) 25. MİLLİ MƏCLİSƏ SEÇKİLƏRƏ HAZIRLIQ (155-164) 26. MİLLİ MƏCLİSƏ SEÇKİLƏRİN KEÇİRİLMƏSİ (165-170) 27. MİLLİ MƏCLİSƏ SEÇKİLƏRİN YEKUNLARI (171-174) 28. MİLLİ MƏCLİSİN DEPUTATINI MANDATDAN MƏHRUMETMƏ VƏ MİLLİ MƏCLİSƏ ƏLAVƏ SEÇKİLƏRİN KEÇİRİLMƏSİ (175-176) VI. AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SEÇKİLƏRİ 29. AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SEÇKİLƏRİNƏ AİD ÜMUMİ MÜDDƏALAR (177-179) 30. PREZİDENTLİYƏ NAMİZƏDLƏR. PREZİDENT SEÇKİLƏRİNİN KEÇİRİLMƏSİNƏ HAZIRLIQ (180-188) 31. PREZİDENT SEÇKİLƏRİNƏ HAZIRLIQ (189-197) 32. PREZİDENT SEÇKİLƏRİNİN KEÇİRİLMƏSİ (198-202) 33. PREZİDENT SEÇKİLƏRİNİN NƏTİCƏLƏRİ (203-209) VII. BƏLƏDİYYƏ SEÇKİLƏRİ 34. BƏLƏDİYYƏ SEÇKİLƏRİNƏ AİD ÜMUMİ MÜDDƏALAR (210--213) 35. BƏLƏDİYYƏ ÜZVLÜYÜNƏ NAMİZƏDLƏRİN İRƏLİ SÜRÜLMƏSİ QAYDASI (214--215) 36. BƏLƏDİYYƏ ÜZVLÜYÜNƏ QEYDƏ ALINMIŞ NAMİZƏDLƏR (216-223) 37. BƏLƏDİYYƏ SEÇKİLƏRİNƏ HAZIRLIQ (224--233) 38. BƏLƏDİYYƏ SEÇKİLƏRİNİN KEÇİRİLMƏSİ VƏ SEÇKİLƏRİN NƏTİCƏLƏRİNİN MÜƏYYƏN OLUNMASI (234-246) Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/plan-meqsed-auditoriyasnn-elementleri-ve-movqelesdirmenin-prin.html	План: Məqsəd auditoriyasının elementləri və mövqeləşdirmənin prinsipləri	MÖVZU 2. MƏQSƏD AUDITORIYASININ SEÇILMƏSI VƏ MÖVQELƏŞDIRMƏ План: 1.Məqsəd auditoriyasının elementləri və mövqeləşdirmənin prinsipləri 2.Bazarin seqmentləşdirilməsi prinsipləri, metodologiyası 3. İstehlak bazarlarında seqmentləşdirmə 1. Məqsəd auditoriyasının elementləri və mövqeləşdirmənin prinsipləri Marketinq strategiyasının hazırlanması aspekti kimi rəqabətli mövqeləşdirməni aşağıdakı kimi ifadə etmək olar: “Mövqeləşdirmə kompaniyanın öz təklifini və imicini elə hazırlamaqdır ki, onlar, məqsədli müştərilərin təsəvvürlərində rəqiblərə nisbərətən daha əhəmiyyətli və xüsusi yer tutsun” . Rəqabətli mövqeləşdirmənin vacib prinsipi bazarın müxtəlif hissələrindəki müştərilərin rəqib kompaniyalara, məhsul/xidmət və ya brendlərə münasibətlərinin nəzərdən keçirilməsi təşkil edir. Mövqeləşdirmənin üç səviyyənin hər birində tətbiq edilməsinin mümkünlüyünü yada salmaq vacibdir: - kompaniyalar: məsələn, Böyük Britaniyada qida məhsullarının pərakəndə ticarəti sferasında əsas rəqiblər kimi Tesco, Sainsbury’s və Asda çıxış edir və mövqeləşdirmə onların korporativ identikliyi əsasında qurulur; - məhsul və xidmətlər: mövqeləşdirmə həm də məhsul səviyyəsində aparılır ki, bunu Dysonun tozsoranlarının onunla təxminən eyni qiymətə malik Hoover və Electrolux kompaniyalarının məhsulları ilə müqayisəsi misalında görmək olar; - brendlər: rəqabətli mövqeləşdirmə, yəqin ki, çox vaxt brendlərin identikliyinə münasib olaraq nəzərdən keçirilir – Coca Cola Pepsiyə qarşı və s. Doğurdan da, bəzi hallar bu səviyyələrin qarşılıqlı əlaqədə olduqları zaman əhəmiyyətli olduğunu göstərir. Məsələn, Virgin kompaniyası müştərilərin təsəvvürlərində özü haqqında müəyyən dəyərlilik təcəssüm etdirir (sadələş-dirilmiş maliyyə xidmətləri); bu dəyərlilik kompaniyanın məhsullarına keçir və müxtəlif məhsul və xidmətlər üçün brendin eyniyyətini təmin edir. Rəqabətli mövqeləşdirməyə müəyyən mənada, kompaniyanın, öz məhsul və xidmətlərinə səmərəli rəqabətli diferensiasiyanın yaradılması fəaliyyətinin nəticəsi kimi də baxmaq olar. Lakin, Kotler qeyd edir ki, rəqabətli fərqliliklərin heç də hamısı dayanıqlı rəqabətli vəziyyəti təmin edə bilmir; nadirliyin yaradılması fəaliyyəti aşağıdakı meyarlara cavab verməlidir: - əhəmiyyətlilik – fərqlilik çoxlu sayda müştərilərin gözündə yüksək qiymətləndirilən faydalılıq yaratmalıdır; - fərqlilik və müstəsnalıq – digər kompaniyalara fərqliliyi təkrar etmək və ya daha uğurlu həll tapmaq müyəssər olmamalıdır; - üstünlük – fərqlilik, müştərilərə, nəzərdə tutulan faydalılığı əldə etmək üçün üstünlük verməlidir. - məlumat vermə mümkünlüyü – müştərilərin fərqlilikdən xəbər tuta və onu aydınlaşdıra bilməsi lazımdır; - əlverişlilik – məqsədli müştərilər fərqliliyə görə ödəniş etmək iqtidarında olmalıdırlar; - faydalılıq – fərqlilik kompaniya üçün faydalı olan qiymət diktə etməlidir. Məqsədli müştərilər üçün əhəmiyyətli olan fərqliliyin axtarılması nəticələrinin təsvir edilməsi üçün bizim istifadə etdiyimiz üsullardan biri, həmçinin, bu fərqləndirmələrin aparılmasının xüsusi üsulu faydalılığın təqdim edilməsi konsepsiyasıdır – müştərilərə bizim rəqiblərimizə nisbətdə tutmaq istədiyimiz vəziyyət barədə verilmiş vəd. Misal üçün, 1990-cı illərin ortalarında koreya avtomobil kompaniyası Daewoo, istənilən avtomobil istehsalçısına indiyə qədər müəssər olduğundan daha tez və hər hansı ilkin tədbirlər olmadan Böyük Britaniyanın avtomobil bazarının 1 faizini tutdu.Onların satdıqları avtomo-billərdə xüsusi heç nə yox idi – onlar General Motors-un lisenziya əsasında buraxılmış köhnə modelləri idi. Xüsusilik isə, onun öz məqsədi seçdiyi, dörd prinsipə əsaslanan bazar seqmentinə faydalılığın aydın və dəqiq təklifi idi: - Birbaşa əlaqə: kompaniyanın müştərilərlə ənənəvi distribyutorlar vasitəsilə deyil, birbaşa əlaqə saxladığı vaxt müştərilərə olan xüsusi münasibət və əlaqənin məhsulun alınması və istifadəsinin bütün dövrü ərzində saxlanması. - Maneəsizlik: qiymət baxımından sövdələşmə olmadan və ya alışa vadar etmədən müştərilərlə açıq ünsiyyət. - Ruhi sakitlik: bütün müştərilər bir qiymət ödəyir və sövdələşmələr ənənəvi olaraq əlavə ödənməklə təqdim edilən bir çox xüsusiyyətləri özünə daxil edir. - Nəzakətlilik: müştərilərlə işləmə prosesində onların seçiminə və tələbatına hörmətlə yanaşma. Belə təklif əsasında Daewoo kompaniyası tezliklə avtomobil bazarının bir seqmentində dayanıqlı rəqabətli mövqe tutdu. Rəqabətli mövqeni konkret bazarda məhsul və xidmətlərin müştərilər üçün faydalılıq müəyyənləşdirən istənilən aspekti üzərində qurmaq olar, lakin, mövqeləşdirmədə müştərilərin dərki üçün əhəmiyyətli olanlar vacibdir. Əslində “mövqeləşdirmə” terminini Rays və Traut (Ries and Trout, 1982) yaradıcılıq prosesinin təsviri üçün işlətmişlər: “Mövqeləşdirmə məhsuldan başlayır. Ayrıca əmtəə, xidmət, kompaniya və ya hətta insandan... Lakin, mövqeləşdirmənin məhsula aidiyyəti yoxdur. Mövqeləşdirmə - bu, sizin potensial müştərinin şüuruna nə cür təsir etmənizdir. Yəni siz öz məhsulunuz üçün potensial müştərinin şüurunda müəyyən yer yaradırsınız”. Rays və Trautun “öz müştərilərinin fikri uğrunda mübarizə” yanaşması əsasən marketinq kommunikasiyasına və brend imicinə isitiqamətləndiyi halda, rəqabətli mövqeləşdirmə, fərqləndirici dəyərliliyin yaradılması üçün müştəri-lərin nöqteyi-nəzərindən vacib olan bazar təklifinin hər bir aspektinin təsirini təsdiq edən daha geniş anlayışdır. Bu konsepsiyanın əsasında duran fikirləri yekunlaşdıraraq müştəri üçün faydalılığa və onun fikrini cəlb etməyə istiqa-mətlənmək olar: “Siz kömür deyil, istilik alırsınız; siz sirkə bilet deyil, həyəcanlı təəsürat alırsınız; siz qəzet deyil, xəbər alırsınız; siz eynək deyil, görmək qabiliyyətini alırsınız; siz məhsulu satırsınız, ona mövqe yaradırsınız”. Kotler (Kotler, 1997) kompaniyanın marketinq strategiyasını korlaya biləcək mövqeləşdirmənin əsas səhvləri barədə xəbərdarlıq edərək birmənalı və dayanıqlı rəqabətli mövqeləşdirmənin əhəmiyyətini qeyd edir: - qeyri-kafi mövqeləşdirmə: bu zaman müştərilər kompaniya və ya onun məhsulu barədə dumanlı təsəvvürlərə malik olur və heç bir üstünlük görmürlər, məhsul “çoxlarından birinə” çevrilir; Həddən artıq mövqeləşdirmə Həddən artıq müstəsna məhsul \| Qeyri-kafi mövqeləşdirmə Xüsusi bir şey yoxdur \| Şübhə doğuran mövqeləşdirmə Yalan bildiriş \| Anlaşılmaz mövqeləşdirmə Məhsulun mövqeyi bəlli deyil \| Şəkil 2.1 Mövqeləşdirmənin səhvləri və riskləri - həddən artıq mövqeləşdirmə: bu zaman müştərilər kompaniyanı, məhsulu və ya brendi həddən artıq dar başa düşürlər: Mont Blanc kompaniyası bir neçə min funt sterlinq dəyəri olan qələmlər satır, lakin, müştərilərin Mont Blanc qələmlərini 100 funt sterlinqdən də ucuz ala biləcəyini bilməsi onun üçün vacibdir. - anlaşılmaz mövqeləşdirmə: tez-tez dəyişikliklər və ziddiyətli xəbərlər müştəriləri kompaniyanın mövqeləşdirməsi barədə təsəvvürlərdən mərhum edərək çaş-baş qoya bilər. Sainsbury’s pərakəndə ticarət kompaniyasının artıq kartlar buraxmış Tesco kompaniyasının əksinə olaraq daimi müştərilər üçün kartların buraxılması məsələsində və digər pərakəndə tacirlərlə müqayisədə qiymət səviyyəsi məsələsində olan qərarsızılığı 1990-cı illərdə kompaniyanın bazardakı liderliyininin itirilməsi ilə nəticələndi. - şübhə doğuran mövqeləşdirmə: kompaniya, məhsul və ya brend haqqında bildiriş onların doğru olub-olmamasından asılı olmayaraq sadəcə qəbul edilməyə bilər. Pərakəndə ticarət kompaniyası British Home Stars arzuladığı məqsədə çata bilmədi – bazarda “müasir qadınlar və bütün ailə üçün ən yaxşı geyim mağazaları” mövqeyini tutmaq, hansı ki, burada bəzi problemlərlə qarşılaşmasına baxmayaraq əvvəlki kimi Mark & Spenser hökmranlıq edir. Mövqeləşdirmə, mahiyyətcə müştərilərin bazarda alternativ təklifləri necə müqayisə etməsi və müştərilər üçün kompaniyanın təklifinin cari və ya potensial rəqiblərin təklifindən nə ilə üstün olduğunu göstərən strategiyanın yaradılması anlayışı ilə bağlıdır. Rəqabətli mövqeləşdirmə bazarın seqmentləşdirilməsi ilə birgə səmərəli marketinq strategiyasının yaradılmasınını əsaslarını təşkil edir (14-cü fəsilə bax). Rəqabətli mövqeləşdirmənin nəzərdən keçirilən xüsusiyyətlərini bazarın seqmentləşdirilməsinin prinsipləri ilə müqayisə etmək olar. 2.BAZARIN SEQMENTLƏŞDİRİLMƏSİ PRİNSİPLƏRİ, METODO-LOGIYASI Müasir bazarların iki vacib xüsusiyyəti var. Bunlar mümkün seqmentləşdirmə səviyyəsi (müştərilər və onların tələbatları arasında yeni və yeni fərqlililiklərin yaranması səbəbindən onları ayrı-ayrılıqda nəzərdən keçirmək lazım gəlir) və seqmentləşdirmə strategiyasını reallaşdırmağa imkan verən kommunikasiya, bölüşdürmə və istehsalın daha yaxşı inkişaf etmiş texnologiyasının mövcudluğudur. Bəzi hallarda, bu, hər bir müştərinin ayrıca bazar seqmenti kimi nəzərdən keçirildiyi “mikroseqmentləşdirməyə” və ya “fərdi marketinqə” gətirib çıxarır. Əgər bazarda qruplar və ya fərdi şəxslər öz tələbtları və ya arzuları və ya bazar təklifinə münasibəti və meylliliyi ilə fərqlənirsə, onda belə bazarı seqmentləşdirmək olar, başqa sözlə, bütöv böyük bazarı bazar məqsədlərinə xidmət edəcək bölünmüş bazarlara (seqmentlərə) ayırmaq olar. Seqmentləşdirmə haqqında təsəvvürlər məhsulun diferensiasiyası strate-giyası ilə (reklam texnologiyasından məhsulun xeyrinə tələb təsir etmək üçün istifadə etmək) bazarın seqmentləşdirilməsi (bazar təklifini müxtəlif müştərilərin tələbatlarına daha dəqiq cavab verməsi üçün müxtəlif üsullarla təshih edilməsi) arasında fərqi aşkara çıxaran Smitdən üzübəri (Smith, 1956) öyrənilir. Beyker (Baker, 1992) buna, bazarı bütöv vahid kimi qəbul edən iqtisadçı ilə ayrı-ayrı istehlakçıların davranış aspektlərini öyrənən alimin nöqteyi-nəzəri arasında kompromiss təqdim edən bazarın strukturu barəsində sərhədli marketinq təsəvvürünün ilk məntiqi ardıcıllıqla ifadə edilməsi kimi nəzərdən keçirir. Əgər seqmentləşdirməyə bu mövqedən yanaşsaq, onda, onu marketinq kosepsiyasının və bazara istiqamətlənmənin məntiqi davamı hesab etmək olar. Bazarın seqmentləşdirilməsinin əsasında duran tələblər Marketinq strategiyasının komponenti kimi seqmentləşdirmə üçün baza olan üç əsas mövqeni təqdim etmək olar: - Seqmentləşdirmənin uğurlu alınması üçün müştərilər, bütün bazarı bölməkdə istifadə etmək mümkün olan hər hansı vacib əlamət üzrə öz aralarında fərqlənməlidirlər. Əgər onlar arasında bəzi əhəmiyyətli əlamətlər üzrə fərqlilik olmasa idi və onlar tamamilə eynitipli olsa idilər, onda, bazarın seqmentləşdirilməsi üçün zərurilik və ya əsas olmazdı. Ancaq real həyatda bütün müştərilər bir-birindən fərqlənirlər. Konkret fərqliliyin seqmentləşdirilmə üçün əsas olması, fərqliliyin, hansı dərəcədə müxtəlif davranış stereotipləri ilə bağlı olmasından (misal üçün, məhsula müxtəlif səviyyəli ehtiyac və ya istifadəyə/faydalılığa fərqli tələbat) və ya müxtəlif marketinq elementlərinin uyğunluğuna həssaslığından asılıdır (məsələn, məhsul/xidmətin fərqli təklifi, fərqli KİV, elan, qiymət və ya bölüşdürmə kanalı). Yəni ki, fərqliliyin bizim marketinq strategiyası hazırlamaq üsulu üçün əhəmiyyətliliyindən asılıdır. - Praktiki fəaliyyətdə seqmentləşdirmədən istifadə, adətən, məqsədli kimi seçilmiş seqmentlərin ölçülə bilmə xüsusiyyətinə malik olmasını tələb edir ki, onların potensial dəyərliliyini bazar məqsədi kimi qiymət-ləndirmək və hər belə seqment üçün potensial dəyərliliyin təyin etmək mümkün olsun. Daha optimal marketinq qərarlarının qəbulu üçün seqmentləşdirmə sisteminin tətbiqinin əsas əhəmiyyəti marketoloq-strateqin bazar seqmentinin cazibədarlığını və kompaniyanın həmin bazar seqmentinə xidmət göstərməsində mövcud və ya potensial üstünlüyünü qiymətləndirmək imkanını verməsidir. Seqmentləşdirmə çərçivəsində təhlil səviyyəsindən asılı olaraq bu vəzifənin yerinə yetirilməsi üçün kompaniyanın daxili təhlili və ya xarici bazar qiymət-ləndirilməsi tələb oluna bilər. Seqmentlərin xarici bazar qiymətlən-dirilməsi və bazar məqsədlərinin seçilməsi 12-ci fəasildə nəzərdən keçirilir. - Seqmentləşdirmə strategiyasınını səmərəli tətbiqi üçün həm də seçilmiş seqmentlərin bazarın qalan hissəsindən ayrılmış olması lazıldır ki, bu da onlarla ayrıca bazar təklifinin köməyilə məqsədyönlü işləməyə kömək edir.Əgər seqmentlər dəqiq seçilmirlərsə, onlar kompaniyanın marketinq tədbirləri üçün aydın hədəf olmurlar. İstənilən seqmentləşdirmə sistemi ancaq göstərdiyimiz üç şərtə cavab verdiyi təqdirdə praktiki faydalı ola bilər. Bazarın seqmentləşdirilməsinin vacib məsələləri. Bazarın seqmentləşdiril-məsinin tətbiqi və öyrənilməsinə aid olan məsələlərin icmal məqsədiylə ümumi başa düşülməsi, Pirsi və Morqan(Piercy and Morgan, 1993) tərəfindən təklif edilmiş dörd sferaya aid edilir: Bazar seqmentləşdirilməsinin metodologiyası. Etibarlı bazar məqsədləri kimi seqmentlərin yoxlanması meyarları. Seqmentləşdirmə barədə şəxsi strtaeji qərar. Kompaniyada strateji seqmentləşdirmənin tətbiqi. Bazar seqmentləşdirilməsinin metodologiyası. Seqmentləşdirmə sisteminin hazırlanması zamanı istifadəsi mümkün olan metodoloji vasitələr iki məsələ ilə bağlıdır. Birincisi, bazarın bölgüsü həyata keçirilən dəyişənin və ya müştərinin xüsusiyyətinin – bazarın seqmentləşdirilməsi üçün “əsasın” - seçilməsi məsələsi. İkincisi, bazar seqmentinin qiymətləndirilməsi və eyniləşdirilməsi üçün hansı üsul və ya metodların tətbiq edilməsi lazım gəldiyi sıx əlaqəli məsələ. Seqmentləşdirmə üçün əsaslar aşağıda nəzərdən keçirilir, bazarın seqmentləşdirilməsi sahəsində tədqiqat metodlarına isə 11-ci fəsil həsr olunub. Seqmentlərin etibarlılığının yoxlanması. Əgər seqmentləri seçilmiş əsas və metodların köməyilə identifikasiya etmək mümkün olarsa, onda, onları potensial məqsədlər kimi nəzərdən keçirərək nə cür qiymətləndirmək lazım gəlməsi məsələsi meydana çıxır. Frenk (Frank et al., 1972) klassik məruzədə fikrin bildirib: seqmentin uyğun bazar məqsədi ola bilməsi üçün, o, ölüçülə bilməli, başa düşülməli, bazar stimullarına münasibətdə isə əhəmiyyətli və nadir olmalıdır. Bu meyarlar elə indinin özündə də əksər yanaşmaların əsasını təşkil edirlər. Əslində bazar seqmentlərinin qiymətləndirilməsi deyilənlərdən daha çətin ola bilər. Seqmentləşdirmə barədə strtaeji qərar. Əgər, bazar, seqmentlərin modelləşdirilməsinə və təhlilinə imkan verirsə və cəlbedici seqmentlərin aşkarlanmasına şərait yaradırsa, onda, bu məlumatların marketinq strategiyası və proqramının hazırlanmasında əsas kimi götürməyin lazım olması, həmçinin, bütöv bazara istiqamətlənmək və yaxud da onun bəzi hissələrinə yönəlməyin məqsədəuyğun olduğuna dair qərar qəbul etmək lazımdır. Seqmentləşdirmə strategiyasının tətbiqi.Nəhayət, təşkilatın seqmentləşdirmə prinsipini praktiki reallaşdırmaqda qabiliyyəti və bundan başqa, korporasiya-nın xüsusiyyətlərinin hansı dərəcədə seqmentləşdirmə prinsipini müəyyənləş-dirməli olduğu məsələlər mövcuddur. Bu məsələlər bu fəslin sonunda nəzərdən keçirilir. Bazarin seqmentləşdirilməsi üçün əsaslar. Bazarın seqmentləşdirilməsinin əsas məsələləri bazarı bölmək lazım gələn əsasların müəyyənləşdirilməsi, həmçinin, konkret bazarda nə qədər məqsədli seqment seçə bilməkdir. Seqmentləşdirmə üçün əsasın seçilməsi bazarın təbiəti haqqında dürüst təsəvvürlərin alınmasında həlledici əhəmiyyət kəsb edir - əgər əsas kimi müxtəlif əlamətlər götürülərsə, onda, tamamilə fərqli nəticələr alına bilər. Mahiyyətcə seqmentləşdirmə prosesi və seqementləşdirmə üçün müxtəlif əsasların yaradıcı seçimi, sadəcə, statistik təhlil sahəsində mexaniki iş deyil; o çox vaxt köhnə bazar strukturunu başqa cür dərk etməyə kömək edir ki, bu da öz növbəsində təşkilat üçün yeni imkanlar açır. Marketinq strategiyasına əlçatan olan seqmentləşdirmə üçün uyğun əsasın seçilməsi ilə yanaşı seqmentlər, qaydalara görə, həm də ümumi xüsusiyyət-lərinə uyğun təsvir olunur. Misal üçün, konkret brendin üstünlük vermə əlaməti üzrə seçilmiş seqmentlərini, əlavə olaraq demoqrafik əlamətlərə görə və potensial müştərilərə nisbətdə təsvir etmək olar ki, bu da reklam-təbliğat fəaliyyəti üçün uyğun KİV-in seçilməsinə və işləmək lazım gələn seçilmiş seqmentlərin daha yaxşı başa düşülməsinə imkan verir. Sonra biz istehlak bazarlarında tətbiq edilən seqmentləşdirmə üçün vacib əsasları nəzərdən keçirəcək, daha sonra isə sənaye və işgüzar bazarlara diqqət yetirəciyik. 3.İSTEHLAK BAZARLARINDA SEQMENTLƏŞDİRMƏ İstehlak bazarlarının seqmentləşdirilməsində istifadə edilən dəyişənləri ümumi surətdə üç əsas sinfə bölmək olar: Müştərilər haqqında ümumi məlumatlar. Müştərilərin münasibəti. Maştərilərin davranışı. Birinci iki xüsusiyyət insanın fəaliyyətə meylliliyi, sonuncusu isə, bazardakı faktiki davranışı ilə bağlıdır. Bazarın seqmentləşdirilməsində istifadə edilən müştərilər haqqında ümumi məlumatlar. Çox vax təsnifat məlumatları adlanan ümumi məlumatlar alışlar arası zaman müddətində dəyişmirlər. Bu məlumatlar hər bir müştəri üçün fərdidir, lakin, konkret nəzərdən keçirilən bazarda onun davranışı ilə bağlı deyil. Ümumi məlumatları iki əsas baxış üzrə təsnifləşdirmək olar (şəkil 2.1). \| Obyektiv meyarlar \| Subyektiv meyarlar \| Marketinqə xas olmayan \| Demoqrafik Cins, yaş, coğrafiya, submədəniyyət və s. Sosial-iqtisadi Məşğulluğun növü, gəlir təhsil \| Psixoqrafik \| İnsanın şəxsi xarakteristikası \| Marketinqə xas olan \| İstehlakçının həyat tsikli Yaşayış rayonlarının təsnifatı (ACORN) KİV-dən istifadə \| Həyat tərzi \| Şəkil 2.1 İstehlakçılar haqqında ümumi məlumatlar Birinci baxışı meyarların mənşəyi təşkil edir. Meyarlar digər sahələrdən götürüldüyü zaman marketinq üçün spesifik olmayacaq və marketinq fəaliyyəti ilə əlaqəsi olan hesab ediləcək. Marketinq üçün spesifik olmayan amillərə sosiologiya və demoqrafiya sferasında hazırlanmış demoqrafik və sosial-iqtisadi xüsusiyyətlər aiddir. Alternativ variantda onlar xüsusi olaraq marketinq sferasının alimləri və tədqiqatçıları tərəfindən marketinq vəzifə-lərinin həlli üçün hazırlana bilər. Qaydalara görə, onlar ənənəvi (sosioloji) təsnifatda çatışmamazlıqlara görə hazırlanırlar. Məsələn, marketinqdə davra-nışın proqnozlaşdırılması üçün istifadə edilən “ictimai sinif” kateqori-yasının qeyri-qənaətbəxş olması həyat tərzinə uyğun, həmçinin, yaşayış rayonları və onunla bağlı digər sistemlər üzrə seqmentləşdirilmə sisteminin hazırlanmasına səbəb oldu.Bu xüsusiyyətlərin digər tərəfi onların müəyyənləşdirilməsi üsuludur. Yaş və cins kimi amillər obyektiv olaraq müəyyənləşdirildiyi halda, fərdiyyətçilik və həyat tərzi (birgə “psixoloji amillər” adlandırılır) bir sıra müxtəlif suallara subyektiv cavablardan formalaşırlar. Çox vaxt belə dəyişənlər istifadə edilir. Demoqrafik xüsusiyyətlər Alıcıların və istehlakçıların yaşı və cinsi kimi amillər bazarın seqment-ləşdirilməsinin ən geniş yayılmış əsasları sırasına daxildir: - Cins: qida məhsulları və məişət istehlak malları bazarında bazarın seqmentləşdirilməsinin baza metodu, “ev sahiblərini”, konkret bazar seqmenti kimi müəyyənləşdirməkdən ibarətdir. Marketinq məqsədləri üçün “ev sahibləri” ev işlərini görən və qida məhsulları almağa məsul olan həm kişilər, həm də qadınlar ola bilər. Bütün potensial bazarın belə seqmentləşdirilməsi nəticəsində, deyək ki, yaşlı əhali elə də iri (təxminən ilkin ölçünün yarısında) bazar məqsədi kimi görünməyəcək. Əksər halda bölgü üçün cins əsasında seqmentləşdirmədən ilkin mərhələdə istifadə edilir və bundan sonra seçilmiş kateqoriya daxilində bazar məqsədinin sonrakı dəqiqləşdirilməsi aparılır, misal üçün, ictimai sinfə aidiyyətliliyi. Bəzi bazarlarda ən uyğun dəyişən kimi cinsi seçim çıxış edir, məsələn, “homoseksuallar” – müəyyən məhsul və xidmət üçün bazarlar. - Yaş: yaş əksər bazarların seqmentləşdirilməsində əsas dəyişən kimi istifadə edilir. Klassik misal kimi asudə və istirahət vaxtının təşkili bazarını göstərmək olar ki, burada kompaniya-operatorlar xüsusi olaraq öz məhsullarını konkret yaş qrupları üçün hazırlayırlar, misal üçün, “30 yaşadək olan adamlar üçün” və ya “böyük yaşlı insanlar üçün”. Seqmentləşdirmənin bu sistemlərində demoqrafiya əlamətləri üzrə seçilmiş seqmentlər arasında və məhsul və xidmətə olan tələblərdə əhəmiyyətli fərqlər üçün əsaslar var. Misal üçün, Cadbury Schweppes kompaniyası bu yaxınlarda pivəxanalara gedən gənclər üçün yeni məhsullar hazırladı. Belə məhsullardan biri olan Avstraliyada “qidalandırıcı şüşədə baton” kimi satılan Viking adlı şokoladlı kalorili məhsul-qəlyanaltıdır. Yaşın və cinsin seqmentləşdirmə üçün əsas kimi istifadə edil-məsinin səbəbi bu xüsusiyyətlərin asan və obyektiv olaraq müəyyən-ləşdirilməsi və KİV-lərin seçilməsində onlardan istifadə edilə bilinmə-sidir. Sindikatlaşdırılmış kütləvi informasiya vasitələrində aparılmış əldə edilə bilən tədqiqatın nəticələrində, verilmiş kateqoriyaların hər biri üzrə teleyayımlara baxma vərdişləri və nəşr edilmiş məlumatların oxunması haqqında məlumatlara rast gəlmək olar. Buna görə də qeyd edilmiş seqmentlər üçün uyğun kütləvi informasiya vasitərlərinin seçilməsi elə də çətinlik törətmir. Yaşdan həm də ictimai sinif kimi xüsusiyyətlərlə birgə istifadə etmək olar. Məsələn, Taylor Nelson AGB spirtli içkilər bazarını yaş/ictimai vəziyyət qruplarına uyğun bölmüş və hər bir qrup üzrə içkilərin istehlak xarakterini vermişdir (Grant, 1996): - Aşağı gəlirillər / gənclər – kütləvi istehlak üçün ucuz ümumi qəbul edilən spirtli içkilərə və parlaq lager premium banka pivəsinə üstünlük verirlər. - Varlılar / gənclər – parlaq yüksək keyfiyyətli lager premium şüşə pivəsinə və sidrə üstünlük verirlər. - Aşağı gəlirlər / yaşlılar – tünd porterə və rom, brend, viski kimi spirtli içkilərə üstünlük verirlər. - Varlılar / yaşlılar – Cinə və parlaq yüksək keyfiyyətli super premium lager şüşə pivəsinə tipik meyllilik. - Coğrafi vəziyyət: coğrafi seqmentləşdirmə, xüsusən də, böyük müxtəliflikləri ilə fərqlənən bütöv bazarı tuta bilməyən kiçik və orta təşkilatlar üçün bazarı bölməyin faydalı üsulu ola bilər. Misal üçün, əksər kompaniyalar öz məhsullarını ancaq daxili bazarda satmaq qərarını verirlər və dünya bazarına çıxmağı öz bazar məqsədlərinə daxil etmirlər. Daxili bazarda da kompaniyanın təklifinin bazar tələbinə daha dəqiq uyğun gəldiyi regional bazarları seçmək olar. Misal üçün, haggis – içalat və ədviyyatla dana əti parçası – Şotlandiyada daha çox alındığı vaxt şirəli ankvil balığı İst-Enddə daha geniş yayılıb. - Submədəniyyət: hər bir insan hər hansı submədəniyyətə məxsusdur. Submədəniyyət cəmiyyətdə münasibətdə və davranışda spesifik xüsusiyyətlərə malik qruplardır. Submədəniyyətə aidiyyətlilik müvəq-qəti deyil, daimi olduqda və insanın bütövlükdə münasibətinin və / və ya davranışının formalaşmasında əhəmiyyətli rol oynadıqda, o, seqment-ləşdirmə üçün əhəmiyyətli olur. Seqmentləşdirmə üçün istifadə eidlən əsas submədəniyyətlər, adətən, irqi, milli, dini və ya coğrafi xüsusiyyətlərə əsaslanır. Bundan başqa, konkret yaş qrupu çərçivəsində mövcud olan submədəniyyətlərə ayrıca bazar seqmenti kimi baxmaq olar. Məsələn, marketinqdə “mikrocəmiyyətlərə” dar yönəlmə vacib əhəmiyyət kəsb etməyə başlamışdır: kanada bankı öz fəaliyyətini Kanadadakı çox yığcam, lakin, varlı filippin diasporuna yönəldərək böyük uğurlar qazanmışdır (Svendsen, 1997). Bazarın seqmentləşdirilməsində istifadə edilən, yuxarıda təsvir etdiyimiz bütün demoqrafik xüsusiyyətlərin bir əsas çatışmamazlığı var – bu əlamətə görə bazarın bölünməsi nəticəsində əldə edilən seqmentlərin daxili tərkibə görə eyni, bazarın iştirakçıları üçün mühüm əhəmiyyətə malik xarici anlamda isə müxtəlif olduğuna heç bir təminat yoxdur. Eyni demoqrafik sinfə daxil olan insanlar özlərini tamamilə müxtəlif apara və hərəkətlərində qətiyyən bir-birinə oxşamayan arzu və tələbatları əsas tuta bilər. Elə həmin qaydada müxtəlif demoqrafik seqmentlərin nümayəndələrinin davranış və məqsədlərində bir çox oxşarlıqları ola bilər ki, bunun da mühüm əhəmiyyəti var və onlardan istifadə etmək olar. Buna görə də marketinq tədqiqatlarına həsr edilmiş akademik nəşrlərdə demoqrafik xüsusiyyətlərlə davranış arasında əlaqəyə cüzi fikir verilir. Göstərilən çatışmamazlıqlara baxmayaraq asan müəyyənləşdiklərinə görə onlar praktik marketinq mütəxəssisləri arasında geniş yayılıb. Sosial-iqtisadi xüsusiyyətlər Gəlir, məşğulluq növü, təhsili qurtarma yaşı və ictimai siniflərə məxsusluğu kimi meyarlar, tədqiqatçılar tərəfindən, demoqrafik xüsusiyyətlərə də xas olan səbəblərdən, geniş surətdə tətbiq edilirlər: onları asanlıqla müəyyənləşdirmək və reklam vasitələrini seçmək məqsədilə KİV tədqiqatları ilə birbaşa olaraq əlaqələndirmək olar. Lakin, bazarı ictimai siniflər üzrə bölməyin əsasında belə qənaət durur: müxtəlif siniflərin nümayəndələri müxtəlif səviyyəli rifaha malik olmalı və müxtəlif həyat tərzi keçirməlidirlər. Öz növbəsində həyat tərzi müxtəlif məhsul və xidmətləri əldə etmək meylini müəyyənləşdirir. Sosial-iqtisadi meyarlar ictimai mövqe üzrə seçilmiş qruplarda daha yaxşı meydana çıxır. İctimai sinifdən insanların keçirdiyi həyat tərzini müəyyənləşdirməkdən ötrü istifadə edilir. Belə müəyyənləşdirmə əsasında o müddəa durur ki, ictimai pillənin daha yüsək mövqeyində duran istehlakçılar öz gəlirlərinin böyük hissəsini gələcək məmnunluğa sərf edirlər (misal üçün, sığortaya və inves-tisiyaya). Aşağı pillələrdə dayananlar isə öz cari tələbatlarının ödənilməsinə. Buna görə də, sosial-iqtisadi əlamətlərə görə bölmə xüsusilə ev, investisiya, pivə və dövri mətbuat üçün məhsul bazarları seqmentlərinin müəyyənləş-dirilməsində daha faydalı ola bilərlər. İstehlakçının həyat tsikli Ailə həyatı tsiklinin mərhələləri, mahiyyətcə – yaş, ailə vəziyyəti, ailənin ölçüsü kimi amillər daxil edilən demoqrafik dəyişənlərdən ibarət – insanların hansı kateqoriyalı məhsullara (xüsusən də uzunmüddətli istehlak mallarına) və nə vaxt maraq göstərdiyini müəyyənləşdirməkdə faydalıdır. Məsələn, yeni anadan olanlar üçün məhsul istehsal edənlər yeni anadan olan uşaqlı ailələrin göndərmə siyahılarını doğum evlərində analara eilən hədiyyələr haqqında informasiyalar əsasında tərtib edirlər. Siyahılarda tarix göstərilir: onlar böyüyən körpələr; yeriməyə başlayan uşaqlar; 14 yaşınadək uşaqlar üçün uşağın böyüməsilə məhsulların reklam bilidirişlərinin birbaşa poçt qutusuna göndərilməsi zaman istifadə edilir. Həyat tərzinin xarakteristikası Psixologiya sahəsində hazırlanmış fərdiyyətçilik meyarlarının marketinq qərarlarının qəbul edilməsi üçün daha da uyğunlaşdırmağa can atan reklam agentlikləri 1970-ci illərin əvvəllərində Birləşmiş Ştatlarda və Birləşmiş Krallıqda ilk dəfə olaraq həyat tərzinin tədqiqi ilə məşğul olmağa başlamışlar. Bu tədqiqat bazar seqmentlərinin onların tərkibinə daxil olan insanların həyat tərzinə uyğunluğunu aşkar etməyə istiqamətlənir. Müəyyən mərhələdə bu metoda yuxarıda nəzərdən keçirdiyimiz ictimai sinif kteqoriyasına alternativ kimi baxırdılar. Həyat tərzinə müvafiq seqmentləşdirmə üç elementlə bağlıdır. Bunlar fəaliyyət (misal üçün, asudə vaxtın keçirilməsi, idman, hobbi, əyləncə, ev işi, işdə fəaliyyət, peşəkar iş, alış stili, evdə iş və təmir, səyahət və müxtəlif fəaliy-yətlər, gündəlik səfərlər, istirahət günləri və məzuniyyətlər, təhsil və xeyriy-yəçilik fəaliyyəti); digər insanlarla qarşılıqlı münasibətlər (əhval-ruhiyyə, fərdilik və şəxsi ideal, oynadığı rolun dərki, məsələn, ana, arvad, ər, ata, oğul, qız və s.və sosial qarşılıqlı əlaqə, digər insanlarla ünsiyyət, qeyri-formal liderlik); və firkirlərdir (siyasət, sosial və əxlaq məsələlər, iqtisadiyyat problemləri, həmçinin texnologiya və ekologiya kimi mövzular üzrə). Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/azerbaycan-respublikasi-tehsil-nazirliyi-baki-dovlet-universit.html	AZƏrbaycan respublikasi TƏHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti Tətbiqi Riyaziyyat və Kibernetika Fakültəsi IV kurs tələbəsi Əliyev Rəşad Namiq oğlunun «Distant təhsilin proqram təminatı»	AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASİ TƏHSİL NAZİRLİYİ BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ Tətbiqi Riyaziyyat və Kibernetika Fakültəsi IV kurs tələbəsi Əliyev Rəşad Namiq oğlunun «Distant təhsilin proqram təminatı» Mövzusunda BURAXILIŞ İŞİ İnformatika kafedrası Kafedra müdiri: prof. Ə. Ə. Əliyev Elmi rəhbər: dos. R. Ə. Mahmudzadə Bakı 2003 Mündəricat: Giriş Distant Təhsilin prinsipləri Distant Təhsilin Proqram təminatı Proqram paketləri Telekonfranslar Audiokonferensiyalar Videokonferensiyalar Kompüter telekonferensiyaları İnternet şəbəkəsinin xidmətlərinin istifadəsinə əsaslanan texnologiyaların istifadəsinə əsaslanan texnologiyalar MOO (Multi-user Object Oriented) texnologiyaları MUD (Multi User Domain) texnologiyaları IRC texnologiyası Paltalk MSN Messenger WWW texnologiyası eXtensible Distance Learning System http://www.baumantraining.com/ http://www.eLearn.ru/ http://www.BrainBench.com/ FTP texnologiyası Elektron poçt (e-poçt) texnologiyası Paylanma texnologiyası (listserv) Nəticə İstifadə olunan ədəbiyyat Giriş: Müasir dövrümüzdə İnformasiya Texnologiyalarının imkanlarından geniş istifadə olunur. Bu sahədə kadr hazırlığı üçün Distant Təhsilin imkanlarından da istifadə olunur. Distant Təhsil – müəyyən məsafədən keçirilən təlim sistemidir. Belə sistemlərdə təlimlər televiziya kanalları, Multimedia diskləri, İnternet şəbəkəsinin imkanları vastəsi, hazır proqram paketləri ilə həyata keçirilir. Distant Təhsil qiyabi təhsil formasının daha da çox üstünlüklər ilə olan formasıdır. Qlobal İnternet şəbəkəsinin bir çox müsbət xassələri olduğundan, İnternetdə e-poçt, çat sistemləri, saytlar vastəsi ilə Distant Təlim kursları keçirilir. Bu çür sistemlərə misal olaraq çat proqramları olaraq MSN Messenger, Paltalk, Net Meeting saytlara nümunə olaraq www.baumantraining.com, www.brainbench.com saytlarını göstərmək olar. Bu məqsədllərlə yaradılmış Veb Səhifələrdə elektron kitablar, e-təlimlər, OnLine sertifikatlaşdırmalar kimi bölmələr yerləşdirilir. Azərbaycan dilli saytlar arasında e-təlimlərin keçirilməsi məqsədi ilə www.firststeps.az saytı yaradılmışdır. Burada İnformasiya Texnologiyalarına həsr edilmiş elektron kitablar yerləşdirilmiş, Azərbaycanda ilk dəfə olaraq OnLine sertifikatlaşdırma proqramı tərtib edilmişdir. Distant Təlim kurslarının keçirilməsi üçün həmçinin hazır proqram paketlərindən də istifadə edirlər. Bu proqramlara nemunə olaraq e-Learning Server 3000, Lotus Learnin Space, xDLS, Distance Learning proqramlarını göstərmək olar. Bu proqramlar xüsusi olaraq müştəri/server hissəsinə bölünür və təlim keçmək istəyən tələbələr müştəri tərəfdə qurulmuş proqram vastəsi ilə müəllimin server proqramı ilə əlaqə saxlaya bilirlər. Bununla da müəllim öz hissəsində yerləşdirdiyi tapşırıqları bu proqramların köməkliyi ilə tələbələrə çatddıra bilir. Distant Təhsilin prinsipləri: Distant Təhsil tələbənin sərbəst öyrənməsi prinsipi üzərində qurulub. Burada təlim sahəsi elə qurulub ki təhsil alan, müəllimdən vaxt və ya məsafə ilə ayrılıb, eyni vaxtda da onlar həmçinin istədiyi vaxt telekommunikasiya vasitələri ilə əlaqə saxlaya bilərlər. İstənilən təhsil proqramları distant şəkildə həyata keçirilə bilər. Prinsipcə bu sistemlər çox sadə görünür: kompüter şəbəkəsinin köməkliyi ilə təhsil alan sərbəst öyrənilməsi nazərdə tutulmuş tədris materiallarını alır. Materialların əsasında özünü tədrisin əsasında teoriyanın mənimsənilməsi üçün tədris tapşırıqları yerləşdirilib. Təhsil alan tapşırığı yerinə yetirib cavabları müəllimə göndərir və yeni materiallar alır və beləliklə tədris kursu sona çatana qədər bu prinsiplə dərs davam etdirilir. Təhsil alanın şəbəkə vastəsi ilə müəllim ilə əlaqəsinin intensivliyi standatr qaydalardan yüksəkdir, dərs prosesi individual olur, dərs materiallarında isə kompüter texnologiyalarının bütün imkanlarından istifadə oluna bilər. Ali təhsilə artan maraq bir tərəfdən İnformasiya və KommunikasiyaTexnologiyalarının və məlumatların elektron formada təsvirinin inkşafı, digər tərəfdən Distant təhsil formasını aslı olmayan sistemə proqnozlaşdımasına imkan verir, həmçinin onun bu yaxınlarda daha da sürətlə inkşaf edəcəyinə imkan yaradır. Distant Təlim forması, klassik qiyabi forma ilə müqaisədə bir çox fərqli üstünlüklərinə görə ayrı bir sistemə ayırlır: - Distant formada tələbə və müəllim arasında intensiv əlaqə təşkil olunur; - Distant təhsil üçün hazırlanmış dərs vəsaitləri təhsilin elmi fəaliyyənin əsasını gücləndirməyə imkan verir; - Adekvat dərs materiallarının əsasında yeni kommunikasiya məlumatlarının köməkliyi ilə, dərs prosesi ilə effektiv idarəetmə realizə olunur. - Distant təhsil formasının istifadə etməklə ənənəvi frontal tədris forması ilə müqaisədə individual dərs komponenti artır. Distant forma – orientasiya edilmiş təhsilin şəxsi formasıdır. - Distant təhsil formasında tələbələrin birgə işi təşkil olunur: konferensiyalar, seminar və müzakirələr, birgə proektlərə qədər. - Bu formada vaxt və imkan xərcləri azalır. - Distant təhsil forması ixtiyari tələbəyə, yaşadığı yerdən aslı olmayaraq istədiyi tədris müəssisəsində, istədiyi müəllimdən tədris almaq imkanı verir. Bununla da təhsil alan ilə tədris keçən arasındakı intensiv əlaqənin imkanları, dərs materiallarının individuallığı və tədrisin tempi bu cür tədris formasını təhsil sistemində yeni keyfiyyətli mərhələyə gətirir. Distant təhsil forması digərləri kimi tədris prosesində tahsil alanın hərtərəfli praktik təminatına imkan vermir. Bundan başqa distant təhsil formasında əyani təhsil formasındakı kimi tadris alanın ixtisası üzrə praktika və labaratoriya işlərinin aparılması üçün imkanlar olmur. Heç bir tədris materialı praktik tədrisi əvəz edə bilməz, əsasən də hesablamalar ilə bağlı olan ixtisaslarda. Buradan da distant təhsil üçün müəyyən məhdudiyyətlər qarşıya çıxır: O seçilmiş ixtisas üzrə təhsil alanlar üçün proffesional sferada effektivdir. Distant təhsilin daha inkşaf etmiş forması virtual universitetlərdir. Virtual universitet heç bir tədris müəssisəsindən aslı olmayan sərbəst tədris müəssisəsidir. Virtual universitet öz tədris xidmətlərini distant üsul ilə təklif edirlər. Bu cür tədsir mərkəzlərinin digər əyani formalardan fərqi, onların tədris proqramları və kurslarının vəsaitlərinin olmaması, həmçinin tədris binasının, yataqxanaların, otaqların, akt zallarının olmamasıdır. Bu cür tədris müəssisələri kimi aşağıdakıları göstərmək olar: Kanadiya Açıq Universiteti, Hollandiya Açıq Universiteti, Fern Universitet (Germaniya), Britaniya Açıq Universiteti. Distant Təhsilin Proqram təminatı: Hal hazırda İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyalarının imkanları kifayət qdədər artdığına görə təhsilin distant formada keçirilməsi üçün kompüter texnologiyalarının imkanlarından kifayət qədər istifadə olunur. Bu sistemlər üçün Proqram paketləri yaradılır, İnternetdə istifadə olunan proqramların imkanlarından istifadə olunur, e-təlimlərin keçirilməsi üçün saytlar yaradılır. Proqram paketləri: Bu məqsəd ilə bir çox təşkilarlar öz çəhsullarını dünya bazarlarına çıxartmışdırlar. Bu proqramlar müştəri/server prindipi əsasında işləyirlər. Server tərəfdə lazım olunan proqram paketi yüklənildikdən sonra, tədris keçmək istəyçən tələbələr onların ünvanlarına girərək özlərinə uyğun dərslikləri seçib öz təlim kurslarını keçməyə başlayırlar. Distant təhsilin keçirikməsi üçün bir çox texnologiyalardan istifadə olunur. Bunlardan aşağıdakıları göstərmək olar. - Telekonfranslar - Audiokonferensiyalar - Videokonferensiyalar - Kompüter telekonferensiyaları - İnternet şəbəkəsinin xidmətlərinin istifadəsinə əsaslanan texnologiyaların istifadəsinə əsaslanan texnologiyalar - MOO (Multi-user Object Oriented) texnologiyaları - MUD (Multi User Domain) texnologiyaları - IRC texnologiyası - WWW texnologiyası - FTP texnologiyası - Elektron poçt (e-poçt) texnologiyası - Paylanma texnologiyası (listserv) Audiokonferensiyalar - Bu iştirakçiların səsli konferensiyaları keçirilən müxtəlif telekonferensiya növüdür. Audiokonferensiyaları rəqəmli və ya analoqlu əlaqə xətlərində təşkil etmək olar. Audiokenferensiyaları birtərəfli video (one-way video), sputnik TV, həmçinin elektron yığıncaqların keçirilməsi üçün istifadə edirlər. Verilmiş telekonferensiya tipi distant təhsil kurlarının keçirilməsi üçün məhdud imkanlar verir. Burada Radio və audio kassetlərin imkanlarından da kigayət qədər istifadə edilir. Videokonferensiyalar – Videoəks, səs və verilənlərin aparatura və müvafiq proqram təminatları olan iki və ya daha artıq nöqtədə mübadiləsi üçün nəzərdə tutulub. Onun iştirakçiları real vaxtda bir birlərini görə və eşidə, həmçinin verilənlər mübadiləsi edib onlara cabalrar da verə bilərlər. Müvafiq sistem təhsil alanlara müəllim ilə heç bir yol xərci çəkmədən əlaqə, müasir vacibli məlumat mübadiləsi və dərs prosesində tələbələrin müəyyən tapşırıq üzərində birgə işləmə imkanlarını yaratmaq işinin məhsuldarlığını artırmağa malikdir. Videokonferensiyaəlaqə birgə dialoq, verilənlər bazası ilə əlaqə, səs və videonun ötürülməsi, həmçinin “ağ lövhə” təşkil edir. Bu cür “lövhənin” köməkliyi ilə istifadəçilər sənəddə öz qeydlərini edə və digərlərinin qeyd və düzəlişləri iə tanış ola bilərlər. Müxtəlif növ informasiya mübadiləsi sistemlərini, əlaqənin asantlığı və rahatlığını nəzərə alaraq, videokonferensiyalanin texnologiyalarını distant təhsil sistemində effektiv saymaq olar. Bəzi ölkələrdə videokonferensiyaların keçirilməsi üçün ayrıca televiziya kanalları açılır. Burada yalnız distant təhsil kursları keçirilir. Həmçinin dərs kursları olan video kassetlərdən də istifadə edilir. - Kompüter telekonferensiyaları Kompüter telekonferensiyalarında İnternetin yüzlərlə içtirakçısı iştirak edə bilərlər. Konferensiyada iştirak etmək çox sadədir. Konferensiyanın ünvanını yığaraq ona qoşulmaq kifayətdir. İstifadəçilərin komtürerlərinin ekranında konferensiyanın bütün istifadəçilərinin qeyd və yazıları əks olunacaq. Qeyd və yazıların tez bir zamanda görünməsinə baxmayaraq telekonferensiyaları sinxron sistemlərə aid etmək olmaz. Əsasən onlar bütün istifadəçilərin yaza bildikləri elan lövhələrinə oxşayırlar. Elan lövhələrindəki kimi kompüter telekonferensiyalarında da elanlar müəyyən müddət saxlanılır. Belə ki istifadəçinin fiziki iştirak etmədiyi vaxtda onlara qayıdıb baxmaq mümkün olsun. Bu üsulla, müəyyən vaxt mərhələsində keçirilmiş telekonferensiyanın məlumatlarına baxış mümkün olsun. - MOO (Multi-user Object Oriented) texnologiyaları MOO texnolologiyaları – Multi-user Object Oriented – obyekt yönümlü çoxistifadəçilərin qısaldılmışıdır. MOO – İnternet vastəsi ilə real vaxtda əlaqələri təşkil edən sistemdir. MOO-nun köməkliyi ilə istifadəçinin kompüteri virtual otaqları (virtual rooms) olan əsas (host) maşına çevrilir. Virtual otaqlarda, sizinlə eyni vaxtda həmin əsas maşına qoşulmuş adamlarla rastaşmaq olar. MOO-nun xarakter üstünlükləri virtual obyektləri yaratmaq imkanıdır. Digər alət – otaqda baş verənləri yazmaq imkanına malik olan virtual maqnitofondur. Həmçinin virtual müzakirələr üçün yazıları yazmaq imkanı verən lövhələr də yaratmaq olar. MOO özündə dərslərin eyni vaxtda keçirilməsi üçün rahat servis təşkil edir. MOO sürətli xətlər tələb etmir onurla hətta 9600 Kbit/san sürətli modemlərlə də işləmək olar. Bir çox dirstant təhsil kursları özlərində MOO seansları təşkil edirlər. Seansların keçirilmə vaxtları barədə istifadəçilərin e-poçtlarına göndərilir. Həmçinin kursların vaxtları kursların veb səhifələrində də yerləşdirilir. MUD texnologiyaları (Multi User Domain –“çoxistifadəçili domen”) MOO texnologiyalarına çox oxşayırlar. MUD texnologiyalarının köməkliyi ilə qrupla və həmçinin fərdi görüşlər yaratmaq olar. MUD – a müxtəlif istifədəçilərə kiçik və ya hamının müzakirəsi üçün MUD məktub da daxildir. MUD həmçinin situasiyalı modellər də yaratmaöa imkan yaradır. Verilmiş texnologiyanın hərtərəfli yayılmıç distant təhsil mərkəzlərində istifadəsi səmərəlidir. IRC (Interactive Relay Chat – Interaktiv ötürülən söhbət) texnologiyaları – real vaxtda yüzlərlə istifadəçiyə mətn məumatlarını göndərmək və baxmaq imkanına malik proqram təminatıdır. Müəlliflərin bütün məlumatları və koordinatları ekranda əks olunur. IRC istifadəçilərə hər bir söhbətlər üçün müxtəlif kanallar təklif edir. Hər bir kanal öz söhbətini əks etdirir. Hər bir kanalın kanalı idarə edən, onu özəl edən (istifadəçilərin saylna məhdudiyyət qoyan), müəyyən istifadəçiləri silə bilən, kanalı bağlaya bilən öz operatoru var. Operator – kanalı açandır. Yazıları sonra baxıb analiz etmək üçün diskə yazmaq olar. IRC texnologiyalarının distant təhsildə daha rahat istifadə edilməsi üçün – özəl kanal yaratmaq və onada konsultasiya, test və məqbulların keçirilməsini təmin etməkdir. Distant kurslarda bu cür yanaşmadan istifadə edilir. Bu çür elanlar Distant təlim mərkəzinin saytındaki elanlar lövhəsində asılır. Birdəfəlik dialoq (chat) istifadəçilərə praktik anı olaraq mətn dəyişmək, dialoqu modelləşdirmək, real vaxtda üz-üzə baş verən söhbətlər imkanı verir. Bu funksiyanı əsasən, açıq protokolda əsaslanmış Internet Relay Chat, “momental poçt” adlandırırlar. Birdəfəlik dialoq funksiyasının istifədəsinin çatışmazlıqları intraşəbəkədə ondan ibarətdir ki, cari onlayn əməliyyatlar əvvəlcədən planlaşdırlımalıdır, belə ki praktik olaraq bilmək lazımdır ki cari amda kim qoşulub və kimə suallar vermək və ona cavablar almaq lazıdır. Bu cür proqramlardan “Paltalk” proqramını göstərmək olar. Onun kpməkliyi ilə cari vaxtda evdən çıxmadan müəyyən qrupa qoşulmaq və orada dərs keçənin səsini eşitmək, onu görmək və mətn mübadiləsi etmək olar. Burada distant təhsil üçün ayrıca qrup yaradılmışdır və onun daxilində müəyyən ixtisaslar üzrə otaqlar yaradılmışdır. İstifadəçinin ekranında birdəfəlik üç nəfəri gprmək olar. Lakin burada audio söhbətlər etmək üçün növbəəyə durmaq lazımdır. Bu sualları birdəfəyə verib müəllimi dolaşıqlığa salmamaq üçün istifadə edilir. IRC texnologiyaları daxil olmasa da, chat proqramı olam MSN Messenger proqramı da müəyyən üstünlüklərə malikdir. Windows Əməliyyatlar Sisteminin üzərəndə gələn standart proqram paketinə daxil oub. Onun köməkliyi ilə fərdi təlim kursları təçkil etmək mümkündür. Bunun üçün çüəllim və tələbənin öz e-poçt ünvanları (məs: [email protected]) olmalıdır. Bu söhbət proqramında istifadəçi ilə yazışma, sphbət və Video əlaqələr yaratmaq olur. Proqramın müsbəh cəhəti eyni vaxtda müəllim ilə tədris keçən tələbənin operativ əlaqəsi, yazı ilə izah olunması mümkün olmayan problemlərin canlı bağlantı vastəsi ilə başa salınması, hər bir təlbə ilə fərdi məşğul olmaqdan ibarətdir. Burada tələbənin mobil telefonuna qısa mesaj göndərmək, e-poçt göndərmək kimi imkanlar da daxildir. WWW texnologiyaların (World Wide Web – Ümumdünya hörümçək toru) əsasında http protokolu və hipermətnları yazmaq üçün HTML dili durur. Qeyd etmək lazımdır ki CGI protokolu, Java, Java Script, Active X, Macromedianın multimedia texnologiyaları ilə, Real Audio, MPEG və digər texnologiyaların köməkliyi ilə səsin ötürülməsi kimi üstün imkanlarına görə WWW distant təhsil kurslarında məhdudiyyətsiz üstünlüklərə malikdir. Əsas üstünlük ondan ibarətdir ki kursların yaradılması üçün məs Teelevisiya sistemlərindəki kimi bahalı aparatura alınmasına ehtiyac yoxdur. Müasir proqram paketlərinin əsas üstünlükləri ondan ibarətdir ki heç bir proqrammist dəvət etmədən müəllimlərə distant təhsil kurslarını yaratmaq imkanı verir. Cari kursun keçirilməsi maksimal olaraq avtomatlaşdırıla bilər. Kursun keçirilməsi İnternet şəbəkəsinə çıxışı olan, məşhur brouzer proqramladan olan MS Internet Explorer və Netscape Navigator vastəsi ilə realizə olunur. Kompüterin səs kartı, akustik sistem və arzu olunur ki çox da baha olmayan Vebkamera ilə təctiz olunması nəzərdə tutulur. Qeyd etmək lazımdır ki WWW texnologiyalar mətn və şəkil informasiyalarını realizə etmək, səs vermək , video imkanlar, testləşdirməni avtomatik rejimdə realizə etmək, səs və video əlaqələri (İnternet telefoniya) realizə etmək imkanları verir. Bura elektron kitabxanalar, elektron təliom mərkəzləri, elektron testləşdirmə, sertifikatlaşdırma mərkəzləri daxildir. eXtensible Distance Learning System: Bu proqram pakeri rusiyanın xDL Soft şirkəti tərəfindən hazırlamnış məhsuldur.Proqramın müxtəlif təhsil müəssisələrində keçirilən distant təhsil prosesinin avtomatlaşdırılması üçün nəzərdə tutulub. İnternetin köməkliyi ilə bu sistemdə distant təlim kurslarının keçirilməsinin aşağıdakı üstünlükləri var. - Dərs materiallarına birdəfəlik internet vastəsi ilə baxılması - Dərs materialının artırılması (çoxaldılması) - Testləşdirmənin keçirilməsi - Şəbəkədə birgə işin təşkil edilməsi - Bazada dərs sisteminin məlumatlarının İMS formatında saxlanılması (dərsliklər, kurslar, kitablar və s.) import və exsportu. - İstifadəçiləri dərs prosesi haqda məlumatlandırmaq - Dərs planlarına uyğun olaraq distant təhsilin təşkili - Virtual dərs bölməsinin yaradılması Sistemin Arxitekturası Sistem müştəri/server prinsipi ilə işləyir. Verilmiş arxitekturanın istifadəsi distant təhsilin informasiya sistemi üçün “de-facto”-dur, belə ki bu proqram: istifadəçilərin İnternetdən əlaqə saxlaması, müxtəlif proqram-aparatura həllərinin bir sistemdə birləşməsi, böyük İnformasiya mübadiləsinin lokal və qlobal kompüter şəbəkəsinda etibarlı işləməsi üçün imkanlar yaradır. Server Server özündə multimedia tədris materiallarının (elektron kitablar, kurslar, testlər) saxlanması və İnternet şəbəkəsindən əlaqələndirilməsi üçün bir struktur təşkil edir. Serverin aşağıdakı komponentləri var: - İstifadəçi interfeysi (veb interfest (bu istifadəçilərin əsas interfeysidir), qrafik interfeys və s..) istifadələrin müştəri proqram vastəsi ilə işləməsi üçün nəzərdə tutulub (Bu veb Brouzer və ya digər müştəri proqram ola bilər). - Çoxpotoklu servlet – Bir çox istifadəçilərdən eyni zamanda sualların virtual maşına ötütülməsi üçün istifadə edilə bilən komponent. - Virtual maşın – Onun kontekstində aktiv resursların işi gedir. - İstifadəçi meneceri – Sistemin istifadəçiləri haqda məlumatların saxlanması üçün xidmət göstərir. - Əməliyyatlar meneceri – Sistemin istifadəçilərinin əməliyyatlarının aparılması üçün xidmət göstərir. Serverin işləməsi üçün platformanın sərbəstliyi, işin tezliyi, şəbəkə texnologiyalarında işləyən, Verilənlər Bazasının İdarəetmə Sistemini interfeysini Veb-də dəstəladiyi üçün Java istifadə edilir. VBİS Proqramda Verilənlər Bazasının İdarəetmə Sistemi kimi sistemin istifadəsindən, çox platformalığından aslı olaraq ixtiyari server tipli VBİS ola bilər. Bu sistemi istənilən proqram, aparat təminatında istifadəsinə imkan yaradır. Müştəri Bütün istifadəçilər sistemlə müştəri proqram olan Brouzerin köməkliyi ilə əlaqə saxlaya bilirlər. Məsafədən olduğuna görə istifadəçilərin əlaqə saxlaması üçün Unternet şəbəkəsi rahat üsullardan biridir. Həmçinin beynəlxalq standartların istifadəsi verilmiş sistemin rahatlığını təmn edir. Verilənlərin yadda saxlanılması Distant təhsil sisteminin bütün verilənləri aşağıdakı tiplərdən ibarətdirlər. - Elektron kitab - Test - Kurs - Dərs planı Bu informasiya resursları alt resurslardan ibarətdirlər. Bu üsulla bir çox informasiya resursları digər resursları özündə saxlayan informasiya resursu olurlar. Ağactipli məlumatların yadda saxlanılması üçün öz effektiv və etibarlılığına görə fərqlənən VBİS istifadə olunur. Resurslar üzərində iş növbəti viddədir: - Resursun yaradılması - Resursun əlavə edilməsi - Resursun dəyişilməsi - Resursun silinməsi - Resursa baxış - Resursun realizəsi - Resursun yüklənməsi (endirilməsi) Bu əməliyyatlar sistemin informasiya resursları ilə əlaqələndirilməsi üçün qurulmuş interfeysin köməkliyi ilə yerinə yetirilir. Buradan sistemdə daima resurslara daxil olmaq üçün rahat interfeysi olan ixtiyari yeni İnformasiya resursları əlavə edilə bilər. Sistem daima yeni İnformasiya resursları əlavə edilməklə inkşaf edə bilər. Məlumatların VBİS-də saxlanması üçün bir neçə variant vardır: - Yazılar - Seriallaşdırılmış obyekt - Cədvələlrə bölünmüş - XML sənəd Verilmiş sistemdə məlumatlar bir çox üstünlükləri olan XML formatda yadda saxlanılır. - Strukturlaşdırma imkanı. XML-sənədlər özlərində ixtiyari ierarxiyaya malik digər sənədlər saxlaya bilən konteynerlər təşkil edirlər. Bu mürəkkəbstrukturlu resurslar yaratmağa imkan verir. Fiziki olaraq XML-sənəd əl ilə dəyişmək üçün imkanları olan mətn faylını təşkil edir. - Yoxlama imkanı: İstənilən XML sənəd öz qramatikasının xüsusi analizator vastəsi ilə öyrənilən açıqlamasını saxlaya bilər. Analizator həmçinin məlumatın struktur və tərkibini əks etdirə bilər. - Daşınıqlılığı: XML formatı siztemi sintaktik səviyyəyə uyğunlaşdıran sənədlərarası əlaqə formatı kimi xidmət edə bilər. Həmçinin XML sənədləri sistemin ayrıca komponentləri ilə qarılıqlıəlaqədə ola bilərlər. XML dili ilə müxtəlif sahələrdə qəbul olunmuş kommunikasiya formatlı məlumatlar yaratmaq olur.Distant təhsil sistemi üçün beynəlxalq IMS (Instructional Management System) standartı qəbul olunmuşdur. - Məlumatların müxtəlif görünüşdə təsviri: XML məlumatları istifadəçi kompüterinə köçürüldükdən sonra müxtəlid viddə görünməsinə imkan yaradır. HTML-dən fərqli olaraq (verilənlərin təsvirini göstərir) XML verilənlərin özlərini göstərir. Təsvir, verilənlərin özlərindən fərqləndiyinə görə, bu XML-ə hər bir istifadəçinin kompüterində individual olaraq, müştəri kompüter və digər xassələrdən aslı olaraq məlumatları göstərmək imkanı verir. Bununla da XML verilənlərin strukturunu heç bir asılılıq olmadan təsvir etmək imkanı verir. Bununla da XML dili məlumatları dəyişən informasiya sistemləri, əsasən də Distant təhsil sistemi üçün daya yaxın dildir. Hal hazırda XML-in istifadəsi üçün mövcud və ya xüsusi XML-oriontasiyalı VBİS-dən istifadə etmək olar. http://www.baumantraining.com/: Bauman adına Moskva Dövlət Texniki Universiteninin e-təlim mərkəzindəki dərsliklər Flash texnologiyalardan istifadə edilərək yaradılmışdır. Bu saytda pulsuz olara Networking Essentials kursu yerləşdirilmişdir. Kurs rus və İngilis dillərindədir. Kursda şəbəkə, ulduz və üzük topologiyalarına həsr edilmiş kurslar yerləşdirilib. Hər bir kursun sonunda Bu kursa aid olan test yerləşdirilib. Sonda ümumi kursa aid test var. Burada həmçinin digər pullu kurslar da yerlşdirilmişdir. http://www.eLearn.ru/: Hipermetod şirkətinin hazırladığı “eLearning Server 3000” proqram məhsulunun saytı. Paket akademik, məktəbli, koorporativ dərslərin keçirilməsi və müasir İnternet və multimedianın köməkliyi ilə kursları təskil edir. Məhsul onun təkcə distant təhsilin problemlərindən xəbərləri olan İT mütəxxəsisləri üçün deyil, həmçinin ali, orta və məktəb müəllimləri üçün də asant başa düşülən və Veb interfeysdə rahat qurulma imkanına malikdir. “eLearning Server 3000” köməkliyi ilə yaradılmış Dərs Mərkəzlərində beş mərhələdə əlaqə vardır. - Administrator: - Serverin quraşdırılması - xüsusi veb-interfeys vastəsi ilə dizaynın idarəsi. - Dekanatlıq, müəllim, təhsil alan administratorluq Personalının idarə olunması - Arxivlə iş – serverin personalının Verilənlər bazasına giriş - Məşğələlərin tiplərinin təyin olunması – dekanat və ya təhsil keçənin sifarişi ilə administrator yeni tip məşğələlər yaratmaq imkanına qadirdir. - Dekanat: - Xüsusi Veb-interfeys vastəsi ilə serverdə xəbərləri yerləşdirmək - Dərs kurslarının idarə olunması - Serverin tədris keçən tərəfinin ilə idarə olunması - Tələbə, abiturient və kursu bitirənlərin idarə olunması - Tədris keçən: - Müxtəlif tip məşğələlərin yaradılması və keçirilməsi - Online-seminar, konferensiyalar, mühazirələr. - Online-treninglər. - Yoxlama, fərdi və ev tapşırıqları. - Onlene testləşdirmə və sertifikatlaşdırma - Məqbul və Vedemost-ların idarə olunması - İş və dərslərin cədvəlinin idarə olunması - Təhsil alan: - Dərs cədvəllərinə icazə - Elektron məqbula icazə - Dərslərdə iştirak və tədris keçən tərəfindən hazırlanmış tapşırıqların yerinə yetirilməsi - Abiturient: - İştirak və keçirilməsi üçün hesablanmış kurslar haqda məlumatlar - Qeydiyyat – cari və ya digər dərs kursuna yazılmaq - Kömək – Serveri istifadə qaydaları XML standartlarının qəbul olunması Administrator və Tədris keçənə mərkəzdə öznün yeni unikal imkanlarını əlavə etmək imkanları verir. http://www.BrainBench.com/: Sertifikatlaşmanı hər yerdə və hər cür şəraitdə keçmək olar, lakin qeyd olunur ki sertifikatlaçdırmanı bu hüquqa malik şəxslər keçirməlidirlər. BrainBench İnternet vastəsi ilə istənilən istifadəçinin pulsuz sertifikatlaşmasına imkan yaradır. Aydındır ki sertifikatlaşdırmadan söhbət gedəndə ancaq kompeterətrafı məlumatlar yada düşür, lakin bundan fərqlilərinə də rast gəlinir. Məs: İngilis dilində yazılışın da sertifikatlarının alınmasına ehtiyac vardır. Testləşdirmə metodikası çox sadədir: Siz özünüzə lazım olan testi sifariş edirsiniz və bir ay müddətində sizə rahat olan vaxt və yerdə onu keçirsiniz. Test bir neçə onliqlarla suallardan təşkil olunub və onların hər birinə üç dəqiqə vaxt verilir. Bu mənbənin müəlliflərinin fikrinə görə bu layihə mütəxxəssis və potensial işədüzəldənlər üçün çox sərfəlidir. Servis pulsuzdur, lakin sertifikatların sifarişçiyə çatdırılması 9.99$ təşkil edir. Burada 4-dən çox bal yığanlara “Master” drəcəsində sertifikalar verilir və sertifikat gələndə onu üzərində qızılı həriflərlə Master sözü yazılır. FTP texnologiyaları (File Transfer Protocol – faylların köçürülmə protokolu) təhsil sistemlərində köməkçi xarakter daşıyır. FTP serverlərdə böyük ölçülü dərslik məzmunlu fayllar yerləşdirilir: Video filmlər, böyük ölçülü çəkillər, proqram modelləri, sənədlər (əsasən PDF formatda) və s saxlanılır. Bu faylların yüklənməsi üçün xüsusi proqram paketi lazım olmur, bütün brouzerlərdə avtomatik işə salınan FTP – müştərilər vardır. Lakin FTP müştərilərin bir zəif cəhətləri vardır: Belə ki əgər yükləmə vaxtı əlaqə kəsilərsə (bu çox vaxt baş verir) onda yükləməni yenidən başlamaq lazımdır. Bu çür hallardan keçinmək üçün xüsusi FTP brouzerlərdən və ya yükləmə proqramlarından məs GetRight, ReGet Deluxe istifadə etmək lazımdır. Əlaqə kəsilib qurulandan sonra bu proqramlar yükləməni kəsilmiş yerdən davam edirlər. Qeyd etmək lazımdır ki FTP serverlərdə dərs prosesində istifadə etmək üçün böyük ölçüdə məlumatlar yerləşdirilir. - Elektron poçt (e-poçt) texnologiyası Elektron poçt İnternet şəbəkəsinin daha məşhur və vacibli servisidir. Praktik olaraq internetin hər bir istifadəçisi Elektron poçt ünvanına malikdir. Elektron poçt vastəsi ilə mətn, şəkil, proqram, multimedia faylalrı ötürmək olar. Ən sadə Distant təhsil kursları məlumat və tapşırıqların e-poçt vastəsi ilə ötürülməsi texnologiyasının üzərində qurula bilər. Tələbə tapşırığı yerinə yetirərək nətəcələri müəllimə qiyabi tahsil formasındakı kimi mübadıləni yenə də e-poçt vəstəsi ilə ötürür, lakin e-poçt mübadilə formasında əməliyyat sürətlə baş verir. Hal hazırda elektron poçtun imkanlarından istifadı edın distant tədris mərkəzləri mövcud deyil, lakin buna baxmayaraq e-poçt yenə də əsas köməkçi servis olaraq qalır. Əgər poçt-a müxtəlif kompüterlərdən baxmaq lazım gələrsə, onda Veb poçt qutusu adlandırılmış saytdan poçta baxmaq olar. Bu qutuya İnternetə qoşulmuş ixtiyari kompüterdən baxmaq olar. - Paylanma texnologiyası (listserv) Paylanma texnologiyası (listserv) – İntraşəbəkə ilə birləşmiş və ya müəyyən qrupun daxilində olan elektron poçtların mübadiləsi üçün nəzərdə tutulub. Qrupun hər bir istifadəçisi siyahının ünvanına məktub göndərə bilər və həmin məktub bütün qrup iştirakçılarına yayılacaq. Paylanma siyahısı ətrafında mühazirələr aparılması üçün mövzusu olmalıdır. Siyahının üzvü olmaq üçün İnternetdə elektron poçtun olması kifayətdir. İnternet şəbəkəsindəki tədris saytı əsasən mətn, şəkil, multimedia formatında olan məlumatlar saxlayır. İndividual tapşırıllar müəllimə elektron poçt vastəsi ilə göndərilir. Testlər avtomatik və ya eletron poçta gondərilməklə keçirilir. Dövri olaraq virtual otaqlarda əyanidəki kimi yığıncaqlar keçirilir. Nəticə: Azərbaycanda Distant təhsilin inkşaf etdirilməsi məqsədi ilə http://www.firststeps.az/ saytı yaradılmışdır. Saytda İnternet, Verilənlər bazasinin www-də publikasiya sistemləri, HTML, CSS, MsDos, Qısa düymələr, Excel, PowerPoint, Access, Delphi, Visual Vasic, SQL Server elektron dərslikləri yerləşdirilmişdir. Hər bir dərslik addım-addım prinsipi ilə işləyir. İnternet dərsliyində İnternetin yaranma tarixi, Kompüter şəbəkələri, İP ünvanlar, sürət ölçüsünün vahidləri, Brouzerlər, URL ünvanları, linklərdən istifadə etmə qaydaları, axtarış jurnalı haqda, seçilmiş səhifələr barədə, Axtarış, Brouzerin parametrlərinin dəyişdirilməsi, Faylların FTP serverə yüklənməsi, Veb səhifənin yaddaşa verilməsi, Veb səhifənin çap edilməsi kursları yerləşdirilmişdir. Verilənlər bazasinin www-də publikasiya sistemləri bölməsində publikasiya, İnternet haqda, WWW haqda, WWW VB-nin publikasiyası haqda məlumatlar yerləşdirilmişdir. HTML dərsliyində bu dərsliyi yeni keçməyə başlayanlar üçün HTML dərslik, hər hansı teq haqda məlumat almaq istəyənlər üçün HTML lüğət və bölmələr üzrə dərs kursunu keçmək istəyənlər üçün HTML başlıqlar yerləşdirilib. Dərs kursunda HTML haqda əsas anlayışlar, teqlər haqda ümumi məlumat, əsas teqlər haqda, sonra sadə teqlər haqda, cədvəlllərin və freymlərin qurulması barədə ətraflı məlumatlar yerləşdirilmişdir. CSS dərs kursunda CSS-in strukturu, daxili stil cədvəlləri, qlobal stil cədvəlləri və bağlanmış stil cədvəlləri barədə, CSS-in xassələri və əlavələr yerləşdirilmişdir. MsDOS dərsliyində MsDOS əməliyyatlar sisteminin əmrləri haqda məlumatlar əldə etmək olar. Qısa düymələr bölməsində Windows–un bəzi klaviatur kombinasiyaları, Windows-un əlavə düymələri ilə kombinasiyaları, Mətin redaktoru Microsoft Word –ün bəzi klaviatur kombinasiyaları, Axtarış və keçid, Xüsusi redaktə Əməliyyatları, Simvolların formatlaşdırma əmrləri, Xüsusi simvollar, «Kalkulyator» proqramı ilə sişansısz işləmək üçün köməkçi funksiyalar barədə məlumatlar vardır. Excel dərsində Excel pəncərəsinin ümumi görünüşü, Microsoft Excelin kitab və işçi vərəqləri, Sətir və sütunlar, Xanalar və verilənlərin daxil edilməsi, Formatların təyini, Xanaya daxil edilmiş verilənlərin düzlənməsi, Şərti formatlaşdırma, Xanaların təmizlənməsi və ləğvi, Əməliyyatın təkzibi, İstifadəçi siyahıları, Verilənlərin surətnin çıxarılması, kəsilməsi və yerləşdirilməsi, Xanaların asılılığının izlənməsi, Sənədin strukturlaşdırılması, Düsturların istifadəsi, Ssenarilər dispeçeri, Parametrlərin seçilməsi, Siyahının analizi üçün filtirlərin istifadə edilməsi, Verilənlərin nizamlanması, Mümükün qiymətlər, Diaqram və qrafiklər, Kitabın yaradılması, açılması və bağlanması, İşçi kitabın yadda saxlanılması, Sənədə baxış rejimi, səhifənin parametrləri və çapı, İşçi vərəqin formalaşdırılması, İşçi kitabın mühafizəsi kursları yerləşdirilmişdir. Access dərsliyi Microsoft Access-in təyinatı və işə salınması, Cədvəl Ustasının köməyi ilə cədvəlin yaradılması, Cədvəlin konstruktor rejimində yaradılması, Cədvəlin strukturunun dəyişdirilməsi, Verilənlərin sıralanması, Cədvəllərarası əlaqənin yaradılması, Sorğu Ustası, Sorğular konstruktoru, Seçmə şərtləri, Yekun sorğusu, Əməliyyat sorğusu, Filtr, Forma Ustası, Forma konstruktoru, İdarəetmə elementləri, İdarəetmə elementləri, Hesabat ustası, Hesabat konstruktoru, Qruplaşdırma və sıralama, Çap, Bazanın sıxlaşdırılması strukturuna malikdir. DELPHİ və Visual Basic bölmələrində bu proqramlar haqda qısa məlumatlar yerləşdirilmişdir. SQL Server dərsliyində proqramın yüklənməsi VB-nin yaradılması və pozulması, Cədvəllərin yaradılması və pozulması, Məlumatların cədvəldən alınması, SELECT - daha sonra və daha dərin, SELECT - müqayisə, məntiqi və xüsusi operatorlar, Aqreqat funksiyaların köməkliyi ilə verilənlərin ümumiləşdirilməsi, Bir necə cədvəldən verilənlərin seçilməsi, Bir sualın digər sual daxilində yerləşdirilməsi, Bağlanmış altsuallar, EXISTS operatorunun istifadə olunması, ANY, ALL operatorlarının istifadə olunması, UNION əmrinin istifadə olunması, Sətirlərin daxil olunması, pozulması və dəyişdirilməsi kursu yerləşdirilmişdir. Nümunə kimi saytdakı PowerPoint dərs kursuna nəzər keçirək. PowerPoint 2000 təqdimatların - yə’ni şəkil və qrafiklərin göstərilməsi ilə müşayət edilən mühazirələrin tərtibi üçün istifadə olunan proqramdır. Təqdimat slaydlar ardıcıllığından ibarətdir. Hər slayda mühazirənin mətnindən əlavə müxtəlif qrafiklər, hərəkət effektləri vasitəstilə hərəkətə gətirilən şəkillər daxil edilə bilər. Hazır təqdimatlar dinləyicilərə çap edilmiş qrafik materiallar şəklində yaxud elektoron slayd-film kimi təqdim edilir. İnteraktiv təqdimatın göstərilməsi tamaşaçı tərəfindən də idarə oluna bilər. PowerPoint 2002-ni işə salmaq üçün siçanın (maus) oxunu Start düyməsinin üzərinə gətirərək sol düyməni sıxın. Açılan menyudan Proqramlar (Programs) sətrini, alt menyudan isə Microsoft PowerPoint sətrini seçin və mausun sol düyməsini sıxın. Microsoft şirkətinin yaratdığı başqa proqramlarda olduğu kimi PowerPoint -in pəncərəsinin yuxarı hissəsində siz proqramın adını görürüsünüz. Proqramın adından sonra adətən [] mörtərizə daxilində təqdimatın adı yazılır. Hal-hazırda pəncərədə heç bir açıq təqdimat olmadğından ad yazılmayıb (şəkil 1). (şəkil 1) Başlığın altında 9 bənddən ibarət olan menyu sətri yerləşir . Menyunun altında alətlər lövhələri yerləşir. Standart adlanan alətlər lövhəsinin köməyi ilə təqdimatın açılması və bağlanması, obyektlərin və slaydların əlavə edilməsi, obyektlərin surətinin çıxarılması və göstərilən yerdə yerləşdirilməsi kimi əməliyyatlar yerinə yetirilir. Bu lövhənin altında Formatlaşdırma lövhəsi yerləşir. Formatlaşdırma lövhəsinin düymələri ilə seçilmiş mətnin şrifti və istiqaməti dəyişdirilir, hərəkət effektləri tətbiq edilir. Pəncərənin aşağısında Rəsm lövhəsi yerləşir. Alətlər vasitəsilə yerinə yetirilən əməliyyatlar, menyu bəndlərinin müəyyən sətrinin seçilməsi ilə də yerinə yetirilə bilər. Ekranda PowerPoint dialoq pəncərəsini görürüsünüz (şəkil 2). Bu pəncərədən təqdimatın yaradılma üsulu seçilir. Avtoməzmun Ustası strukturu əvvəlcədən tə’yin edilmiş təqdimat hazırlayır. Təqdimatın hazır Tərtibat şablonlarından (Slide Layout) istifadə edərək yaxud boş slaydlar üzərində (Blank Presentation) öz istəyinizlə şəkil və mətn yerləşdirməklə yarada bilərsiniz. (şəkil 2) Pəncərənin sol hissəsində mövcud təqdimatlardan birini seçib açmaq olar. Hər bir təqdimat üzərində mətn, şəkil və qrafik yerləşdirilmiş slaydlar ardıcıllığından ibarətdir. Avtoməzmun Ustasının köməkliyi ilə təqdimat yaradarkən PowerPoint proqramı özü lazım olan məlumatı istifadəçidən tələb edir. Gəlin tərtib edəcəyimiz təqdimatın strukturunu yaradaq. PowerPoint-in dialoq pəncərəsində File menyusundan ne pəncərədini sıxdıqdan sonra Sağ tərəfdəki hissədən Ne bölməsindən düyməsini sıxın (şəkil 3). (şəkil 3) Açılan birinci səhifədə İrəli (Next >) düyməsini sıxın. Avtoməzmun Ustası kifayət qədər təqdimat maketi təklif edir. Buradakı siyahıdan aşağıdakı mövzularda təqdimatlar seçmək olar. Ümumi məsələlər üzrə mühazirələr (General) Xidməti məsələlər üzrə mühazirələr (Corporate) Layihələr (Projects) Ticarət hesabatları (Sales / Marketing) Karneqi sayağı məsləhətlər. (Carnegie Coach) Təklif olunan təqdimatların hamısının siyahısını Hamısı (All) düməsini sıxmaqla görmək olar (şəkil 4). Bu siyahıdan istədiyiniz maketi seçin. (şəkil 4) Misal üçün, Layihələr (Projects) bölməsindən Project Post-Mortem-i seçin. İrəli (Next) düyməsini sıxın. Açılan növbəti pəncərədə təqdimatın üslubunu seçin (şəkil 5). Burada 5 variant var: - ekranda təqdimat (On-screen presentation) - İnternetdə təqdimat (Web-presentation) - ağ-qara təqdimat (Black and white overheads) - rəngli təqdimat (Color overheads) - 35 mm slaydlar (35 mm slides) (şəkil 5) Ekranda təqdimat (On-screen presentation) sətrini seçib, İrəli (Next) düyməsini sıxın. Təqdimatın parametrləri pəncərəsində Təqdimatın başlığı (Presentation Title) sahəsində Satış planı mətnini yazın (şəkil 6). Aşağı kolontitul (Footer) sahəsində Perspektiv mətnini yazın . Bu mətn hər slaydın aşağısında yazılacaq. Son Dəyişmə Tarixi (Data Last Update) və Slaydın Sayı (Slide Number) sətirlərinin nişanlarını dəyişməyin ki, təqdimatın hər bir slaydında tarix və slaydın sayı yazılsın. (şəkil 6) İrəli (Next) düyməsini sıxın. Sonuncu pəncərədə Son (Finish) düyməsini sıxın. Nəticədə ekranda strukturu göstərilən yeni təqdimat görünəcək (şəkil 7). (şəkil 7) Avtoməzmun Ustası tərəfindən yaradılmış struktur əsasında öz mühazirənizi qura bilərsiniz. Bunun üçün sadəcə olaraq başlıqları dəyişib, təqdimatın sahələrini dəqiq informasiya ilə əvəz etmək lazımdır. Yeri gəldikdə yeni şəkil və diaqramlar da əlavə etmək olar. Pəncərəni bağlayın. Onu "ilkproekt. ppt" adı altında yadda saxlayın. Mühazirənin mətni əvvəlcədən müəyyən edilib hazırlanıbsa təqdimatın yaradılması üçün PowerPoint-in təklif etdiyi tərtibat şablonlarından istifadə etmək olar. Fayl Yeni (File New) əmrini seçin (şəkil 8). (şəkil 8) Sağ tərəfdə Yeni təqdimat (New Presentation) pəncərəsi açılır. Bundan sonra New hissəsində Blank Presentation hissəsini seçirsiniz. Bu pəncərənin Tərtibat şablonları (Slide Layout) səhifəsində şablonların siyahısı verilir. Title Slide düyməsini sıxırıq (şəkil 9). (şəkil 9) Təqdimat pəncərəsi açılır və siz birinci, sərlövhə slaydını görürsünüz. Slaydın başlığı (Click to add title) sahəsində mausun düyməsini sıxın və təqdimatın başlığını , məsələn: "İnformasiya Texnogiyalarının Təhsildə Tətbiqi" mətnini yazın. Başlığa izahat yazmaq üçün ikinci sahənin(Click to add subtitle) üzərində mausun düyməsini sıxın və "Yeni informasiya texnologiyaları" mətnini yazın. Standart alətlər lövhəsinin Yadda saxlamaq (Save) düyməsini sıxın. Təqdimatın yadda saxlanması pəncərəsi açılır. Bu pəncərədə istədiyiniz qovluğu seçə bilərsiniz. Hal-hazırda Mənim sənədlərim (My Documents) qovluğu açılmışdır və sizin təqdimat məhz bu qovluqda saxlanacaq. Faylın adı (File Name) sətirində "firststeps" yazın (şəkil 10). Yadda saxlamaq (Save) düyməsini sıxın. Təqdimat bir neçə slayddan ibarət olarsa, yadda saxlanarkən təqdimatın tərkibində olan slaydların hamısı vahid bir fayl kimi bir ad altında saxlanır. (şəkil 10) Ekranda "firststeps" adlı təqdimatın sərlövhə slaydını görürsünüz (şəkil 11). (şəkil 11) Sərlövhəyə slaydının ardınca yeni slayd əlavə edək. Menyunun Yerləşdirmək (Insert) bəndini, sonra Yeni Slayd Yerləşdirmək ( New Slide) sətrini seçin (şəkil 12). (şəkil 12) Bu dəfə də yeni sənəd yaratdığımız kimi sağ ərəfdə dialoq pəncərəsi çıxacaq. Buradan istədiyimiz bir görünüş tipini seçirik. və sonda OK düyməsini sıxırıq. Slayd sxemində çərçivəyə alınmış bir neçə obyekt sahəsi görürsünüz. Çərçivənin içindəki mətn verilənləri daxil etməyi təklif edir. Slaydın Başlığı (Click to add title) obyekt sahəsinin üzərində mausun düyməsini basın. Sahədəki mətn silinir və siz istədiyiniz mətni burada yaza bilərsiniz. "firststeps.az saytında yerləşdirilən və yerləşdiriləcək dərsliklərin siyahısı" mətnini yazın. İşarələnmiş siyahı sahəsinin üzərində mausun düyməsini sıxın və "Internet" sözünü yazın, sonra ENTER düyməsini sıxıb "HTML" sözünü yazın, və s.. bu siyahını davam etdirin. Beləliklə siz firststeps adlı təqdimatın ikinci slaydını yaratdınız (şəkil 13). (şəkil 13) Bu yaxınlarda saytda Azrəbaycanın İnternet məkanında ilk dəfə olaraq OnLine sertifikatlaşdırma, e-təlim kurslarının keçirilməsi nəzərdə tutulub. OnLine sertifikatlaşdırmanın keçirilməsi üçün İnternetdə artıq məşhur Sertifikatlaşdırma mərkəzləri kimi tanınmış http://www.brainbench.com/, http://tests.specialist.ru saytlarının standartlarından istifadə edilmiş, PHP Veb proqramlaşdırma dilində yazılmışdır. Testdə müəyyən suallar yerləşdiriləcək və bu sualların 75%-ndən yüksən düzgün cavab verən şəxs testi uğurla başa vurmuş hesab edilir. Burada hər bir suala iki dəqiqə vaxt qoyulmuşdur. Sertifikatları “Bakı Elmi Tədris Mərkəzi”-nin adından verilməsi nəzərdə tutulub. Bundan başqa saytda əlavə olaraq axtarış sistemi, qonaq kitabı, istifadəçiləri maraqlardıran suallara cavab vermək üçün Sual-cavab rubrikası, bəzi məlumatların toplanması üçün http://referat.firststeps.az/, Azrəbaycanda İT sahəsində OnLine dərslikləri olan digər saytlara Bağlantılar bölmələri fəaliyyət göstərir. İstifadə olunan ədəbiyyat: http://www.kalinin.ru/ http://www.xdlsoft.com/ http://www.elearn.ru/ http://www.hypermethod.ru/ http://www.brainbench.com/ http://tests.specialist.ru/ http://www.firststeps.az/ http://www.google.com/ axtarış serverı Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/azerbaycan-bak-seheri-azadlq-pr-1323-az-1106.html	Azərbaycan, Bakı şəhəri, Azadlıq pr. 132/3, az 1106	Azərbaycan, Bakı şəhəri, Azadlıq pr.132/3, AZ 1106 Tel:(994 12) 440-17-67 e-mail:[email protected] \| \| Azerbaijan, Bakı city 132/3 Azadlıq ave, AZ 1106, Tel: (994 12)440-17-67 e-mail:[email protected] \| AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI BƏZi BƏLƏDİYYƏLƏRƏ TƏKRAR, ƏLAVƏ VƏ YENİ SEÇKİLƏR 30 noyabr 2011-ci il “DEMOKRATİYANI ÖYRƏNMƏ” İCTİMAİ BİRLİYİNİN SEÇKİLƏRİN MÜŞAHİDƏSİNƏ DAİR YEKUN HESABATI Bakı, Dekabr 2011-ci il MÜNDƏRİCAT Ümumi məlumat \| 3 \| “Demokratiyanı Öyrənmə” İctimai Birliyi haqqında \| 4 \| 30 Noyabr seçkilərinə hazırlıq \| 5 \| Namizədlərin irəli sürülməsi və qeydiyyatı \| 6 \| Təşviqat kampaniyası \| 7 \| Seçki günü \| 8 \| Seçkilərin nəticələri \| 10 \| Nəticələr \| 11 \| - ÜMUMİ MƏLUMAT 30 noyabr 2011-ci il bələdiyyələrə təkrar, əlavə və yeni seçkilərinin 23 dekabr 2009-cu il Azərbaycan Respublikasının Bələdiyyə seckilərindən sonra bəzi bələdiyyələr üzrə nəticələrin etibarsız hesab edilməsi, eləcə də bəzi bələdiyyələrdə sıradan çıxmış bələdiyyə üzvlərinin yerlərinin tutulması zərurətindən yaranmışdı. Həmin seçkilər 1718 bələdiyyə üzrə keçirilmiş, seçkilərin nətisəsində 1709 bələdiyyə formalaşdırılmışdı. Qalan 9 bələdiyyə ilə bağlı seçkilərin nəticəsi etibarsız hesab edilmiş, həmin vaxtdan indiyədək isə 1 bələdiyyədə üzvlərin sayı 2/3-dən aşağı düşmüşdü. Daha 320 bələdiyyədə isə vəfat etmiş və ya səlahiyyətlərinə vaxtından əvvəl xitam verilmiş bələdiyyə üzvlərinin yerləri boşalmışdı. 23 dekabr 2009-cu il seçkiləri yerli müstəqil müşahidəçilər tərəfindən seçki qanunvericiliyinin pozulması ilə xarakterizə olunan və seçkilər üzrə beynəlxalq standartlara cavab verməyən seçkilər kimi qiymətləndirilmişdi. Seçkilər əlverişsiz seçkiqabağı siyasi mühitdə, bütün siyasi qüvvələrin iştirakı üçün bərabər imkanların mövcud olmadığı, xususən də sərbəst toplaşmaq azadlığı, siyasi fəaliyyət imkanları, söz və mətbuat azadlığının məhdudlaşdırıldığı bir şəraitdə baş tutmuşdu. Namizədlərin irəli sürülməsi və seçkiqabağı təşviqat kampaniyası namizədlərin siyasi mənsubiyyətinə görə qoyulan ciddi ayrıseçkiliklə müşayiət olunmuşdu. Seçkilərə onsuz da az sayda namizədlərlə qatılan müxalifət partiyalarının namizədlərinin xeyli hissəsinin də qeydə alınmaması səbəbindən seçkilər, demək olar ki, rəaqbətsiz və alternativsilik şəraitində baş tutmuşdu. Bunun əksinə, həm qeydiyyat, həm də seçkiqabağı təşviqat mərhələsində hakim partiyanın namizədlərinin xeyrinə inzibati resurslardan istifadə halları kütləvi xarakter daşımışdı. Məntəqə və dairə seçki komissiyaları seçki günü əsasən yerli icra hakimiyyəti orqanlarının birbaşa və ya dolayısı nəzarəti altında fəaliyyət gostərdiyi qeydə alınmışdı. Seçki günü səsvermə, səslərin sayılması və seçki məntəqələri üzrə seckilərin yekunlarının protokollaşdırılması prosesində seckilərin nəticələrinə ciddi təsir gostərəcək kutləvi qanun pozuntuları müşahidə edilmişdi. Seçici fəallığı rəsmi məlumatlara görə, 32 faiz göstərilsə də, bu rəqəmin şişirdilmiş olması haqda ciddi şübhələr var idi. Seçkiqabağı dövrdə, seçki günü və ondan sonrakı mərhələdə seckilərin nəticələrinə dair MSK və məhkəmələrə daxil olmuş şikayətlərin araşdırılması qənaətbəxş olmamışdı. Ümumilikdə isə həmin seçkilər yerli müşhidəçilər tərəfindən azad, ədalətli və demokratik olmayan, seçicilərin həqiqi iradəsini ifadə etməyən seçkilər kimi qiymətləndirilmişdi. Mərkəzi Seçki Komissiyası 29 sentyabr 2011-ci il tarixli qərarı ilə seçkiləri 30 noyabr 2011-ci ilə təyin etdi və təqvim planını təsdiq etdi. Seçkilərin 330 bələdiyyə üzrə 464 yerə keçiriləcəyi elan olundu. Beləliklə 9 bələdiyyə üzrə təkrar seçkilər, 1 bələdiyyədə əlavə seçkilər, qalan 320 bələdiyyə ərazisində isə yeni seçkilər keçirilməli idi. Seçki keçiriləcək məntəqələrin sayı 1169, bələdiyyələr üzrə səsvermə hüququ olan vətəndaşların sayı isə 1 155 864 nəfər idi. 30 Noyabr seçkiləri ölkədə fikir azadlığı və sərbəst toplaşma azadlığı kimi siyasi hüquqların məhdudlaşdırıldığı şəraitdə keçirildi. Bundan başqa bir sıra amillər də əvvəlcədən seçkilərə ictimai marağın az olacağı haqqında qənaətlər formalaşdırmışdı. Bu amilləri qısaca aşağıdakı kimi sıralamaq olar: - son illərdə keçirilən seçkilərin nəticələrinin saxtalaşdırılması və seçicilərin iradəsini əks etdirməməsi səbəbindən əhalinin seçki institutuna inam və etimadını itirməsi; - seçkilərin ölkənin bəzi bələdiyyələrini əhatə etməsi, böyük əksəriyyətində isə mübarizənin bələdiyyə tərkibinin tam seçilməsi üçün deyil, 1-3 yer uğrunda keçirilməsi; - bələdiyyələrin effektiv yerli idarəetmə orqanına çevrilə bilməməsi, icra hakimiyyətlərindən tam asılılığı və əhali arasında qeyri-populyar olması; - əsas siyasi qüvvələr tərəfindən idarəetmə strukturunda heç bir əhəmiyyəti olmayan bələdiyyələr uğrunda siyasi mübarizənin gərəksiz hesab edilməsi. - “DEMOKRATİYANI ÖYRƏNMƏ” İCTİMAİ BİRLİYİ HAQQINDA “Demokratiyanı Öyrənmə” İctimai Birliyi (DÖİB) 15 mart 2006-cı ildə dövlət qeydiyyatına alınmış yerli qeyri-hökumət təşkilatıdır. Təşkilatın əsas məqsədi Azərbaycanda vətəndaşların demokratik bilik və bacarıqların artırılması, vətəndaş cəmiyyətinin gücləndirilməsi və seçki praktikasının təkmilləşdirilməsinə dəstək verməkdir. (Təşkilat haqqında daha ətraflı məlumat üçün bax: www.dlpu-az.org) Yarandığı ilk dövrlərdə seçki praktikasının təkmilləşdirilməsi sahəsində DÖİB-in əsas fəaliyyəti seçicilərin maarifləndirilməsi olmuşdur. Son 3 ildə isə təşkilat bu sahədə fəaliyyətini genişləndiməklə yerli bitərəf müşahidəçilərin hazırlanması və seçkilərin müşahidəsini özünün əsas vəzifələri sırasına daxil etmişdir. Demokratiyanı Öyrənmə İB ATƏT-in Bakı ofisi ilə əməkdaşlıq edərək 2009-cu il bələdiyyə seçkiləri, 2010-cu ildə AR Milli Məclisinə seçkilər və son olaraq 30 noyabr 2011-ci il bələdiyyələrə təkrar, əlavə və yeni seçkilərdə yerli bitərəf müşahidəni təşkil etmişdir. “Demokratiyanı Öyrənmə” İB ATƏT-in Bakı ofisinin dəstəyi ilə həyata keçirdiyi “2009-cu il bələdiyyə seçkiləri üçün yerli bitərəf müşahidəçilərin hazırlanması” layihəsi çərçivəsində seçki günü üzrə müşahidəni həyata keçirib. Layihə çərçivəsində 110 yerli müşahidəçi üçün seçki günü müşahidənin aparılması üzrə təlimlər keçirilib, 17 seçki dairəsi üzrə, ümumilikdə 150 seçki məntəqəsində seçki gününün müşahidəsi təşkil edilib. Toplanmış məlumatlar əsasında seçki gününün müşahidəsinə dair hesabat1 hazırlanaraq ictimaiyyətə təqdim edilmişdir. DÖİB 7 noyabr 2010-cu il parlament seçkilərində 24 uzunmüddətli müşahidəçi (UMM) və 150 qısamüddətli müşahidəçi (QMM) hazırlayıb və onlarla əməkdaşlıq edərək seçkilərin müşahidəsini aparıb. Müşahidəçilərin hazırlanması üçün təlimlərin keçirilməsi ATƏT-in Bakı ofisinin dəstəyi ilə təmin edilib. Müşahidəçilər zəruri müşahidə sənədləri ilə təmin ediliblər. Müşahidəçilərə müvafiq seçki komissiyalarında akkreditasiya olunmaları üçün texniki dəstək verilib. Uzunmüddətli və seçki gününü müşahidəsi əsasında toplanan məlumatlara əsasında seçkilərin yekunlarına dair hesabat2 hazırlanmışdır. Təşkilat 30 noyabr bələdiyyələrə təkrar, əlavə və yeni seçkilərin yerli bitərəf müşahidəsini həyata keçirən yeganə qurum olaraq 33 bələdiyyəyə (seçki keçiriləcək bütün bələdiyyələrin 10 faizi) seçkiləri müşahidə etmişdir. Bunun üçün 50 müşahidəçi hazırlanmış, zəruri seçki müşahidə sənədləri ilə təmin edilmiş və onların seçki komissiyalarında akkreditasiyadan keçməsinə texniki yardım göstərilmişdir. DÖİB həmçinin 5 uzunmüddətli müşahidəçi vasitısilə seçilmiş bələdiyyələr ərazisində namizədlərin qeydiyyatı mərhələsini qismən müşahidə edə bilmiş və seçkiqabağı təşviqat kampaniyasının gedişatı haqqında da məlumatlar toplamağa çalışmışdır. - 30 NOYABR SEÇKİLƏRİNƏ HAZIRLIQ Seçki Məcəlləsinə uyğun olaraq, seçkilərə 60 gün qalmış MSK seçki hərəkətlərinə start verdi. MSK 30 noyabr seçkilərinə ötən seçkilərdən sonra istər seçki qanunvericiliyində, istərsə də seçkilərin idarə olunması praktikasında hər hansı dəyişikliklər etmədən başladı. Ciddi pozuntularla müşayiət olunan 2009-cu il bələdiyyə seçkiləri və 2010-cu il parlament seçkilərinin yekunlarına dair yerli və beynəlxalq seçki müşahidəçilərinin rəyləri, xüsusilə ATƏT-in müşahidə missiyasının öz yekun hesabatında qeyd etdiyi tövsiyyələrlə bağlı heç bir tədbir görülmədi. Yalnız bir sıra aşağı seçki komisiyalarının tərkibində cari dəyişikliklər istisna olmaqla komissiyaların formalaşdırılması sahəsində də təsirli addımlar atılmadı. Ancaq bu dəyişikliklər zamanı da pozuntulara yol verildiyi aşkar edilmişdi. 2010-cu il parlament seçkilərindən sonra parlamentdə təmsil olunan siyasi qüvvələrin tərkibinə uyğun olaraq seçki komissiyaları da yenidən formalaşdırılmalı idi. Lakin parlamentin yeni tərkibində partiyaların düzülüşü əvvəlki çağırışdan ciddi fərqlənmədiyinə görə komissiyaların yenidən formalaşdırılması prosesi də ictimai diqqətdən kənarda qalmışdı. Bu məsələdə sükutu Naxçıvan Muxtar Respublikası üzrə dairə seçki komissiyalarında təmsilçilik hüququnun reallaşdırılmasına qanunsuz olaraq imkan verilməməsindən şikayətlənən ``Ümid`` partiyası pozdu. Hələ seçkilərə start verilməmişdən öncə parlamentdə azlıqda olan ``Ümid`` Partiyası aşağı seçki komissiyalarının formalaşdırılması ilə bağlı qanun pozuntularına yol verildiyi haqda açıqlamalarla çıxış etmişdi. Partiya aşağı seçki komissiyalarının formalaşdırılması prosesinə MSK katiblərindən biri M. Rəhimov və yerli icra strukturları tərəfindən qanunsuz müdaxilələrin olmasından şikayətlənirdi. Hazırda həmin məsələ ilə bağlı partiyanı MSK-da təmsil edən Akif Qurbanovun MSK-ya qarşı iddia ərizəsi məhkəmə icraatındadır. Mətbuatda həmçinin MM-də azlıqda olan partiyalara komissiyalarda ayrılmış yerlərə təmsilçilərin hakim partiya və yerli icra strukturları tərəfindən təyin edilməsi haqda xəbərlər də yer almışdı. Mərkəzi Seçki Komissiyasının (MSK) seçici siyahılarının cari yenilənməsi işini qanunvericilikdə nəzərdə tutulduğu kimi may ayının 30-na kimi başa çatdırıldığını açıqlamışdı. Seçkilərə start verildikdən sonra “Seçkilər” İnformasiya Mərkəzinin (İM) saytında seçkilər keçiriləcək bələdiyyələr üzrə məntəqələr və seçicilərin siyahısı yerləşdirilmişdi. - NAMİZƏDLƏRİN İRƏLİ SÜRÜLMƏSI VƏ QEYDİYYATI Seçki təqviminə uyğun olaraq bələdiyyə üzvlüyünə namizədlərin irəli sürülməsi prosesinə sentyabrın 30-dan başlanıldı. Bələdiyyə üzvlüyünə namizədliyini 21 yaşı tamam olmuş, müvafiq bələdiyyənin ərazisində yaşayan Azərbaycan vətəndaşları, həmçinin seçicilərin təşəbbüs qrupları, siyasi partiyalar, siyasi partiyaların blokları irəli sürə bilər. Bu seçkilərdə siyasi qüvvələr partiya şəklində iştirak etmədilər. Namizədlər fərdi qaydada irəli sürülmüşdü. Müxalifət partiyaları seçkilərin azad və demokratik keçirilməsi ehtimalının olmadığına, bələdiyyələrin statusunun bu orqanların yerli hakimiyyət orqanı kimi səmərəli fəaliyyətinə imkan vermədiyinə və bu seçkilərdə iştirakın heç bir siyasi əhəmiyyət daşımamasıına görə seçkilərə qatılmayacağını bəyan etmişdi. Seçkilərə hazırda parlamentdə təmsil olunan 9 siyasi partiyanı təmsil edən və fərdi qaydada irəli sürülmüş namizədlər, eləcə də bitərəf namizədlər qatılmışdı.3 Rəsmi məlumatlara görə, ümumilikdə 1622 nəfər DSK-larda imza vərəqələri götürmüşdü. 86 seçki dairəsində 330 bələdiyyə üzrə 1567 nəfərin namizədliyi qeydə alınmışdı. Lakin sonradan onlardan 16 nəfərinin namizədliyini geri götürdüyü, daha 2 nəfərin isə vəfat etdiyi elan olunmuşdu. Beləliklə seçki günü 1549 namizəd seçki yarışını davam etdirirdi. Qeydə alınmış namizədlərin 305 nəfəri (19,69%) qadınlar olub. Namizədlərin 673 nəfəri (43,45%) ali, 605 nəfəri (39,06%) orta, 265 nəfəri (17,11%) orta ixtisas, 6 nəfəri isə (0,38%) natamam ali təhsilli idi. İmzatoplama kampaniyası və namizədlərin qeydiyyatı mərhələsi həyacansız, namizədlərin və təşəbbüs qruplarının xüsusi fəallığı olmadan keçdi. Ümumiyyətlə, müşahidələr onu göstərib ki, əksər bələdiyyələr üzrə irəli sürülmüş namizədlər yerli büdcə təşkilatlarında çalışan şəxslər olub ki, bu da sadəcə alternativlik görüntüsü yaratmaq məqsədi güdüb. Hətta belə namizədlərin qeydiyyat sənədlərinin hazırlanması işinin bilavasitə DSK-lar tərəfindən təşkil olunması haqqında məlumatlar daxil olub. Məhz bu səbəbdəndir ki, DÖİB müşahidəçiləri həmin namizədlərdən seçki prosesinin bütün mərhələləri ilə bağlı məlumatlar əldə edə bilməyiblər. Ümumilikdə isə hər hansı namizədin qeydiyyatından imtina olunması və bununla bağlı yuxarı seçki orqanlarına şikayətlərin verilməsi ilə bağlı ``Demokratiyanı Öyrənmə`` İB-nə məlumat daxil olmamışdı. Yalnız təkrar seçkilər keçirilən bir neçə bələdiyyədə qeydə alınmış ayrı-ayrı namizədlər az müddət keçməmiş namizədlikdən imtina etmələri barədə DSK-lara ərizə vermələri diqqət çəkmişdi.4 Bu haqda həmin şəxslərdən konkret məlumatlar əldə etmək mümkün olmasa da, onların imtina ərizələrini yerli icra hakimiyyətinin ayrı-ayrı vəzifəli şəxslərinin təzyiqi ilə yazdıqları haqda məlumatlar var idi. - TƏŞVİQAT KAMPANİYASI Seçkiqabağı təşviqat kampaniyasının seçki təqviminə uyğun olaraq 7 noyabr 2011-ci ildə başladığı və 29 noyabr 2011-ci ilədək davam etdiyi açıqlanmışdı. Bələdiyyə seckiləri uzrə təbliğat-təşviqat kampaniyası kutləvi informasiya vasitələri vasitəsilə, çap, audiovizual və digər seçkiqabağı təşviqat materiallarının buraxılması vasitəsilə, həmcinin kutləvi tədbirlərin kecirilməsi vasitəsilə həyata keçirilə bilərdi. Bu seçkilərdə siyasi partiyalar və ya bloklar iştirak etmədiyindən, təşviqat yalnız qeydə alınmış namizədlər tərəfindən aparıla bilərdi. Lakin müşahidə aparılmış əksər bələdiyyələrdə namizədlər seçicilərin səslərini qazanmaq və özlərini təqdim etmək üçün minimum cəhdlər belə göstəmədilər. Demək olar ki, seçkiqabağı təşviqat tədbirləri keçirilmədi. Bir neçə namizəd istisna olmaqla5 ayrı-ayrı namizədlərin təşviqat plakatlarına rast gəlinməmişdi. Yalnız təkrar seçki keçirələcək bələdiyyələrdə isə qeydə alınmış namizədlər seçicilərlə fərdi görüşlər keçirib, onlara namizədlərdən bir qrupunun adı olan siyahılar paylamışdılar.6 Namizədlərin böyük bir qisminin seçki prosesinə şəxsi istəkləri olmadan, alternativlilik görüntüsü yaratmaq məqsədilə cəlb edildiyi açıq-aşkar hiss edilirdi. Beləliklə, bütövlükdə seçkiqabağı təşviqat hissolunmadan, yarış və rəqabət mühitinin yoxluğu şəraitində keçmişdi. Belə bir şəraitdə təbii olaraq seçkiqabağı təşviqat mərhələsində seçki hüquqlarının pozulması və onlardan komissiyalara yazılı şikayətlərin daxil olması halı da qeydə alınmamışdı. - SEÇKİ GÜNÜ Seçki günü DÖİB-in müşahidəçilər 42 seçki məntəqəsində səsverməyə hazırlıq, səsvermə və səslərin sayılması prosedurlarını müşahidə ediblər. Bütövlükdə seçki günü ərzində qeydə alınmış pozuntular aşağıdakı kimi olmuşdu: MnSK üzvlərinin fəaliyyəti - ``Demokratiyanı Öyrənmə`` İB-nin müşahidəçiləri səsvermə günü bəzi məntəqə seçki komissiyalarının tam tərkibdə fəaliyyət göstərmədiyini müşahidə etmişdi. Bu MnSK-larda Milli Məclisdə azlıqda olan partiyaları təmsil edən komissiya üzvləri komissiyanın işində iştirak etmirdi, digər komissiya üzvləri isə həmin şəxsləri ümumiyyətlə tanımadıqlarını bildirmişdilər. Bu hallar xüsusilə 79 saylı İmişli və 80 saylı İmişli-Beyləqan seçki dairələri ərazisindəki məntəqə seçki komissiyalarında müşahidə edilib. - Səsvermə günü müşahidə aparılmış seçki məntəqələrinin 17 faizində açılış prosedurları nöqsanlarla yerinə yetirilib. Buraya məntəqəyə verilmiş seçki bülletenlərinin əvvəlcədən sayılıb aktlaşdırılmaması, daşınan qutu ilə səsvermək üçün daxil olmuş müraciətlərin sayının elan olunmaması, seçki qutularının müşahidəçilərin görə biləcəyi yerdə yerləşdirilməməsi aiddir. - Seçki məntəqələrinin 34 faizində müşahidəçilər komissiya üzvlərinin seçki hərəkətlərini düzgün həyata keçirə bilmədiklərini müşahidə ediblər. - Məntəqələrdə komissiya üzvləri öz fəaliyyətlərini bitərəf şəkildə həyata keçirmirdilər, seçki məntəqələrinin 29 faizində isə üzvlər tərəfli mövqeyi açıq-aşkar nümayiş etdirməkdən belə çəkinmirdilər. Seçki komissiya üzvlərinin fəaliyyətinə kənar müdaxilələr müşahidə aparılmış məntəqələrin 12 faizində daha ciddi xarakter daşıyıb. - Seçki məntəqələrinin daha 12 faizində seçki prosesinin fasiləsiz olaraq davam etdirilməsi tələbi pozulub. Səsvermə prosesi - Seçki məntəqələrində seçicilərin barmaqlarında mürəkkəbin yoxlanması və bülleten verilərkən mürəkkəblənməsi prosedurlarına düzgün riayət olunmurdu. Məntəqələrin 27 faizində isə bu cür pozuntular kütləvi xarakter daşımışdı. - Daha 17 faiz məntəqələrdə seçiciyə səsvermək üçün zəruri sənədi olmadığı halda bülleten verilib. - Adı seçici siyahısında olmayan seçicilərin səsverməyə buraxılması halı məntəqələrin 10 faizində dəfələrlə təkrarlammışdı. - Seçki məntəqələrinin 22 faizində seçicilər siyahıya imza atmadan bülleten alıblar. - Seçicinin bir dəfədən artıq səsverməsi halı seçki məntəqələrinin 24 faizində kütləvi şəkildə baş verib. Məntəqələrin 32 faizində isə bir seçiciyə eyni zamanda bir neçə bülleten verilib. - Seçki məntəqələrinin 17 faizində müşahidəçilər səsvermənin gizliliyinin pozulması halı qeydə alıblar. - Seçki məntəqələrində seçki qutularının qorunması yaxşı təşkil olunmayıb. Məntəqlərin 37 faizində seçki qutusuna topa bülletenlər atılması dəfələrlə təkrar olunub və əksər hallarda bu komissiya üzvləri tərəfindən həyata keçirilib. - Məntəqələrin 20 faizində seçicilərin qrup halında məntəqə gətirilməsi halları qeydə alınıb. - Məntəqələrin ən azı 10 faizində səsvermə qanunla nəzərdə tutulmuş vaxtdan əvvəl dayandırlıb. Səslərin sayılması və protokolların doldurulması - Səslərin sayılması zamanı müşahidəçilər məntəqələrin 22 faizində komissiya üzvləri tərəfindən bülletenlərdə işarələr qoyduğunu görüblər. - 32 faiz seçki məntəqələrində yekun protokol doldurularkən rəqəmlərin saxtalaşdırıldığı müşahidə edilib. - Seçki məntəqələrinin ən azı 20 faizində yekun protokollar seçki məntəqəsində doldurulmadan DSK-ya aparılıb. - Seçki məntəqələrinin 52 faizində müşahidəçilər yekun protokolun surətini əldə edə bilməyib. - Seçki məntəqələrinin 37 faizində yekun protokolun bir nüsxəsi məntəqədən asılmayıb. Seçki günü ilə bağlı şikayətlər DÖİB müşahidəçiləri seçki günü komissiyalara yazılı seçki şikayətlərinin verilməsinin şahidi olmamışdı. Bir neçə halda müxtəlif seçki subyektləri (komissiya üzvləri, namizədlərin səlahiyyətli nümayəndələri) tərəfindən qanun pozuntularına yol verilməsi ilə əlaqədar müşahidəçilərin şifahi şəkildə bildirilmiş şikayətləri isə araşdırılmamış saxlanılmışdı. MSK-nın İnternet səhifəsində yerləşdirilmiş məlumata görə, bu quruma yalnız 1 şikayət daxil olmuşdu. Seçici fəallığı Rəsmi məlumata görə, seçici fəallığı 23.46 % təşkil etmişdi. Müşahidəçilər seçki günü məntəqələrə gələn seçicilərin sayının bundan xeyli az olduğu qənaətində idi. Xüsusilə təkrar və yeni seçki keçirilən məntəqələrdə fəallıq 5 faiz həddində olduğu bildirilmişdi. - SEÇKİLƏRİN YEKUNLARI DSK-lar operativ şəkildə məntəqə seçki komissiyalarının protokollarını yoxlayaraq nəticələri MSK-ya göndərmişdi. Səsvermə başa çatdıqdan sonra məntəqələr üzrə ilkin nəticələr Mərkəzi Seçki Komissiyasının nəzdindəki “Seçkilər” İnformasiya Mərkəzi tərəfindən Mərkəzi Seçki Komissiyasının internet saytında yerləşdirilmişdi. Seçkilərin ümumi yekunlarına dair yekun protokolunu isə Mərkəzi Seçki Komissiyası 20 dekabr 2011-ci ildə açıqladı. Qurum 2011-ci il noyabrın 30-da bələdiyyələrə keçirilmiş təkrar, əlavə və yeni seçkilərin baş tutmuş hesab edərək, bu seçkilərin ümumən Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, Azərbaycan Respublikasının Seçki Məcəlləsinə və digər qanunvericilik aktlarına uyğun keçirildiyini bəyan etdi. 6 seçki məntəqəsində seçicilərin iradəsini müəyyən etmək mümkün olmadığından həmin məntəqələr üzrə səsvermənin nəticələri etibarsız hesab edildi7. 50 saylı Qobustan-Xızı-Sumqayıt seçki dairəsi üzrə 15 saylı seçki məntəqəsindəki səsvermənin nəticələrinin ləğv edilməsi ilə bağlı Bədəli bələdiyyəsinə keçirilmiş yeni seçkilərin nəticələri etibarsız hesab olundu. MSK seçki keçirilmiş 329 bələdiyyənin tam tərkibdə formalaşdığını bildirdi və yekun protokoluna 3 saylı əlavə ilə bələdiyyələrə seçilmiş üzvlərin (463 nəfər) siyahısını elan etdi. - NƏTİCƏLƏR ``Demokratiyanı Öyrənmə`` İctimai Birliyi 30 noyabr bələdiyyələrə təkrar, əlavə və yeni seçkilərin 33 bələdiyyə ərazisində aparılmış müşahidənin yekununda aşağıdakı nəticələrə gəlmişdir: - Ölkədə fikir azadlığı və sərbəst toplaşma azadlığı kimi siyasi hüquqların məhdudlaşdırıldığı şəraitdə seçkilər bütövlükdə ictimai maraq doğurmadan, sönük, həyacansız bir mühitdə, siyasi mübarizə, yarış və rəqabət əhvali-ruhiyyəsi olmadan keçirilmişdir. - Seçki qanunvericiliyində və praktikasında seçicilərin, siyasi partiyaların və digər seçki subyektlərinin seçkilərə etimadını gücləndirə biləcək heç bir dəyişikliklər edilmədi, beynəlxalq institutların tövsiyyələrinin həyata keçirilməsi yönündə heç bir addım atılmadı. - MSK tərəfindən görülmüş hazırlıq işləri, seçki hərəkətlərinini təqvim planına uyğun həyata keçirilməsi, məlumatların açıqlanması və İnternet resurslarında operativ yerləşdirilməsi və texniki təchizat tədbirləri yaxşı təşkil olunmuşdu. Bununla belə aşağı seçki komissiyalarının müstəqil, bitərəf fəaliyyətini təmin etmək mümkün olmayıb. Həmçinin komissiya üzvləri seçki hərəkətlərini düzgün həyata keçirə bilməyib və xüsusilə seçki günü çoxlu sayda qanun pozuntularına yol veriblər. - Bu seçkilər 23 dekabr 2009-cu il seçkilərində qeydə alınmış çatışmazlıqların təkrar olunması, hətta bəzi parametrlərinə görə, daha pis şəraitdə keçirilməsi ilə xarakterizə oluna bilər. Belə ki, 2010-cu il Milli Məclisə seçkilərdə parlamentdən kənarda qalan əsas siyasi partiyaların seçkilərdə iştirakdan imtina etməsi, parlamentdə azlıqda olan və özlərini ``konstruktiv müxalifət`` adlandıran siyasi partiyalardan olan namizəd sayının isə hakim partiya ilə müqayisədə müqayisəolunmaz dərəcədə az olması, seçkiqabağı təşviqat kampaniyasının keçirilməməsi, seçici fəallığının daha az olması 30 noyabr seçkilərinin pis göstəriciləri hesab oluna bilər. - Bütövlükdə 30 noyabr 2011-ci il bələdiyyələrə təkrar, əlavə və yeni seçkiləri seçki qanunvericiliyi və seçkilər sahəsində beynəlxalq standartlara uyğunluq baxımından 23 dekabr 2011-ci il seçkilərindən fərqlənməyib və seçicilərin həqiqi iradəsini ifadə etməyib. Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/xx-fesil-riyaziyyatda-fenn-proqram-umumi-hisse-a-giris.html	Xx fəsil Riyaziyyatda fənn proqramı Ümumi hissə a Giriş	XX Fəsil Riyaziyyatda fənn proqramı 1.Ümumi hissə a) Giriş Müasir dövrdə riyaziyyat həyatın ayrılmaz hissəsidir. Ondan insan fəaliyyətinin bütün sahələrində istifadə olunur: elmdə və texnologiyada, təbabətdə, iqtisadiyyatda, ətraf mühitin qorunmasında və bərpa-abadlaşdırılmasında, sosial qərarların qəbul olunmasında. Eləcə də, bəşəriyyətin inkişafında və müasir sivilizasiyanın formalaşdırılmasında riyaziyyatın xüsusi rolu qeyd olunmalıdır. İnformasiya və hesablama texnologiyalarının inkişafı, məkan-zaman strukturunun daha yaxşı düşünülməsi, təbiətdə mövcud olan bir çox qanunauyğunluqların aşkar edilməsi və təsviri riyaziyyatın elmi və mədəni dəyərlərini parlaq şəkildə əks etdirir. Burası da xüsusi əhəmiyyətə malikdir ki, riyaziyyat insanın zehni imkanlarının inkişafına kömək göstərir. O, effektli, lakonik və birmənalı kommunikasiya imkanını verir. Riyaziyyatdan istifadə etməklə, mürəkkəb vəziyyətin önəmli şəkildə təqdim edilməsi, hadisələrin aydınlaşdırılması və onların nəticələrini qabaqcadan görmək mümkündür. Riyaziyyatda yaradılmış mücərrəd sistemlər və nəzəri modellər qanunauyğunluqların öyrənilməsində, vəziyyətin təhlil olunmasında və problemlərin həllində istifadə olunur. Problemi həll edərkən onun məğzinə varmaq, adekvat riyazi aparatı seçmək, beləsinin mövcud olmadığı halda isə - onun işlənib-hazırlanması vacibdir; öyrəniləsi prosesin və ya obyektin düşünülmüş modelinin yaradılması, alınmış modelin vasitəsi ilə zəruri nəticələrin əldə edilməsi və bundan sonra onların interpretasiyası zəruridir. Praktiki və ya elmi problemlər, öz tərəfindən riyaziyyatı əhəmiyyətli və maraqlı vəzifələrlə təchiz edir. Bununla əlaqədar, tədris zamanı bizi əhatə edən mühitin dərk edilməsində, sosial-iqtisadi və ya texniki proseslərin idarə olunmasında, məişət və ya elmi problemlərin həllində və riyazi biliyin, məntiqi cəhətcə möhkəmləndirilmiş elm sistemi kimi formalaşdırılmasında və verilməsində riyazi metodlardan istifadə olunmasına əhəmiyyətli diqqət yetirilməlidir. Bundan başqa, riyaziyyatın tədrisi zamanı əsas nəzər-diqqətin həm praktiki və həm də elmi xarakterli problemlərin həllinə yönəldilməsi şagirdlərin motivasiyasını gücləndirir və onlarda riyaziyyata maraq oyadır. b) Fənnin tədrisinin məqsəd və vəzifələri - Şagirdlərdə düşünmək qabiliyyətini inkişaf etdirmək; - Deduktiv və induktiv mülahizə, baxışların əsaslandırılması, hadisələrin və faktların təhlili qabiliyyətini inkişaf etdirmək; - Riyaziyyatı, kainatı təsvir etmək və elmin universal bir dili kimi mənimsəmək; - Riyaziyyatı, ümumbəşəri mədəniyyətin tərkib hissəsi kimi dərk etmək; - Tədrisin sonrakı mərhələsi üçün və ya peşəkar fəaliyyətə hazırlıq; - Həyati vəzifələrin həlli üçün zəruri biliyin verilməsi və bu bilikdən istifadə etmə qabiliyyətinin inkişaf etdirilməsi. Riyaziyyatın məktəb kursunun işlənib-hazırlanmasına kömək göstərən əsas qabiliyyət-vərdişlər: Riyaziyyatı bilmək riyazi anlayışlara və prosedurlara yiyələnmək, real problemlərin həlli zamanı onlardan istifadə etmək qabiliyyəti deməkdir; eləcə də kommunikasiyanın riyazi dildən və vasitələrdən istifadə etməklə informasiyanı almaq və vermək kimi zəruri olan imkanlarına yiyələnməkdir. Formalaşmasına müasir riyazi təhsilin xidmət etdiyi əsas qabiliyyət-vərdişlər: Mülahizə - əsaslandırma - Ehtimalın deyilməsi və xüsusi hallarda onun tədqiqi; - Başlanğıc göstəricilərinin seçilməsi və təşkili (o cümlədən, aksiomların və ya/artıq məlum faktların); mühüm xüsusiyyətlərin və göstəricilərin ayrılması; - Sübutetmə, əsaslandırma üsulunun seçilməsi (məsələn, əsaslandırma zamanı əks mühakimə metodundan istifadə etmək, evristik metodu tətbiq etmək); - Müxtəlif növ ifadələrdən adekvat istifadə etmə; məsələn: şərti deyimin (“əgər ... o zaman”), miqdar məzmununun deyilişi, yolverilmənin, müəyyənləşdirmənin, teoremlərin, hipotezlərin, təsadüflərin sadalanması; - Seçilmiş strategiyanın yararlılığı və ondan istifadə olunma sərhədlərinin müzakirəsi; - Mülahizə xəttinin inkişafı, alternativ yolun axtarılması, qəbul olunmuş qərarın düzgünlüyü və səmərəliyini təsdiq etmək; - Ümumiləşdirmək və ya deduksiya yolu ilə alınmış nəticələri izah etmək və əsaslandırmaq; - Bir və ya bir neçə şərtin, məhdudiyyətin azaldılması və ya çıxarılması ilə teoremlərin, isbatların nəticələrinin təhlili; - Müstəsna hallarının qeyd olunması və onların ümumiləşdirilməsinin əks misalın tapılması ilə qeyri-adiliyinin isbatı. Kommunikasiya - Terminlərdən, qeydlərdən və rəmzlərdən ehtiyatla istifadə etmək; - İnformasiya təqdimatı üsullarına və metodlarına yiyələnmək, onlardan istifadə etmək; müxtəlif yollarla təqdim olunmuş informasiyanın interpretasiyası, onun barəsində mülahizə, bir-biri ilə əlaqələndirmə; - Başqaların fikrini başa düşmək və təhlil etmək; - Auditoriyanın və məsələnin nəzərə alınması ilə informasiyanı qəbul etmək və ötürülməsinin uyğun vasitələrinin seçilməsi; - İnformasiyanın verilməsi zamanı məsələnin məğzinin (məsələn, obyektin əsas xüsusiyyətlərinin) üzə çıxması. Modelləşdirmə - Fiqurların və obyektlərin ölçülərinin, eləcə də onlar arasındakı məsafələrin, kütlənin, temperaturun və zamanın ölçülməsi yollarının və metodlarının tapılması və onlardan istifadə; prosesin və ya real şəraitin modelləşdirilməsi üçün zəruri göstəricilərin seçilməsi və tapılması; - Adi mühitdə (gündəlik həyatda) riyazi obyektlərin və proseslərin nəzərə çarpması və onların xüsusiyyətlərindən modelin qurulmasında, praktiki (məişət) vəzifələrin həllində istifadə olunması; - Verilmiş modelin elementlərinin təsvir etdiyi real kontekstdə interpretasiyası və ya əksinə - real vəziyyətlə əlaqələr nəticəsində alınmış göstəricilərin müvafiq modelin dilində interpretasiyası; - Verilmiş modelin təhlili və qiymətləndirilməsi, xüsusilə də, onun əməliyyat arealının və modelinin adekvatlarının müəyyən olunması; mümkün alternativ təhlil və müqayisə. Problemlərin həlli - Vəzifənin məzmununun dərk edilməsi, vəzifənin göstəricilərinin və axtarılası böyüklüklərin düşünülməsi – uyğunlaşdırılması; - Problemin müəyyənləşdirilməsi və onun o cümlədən, qeyri-standart şəraitdə formalaşdırılması (məsələn, nə zaman ki, problemin həlli üçün zəruri riyazi prosedur bir mənalı qaydada müəyyənləşdirilməmişdir); - Kompleks (mürəkkəb) problemlərin pillələrə, sadə vəzifələrə bölünməsi və mərhələlərlə həlli (açılması), o cümlədən standart yanaşma və proseduralardan istifadə etməklə qaydaya salınması; - Problemlərin həlli üçün zəruri strategiyaların və resursların seçilməsi, onlardan istifadə olunması və səmərəliyinin monitorinqi; - Artıq məlum faktların və strategiyaların seçilməsi və yüksək çətinlikli problemlərin həlli zamanı onların bir-biri ilə əlaqələndirilməsi; - Kontekstin nəzərə alınması və hədd hallarının tədqiqi zamanı alınmış nəticənin tənqidi qiymətləndirilməsi; - Problemin həlli zamanı adekvat köməkçi texniki vasitələrin və texnologiyaların seçilməsi və onlardan istifadə etmək. Münasibət - Qrup halında işin yerinə yetirilməsi zamanı əməkdaşlıq; müəllimə və dostlara münasibətdə diqqətli olmaq; - İşin təşkili və planlaşdırılması üsulları və metodlarına yiyələnmək; - Müxtəlif fənlərdə, biznesdə, incəsənətdə və insan fəaliyyətinin müxtəlif sahələrində riyaziyyatın yerinin və əhəmiyyətinin qiymətləndirilməsi; - İnformasiya texnologiyalarından istifadə zamanı etik/sosial xarakterli problemlərin dərk edilməsi və etik normalara əməl olunması. c) İstiqamətlərin təsviri Riyaziyyatın fənn proqramında dörd istiqamət ayrılmışdır: ədədlər və əməllər; həndəsə və məkanın dərk edilməsi; göstəricilərin təhlili, statistika və ehtimal; qanunauyğunluqlar və cəbr. Bu istiqamətlər bir-biri ilə sıx əlaqədədir və şagirdin ümumtəhsil məktəbində əldə etməli olduğu bilik və qabiliyyət-vərdişləri əhatə edirlər. İstiqamətlərə bölünmə kursun analoji bölünməsi demək deyildir, o, yalnız öyrəniləsi materialın spektrini əks etdirir və bunu göstərməyə imkan verir ki, tədrisin bu və ya digər pilləsində nəyə daha çox diqqət yetirmək vacibdir. - Ədədlər və əməllər: - Ədədlər, onların tətbiqi və rəqəmin təqdim olunma vasitələri; - Ədədlər üzərində əməliyyatlar və rəqəm nisbətləri; - Miqdarların qiymətləndirilməsi və yaxınlaşdırılması; - Kəmiyyətlər, ölçü vahidləri və rəqəmlərdən başqa istifadə olunmalar. - Həndəsə və məkanın dərk edilməsi: - Həndəsi obyektlər: onların xüsusiyyətləri, qarşılıqlı münasibətləri və onların quraşdırılması; - Ölçü və ölçmə vasitələri; - Çevirmələr və fiqurların simmetrikliyi; - Həndəsədə koordinatlar və onların tətbiqi. - Göstəricilərin təhlili, ehtimal və statistika: - Göstəricilərin mənbələri və mənbələrin tapılması vasitələri; - Göstəricilərin nizamlanması üsulları və göstəricilərin təqdim edilməsi vasitələri; - Göstəricilərin yekun rəqəmlərinin xüsusiyyətləri; - Ehtimal modelləri; - Seçmə metodu və seçmənin ədədi xüsusiyyətləri. - Qanunauyğunluqlar və cəbr: - Çoxluqlar, asılılıqlar, funksiyalar və onlardan istifadə etmək; - Diskretik riyaziyyatın elementləri və onlardan istifadə etmək; - Alqoritmlər və onlardan istifadə etmək; - Cəbri əməllər və onların xüsusiyyətləri. ç) Müxtəlif pillələrdə riyaziyyatın tədrisi Ümumtəhsil məktəbi üç pilləyə bölünmüşdür: ibtidai (I-VI siniflər), baza (VII-IX siniflər) və orta (X-XII siniflər). Riyaziyyatın tədris kursunun quraşdırılması prinsipi bu bölünməni nəzərə alır və hər bir pillədə riyaziyyatın tədrisinin dəqiq formalaşdırılmış məqsədləri vardır. Ədədlər və əməllər Bu istiqamətin əsas məqsədi “sayın anlanılmasının” inkişaf etdirilməsi, sayma prinsiplərinin mənimsənilməsi, hesab əməliyyatlarının və onlara yiyələnmələrin öyrənilməsi, hesablama üsullarına yiyələnmək və nəticələrin qiymətləndirilməsidir; yazının fiziki sistemlərinin tədrisi, onların qarşılıqlı müqayisəsi və hesab əməliyyatlarının yerinə yetirilməsi və praktiki vəzifələrin həlli zamanı onlardan istifadə etmək; rəqəm sistemlərinin öyrənilməsi. İbtidai. Bu pillədə hesab əməliyyatlarının və onlardan adekvat istifadə etmək qabiliyyətlərinin formalaşdırılması baş verməlidir; hesab əməliyyatlarının xüsusiyyətləri və onlar arasında əlaqələrin dərk edilməsi; hesab əməliyyatlarının nəticəsi və rəqəmli təsvirin əhəmiyyətinin qiymətləndirilməsi qabiliyyətinin inkişaf etdirilməsi. Bundan başqa, şagirddə onluqların mövqeli sistemlərinin tam şəkildə başa düşülməsi və çoxrəqəmli ədədlər üzərində əməliyyatların yerinə yetirilməsi zamanı onlardan istifadə etmək qabiliyyəti formalaşdırılmalıdır; bölünənin müxtəlif aspektlərinin (necə ki, tamın hissəsi, vahidin hissəsi, ədəd oxunda yerləşməsi və bölünmənin nəticəsi) dərk edilməsi. Baza. Bu pillədə şagird bütün saylarla, kəsrlərlə, onluqlarla və faizlərlə əlaqədar öz biliyini elə dərinləşdirməlidir ki, pilləni başa vurduqdan sonra nisbətin və faizlərin misallarının həlli zamanı və real şəraitdə kəsrlərin ekvivalentliliyindən, onluqlardan istifadə edə bilsin. Rəqəm anlayışının başa düşülməsi səmərəli rəqəmlərədək genişləndirilməlidir. O, ədəd oxunda rasional ədədin yerləşməsini təqribən göstərməyi bacarmalıdır. Şagird irrasional rəqəmlər üzrə ilkin təsəvvür yaratmağı bacarmalıdır. Orta. Rəqəmlər üzrə hesab əməliyyatlarının yerinə yetirilməsi qabiliyyəti və onlara yiyələnmək bilik-istifadə etmə qabiliyyəti cəbri strukturların və qanunauyğunluqların daha yaxşı dərk edilməsinin əsasına çevrilməlidir. Bu pillədə şagird say sisteminin və hesab əməliyyatları anlayışlarının genişləndirilməsinə və qanunauyğunluqlarına hazır olmalıdır (məsələn, vektorlar və matrislər üzərində). Bundan başqa, rəqəm nəzəriyyəsi elementlərindən istifadə etməklə bütün saylar sisteminin daha dərindən öyrənilməsi baş verməlidir. Qanunauyğunluqlar və cəbr Bu istiqamətin əsas məqsədi şagirdə qanunauyğunluqların cəbri istiqamətlərin və funksional münasibətlərin tanınmasından və təsvirindən, eləcə də onların vasitəsi ilə hadisələrin modelləşdirilməsindən və problemlərin həlli qabiliyyətlərini formalaşdırmadan ibarətdir. İbtidai. Bu pillədə istiqamətin məqsədi sadə qanunauyğunluqlar və kəmiyyətlər arasında münasibətin tanınması qabiliyyətini inkişaf etdirməkdən, hesab əməliyyatlarının xüsusiyyətləri və yüzlüklərlə qeyd olunmasından istifadə etməyi öyrənməkdən ibarətdir. Baza. Bu pillədə istiqamətin məqsədi kəmiyyətlər arasında münasibətlərlə əlaqədar anlayışların və prosedurların öyrənilməsindən, eləcə də onları əks etdirməyin müxtəlif üsullarının bir-biri ilə əlaqələndirilməsindən və müqayisə qabiliyyətinin inkişaf etdirilməsindən ibarətdir; problemin həlli zamanı yüzlüklərlə ifadədən istifadə edilməsindən, o cümlədən bərabərliklərin tərtib edilməsindən və həll qabiliyyətinin inkişaf etdirilməsindən; çoxluq anlayışları və əməliyyatları üzrə ilk təsəvvürlərin yaradılmasından ibarətdir. Orta. Bu pillənin məqsədi funksiyalar qrupunun, onların müqayisə tədqiqatı metodlarının öyrənilməsindən, müxtəlif kontekstdə mövcud olan münasibətlərin əks etdirilməsi zamanı iterativ və rekursiv formalardan istifadə etmək qabiliyyətini inkişaf etdirməkdən; strukturun təsviri və tədrisi zamanı diskretik riyazi aparatdan istifadə etmək qabiliyyətini inkişaf etdirməkdən ibarətdir. Həndəsə və məkanın dərk edilməsi Bu istiqamətin başlıca məqsədi həndəsi obyektlərin və onların xüsusiyyətlərinin, ölçülmələrin, həndəsi yenidənqurmaların və həndəsədə cəbri metodların istifadə olunmasını öyrənməkdən ibarətdir. İbtidai. Bu pillədə istiqamətin başlıca məqsədi həndəsi obyektlərin qarşılıqlı yerləşdirilməsinin təsvirindən və nümayiş etdirilmə qabiliyyətinin inkişaf etdirilməsindən; həndəsi obyektlərin kompetensiyalarının tanınması və onların qarşılıqlı münasibətlərinin təsviri qabiliyyətinin inkişaf etdirilməsindən; atributlara əsasən fiqurların qruplaşdırılması, sözlə təsvirə əsasən fiqurların tanınması və onun modelinin yaradılması qabiliyyətini inkişaf etdirməkdən ibarətdir. Baza. Bu pillənin istiqamətinin məqsədi həndəsi obyektləri öyrənərkən, münasibətləri müəyyən edərkən və həndəsi obyektlərin təsnifatı zamanı, ölçmə, müqayisə etmə və həndəsi dəyişikliklərdən istifadə etmək qabiliyyətini inkişaf etdirməkdən ibarətdir. Təbiətdə orientasiya zamanı koordinatlardan istifadə etmək və dolayı yolla obyektlərin ölçülərinin müəyyən olunmasının öyrənilməsindən; induktiv/deduktiv düşüncə və ehtimalın deyilməsi-yoxlanılması qabiliyyətini inkişaf etdirməkdən ibarətdir. Orta. Qeyd edilən pillədə deduktiv/induktiv mülahizə və həndəsi tədqiqatın nəticələrinin ümumiləşdirilməsi qabiliyyətini möhkəmləndirməkdən ibarətdir. Praktiki həndəsi problemlərin həllində koordinatlardan, triqonometriyadan, həndəsi çevirmələrdən istifadə etmək və bu üsullar arasında ən səmərəli üsulun seçilməsi qabiliyyətini inkişaf etdirməkdir. Rəqəmlərin analizi, ehtimal və statistika. Ümumtəhsil məktəbində statistik anlayışların və aparatın daxil edilməsindən məqsəd rəqəmlər barədə şagirdlərin intuitiv təsəvvürlərini qaydaya salmaqdan, struktur kimi formalaşdırmaqdan və şagirdlərin cəbri-statistik üsullardan istifadə etmə qabiliyyətini və intuisiyasını inkişaf etdirməkdən ibarətdir. İbtidai. Bu pillədə istiqamətin öyrənilməsindən məqsəd şagirdləri təsviri statistikanın elementləri – xassəli və diskretiv miqdar saylarının toplanması, qaydaya salınması, təsəvvür olunması və interpretasiya vasitələri ilə tanış etməkdən ibarətdir. Baza. Bu pillədə istiqamətin tədrisindən məqsəd şagirdləri təsviri statistikanın əsas anlayışları və metodlarına yiyələndirməkdən ibarətdir ki, onların vasitəsi ilə rəqəmlərin özünəməxsusluqlarını aydınlaşdırsınlar və rəqəmlərə istinad etməklə ehtimal söyləməyi bacarsınlar. Bundan başqa, tədrisdə məqsəd, şagirdləri ehtimal nəzəriyyəsinin başlanğıcları ilə tanış etməkdən və deterministik və təsadüfilik əhatə edən şəraitlər arasında fərqi dərk etdirməkdən ibarətdir. Orta. Bu pillədə istiqamətin tədrisində məqsəd ehtimal nəzəriyyəsi və statistika barədə şagirdlərdə ardıcıl təsəvvür yaratmaqdan ibarətdir ki, ölçüyə gəlməz şəraitdə nəticələr çıxarsın və qiymətləndirsinlər; bu və ya digər başlanğıcda təsadüfiliyin rolunu bilsin və qərar qəbul etmək üçün onun miqdar qiymətləndirilməsini həyata keçirsinlər. d) Fənnin tədrisinin təşkili Ümumtəhsil məktəbinin hər bir pilləsinin hər bir sinfində riyaziyyat məcburi fənn kimi tədris olunur. e) Riyaziyyatda qiymətləndirmə Riyaziyyatda qiymətləndirmənin komponentləri - Ev və sinif tapşırıqlarının komponentləri Aşağıdakı bilik və qabiliyyət-vərdişlər qiymətləndirilə bilər - Riyazi anlayışlardan və isbatlardan istifadə etmək; - Əlaqələrin və istiqamətlərin müəyyən olunması; - Riyazi obyektlərin təsəvvür edilməsi və riyazi dilə yiyələnmək; - Mülahizə - təsdiq etmək; - Məsələnin formalaşdırılması; - Modelləşdirmə; - Məsələnin həlli yolu və onun reallaşdırılması; - Hesablamalar; - Köməkçi texniki vasitələrdən və informasiya texnologiyalarından istifadə etmək. Həyati qabiliyyət-vərdişlər - Yaradıcılıq; - Əməkdaşlıq (cütlüklə, qrupun üzvləri ilə); - Tədris fəaliyyətinə kömək göstərmək məqsədi ilə strategiyalardan düşüncə ilə istifadə etmək; - Tədris obyektlərində iştirakın keyfiyyəti. Qabiliyyət-vərdişlər aşağıdakı kriterilər ilə qiymətləndirilir: - Şagird məsələnin məzmununu dərk edir, düşünür və məsələnin rəqəmlərini və axtarılası kəmiyyətləri bir-birinə yaxınlaşdırır. Göstəricilərin (o cümlədən, problemi həll etmək üçün zəruri olan göstəricilərin) təşkilini və onların təsəvvürünü həyata keçirir; - Ötürərkən riyazi terminlərdən və qeydlərdən düzgün və səmərəli istifadə edir. Tələbkarlıq səviyyəsini adekvat seçir və lazım gəldiyi zaman, əsaslandırarkən ciddi riyazi mülahizədən (o cümlədən induktiv və deduktiv mülahizədən) istifadə edir; - Fiqurların və obyektlərin ölçüsü, eləcə də onlar arasında məsafənin, kütlənin, temperaturun və zamanın ölçülməsi üçün yollar və metodlar (o cümlədən, texnologiyalar) tapır, seçir və onlardan istifadə edir. Prosesin və yaxud real şəraitin modelləşdirilməsi üçün lazımi rəqəmləri seçir və tapır; - Verilmiş modelin elementlərini modeli təsvir etdiyi və əksinə - real vəziyyətə diqqət yetirmək nəticəsində alınmış rəqəmlərin interpretasiyasını müvafiq modelin dilinə çevirdiyi zaman reallıqlar kontekstində interpretasiya edir. Modelin yararlılığını müəyyənləşdirir və ondan istifadə etmə sərhədlərini qiymətləndirir; - Kompleks (mürəkkəb) problemini pillələrə, sadə misallara ayırır və mərhələlərlə həll edir (aydınlaşdırır), bu zaman standart yanaşmalardan və prosedurlardan istifadə edir; - Misalların həlli zamanı riyazi obyektlərdən, proseslərdən və onların xüsusiyyətlərindən istifadə edir; - Səmərəli strategiya seçir və problemin həlli pillələrini qısa təsvir edir. Seçilmiş strategiya ilə gedir. Seçilmiş strategiyanı təhlil edir və seçilmiş strategiyanın səmərəliliyini əsaslandırır, mümkün alternativ strategiyaları şərh edir və onların üstünlükləri və nöqsanları barədə fikir yürüdür; - Hesablamaların adekvat/optimal üsullarını seçir və onların reallaşmasını həyata keçirir; - Əlaqələr yaradır (məsələn, başqa riyazi strukturlarla, obyektlərlə və ya başqa fənlərlə) və bu əlaqələrdən həm problemin həlli zamanı, həm də alınmış nəticələrin təhlilində istifadə edir; - Alınmış nəticələrin ümumiləşdirilməsini həyata keçirir, əlaqələr yaradır (məsələn, başqa riyazi strukturlarla, obyektlərlə və ya fənlərlə) və bu əlaqələrdən həm problemin həlli zamanı, həm də alınmış nəticələrin təhlilində istifadə edir; - Əsaslandırılmış üsul seçir (məsələn: isbat etmə zamanı əks fərziyyədən istifadə etmək, isbat zamanı evrika metodundan istifadə etmək); - İnformasiyanı ötürərkən məsələnin məğzini nəzərə çarpdırır (məsələn, riyazi obyektin əsas xüsusiyyətlərini); - Müəllimə və dostlarına münasibətdə nəzakətlidir. Özgələrinin fikirlərini başa düşür və təhlil edir; - Qrup halında işi yerinə yetirərkən sinif yoldaşları ilə əməkdaşlıq edir; - Auditoriyaya və təqdimat materialına əsasən təqdimatın formasını və köməkçi vəsaitləri (o cümlədən, informasiya texnologiyalarını) seçir. Təqdimat üçün ayrılmış vaxtdan səmərəli istifadə edir; - Problemin qaydasını auditoriya üçün başa düşülən formada aydınlaşdırır, problemin aktuallığını və əhəmiyyətini əsaslandırır (problemin praktiki və ya/sırf elmi aktuallığı nəzərdə tutulur); - Nümayiş etdirərkən həm real vəziyyət, eləcə də riyazi misallardan istifadə edir; - Tapşırıqları vicdanla yerinə yetirir (vaxt və say nöqteyi-nəzərindən). Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/metn-hissesinin-gorunusu-muxtelif-ola-biler-en-cox-istifade-ol.html	Mətn hissəsinin görünüşü müxtəlif ola bilər. Ən çox istifadə olunan variantlara baxaq	Mətn hissəsinin görünüşü müxtəlif ola bilər. Ən çox istifadə olunan variantlara baxaq 1 2 Bu rejimdən çıxmaq üçün Close düyməsi istifadə olunur. Səhifənin ekranda görünüşünü dəyişmək üçün View menyusunda yerləşən Zoom istifadə olunur. Burada Page width səhifənin enini bütövlüklə görmək üçün, Whole page bütün səhifəni görmək üçün, Many Pages bir neçə səhifə bütövlükdə görmək üçün istifadə olunur. Pəncərədən hər hansı variantı seçəndə pəncərənin aşağı sağ hissəsində yerləşən mətn nümunəsinin oxunmasına fikir verin. View menyusunda yerləşən Zoom variantından başqa miqyası dəyişmək üçün ekrandakı Zoom siyahısı istifadə olunur. Burada siyahıdan hər hansı bir variantı seçin və ya klaviaturadan istənilən rəqəmi daxil edib Enter basın. Sətirlərin nömrələnməsi. M Bu rejimi başqa üsul ilə aktivləşdirmək olar. Formatting sətrində yerləşən Numbering düyməsi nömrələnmiş siyahı , Bullets düyməsi isə sadə siyahı yaratmaq üçün istifadə olunur.Siyahı rejimidən çıxmaq üçün həmin düymələri birdə basmaq və ya Enter düyməsi ilə boş sətir yaratmaq lazımdı.Siyahıların bir sıra əlavə parametrlərini dəyişmək də mümkündür. Bu əməliyyatları Format menyusunda yerləşən Bullets and Numbering sətri ilə yerinə yetirmək olar. Açılan pəncərənin Numbered hissəsində nömrələnmiş siyahının istifadə etdiyi nömrələrin formatı seçilir. Burada sadə rəqəmlər (nöqtə və ya mötərəzə ilə) , Roma rəqəmləri, ingilis əlifbasının böyük və ya kiçik formalı nərfləri və s. formatlar seçilə bilər. Əgər sənədin əvvəlində nömrələnmiş siyahı artıq mövcuddursa onu davam etmək üçün Continue previous list sətrini aktivləşdirmək olar. Nömrələnməni əvvəldən başlamaq üçün Restart numbering seçmək lazımdır. Daha geniş dəyişikliklər etmək üçün Customize düyməsi istifadə oluna bilər. B B Dərs5. Mətnin surətinin çıxardılması və yerinin dəyişilməsi - WwW.SoFTaZ.WsMətnin bir hissəsindən bir neçə dəfə istifadə olunacağı nəzərdə tutulubsa, həmin mətni xüsusi yaddaşa yazıb ondan istənilən qədər istifadə etmək olar. Bu xüsusi yaddaş Clipboard və ya Mübadilə buferi adlanır. Ondan istifadə etmək üçün lazım olan mətni seçirik və Edit menyusundan Copy seçirik. Bunu etdikdən sonra Edit / Paste komandası ilə həmin mətni istənilən yerə daxil etmək olar. Copy düyməsi əvəzinə Cut istfadə etsək yaddaşa yazmaq üçün seçdiyimiz mətn silinəcək, yəni biz Cut düyməsini yerdəyişmə üçün istifdə edə bilərik. Drag and Drop yerdəyişməsindən istifadə etmək üçün mətni seçin, sonra oxu seçdiyiniz mətnə yaxınlaşdırın. Ox işarəsi yarananda sağ düyməni basılı saxlayaraq mətni istədiyiniz yerə keçirdin. Mətnin yerini seçmək üçün xüsusi kursor mətnin gələcək yerini bildirir , sağ düyməni buraxdıqdan sonra açılan menyudan lazım olan əməliyyatı seçin. ŞriftlərWindows’un bütün proqramlarında müxtəlif şriftlərdən istifadə etmək mümkündür. Şriftlərin bə'ziləri rus, bəziləri isə ingilis klaviaturası üçün yaradılıb. Şriftlər tətbiqi üzrə üç növ olur : 1. Printer üçün şriftlər 2. Ekran üçün şriftlər 3. True Type şriftləri Printer üçün şriftlər yalnız printerdə istifadə üçün yaradılıb və ekranda onlara yaxın başqa şriftlərlə əks olunur. Ekran şriftləri isə printerdə başqa şriftlərlə əvəz olunur. Yə'ni ekran və printer şriftləri ilə işlərkən mətnin çapa çıxanda necə olmasını əvvəlcədən bilmək çətindir. Bundan başqa bu şriftlərin ölçüsünü dəyişmək olmur.True Type şriftləri həm printer üçün həmdə ekran üçün eynidir, True Type şriftlərinin ölçüsünü istənilən qədər dəyişmək olur. Şriftlərin işarə olunması 3 Printer üçün şriftlər– 3 Ekran üçün şriftlər - 3 True Type şriftləri - Word’da hər üç şriftdən də istifadə etmək mümkündür, şrift seçmək üçün Formatting panelində Fonts siyahısı istifadə olunur. Siyahını açıb lazım olan şrifti seçin.Bütün siyahıya baxmaq üçün Scroll düymələrindən istifadə edin. Şriftin adını dəqiq bilirsinizsə onu klaviaturadan daxil etmək olar. Bu siyahı ekranda yoxdursa View menyusundakı Toolbars siyahısından Formatting seçin. Şriftlərin əksəriyyəti üç formada yazıla bilər. Bunun üçün şriftlər siyahısının yanında olan (Bold, Italic) düymələri işlədilir. Məs.: Bold düyməsi basılı olaraq yazılan mətn. Italic düyməsi basılı olaraq yazılan mətn. Hər iki düymə basılı olaraq yazılan mətn. Basılı düyməni yenidən basıb adi mətn yazmaq mümkündür. Şriftin ölçüsünü də dəyişmək mümkündü. Bunu etmək üçün şriftlər siyahısından sağda yerləşən siyahıdan lazım olan rəqəmi seçmək olar. Bu siyahıda 8dən 72dək şrift ölçüsünü seçmək olar. Siyahıda lazım olan ölçü yoxdursa rəqəmi klaviaturadan daxil edib Enter düyməsini basın. Sətirlərin yerləşmə üsülları.Mətnin növündən asılı olaraq, onun sətirləri sağdan və ya soldan bərəbər yerləşməsi lazım ola bilər. Bundan əlavə bə'zən başlıqların mərkəzdə yazılması gərəkdir. Bütün bunları sətirlərin yerləşmə usullarını dəyişməklə yerinə yetirmək olar. Bunu Formatting sırasında yerləşən düymələr ilə etmək mümkündü. Registirin dəyişilməsiBildiyiniz kimi klaviaturada Shift düyməsini basılı saxlayarkən böyük hərflər çap olunur, lakin CapsLock düyməsi Shift düyməsinin funksiyasını dəyişir, yə'ni Shift düyməsi ilə kiçik hərflər çap olunur. Ona görə də, mətn çap edəndə CapsLock indikatoruna fikir vermək vacibdir. Təsəvvür edin ki, siz təsadüfən CapsLock düyməsini səhf olaraq basıbsız və ekrana baxmadan bir neçə sətir yazıbsız. mƏSƏLƏN, BELƏ BİR SƏTİR GÖRÜNDÜYÜ KİMİ cAPSlOCK SƏHF OLARAQ BASILI OLANDA YARANA BİLƏR. Bu vəziyyətdən çıxmaq üçün həmin mətni seçin və Format (Format) menyusndan ChangeCase (Reqistr) komandasına müraciət edin. Açılan pəncərədən istənilən variantı seçib OK basın. İndekslər. WordPad və Notepad proqramlarından fərqli olaraq, Word’97 proqramında mətni yuxarı və ya aşağı indeks şəkilində yazmaq olar. Aşağıda verilmiş mətn nümunələrinə fikir verin: Bu cür mətni yaratmağ üçün nümunələrdən istifadə edək. H2SO4 1. “H” daxil edin 2. Klaviaturada Ctrl və + düymələrini basın (kursor sətrin səviyyəsindən aşağıda yerləşdirilir). 3. “2” daxil edin. 4. Klaviaturada Ctrl və + düymələrini yenidən basın (kursor sətrin səviyyəsində yerləşdirilir). 5. “SO” daxil edin. 6. Klaviaturada Ctrl və + düymələrini basın (kursor sətrin səviyyəsindən aşağıda yerləşdirilir). 7. “4” daxil edin. 8. Klaviaturada Ctrl və + düymələrini yenidən basın (kursor sətrin səviyyəsində yerləşdirilir). ax2s 1. “ax” daxil edin 2. Klaviaturada Ctrl, Shift və + düymələrini basın (kursor sətrin səviyyəsindən yuxarı yerləşdirilir). 3. “2” daxil edin. 4. Klaviaturada Ctrl, Shift və + düymələrini yenidən basın (kursor sətrin səviyyəsində yerləşdirilir). 5. “c” daxil edin. Dərs 6.İşarələr. - WwW.SoFTaZ.Ws Bə'zən mətnə müxtəlif işarələr əlavə etmək lazım olur. Məs., a,b,Â və s. Bu və başqa işarə əlavə etmək üçün Insert menyusundan Symbol seçirik. Bu pəncərə açılandan sonra işarəni çağırmağı həvalə etmək istədiyiniz düymələri basın, məs. Alt və Ç (Alt düyməsi ilə hərf düyməsi istifadə etmək məsləhətdir, çünki qalan düymələrin əksərriyəti başqa məqsədlər üçün istifadə oluna bilər). İşarəyə bir düymə təyin etdikdən sonra Assign düyməsi ilə əməliyyatı başa çatdırırıq. Bu əməliyyatdan imtina etmək istəsəz, yəni hər hansı bir işarə üçün təyin etdiyiniz klaviatura ekvivalentini ləğv etmək istəsəz, həmin işarəni tapıb Shortcut Key düyməsini basın, açılan pəncərədə Current Keys siyahısından təyin etdiyiniz düymələri tapın və Remove düyməsi ilə ləğv edin. Bəzi düymələr üçün bu cür klaviatura düymələri artıq təyin olunub. Bunlar əvvəlki istifadəçilər və ya proqram istehsalçıları tərəfindən təyin edilə bilər. İşarə üçün düymələrin təyin olunmasını Symbol pəncərəsində shortcut key sətri ilə bilmək olar. SütunlarMətni bir neçə sütunda yazmaq üçün Columns (Kolonki) düyməsi istifadə olunur. Həmin düyməni basıb açılan siyahıdan sütunların sayını seçə bilərsiz. Mətni adi vəziyyətə qaytarmaq üçün həmin düyməni basıb bir sütun seçin. Siyahıda verilən sütun sayından çox lazım olsa sütun sayını seçdikdə düyməni basılı saxlayıb sağa çəkin. Sütun parametrlərini daha dəqiq düzəltmək üçün Format menyusundan Columns seçilir. Burada siz sütun qurulmasının hazır variantlarını seçə bilərsiz. Number of columns rəqəmini dəyişməklə sütunların sayını dəyişmək olar. Sutunların enini və sutunlararası məsafəni dəyişmək üçün pəncərənin ortasında yerləşən Width and Spacing cədvəlində olan rəqəmləri dəyişin. Sütunlara bölünməni bütün mətnə yox, yalnız bir hissəsinə tətbiq etmək üçün, həmin mətni seçib yuxarıdakı əməliyyatları edin. Səhifəni bir neçə sütuna böldükdən sonra, daxil etdiyiniz mətn birinci sütuna daxil olunur, birinci sütunun axırına çatdıqda isə mətn avtomatik olaraq həmin səhifədə olan ikinci sütunda davam etdirilir. Lakin eyni zamanda bir neçə sütunda mətn daxil etməkdə mümkündür. Bunu etmək üçün sütünlar arasında keçid yaratmaq lazımdır: Insert menyusundan Break sətrini seçin, sonrakı pəncərədə Column Break sətrini aktivləşdirib OK düyməsini basın. Bu əməliyyatdan sonra siz eyni zamanda hər iki sütuna mətn daxil edə bilirsiniz. Sütunları birləşdirmək üçün mətn kursorunu ikinci sütunun əvvəlinə yerləşdirib BackSpace düyməsini basın. Dərs 7. ClipArt qalereyası - WwW.SoFTaZ.WsMətnin görünüşünü bir az canlandırmaq üçün şəkillərdən istifadə etmək olar, məs. e'lanlarda və ya reklamlarda məntiqə yaraşan bir şəkil heç də artıq deyil. Şəkili yerləşdirmək istədiyiniz yerə kursoru qoyun Insert menyusundan Picture və ClipArt seçin. Microsoft ClipArt Gallery adlı xüsusi proqram müxtəlif şəkillərdən, fotoşəkillərdən, səs fraqmentlərindən və video kliplərdən ibarət olur. B urada şəkillər kateqoriya üzrə bölünüblər. Məsələn şəkildə gördüyünüz reaktiv təyyarə Transportation kateqoriyasına aiddir. Pəncərənin sağ hissəsində gördüyünüz Magnify parametri ilə şəkilləri böyük miqasda baxıb seçmək olur. Insert düyməsi ilə şəkili mətnə əlavə etmək olar. ClipArt şəkilləri ilə bərabər, Paint proqramı ilə yaradılmış şəkilləridə sənədinizə daxil edə bilərsiz. Bunu etmək üçün Insert menyusndan Picture> From File sətrini seçin. Açılan pəncərədə (Open pəncərəsinə bənzəyir) şəklinizi axtarıb tapın və üzərində iki dəfə düyməni basaraq sənədə daxil edin. Şəklin ölçüləriŞəkilin ölçüsünü dəyişmək üçün şəkilin üzərində bir dəfə düyməni basın. Bunu etdikdən sonra şəkilin ətrafında kiçik kvadratlar (markerlər) yaranır. Markerlərdən istifadə edərək şəkilin enini, uzunluqunu və proporsional olaraq hər ikisini dəyişmək olar. Sizə şəkilin hər hansı bir hissəsi lazım olsa siz şəkili bir neçə hissəyə də bölə bilərsiz. Bunu etmək üçün əvvəlcə şəkili seçin, sonra onun üzərində sağ düyməni basın. Açılan siyahıdan Grouping/Ungroup (Qruppirovka/Razqruppirovatğ) seçin. Sonra səhifənin boş yerində düyməni basın və lazım olan hissəni istifadə edin, lazım olmayanları isə seçin və klaviaturadakı Delete düyməsi ilə silin. Şəkil və mətnin münasibəti.Ümumiyyətlə biz hazır mətnə şəkil daxil edəndə mətn şəkilin yuxarı və aşaqı hissəsində yerləşir, lakin bu yeganə variant deyil. Şəkil və mətnin münasbətini dəyişmək üçün şəkilin üzərində sağ düyməni basıb Format Object seçin. Açılan pəncərədən Wrapping seçib buradan ən sərfəli variant olan None variantını seçin. Bu hal da siz şəkili istədiyiniz yerə problemsiz yerləşdirə bilərsiz. Başqa variantlarla işləyəndə isə bə'zi problemlərlə rastlaşa bilərsiz. Hazır şəkillər ilə bərabər Word proqramın daxilində sadə və mürəkkəb həndəsi fiqurlar yaratmaq imkanı da var. Bunları pəncərənin aşağı hissəsində yerləşən Drawing alətləri ilə yaratmaq olar. Çəkdiyiniz şəklin içini və xəttlərini müxtəlif rənglərlə rəngləmək olar. Bunu etmək üçün Fill Color və Line Color düymələri istifadə olunur.Xəttlərin qalınlığını da dəyişmək mümükündü. Bu əməliyyatı Line Style düyməsi ilə yerinə yetirmək olur. Dərs 8.WordArt – fiqurlu başlıqlar. - WwW.SoFTaZ.WsMətnə başlıq düzəltmək üçün WordArt obyektlərindən istifadə etmək olar. Insert menyusundan Picture / WordArt seçin. Birinci pəncərədə WordArt'ın növünü seçin, ikinci pəncərədə isə mətni daxil edin (burada şrifti dəyişmək üçün ayrıca siyahı var). OK düyməsini basmağı unutmayın. WordArt obyektinin ölçülərini adi şəklin ölçüsü kimi dəyişmək mümkündür.WordArt obyektinin ölçüsünü dəyişmək üçün gördüyünüz kvadratlardan istifadə edə bilərsiz, və əlavə olaraq bir və ya iki sarı rəngdə romblar WordArt obyektinin əlavə parametrlərini (mətnin yerləşdiyi bucaq, hərflərin qalınlıqı və s.) dəyişmək üçündür. Bunlardan əlavə Word Art obyekti ilə bir sıra başqa əməliyyatlar yerinə yetirilə bilər. Bunu etmək üçün istifadə olunan xüsusi düymələr WordArt alətlər sırasında yerləşir. Bu alətlər sırası adətən obyekt aktivləşdirildikdə avtomatik olaraq yaranır, bu baş verməsə onu View menyusunda yerləşən Toolbars siyahısındakı WordArt sətri ilə yaratmaq olar. Burada mövcud olan alətləri aşağıdakı kimi istifadə etmək olar: Sənədlərin birləşməsiBir sənədin tərkibinə başqa sənəd daxil etmək mümkündür (əlbəttə ki, həmin sənədlər eyni proqramda yaradılmış olarsa). Bunun üçün əlavə edəcəyiniz mətnin yerini təyin edin (kursoru yerləşdirin) və Insert (Vstavka) menyusundan File (Fayl) seçin. Açılan pəncərədə mətnin yerləşməsini görsədib OK düyməsini basın. Seçdiyiniz mətn kursor durduğu yerdən aşağı yerləşəcək. Cari vaxtın və tarixin mətnə daxil edilməsi.Mətnə cari vaxtı və ya tarixi daxil etmək üçün Insert (Vstavka) menyusundan Date and Time (Data i vremə) seçilir. Buradan lazım olan variantı seçib OK basın. Update automatically işarəsini seçdikdə seçdiyiniz vaxt və ya tarix avtomatik olaraq dəyişəcək, yəni ,məs., 21/09/98 seçibsizsə həmin mətnə bir gün sonra baxdıqda orada 22/09/98 olacaq. Dərs 9. Avtomatik əvəzetmə - WwW.SoFTaZ.WsMətndə tez-tez rast gələn söz və cümlələri kompyuterin yaddaşına elə vermək olar ki, həmin sözlərin əvəzinə bir-iki işarə daxil edib onları mətnə əlvə etmək olsun, məs., H.M. yazandan sonra bu işarələrin əvəzinə Hacıyev Mirzə əlavə edilsin. Bunu etmək üçün Tools menyusundan Autocorrect seçilir.Burada Replace sətrində H.M. yazırıq, With sətrində isə Hacıyev Mirzə yazırıq. Bunları etdikdən sonra Add düyməsini basıb OK basmaq lazımdır. Bundan sonra H.M. hərfləri Hacıyev Mirzə ilə əvəz olunacaq.Bu üsul ilə siz istənilən qədər söz və sözbirləşmələrini yaddaşa yazıb onlardan istifadə edə bilərsiz. Bütün əvəzetmələrin işini dayandırmaq üçün Autocorrect pəncərəsində Replace text as you type sətrində ü işarəni götürün. Bu halda əvəzetmələr itmir, yəni həmin işarəni bərpa edərək onları işə salmaq mümkündür. Konkret bir əvəzetmədən imtina etmək üçün onu siyahıdan ləğv etmək olar. Bunu emək üçün həmin sətri tapıb Delete düyməsini basmaq kifayətdir. Ümumi əvəzetmə (Replace…)Mətnimizdə bir neçə yerdə rast gələn bir sözü başqa söz ilə əvəz etmək lazım ola bilər.Məs.,böyük həcmi olan bir mətndə “English” sözü 10-15 dəfə işlədilib, və həmin sözü “French” sözü ilə əvəz olunmalıdır. Bunu etmək üçün aşağıdakı əməliyyatları yerinə yetirin: 1. Edit menyusundan Replace seçin. 2. Find What sətrinə “English”, Replace With sətrinə isə “French” daxil edib Replace All düyməsini basın. Tabulyasiya Bə'zi hallarda bir sətirdə bir neçə sütundan ibarət məlumat (çərçivəsiz cədvəl ) yazmaq lazım olur. Məs.: Bu və buna oxşar cədvəlləri yaratmaq üçün xətkeşin üzərində düyməni basaraq sütunları tə'yin etmək lazımdır. Məs., 4 sütundan ibarət və 1-ci və 4-cü sütunların eni 2 sm, 2-ci və 3-cü sütununların eni 3 sm olan cədvəl yaradaq. 1. Xətkeşin üzərində 2,5,8 və 10 rəqəmlər üzərində düymə basılır. 2. Birinci sətir (başlıq) doldurulur; bir sütundan başqasına keçmək üçün klaviaturadakı Tab düyməsi istifadə olunur . 3. Enter basılır. Həmin qaydada başqa sətirləri yazırıq. Xətkeşi ekranda görmürsüzsə, View menyusundan Ruler seçin. Alətlər (düymələr) sıralarıWord proqramının düymələri yerinə yetirdikləri əməliyyatlara görə qruplara bölünüb sıralara düzülüblər. Məs., mətnin parametrlərini dəyişən düymələr Formatting sırasına düzülüb. Bu sıranın sol kənarında yerləşən ikiqat vertikal xətt sıranın yerini dəyişmək üçün istifadə olunur. Lazım olmayan sıraları ekrandan götürmək üçün View menyusundan Toolbars siyahısından sıranın adını seçin. Lazım olan sıranı ekrana çıxarmaq üçün həmin əməliyyatı edirik. Düymə sıraları müxtəlif məqsədlər üçün istifadə olunur: Standard - bütün proqramlar üçün eyni olan alətlər. Drawing - şəkillərlə işləmək üçün alətlər. WordArt - WordArt obyektinin parametrlərini dəyişən düymələr. Tables and Borders - cədvəl üçün istifadə olunan alətlər. Dərs 10. Printerdə çapetmə. - WwW.SoFTaZ.WsWord ilə işin əsas məqsədlərindən biri yaratdığınız mətni çap etməkdir. Bunu etmək üçün File menyusundan Print seçin.Bu pəncərədə printerin adını yoxlamaq (Printer) və səhifələrin sayını göstərmək olar. Və nəhayət, OK düyməsini basaraq mətni çapa vermək olar. CədvəllərSadə bir cədvəl yaratmaq üçün Table menyusundan Draw Table seçin, və ya Standard sırasından eyni adlı düyməni basın.Bu düməni basdıqdan sonra mausun göstəricisi ox deyil, qələm şəkilinə düşür. Bu qələm ilə əvvəlcə cədvəlin konturu çəkilir (yəni sadəcə olaraq bir düzbucaqlı), sonra isə sütun və sətirlərə bölünür. Məs., 2 sütun və 3 sətirdən ibarət cədvəl belə düzəlir: 1. Draw Table düyməsi basılır və bir düzbucaqlı çəkilir 2. Alınan düzbucaqlının mərkəzində vertikal xətt çəkilir 3. Sətirləri yaradan iki horizontal xətt çəkilir 4. Cədvəl hazır olduqdan sonra Draw Table düyməsi birdə basılır. Cədvəli daha tez yaratmaq üçün Table menyusundan Insert Table seçin Burada Siz cədvəlin sıra və sütunlarının sayını göstərib Ok düyməsini basdıqdan sonra cədvəli yaratmış olursunuz. Həmin pəncərədə yerləşənAutoFormat düyməsi ilə cədvəlin formatını əvvəlcədən müəyyən etmək olur. AutoFormat pəncərəsinin sol tərəfində yerləşən Formats siyahısından istənilən formətı seçib OK düyməsi ilə tətbiq edə bilərsiz. Cədvəlin sıralarının hündürlüyü mətnin şrift ölçüsünü dəyişdikdə avtomatik dəyişir. Sütunların enini dəyişmək üçün mausun göstəricisini sütunun sərhəddinə yönəldibbelə bir işarə ilə sütunun enini artırıb azaltmaq olur. Cədvəlin sətir və sütunların sayını cədvəli daxil etdikdən sonra da tənzimləmək olur. Məsələn, hər hansı bir sütunu ləğv etmək üçün onu seçib Table meyusundan Delete Cells sətrini seçmək olar. Sətir və ya sütunu seçmək üçün xüsusi göstəricilərdən istifadə etmək lazımdır. Məs., sutunu seçmək üçün mausun göstəricisini sütunun üst tərəfinə yaxınlaşdırıb aşağı yönəlmiş ox işarəsi yarandıqda sol düyməni basmaq lazımdır. Sütun və sətirləri seçdikdən sonra daxilində olan mətni silmək üçün Delete düyməsindən, mətn ilə birlikdə sütunun və ya sətrin özünü ləğv etmək üçün isə Shift+Delete `dən istifadə etmək olar. Bütün cədvəli seçmək üçün Table menyusunda olan Select Table sətri istifadə olunur. Gördüyünüz bu cədvəldə "Gəlir" sütununda yazılmış bütün rəqəmləri toplayab axırıncı sətrə daxil etmək üçün aşağıdakı əməliyyatları yerinə yetirmək lazımdır: - Gəlir sütununda axırıncı sətir seçin. - Table menyusundan Formula sətrini seçin. - Açılan pəncərənin Formula sətrinə düstur daxil edin və OK düyməsini basın. Aşağıda Word cədvəlində istifadə olunan düsturların nümunələri verilir: Diqqət! Rəqəmləri dəyişdikdə düsturların yenidən hesablanması mütləqdir. Bunu etmək üçün düstur nəticəsinin üzərində sağ düyməni basıb çıxan siyahıdan Update Field sətrini seçin. Yüklə 144 Kb. Dostları ilə paylaş: 1 2 \|
http://azkurs.org/photo-report-wi-8-f-2500-r8-megabore2014-part-1-part-2-and-par.html	Photo report wi 8 f 2500 r8 MegaBore2014 Part 1, Part 2 and Part 3	Photo report wi_8_f_2500_r8_MegaBore2014 Part 1, Part 2 and Part 3 Photo report 07.30.2014 / 14.10.2014 /21.12.2014 CNC Fanuc 18i control exchange on Sinumerik 802 Dsl "Hans-Peter Widmer" A hole in the casing of the Mega Bore CNC machine has caused water damage. The roof was leaking. The Fanuc 18i was considerably damaged. It was so complicated that we have decided to replace the controller with a new Sinumerik 802 D. A two-time repair by Fanuc Switzerland was unsuccessful. P1) That was a lamp. Above where the screw was a hole. That was the reason why the CNC Fanuc 18 i was destroyed. P2) The extremely harsh climate in Angola, see the devices cheaply produced in 2 years from then. P3) The old Fanuc panel is replaced. P4) Interior of the old panel. It is remarkable that here a 50-pin cable connects to the front CNC CNC rear. We will replace this with a Profibus cable, 2-pole. P5) Alberto in the preparation of the expansion of Fanuc material. P6) expansion of Fanuc P7) Thick cables are in use here. The thickest is 80 mm / 2. P8) Converted cable P9) Mixed and cable networks. Strikingly, the manufacturer has the 0 head, as well as power, made for the 220 volt with various colors. Cables were too short, have been extended with cables of different colors. Some in the cable channel were soldered together! P10) Converted control Fanuc 18i material. P11) The Z-motor. The X motor has a brake. There are 7 KW feed motors. P12) The Fanuc spindle motor sees in Angola after a short period of use, very battered. The climate is very stron here. Impellers crumble in the rule. P13) Yoba in the development of the main motor. He removed the V-belt. P14) Since the new motor is a motor foot, we had to make a standing frame hole. We install the same engine on all machines. Thus, the spare parts inventory is easier. P15) Panel remodeling in preparation P16) Yoba builds the Sinumerik 802. The front plate is made of stainless steel. The boys realize that tapping on stainless steel is persistent. P17) Here is the goods required by the new engine. Since we have the same motors on all machines, we have a ratio of 1: 3 make. P18) Alberto prepares the installation. P19) The machine Mega Bore weighs over 20 tons P20) Since there are cables with 80 mm / 2. Since the engine is operated in the country of origin 115/220 volts, this thick cables have been installed. P21) Here we make the security system anderst, more safeguards. No thin and thick wires without protection. P22) Front 80 mm / 2, rear 10 mm / 2. Unsure we close the 10 mm / 2 directly to a fuse. P23) A large transformer which reduces the 230/400 volts to 115/220 volts. P24) We had to explain to the boys when they do not cover drilling, there may be a pop when turning because chips are not allowed in the electricity and electronics. That's why everything has to be covered when drilling. P25) Soon, everything installed fine and it still has a little vacant position. P26) The old Fanuc encoder (left) is coming off. A new (right) is mounted. P27) The Fanuc encoder has much fretting because it's mounted without Achsfluchtfehler clutch. So how do we do it with the donors that we build on the Siemens CNC. P28) Carlo prepares the new CNC control before. We are happy because they know them inside and outside. P29) The fact is, there are significantly fewer cables that hang around there. Surely only 30%. Optical and much more pleasant to use. P30) The necessary conversion material was made available in Switzerland and comes to us via DHL. P31) A photo of the turret of the machine without cover. It is an Italian turret Baruffaldi. P32) We will soon make the first test's with external 24 volts. P33) And already Carlo has the CNC off: We all have 110 volts from the panel and have only 24 volts. This has the advantage that no one should expect an electric shock. P34) The X motor with the new brake. The brake has been made so that all the same feed motors can be used. P35) The whole engine design 1: 3 stocky. A belt, H300, 70 mm wide, so probably no belt breakage occurs. P36) brake cylinder. The cylinder is used as a standard. , P37) Robust, proprietary brake construction. Braked with switch and unrestrained. Set so that a pressure below 3 bar is detected. P38) Little space for placement at the 60 ° slant bed CNC lathes arrangement. P39) The machine has a faulty lubrication. Only when oil came, the brown sliding coating abrasion appeared. P40) P41) Lubrication tag. The ball screw gets a double quantity of oil. P42) Additional lubrication points for the Z-axis. Normal makes a good mechanical engineer at short stroke machines more lubrication points in the travel axis. Mega Bore made only in the Z axis. If again thread is cut with a moving stroke of less than 200 mm, the carriage is long, inadequately lubricated by only one lubricating point. We now represent 3 lubrication points per track. Ideal would be 5 lubrication points for the long carriage. Dch then we would have to remove the slide. P43) lubricating material is grown. P44) New Dossier unit for controlled lubrication. The CNC lathe Mega Bore has just oil pumped, without volume control. The X-axis got too much oil, the Z axis far too little. That's why now is the 2nd spindle Kugelroll- already back defective. She sounds like a tractor transmission. P44A) New lubrication chart. The in training maintenance people have to draw everything. Under grips with 0:06 quantities. Great land with dossier units 0.16 and the ballscrews with the double amount of 0.32 P45) Carlo (left) and Alberto (right) prepare the lubrication. P46) The more oil came, the more wear of the sliding coating came out because it ran dry a long time. P47) New X braking system P48) The newly renovated CNC lathe Mega Bore is now in production. End photo report Location: Malongo Camp. Angola, Cabinda Date; 02.09.2014 Creator: "Hanspeter Widmer" Technical notes on the reshaping Mega Drill CNC Lathe Fanuc 18i on Sinumerik 802 Dsl summer 2014th Tag findings: 22/12/2014 Summary hpw Cable break the emergency limit of the X and Z-axis. In the cable channel was a breaking point, the front of the food has always attached 200 mm the sled still. Because everything was connected, the error could be detected only very troublesome. It was a signal to CNC made, the Achsendlagen- switch. The cables are 4 pole and not kabelschlepp- rated cables. Leadership of the Z-axis to run dry. Also rust. Lubrication must have stopped working properly for a long time. Z ball screw makes extremely loud noises. It must be replaced. Again, the lubrication was dry. You must be replaced with units Dossier Hydraulic hoses are damaged badly, as they were contaminated to a hard edge. Lubrication is replaced by a pulse lubrication so that all lubrication points are also working properly. Sorry, we could not get ready faster the Mega Bore CNC lathe. We found new problems again and again. We want to do everything so that when the machine is in operation, a little disturbing failures production. We still need about 2-3 days for detail work (without the documentation and scheme, is what we do after that). Now we should first try a surgeon rotate with the machine. Special that we made on the machine: - X- and Z-drive with our Omron engines, so that we have all the same engines. This means minimal loss of production by spare parts. - For this reason, we have designed and manufactured a special brake solution. We do not need a special motor in which the brake. - Spindle drive: Since we were a taken away from the camp for deep hole drilling machine. The scheduled by us was thus no longer available. So we have one of the Graziano CNC lathe expanded. There is a newer must be installed. - Cable breaks have complicated the conversion: Limit switch and limit switch cable breaks in the cable channel. Unfortunately, the cables are not as used in Europe, drag chains and oil resistant cable. - When 32-pin ribbon cable between the CNC and the electrical cabinet, were from Poland 34 only 19 threads well. Rest all broken. Whether this had something to do with the water damage that we have not been studied. Wiring diagram before adjustment. Scheme many pages with components that are not included. For the maintenance of a disgrace. All options have their own scheme page. But now all options were on the scheme. What options do we have, was very difficult to determine. Normal such wiring diagram should not be taken for a manufacturing company. Many cable and bridge were hidden in the cable ducts, then what the upkeep seriously affected for troubleshooting. Lubrication: The ball screw of the Z-axis has too little lubrication. The 2nd spindle is noisy, it must be ordered a replacement. The Z-guide has strong corrosion. The lubrication must be extended with 2 more lubrication points. It has only one lubricating point in the Z axis. The headstock makes off at various speeds and comic resonance noise. Bearing damage is not excluded. At least one bearing bias voltage may not be enough available, which explains the vibration. The alignment of the headstock is extremely difficult. A plate breakage can already get into trouble the heavy headstock. The headstock, for example, of 0.4 mm taper, straightening is very difficult, because all the plates have to go. Loosen the screws with a heavy 2-meter long pipe, then a still remain the headstock when tightening is somewhat difficult because he always has a tendency to move through the high deadweight. Therefore, it is almost like the lottery, can orient the spindle at a train as it can be done easily with all flat lathes. Also the provided support by the machine manufacturer is far too unstable, as it could be a big help. End report H.P Widmer 12.20.2014 Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/vote-for-me-writtendirected-by-nelson-antonio-denis-director-n.html	Vote for me! Written/Directed by Nelson Antonio Denis Director: Nelson Antonio Denis 212-568-0230	Summary VOTE FOR ME! is a political comedy set in El Barrio: the story of a 70-year old Puerto Rican super who runs for Congress and wins. It was written and directed by a former New York State Assemblyman (from El Barrio), and draws on his actual experiences. Technical Information USA, 2003 Running Time: 78 minutes Format: High Definition Sound: Stereo Non SR Aspect Ratio: 1:85 VOTE FOR ME! ---Credits--- Cast Leo…………..……………….Ricardo Barber Professor…………………....Malik Yoba Chi Chi……………..…..……Angel Salazar Moco……………..…………..Jose Ramon Rosario Gloria……………..………….Gloria Irizarry Congressman Blanco……..Manuel E. Santiago Crew Writer/Director: Nelson Antonio Denis Producers: Lynn Tiede, Alex Rodriguez, Roni Wheeler, Salvador Bolivar Cinematographer: Salvador Bolivar Editor: Ricardo Serena Sound Design: Daniel Pagan Music: Sammy Peralta VOTE FOR ME! ---Synopsis--- VOTE FOR ME! is a political comedy set in El Barrio, New York City: the story of a 70-year old Puerto Rican super who runs for Congress and wins. Written and directed by former State Assemblyman Nelson Antonio Denis, the film stars Ricardo Barber, the acclaimed actor from New York's Repertorio Espanol. It also stars Malik Yoba, the leading actor in the TV series NEW YORK UNDERCOVER, BULL, KINGPIN, and whose major film appearances include COP LAND, SOUL FOOD and SMOKE. A Congressman dies, a super chases drug dealers with his mop, and Moco wants his dominoes back. These are just a few of the many elements of VOTE FOR ME!, a rich tapestry of Latino characters that conveys the drama, humor and betrayal of New York politics. Nearly everything in this movie is autobiographical: including a suddenly dead incumbent, a three-way special election, blood-sucking consultants, drunken domino players, opinionated drug dealers, a midget field operative, a grocery store headquarters, a conga drum campaign bus, a raucous debate, outdoor salsa parties, midnight poster raids, and fistfights over the posters. * Leo Machuchal is a sad and lonely man. His mother is dying in the hospital; he works as a super in a grimy building; he gets no respect from his neighbors, the local domino players, or even the corner drug dealers. At 70 years old, his life feels pointless. All of this changes when the Congressman of El Barrio (East Harlem) dies unexpectedly, and a series of accidents propel Leo into the forefront of a hotly contested campaign. Even the domino players get behind Leo. Without any money, without a clue, the irascible Leo becomes the favorite son of El Barrio! Leo has a few rough edges… How do you feel about drug dealers? Shoot 'em. Taxes? I don't pay 'em. The homeless? They're not homeless, they're bums! But with a big heart and a bigger ego, Leo battles a dimwitted party hack (Al Blanco) and a racial opportunist (Dr. Nisha La Bimbuu). In a climactic TV debate, Leo dances his way into the voters' hearts, and wins the campaign. The story ends with old Leo delivering on his one campaign promise: one by one, corner after corner, Congressman Leo walks up to every drug dealer in El Barrio, and kicks them in the ass. VOTE FOR ME! ---Director's Bio--- Nelson Denis represented El Barrio as its State Assemblyman for four years (1996-2000). A graduate of Harvard University (1977) and Yale Law School (J.D. 1980), he won national journalism awards as the Editorial Writer for El Diario/La Prensa. Nelson recently wrote and directed his first feature film, VOTE FOR ME! (World Premiere, 2003 Tribeca Film Festival). He has written eight feature-length screenplays, three plays, and directed many short films. In 1989, he received the New York Foundation for the Arts Fellowship in Film (NYFA). In 1991, he received a film production award from the New York State Council on the Arts (NYSCA). His award-winning short film, HOUND DOG, was screened at the New York Latino Film Festival, P.S. 22, and Cinefestival (San Antonio, Texas). Nelson is an alumnus of the Playwright’s Workshop at the Puerto Rican Traveling Theatre and the Writer’s Lab at Intar Theatre. He studied acting with Herbert Berghof, Earle Hyman and Salem Ludwig at the HB Studio. He has passed on his writing experience to students at A. Phillip Randolph Campus High School, the Grosvenor Neighborhood House, and Teachers & Writers Collaborative. VOTE FOR ME! ---Filmmaker Biographies--- Cinematographer/Producer Salvador Bolivar graduated from the School of Visual Arts with a BFA in Cinematography. He has shot film for Abel Ferrara, Warrington Hudlin and Nestor Miranda, and has been DP, Assistant Camera, Gaffer and/or Grip on over 30 feature films. As a DP, his feature films include MAMBO CAFÉ starring Danny Aiello, Paul Rodriguez and Thalia; BLAZIN' starring Fat Joe, Cuban Linx and Angie Martinez; and VOTE FOR ME! starring Ricardo Barber, Malik Yoba and Angel Salazar. He has also shot music videos for MTV and BET, national television commercials, PSA's, and industrials. Editor/Post-Production Supervisor Ricardo Serena is a New York-based filmmaker. His editing credits include CROSSING OVER WITH JOHN EDWARD, A&E INVESTIGATES, and MSNBC INVESTIGATES. For the Disney Channel, he served as Post-Production Coordinator on BEAR IN THE BIG HOUSE. For Nickelodeon, he was Assistant Editor of FIGURE IT OUT! FAMILY STYLE, and Associate Producer of GIVE KIDS THE WORLD and BEHIND THE SCENES/FAMILY DD 2K. Ric also directed and edited the acclaimed film TWELVE FINGERS, and directed/edited six episodes of CYCLE FEVER for the Sunshine Network. Sound Designer Daniel Pagan has extensive experience in all phases of sound editing and sound design. He was Sound FX Editor for A BEAUTIFUL MIND, ED TV, DELLA VENTURA and SEX AND THE CITY (seasons 1-4). He was Assistant Sound Editor for APOLLO 13 (Academy Award for Best Sound, 1995), RANSOM, IN & OUT, DEADMAN WALKING, and I'M NOT RAPPAPORT. Daniel was also the Supervising Sound Editor for THE DEFINITE MAYBE, FLORES, and HUELEPEGA. Music Composer Sammy Peralta is a jazz producer, writer, remixer and touring musician. His debut album ON THE ONE (N-Coded Music Label), for which he wrote/arranged all 10 songs, also featured his musicianship on the keyboards, soprano and alto sax, and percussion. His new album LOVE AFFAIR also features the work of Lenny White, Ron Carter, and Julio Virella. As an acclaimed remix producer, Sammy's clients have included Alicia Keys, Gloria Estefan, Destiny's Child, India Arie, and Tito Puente. VOTE FOR ME! ---Director's Statement--- My four years in the New York State Assembly were rich with drama, humor and betrayal. When I left politics I had a story to tell, but I had to tell it truthfully. I've always been inspired, and deeply moved, by the Italian Neo-Realists. I tried to follow their example. I tried to weave actors and non-actors, unadorned locations, and local musicians into a simple fabric…to tell the story of a humble man who finally made a difference. This man, Leo Machuchal, is based on two much-adored characters in Puerto Rican folklore: Juan Bobo (John the Dope) and El Alcalde Machuchal (Mayor Machuchal), a bumbling country hick who somehow becomes a big-city Mayor, and outsmarts "Los Yanquis" at every turn. The character is also based on Leo Rodriguez, a former employee of my Assembly office. I had to fire Leo when he beat up a local drug dealer, and the drug dealer filed a complaint against my office. Leo was 72 years old. In a time when Al Sharpton runs for President, Jerry Springer runs for U.S. Senate, Jesse Ventura is Governor of Minnesota, and Bob Dole sells Viagra, the line between politics and show business has become mighty slim. It is a time for simple, decent men and women - not celebrities or billionaires - to step forward and be heard in this world. The greatest shock during our four-week shoot was not the movie itself. It was the anxious phone calls from Congressman Charlie Rangel's office, demanding to know "who is this Leo Machuchal?" and "why are you supporting him against me?" All humor aside, the Congressman should be worried. A generation of Leo Machuchals would revolutionize our government, and change the way we live. I hope my movie helps it happen. VOTE FOR ME! ---Cast Biographies--- RICARDO BARBER (Leo) For over 35 years, Ricardo Barber has won international acclaim as a leading actor in Cuba, Spain and New York City. He has been a member of REPERTORIO ESPANOL since 1981, and he won Best Actor Awards at both the ACE Awards and the Chamizal International Festival. Most recently, Ricardo received rave reviews for his leading role in LA FIESTA DEL CHIVO, now currently playing in the REPERTORIO ESPANOL. MALIK YOBA (Professor) As a star in television's NEW YORK UNDERCOVER, BULL, and KINGPIN, Malik Yoba won the 1996 and 1997 NAACP Image Award for Outstanding Actor in a Drama Series. He also starred in the feature films COP LAND, SOUL FOOD, COOL RUNNINGS, and SMOKE. ANGEL SALAZAR (Chi Chi) Angel Salazar is a nationally-known stand-up comedian with recurring gigs at Caroline's, The Comedy Club, The Dunes Hotel, and Catch A Rising Star. Known as "Mr. Check It Out" by comedy fans across America, Angel also starred in the feature films SCARFACE, PUNCHLINE, and CARLITO'S WAY. JOSE RAMON ROSARIO (Moco) Jose Ramon Rosario has over 20 years of stage, film, and television experience. He played Frisco in the Broadway production of THE LEFT HAND MIRROR, and appeared on over two dozen Off-Broadway and Regional stages. His recurring roles on television include OZ, THE COSBY SHOW, 100 CENTRE STREET, ANOTHER WORLD, and ONE LIFE TO LIVE. GLORIA IRIZARRY (Gloria) Gloria Irizarry is a veteran actor with over 40 years of experience. Her work includes television's NAKED CITY, KOJAK, EAST SIDE/WEST SIDE, THE DEFENDERS, THE COSBY SHOW, and 100 CENTRE STREET. Her films include THE BUDDY HOLLY STORY, JACOB'S LADDER, Q&A, REPORT TO THE COMMISSIONER, and THE SECRET OF MY SUCCESS. MANUEL E. SANTIAGO (Congressman Blanco) Manuel E. Santiago is another New York veteran. Over the past 28 years his films include PRINCE OF THE CITY, NEW JACK CITY, ROMANCING THE STONE, SEE NO EVIL HEAR NO EVIL, and FORT APACHE: THE BRONX. His television work includes SPIN CITY, LAW & ORDER, ANOTHER WORLD, GUIDING LIGHT, and ALL MY CHILDREN. VOTE FOR ME! ---Audience and Market Potential--- What do NBC, ABC, CBS, Universal Pictures, the Motion Picture Association of America, and the U.S. Census Bureau have in common? All of them have recognized the explosive growth of the U.S. Latino population. NBC purchased Telemundo, the national Spanish-language network, with NBC Chairman Bob Wright declaring "this is the most dynamic market in the United States, but the market is thinly penetrated." ABC launched the George Lopez Show, with Senior V.P. of Programming Felicia Behr announcing "the biggest audience growth is the Hispanic audience." CBS, HBO, Showtime, and TNT have all started Spanish-language audio feeds, and Universal Pictures recently partnered with The Arenas Group to produce, acquire and distribute films for Latino audiences worldwide. The Motion Picture Association of America reported that "nationally, Hispanic moviegoers outnumber black ones," with MPAA President Jack Valenti announcing "the fastest growing admissions group is Hispanics." (New York Times) The "Latino explosion" became official this year (2003) when the U.S. Census Bureau announced that, for the first time in American history, Latinos have eclipsed blacks as the nation's largest minority group. This fact translates into powerful box office dollars. VOTE FOR ME! is targeted to this core market of Latino and urban audiences. In addition its strong musical elements, and positive social content, give it a powerful "crossover" appeal for audiences that appreciate quality storytelling and universal themes. VOTE FOR ME! is positioned for worldwide theatrical distribution and aggressive ancillary sales. With a commanding niche market, extensive foreign-language opportunities, and a stirring sound track, the film seeks a distribution commitment that recognizes and exploits all these possibilities.
http://azkurs.org/greetings-on-behalf-of-the-brothers-of-pi-beta-sigma-fraternit.html	Greetings on behalf of the Brothers of Pi Beta Sigma Fraternity, Inc., (Chapter)	Greetings on behalf of the Brothers of Pi Beta Sigma Fraternity, Inc., (Chapter). Founded on the campus of Howard University in Washington, D.C. on January 9, 1914, our fraternity is an international association of over 150,000 college-educated men with 650 chapters around the world. From the three honorable Founders in 1914, the scroll of Sigma Men lists some of the world’s most esteemed achievers and leaders. We are Men of Vision. Men of Service. Men of Leadership. For nearly 100 years, Phi Beta Sigma has attracted the best and brightest collegiate and professional leaders. Some of the most notable members include such historical icons as Dr. George Washington Carver, Dr. Alain LeRoy Locke and A. Philip Randolph; political and civil servants as Congressman John Lewis, Congressman Edolphus Towns, President William “Bill” Clinton and rev. Al Sharpton; athletes and Emmit Smith, Jerry Rice, Hines Ward and Richard Sherman.; entertainment personalities as Malik Yoba, Terrence Howard, Blair Underwood and Al Roker. These are only a sampling of the many powerful men affiliated with this great organization. As we seek to add good men to the rolls of Sigma and advance the Fraternity’s motto of “Culture for Service and Service for Humanity”, we’re interested in you learning more about our organization, its history and membership. We cordially invite you to attend our (Fall/Spring) Informational Meeting on (date) at (time) at the (location). During this activity, you will be given the opportunity to discover a tradition and society unlike any other. The attire for the activity is business and promptness is highly recommended. Should you have any further questions, please contact Brother (name) at (contact). We look forward to seeing you at the Informational Meeting. Sincerely, (chapter)
http://azkurs.org/smart-sexy-and-full-of-laughs-shawn-edwards-fox-tv-tyler-perry.html	“Smart, sexy and full of laughs!”– Shawn Edwards, Fox tv “Tyler Perry once again delivers something for everyone!”	“Smart, sexy and full of laughs!”– Shawn Edwards, Fox TV “Tyler Perry once again delivers something for everyone!” Patrick Huguenin, NY Daily News TYLER PERRY’S WHY DID I GET MARRIED? Street Date: 2/12/08 Order Date: 1/16/08 DVD SRP: $29.95 PROGRAM DESCRIPTION: Following the success of his previous films Diary of a Mad Black Woman, Madea’s Family Reunion and Daddy’s Little Girls, Tyler Perry returns with his fourth feature film, Tyler Perry’s Why Did I Get Married?, which opened as the #1 film at the theatrical box office in the U.S. in the fall. Stepping in front of the camera for the first time since Madea’s Family Reunion, Writer/Director Perry stars alongside a talented ensemble cast that includes Janet Jackson, Jill Scott, Malik Yoba, Richard T. Jones, Michael Jai White, Lamman Rucker, Sharon Leal, Tasha Smith, and Denise Boutte. A big-screen adaptation of Perry's hit stage play of the same name, Tyler Perry’s Why Did I Get Married? is an intimate story about the challenge of maintaining a solid love relationship in modern times. Written, produced and directed by Tyler Perry, this heartwarming and often hilarious story looks at eight married college friends who have gathered for their annual seven-day reunion. The cozy mood is shattered when the group comes face-to-face with one pair’s infidelity. As secrets are revealed, each couple begins questioning the validity of their own marriage. Over the course of the weekend, husbands and wives take a hard look at their lives, wrestling with issues of commitment, betrayal, redemption and the road to forgiveness. . DVD SPECIAL FEATURES - “Janet Jackson: Return of an Icon” featurette - “Reflections on Getting ‘Married’” featurette - “The Music of ‘Married’” featurette CAST Tyler Perry Diary of a Mad Black Woman, Madea’s Family Reunion, TV’s House of Payne Janet Jackson Nutty Professor II: The Klumps, Poetic Justice Jill Scott Hounddog, TV’s “Girlfriends,” Grammy®-winning recording artist Malik Yoba TV’s “Girlfriends,” Feel the Noise, Criminal, TV’s “New York Undercover” Richard T. Jones TV’s “Girlfriends,” TV’s “Judging Amy”, upcoming TV’s “Terminator: The Sarah Connor Chronicles” Michael Jai White Undisputed II: Last Man Standing, Justice, Getting Played, Spawn Lamman Rucker TV’s “Half and Half,” TV’s “House of Payne,” ATL Sharon Leal This Christmas, Dreamgirls, TV’s “Boston Public” Tasha Smith Daddy’s Little Girls, The Whole Ten Yards, TV’s Glass House: The Good Mother Denise Boutte TV’s “Notes From the Underbelly,” TV’s “Days of Our Lives” Year of Production: 2007 Title Copyright: © 2007 Very Perry Films. All Rights Reserved. Type: Theatrical Film Rating: PG-13 for mature thematic material, sexual references and language. Genre: Drama Closed Captioned: English Closed Captioned Subtitles: English and Spanish Format: Widescreen Edition and Full Screen Edition Feature Running Time: 118 minutes Audio Status: English 5.1 and 2.0 Dolby Digital; Spanish 2.0 Dolby Digital For artwork and additional information, e-mail Elizabeth_ Atler @bhimpact.com Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/the-growing-challenge-in-senegal-modified-from-peacecorp-gov-a.html	The Growing Challenge in Senegal (Modified from Peacecorp gov and Farming for the Future)	(Modified from Peacecorp.gov and Farming for the Future) Senegal is sub-Saharan country in West Africa where over 70% of the population is rural farmers. Climate change and desertification are making it difficult for farms to grow enough food and cash crops. Senegalese farmers use several lifetimes of knowledge to plant each year, and do adjust their planting techniques when one method doesn’t work to their advantage. You will take the role of Senegalese farming families and, after familiarizing yourself with the different crops, how they impact the soil, and two farming techniques, you will develop a 3-year planting plan for your crops to achieve the best yield. Enduring Understandings Knowledge about soil science is critical for food production Many factors contribute to agricultural decision-making Climate and resource availability influence agricultural strategies How does the depletion of soil nutrients impact agricultural communities? How can scientific knowledge be used to solve real-world problems? Vocabulary Baleeri: local name (in Gourel Yoba, Senegal) of soil that is heavy and able to hold water Crop rotation: Planting a crop from one family on a field during a season, then strategically planting a crop from a different family on that field the next season Desertification: The deterioration of the land due to loss of vegetation and soil moisture Intercropping: Strategically planting two or more crops from different families on a field during the same season Kenyeri: local name (in Gourel Yoba, Senegal) of light soil that holds little water Food Security: Access by all people at all times to enough food for an active, healthy life (about 2,000 calories per day). Food security includes, at a minimum, availability of nutritionally adequate and safe foods, and an assured ability to acquire food in socially acceptable ways. Subsistence Farming: Small scale farming for the purpose of growing food to meet the needs of the family and/or community, as opposed to commercial for-profit farming. Malnutrition:A state of poor nutrition resulting from an insufficient, excessive, or unbalanced diet, or from an inability to absorb food. Instructions You will access ‘The Growing Challenge in Senegal’ web quest at the following website: http://www.peacecorps.gov/wws/educators/webquest/soil/course/course26681.html You will watch the video and ‘take’ the quizzes by watching the main screen. Use the information to fill out the Data Collection pages. Once you have completed that, you and your ‘family’ will develop a 3-year planting plan for your community. Once you’ve developed your 3-year plan, we will run a simulation to see how well you have planned. You will use the Worksheet for Years 1, 2 and 3 for the simulation.
http://azkurs.org/written-and-directed-by-tyler-perry-production-notes.html	Written and directed by Tyler Perry Production Notes	Written and directed by Tyler Perry Production Notes For additional publicity materials and artwork, please visit: www.lionsgatepublicity.com Rating: PG-13 (for mature thematic materials, sexual references and language) Run time: 118 mins. For more information, please contact: Todd Nickels Jamie Blois Anna Fuson Lionsgate Lionsgate Red Sea Entertainment 75 Rockefeller Plaza 2700 Colorado Avenue 1435 Graynold Avenue 16th floor Suite 200 Glendale, CA 91202 New York, NY 10019 Santa Monica, CA 90404 P: 818-242-3780 P: 212-386-6895 P: 310-255-4910 E: [email protected] E: [email protected] E: [email protected] The cast Tyler Perry / Terry Janet Jackson / Patricia Jill Scott / Shelia Malik Yoba / Gavin Richard T. Jones / Mike Michael Jai White / Marcus Lamman Rucker / Troy Sharon Leal / Dianne Tasha Smith / Angela Denise Boutte / Trina The filmmakers Written, Produced and Directed / Tyler Perry Produced by / Reuben Cannon Executive Producer / Michael Paseornek Co-Producers / Roger M. Bobb / Joseph P. Genier Director of Photography / Toyomichi Kurita Production Designer / Ina Mayhew Edited by / Maysie Hoy, A.C.E. Costume Designer / Keith G. Lewis Music Supervisor / Joel C. High Music by / Aaron Zigman Casting by / Kim Williams (LA) SYNOPSIS Following the success of his previous films DIARY OF A MAD BLACK WOMAN, MADEA'S FAMILY REUNION and DADDY'S LITTLE GIRLS, Tyler Perry returns with his fourth feature film, TYLER PERRY’S WHY DID I GET MARRIED? A big-screen adaptation of Perry's hit stage play of the same title, TYLER PERRY’S WHY DID I GET MARRIED? is an intimate story about the difficulty of maintaining a solid love relationship in modern times. This heartwarming and often hilarious story looks at four couples on vacation struggling with issues of commitment, betrayal, redemption and the road to forgiveness. When these eight married college friends reunite for their annual retreat in the snowcapped mountains of Colorado, they come expecting fun and relaxation, but get a completely unexpected surprise. Career-drive Dianne (SHARON LEAL) and her supportive, but fed-up husband, Terry (TYLER PERRY), are joined by popular psychologist and best-selling author Patricia (JANET JACKSON) and her architect husband Gavin, (MALIK YOBA), who share a secret tragedy that finally comes to light, while Angela (TASHA SMITH) and Marcus (MICHAEL JAI WHITE) argue constantly, but remain in love. Also in attendance is their good friend Sheila, (JILL SCOTT) a sweet woman with a distorted self-image stemming from weight issues that are exacerbated by her emotionally abusive and philandering husband, Mike (RICHARD T. JONES). Unlike any other year, this trip changes the dynamic of the group with two new additions: Sheila's supposed girlfriend, Trina (DENISE BOUTTE), who is secretly sleeping with her husband; and Troy (LAMMAN RUCKER), an ex-Wall Street stockbroker who has put his career on hold to care for an ailing father. Nothing could create more drama then placing these ten people in a secluded cabin for a long weekend with all of the dirty laundry waiting to come out. Everybody’s asking ‘WHY DID I GET MARRIED?’ ABOUT THE PRODUCTION “If I were whole, would I still choose you?” That question has resonated in Tyler Perry’s mind ever since his friend, Dr. Robin Smith, posed it to him as a question to ask oneself when considering marriage. “I thought it was a pretty profound statement and I kept that in mind as we were filming this movie,” says Perry, a Louisiana native who is single himself. Perry’s fourth feature film TYLER PERRY’S WHY DID I GET MARRIED? shares the title with his popular stage play which toured the country several years ago. It also encompasses elements of drama, humor and spirituality, all typically found daringly infused into Perry’s work. Yet he says it’s a departure from the original work. This film he describes as a window into the lives of four couples, all best friends from college, who vacation together annually. This year, however, when the group learns of one couple’s infidelity, it causes them to re-evaluate their own marriages, as secrets are unexpectedly revealed during a long weekend in the Colorado Rocky Mountains. Suddenly, they are asking themselves, ‘why did I get married? Why did I choose this person?’” says Perry. A signature in Perry’s stage plays and films are his use of ensemble casts. Therefore, Perry’s objectives for TYLER PERRY’S WHY DID I GET MARRIED? became two-fold: to pair actors who had great chemistry as couples; and to cast a group that would translate the warmth of best friends to the screen. The answer became award-winning international music phenomena Janet Jackson and Jill Scott, seasoned actors Malik Yoba and Richard T. Jones, newcomers Sharon Leal, Denise Boutte and Lamman Rucker, joined by Michael Jai White and Tasha Smith, who collaborates for the second time with Perry having starred in his previous film DADDY’S LITTLE GIRLS. A creative dream come true for Perry came when Janet Jackson agreed to star in the film, though he admits to a genuine level of concern. “I’ve got to be honest,” Perry confides, “I had some apprehension about working with a mega-star. This was my first dramatic acting role and I was thinking ‘I don’t know if I want to do this. But when she came to work, there was no entourage, no diva status, no hundred people falling all over her. She just slipped right into the table read and got to work,” he recalls. Calling her a consummate professional and now a new friend, Perry says he was always a huge Janet Jackson fan. The two had hoped to work together on one of Perry’s previous productions, but timing issues precluded their plans, as Perry’s filming did not coincide with Jackson’s album release schedule. Disappointed, they vowed to find another project in the future, so when this one came along, Jackson jumped on board. “I adore Tyler!,” she exclaims, recalling the speed with which she solidified her participation in the project. “When I received the script, I had a function to go to that evening, but they wanted me to make a decision right away. So I cancelled my plans and asked if they’d give me the weekend to read it, take it all in, and figure out my schedule,” she says. “I thought he had written a wonderful, very, very interesting script.” And from there, Jackson was off to Whistler and Pemberton, Canada where the first week of filming was to take place on location. Continues Jackson: “I’ve been wrapped up with my music for so many years, but acting is where I started and it’s a great passion of mine. I thought it would be really nice to ease back into it with this very sweet movie after so many years of being away.” Jackson and Malik Yoba portray “Gavin” and “Patricia,” an East coast “power couple” (he’s a thriving architect and she’s a best-selling author and psychotherapist) who are deeply in love. But there’s a major caveat in their marriage, which is never to discuss a painful loss that haunts them. “The thing that makes their relationship work is that they stay away from everything uncomfortable,” Perry explains. Yoba agrees. “‘Gavin’ and ‘Patricia’ have the kind of relationship that’s perfect within its perfection,” he says. “They don’t address any hard questions to each other, so even though their relationship looks perfect from the outside, there’s still an undercurrent of tension between them,” he explains. Yoba, a veteran stage and screen actor who recently authored the popular book Please Return My Phone Call! Preventing the Demise of Personal and Professional Relationships, believes the key to all great relationships is commitment. “Tyler has a great line in the film. He says ‘two people have to be willing,’” says Yoba. “You must have that level of commitment where you don’t give up, because when one person isn’t willing, you can’t make it work. It’s like one hand clapping.” In TYLER PERRY’S WHY DID I GET MARRIED?, the couple living without the commitment Yoba calls ‘essential’ is portrayed by international recording star Jill Scott and veteran actor Richard T. Jones. As “Sheila,” Scott plays a sympathetic underdog wife trapped in an unfulfilling marriage with a philandering, yet unapologetic husband whom she will never leave. “I couldn’t stop reading the script,” says Scott. “It was truthful, funny and relevant, so I wanted to be involved,” she says. Because of Scott’s musical accomplishments, it was nothing short of an honor for Tyler Perry to have her make her feature acting debut in his film. It was also a creative coup to have someone as sensitive as Scott, whose music embodies the rare and essential qualities of honesty, introspection, and inspiration, play such a pivotal role in the film. “Jill is the heroine in our movie,” says Reuben Cannon, Perry’s producing partner and four-time feature film collaborator. “She must call upon her spiritual gifts and strengths to survive an abusive marriage,” he explains. “She is outstanding. Her performance is truly beyond words.” As “Mike,” Jones portrays a cocky investment banker who is myopic in his search for self-indulgence. “I play the bad guy,” says Jones, whose character is brash enough to bring his lover, a supposed friend of his wife, on the annual weekend retreat with their closest friends. “Have you ever been in a one of those relationships where you try to push the other person away without actually saying, ‘Get out’? You try to mess up so many times to make them go and you can’t believe they’re still staying?” he queries. “Well that’s this relationship. You ask yourself, ‘What do I have to do?’ ” Perry says he created this marital scenario as a reflection of what he often sees in marriages today. “So many couples who have been together for a long time, yet have fallen out of love stay together anyway,” Perry says. “In this case, ‘Sheila’ is very unhappy and has become overweight, but she won’t leave because she believes in her heart that if she tries harder, things may work out. So their relationship is strained and he’s just a complete bastard.” Scott and Jones had an interesting emotional experience bringing this dynamic to the screen. Though mutually impressed by each others artistic talents, their goal was to portray an unhappy couple embroiled in pain and conflict. “‘Mike’ is harsh. ‘Mike’ is cruel and I know he definitely tries his best to hurt ‘Sheila’’s feelings,” says Scott. “So when Richard says things to me, he’s such a great actor that I feel like he means it. Afterwards, he always hugs me or wants to kiss me or crack a joke to let me know, ‘hey, it’s just the script.’” “There are some things I say to Jill in this film and things that I do, which are shameful,” says Jones, who in real life is a happily married father of four living in the Los Angeles area. “Jill is so amazing, she’s just beautiful. I always wanted to let her know I cared about her,” he says. An obvious lack of self-esteem keeps Scott’s character stuck in such a debasing relationship. To underscore her vulnerability, Perry made the “Sheila” character severely overweight and asked Scott to transform herself from a sultry size 14 to a corpulent size 28. To do so, Scott not only gained 30 pounds for the role, but also wore a custom-made prosthetic “fat suit” that had been created for her. “It’s interesting how people would talk to me after I put on the costume,” Scott recollects. “We’d all be laughing and acting silly and talking, then I’d put on ‘Sheila’’s body and walk like her and hold myself like her and be really low and heavy. I would notice my cast mates looking at me with such sadness in their eyes. And I thought, ‘wow, this is going to be deep for me, really powerful.’ And it has been!” As Troy, Lamman Rucker co-stars as a kind stranger who stands by Scott’s character when her husband does not. “There’s a purity, an honesty, a sincerity that comes through in Jill’s music,” Rucker says, “that ‘real sister-girl, down-to-earth, straight from Philly’ thing. She brings that same kind of honesty and sincerity to the role.” It is the humiliation and betrayal that Scott’s character endures which causes the three other couples to reevaluate their own marriages. Perry portrays a successful pediatrician whose marriage is on the rocks, and opposite him as “Dianne” is Sharon Leal, who audiences will remember from DREAMGIRLS. “Dianne” is a career-minded young attorney trying to make partner at a prestigious East coast practice. She is singular in her motivation to achieve that goal and all else is secondary, including her husband and child. Though he loves her, Perry’s character has grown tired of he and his daughter taking a back seat to her profession. “We love each other,” says Perry, “but we’ve got some major issues that need to be worked out.” Describing her character as contemporary, Leal says “she is trying to figure out how to balance success with some of the more traditional qualities that men appreciate from their wives. But she’s very ambitious and represents a lot of modern women who have not found that balance yet.” After meeting a number of talented and deserving actresses, it was Leal’s audition in which she and Perry became embroiled in an unscripted and spontaneous marital argument that sealed the role for her. “We were really comfortable with each other and things came easily and just fell into place,” says Leal, who was thrilled that Perry chose her for the role. “Tyler Perry is exceptional,” Leal continues, “because he wears so many hats and manages to stay grounded, calm, efficient and open. He’s also a wonderful director to work with because he gives you ample time for the rehearsal process and is always willing to explore your ideas and suggestions.” As the film unfolds, we discover that Dianne harbors a betrayal that her husband must never discover. “This is one of those films that’s not supposed to give you answers,” says Leal. “It’s more of a piece to reflect on as you see yourself mirrored by the lives of these couples. Hopefully, people will look at it and relate.” Director-Writer-Producer Perry describes the fourth couple in the film as “ghetto fabulous.” He cast actress Tasha Smith and actor Michael Jai White as the combative couple who argue publicly on a regular basis, but adore each other nonetheless. Audiences will remember Smith from Perry’s DADDY’S LITTLE GIRLS as the chillingly heartless mother “Jennifer.” This time, Smith plays “Angela,” an outspoken and successful beauty salon owner married to “Marcus,” an ex-football player whose career ended unexpectedly from an injury. When everyone gathers for this annual retreat in Colorado, it is “Angela” who chastises “Mike” and the “other woman” and is relentless about exposing the deception to their friend. “There are people who want to say stuff, but just don’t say it,” says Smith. “But ‘Angela’ is going to say it – for you, for your mama, for your brother, for your sister. She’s going to say it for the world!” White describes his character as laid back and Smith’s as “a take no prisoners” type. They are opposites in many ways and others might find them ill suited but they are clear on their relationship. “His friends ask him what he sees in her,” says White, “but sometimes it’s not about what’s on paper. I think of the lyrics ‘when a man loves a woman, she can do no wrong because loving eyes will never see.’ That’s how he feels about her,” White explains. “Angela” and “Marcus” are like many couples who set out to attain one lifestyle, and find themselves living quite a different one. “Mike” had been on the fast track to a lucrative professional football career, but suffered an injury. Now, with his dreams dashed and “Angela”’s hair salon business booming, they have found themselves caught in role reversals. She’s resentful at being their sole financial provider and his self-esteem is dwindling as the man of the house. To make matters worse, “Marcus” is embroiled in “baby’s mama drama” with the mother of his children. “There’s no manual on having the perfect marriage,” says Smith. “I think the biggest message of the film is forgiveness and remembering to love, that’s the root of a marriage.” Because the film centers on the lives of a group of best friends who love each other, camaraderie punctuated the relationships of the entire ensemble cast. And with many of them being “method actors,” who “become” their characters, the actors spent much of their personal time in Atlanta building their familiarity to help it manifest organically on screen. Therefore, in true method form, actress Denise Boutte found herself ostracized from the female actresses on the set. Why? Because she plays the double-crossing vamp who befriends Jill Scott’s character, yet secretly sleeps with her husband “Mike.” Boutte recalls dealing with her female co-stars during production. “It was so amazing to be working with Janet Jackson, who’s a musical legend, and with Jill Scott. And Tasha and Sharon are such fine actresses,” the actress recollects. “But on set, you’d swear we were mortal enemies because that’s the way we played it. I’d try not to hang with them too much, really, because it was like walking into a lion’s den. So I just hung out with the guys because they accepted me—probably because I flirted with them,” she laughs. According to the National Center for Health, there are 2,355,005 marriages in the United States annually (about 600 per day) and 957,200 divorces per year. That means nearly half of all marriages in America end in divorce. When asked what the most critical key to a successful marriage is – psychologists, marital counselors, ministers, rabbis, priests and monks alike all point to one key element – forgiveness. For Perry, this is a common thread in all of his work. “DIARY OF A MAD BLACK WOMAN dealt with forgiveness and in many ways that theme was also evident in MADEA’S FAMILY REUNION,” explains Reuben Cannon. “In DADDY’S LITTLE GIRLS and in this film, characters have to draw upon their spirituality to survive…I’m so proud of this movie,” Cannon adds, “because it really looks at the complexities of marriage from many different angles and gives people something to think about while being entertained!” With TYLER PERRY’S WHY DID I GET MARRIED? his third foray behind a film camera, Perry’s overall familiarity with the filmmaking process enabled him to more seamlessly interweave dramatic tension and humor throughout the story. “I made some higher steps and really grew on this one,” he reflects, “because I’m watching shots now like a technical guy and looking at how cameras are moving and following where they go,” he says. Entertainment industry vet Cannon, who is also Perry’s producing partner and four-time feature film collaborator, says TYLER PERRY’S WHY DID I GET MARRIED? offers a refreshing take on one of the oldest, most established institutions in this country – marriage. “Marriage, by its very nature, is complex….so we’re giving audiences an intimate opportunity to see a handful of couples truly expose themselves and explore the reasons why they got married,” says Cannon. “It’s an interesting journey. A casting director for more than 30 years, Cannon began the careers of many well known actors working in Hollywood today. Most notably, he cast Oprah Winfrey in THE COLOR PURPLE and Bruce Willis in MOONLIGHTING. For this industry veteran, one of the most gratifying aspects of teaming with Perry is the opportunity to give deserving actors a platform for their talent. “While I was casting for all those years, one of my great frustrations was being exposed to more talent than I could utilize,” says Cannon. “It’s such a joy and a treat for me to work with Tyler who embraces new talent at every step, whether it’s in front of the camera or behind the scenes.” TYLER PERRY’S WHY DID I GET MARRIED? was shot on location for one week in Whistler and Pemberton, Canada where many of the film’s scenic vistas and exterior winter scenes were captured. Production designer Ina Mayhew researched cites in the United States and Canada that would remain cold and snowy during the month of March, when they were filming. Utah, and several other cities in the United States, was among their early considerations before finally settling on Canada. “Whistler was very, very cold and there was lots of snow,” Mayhew recalls, “so much snow that we had to remove it in order to shoot. Then it started to rain, making the snow very soft, so we ended up having big machines move it out and bringing snow from surrounding areas. At times, we had to make fake snow,” she recalls. The remaining five weeks of production were shot in Atlanta at Tyler Perry Studios where Mayhew and her design team joined some 100-plus crewmembers to finish filming. There, they built the interior of the log cabin where many of the scenes take place. “We replicated the cabin in Canada but made the set larger so that it would be easier to shoot,” she explains. Many details went into building the set in Atlanta, such as matching the logs on the outside of the Whistler cabin with those inside. But perhaps the greatest logistical challenge during production became filming a sequence on board an Amtrak train filled with passengers, which was traveling from Atlanta towards Alabama. For the sake of realism, Perry wanted the scene between Marcus and Angela (the couple who must constantly have a tête-à-tête), to be filmed on an actual train. Cannon explains. “Basically, we had to board the train, pre-light one particular car, shoot for the duration of the two and a half hour ride and be ready to disembark the train in our entirety in Alabama, because the next stop after that was many hours later,” he recalls. “We were not only able to do the shoot, but we left the train, headed back to the studio and shot another four hours for the rest of the day.” Perry has high hopes for WHY DID I GET MARRIED?. “This film is also a real departure for me because in a lot of ways, it’s my first dramatic role,” says Perry, whose two all-time favorite films are the award-winning dramas THE COLOR PURPLE and SHAWSHANK REDEMPTION. “I really wanted to show people another side of my work,” he says earnestly. “I hope people really enjoy it, because I loved making this movie.” ABOUT THE CAST TYLER PERRY (Actor, Writer, Director, Producer) Tyler Perry went from the poverty-stricken streets of New Orleans to a multimillion-dollar mansion outside Atlanta. But the real story is that of his journey from homelessness to bliss. Perry’s rags-to-riches tale is astonishing and inspirational. His younger days were troubled, and he suffered from endless abuse growing up. The dejection and rejection caused Perry to do some soul-searching as an adult. In 1992, in an effort to find catharsis for his own childhood pain, and inspired by Oprah Winfrey to put it down on paper, he wrote a series of letters to himself. Those letters would be transformed into his first hit musical, “I Know I’ve Been Changed.” Perry’s humble spirit and his faith in God kept him focused. He believed that God was calling him to share his story with as many people as possible so that he might help others. Perry learned real forgiveness, deep down inside—a forgiveness that leads to success in the soul. He chose the stage life as a vehicle, and this new life has been a learning process, full of hard work. But now Perry has reached out to millions across the country and in doing so has tremendously altered how people perceive and attend urban theater. In 2005, Tyler Perry took the nation by storm when the movie he wrote, produced, and starred in, DIARY OF A MAD BLACK WOMAN, opened #1 at the box office. In its first week on sale, the DVD sold nearly 2.5 million copies. At the same time, Perry was starring nightly across the country in a sold-out stage show he’d also written, produced and scored—“Madea Goes to Jail”—even as another one of his productions, “Meet the Browns,” was touring nationally. Together, the two productions sold out more than 500 shows in theaters from coast to coast. Every week in 2005, 35,000 people saw a Tyler Perry production. Since making his film debut with DIARY OF A MAD BLACK WOMAN, Tyler Perry has become a multimedia phenomenon with a roster of hugely successful film, stage, television, and book projects. His second feature film, MADEA’S FAMILY REUNION, also opened #1 at the North American box office and the combined sales of his nine DVDs have sold over 11 million units. Perry's first book, Don't Make a Black Woman Take Off Her Earrings: Madea's Uninhibited Commentaries on Life and Love debuted at #1 on the New York Times' hardcover nonfiction bestseller list and remained in the Top 10 for eight weeks. Perry’s third successful theatrical release was DADDY’S LITTLE GIRLS, which opened on February 14, 2006 nationwide. Most recently, Perry made television history when his new comedy series, “House of Payne, debuted on TBS and became the highest rated first-run syndicated cable show ever. He has also completed a ten-episode pilot for a television series based on the hit play, “Meet the Browns.” Other projects currently in preproduction include a 1940’s drama entitled JAZZMAN. Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/verb-conjugation-table.html	Verb conjugation table	\| Verb conjugation table \| tarix \| 27.11.2016 \| ölçüsü \| 101,11 Kb. \| \| #258 \| \| VERB CONJUGATION TABLE Japanese Verbs - U verbs (Group 1) English \| Plain form \| Plain neg \| ~nakatta (neg past tense) \| ~te form \| ~ta form (past tense) \| ~masu \| ~masen (neg) \| ~masen deshita (neg past tense) \| write \| kaku \| kaka-nai \| kaka-nakatta \| ka-ite \| ka-ita \| kak-imasu \| kak-imasen \| kak-imasendeshita \| work \| hataraku \| hatarakanai \| hatarakanakatta \| hataraite \| hataraita \| hatarakimasu \| hatarakimasen \| hatarak-imasendeshita \| listen \| kiku \| kikanai \| kikanakatta \| kiite \| kiita \| kikimasu \| kikimasen \| kik-imasendeshita \| swim \| oyogu \| oyoga-nai \| oyoga-nakatta \| oyo-ide \| oyo-ida \| oyog-imasu \| oyog-imasen \| oyog-imasendeshita \| hurry \| isogu \| isoganai \| isoganakatta \| isoide \| isoida \| isogimasu \| isogimasen \| isogimasendeshita \| speak \| hanasu \| hanasa-nai \| hanasa-nakatta \| hana-shite \| hana-shita \| hana-shimasu \| hana-shimasen \| hanash-imasendeshita \| take out \| dasu \| dasanai \| dasanakatta \| dashite \| dashita \| dashimasu \| dashimasen \| dash-imasendeshita \| die \| shinu \| shi-nai \| shi-nakatta \| shin-de \| shin-da \| shin-imasu \| shin-imasen \| shin-imasendeshita \| call \| yobu \| yoba-nai \| yoba-nakatta \| yon-de \| yon-da \| yob-imasu \| yobimasen \| yob-imasendeshita \| play \| asobu \| asobanai \| asobanakatta \| asonde \| asonda \| asobimasu \| asobimasen \| asob-imasendeshita \| drink \| nomu \| noma-nai \| noma-nakatta \| non-de \| non-da \| nom-imasu \| nom-imasen \| nom-imasendeshita \| read \| yomu \| yomanai \| yomanakatta \| yonde \| yonda \| yom-imasu \| yom-imasen \| yom-imasendeshita \| buy \| kau \| kawa-nai \| kawa-nakatta \| ka-tte \| ka-tta \| ka-imasu \| ka-imasen \| ka-imasendeshita \| wash \| arau \| arwanai \| arawanakatta \| ara-tte \| ara-tta \| arimasu \| arimasen \| aramasendeshita \| wait \| matsu \| mata-nai \| mata-nakatta \| ma-tte \| ma-tta \| mach-imasu \| mach-imasen \| mach-imasendeshita \| raise \| tatsu \| tatanai \| tata-nakatta \| tatte \| ta-tta \| tachimasu \| tachimasen \| tachimasendeshita \| sit \| suwaru \| suwara-nai \| suwara-nakatta \| suwa-tte \| suwa-tta \| suwar-imasu \| suwar-imasen \| suwar-imasendeshita \| know \| wakaru \| wakaranai \| wakaranakatta \| wakatte \| wakatta \| wakarimasu \| wakarimasen \| wakarimasendeshita \| Exceptions - verbs that end in ~iru or ~eru (Belong with group 1 verbs) English \| Plain form \| Plain neg \| ~nakatta (neg past tense) \| ~te form \| ~ta form (past tense) \| ~masu \| ~masen (neg) \| ~masen deshita (neg past tense) \| enter \| hairu \| haira-nai \| haira-nakatta \| hai-tte \| hai-tta \| haimasu \| himasen \| himasendeshita \| return \| kaeru \| kaeranai \| kaeranakatta \| kaette \| kaetta \| kaerimasu \| kaerimasen \| kaerimasendeshita \| run \| hashiru \| hashinai \| hashinakatta \| hashitte \| hashitta \| hashirimasu \| hashirimasen \| hashirimasendeshita \| go \| iku \| ikanai \| ikanakatta \| itte \| itta \| ikimasu \| ikimasen \| ikimasendeshita \| be \| iru \| inai \| inakatta \| ite \| ita \| imasu \| imasen \| imasendeshita \| exist/have \| aru \| nai \| nakatta \| atte \| atta \| arimasu \| arimasen \| arimasendeshita \| limit \| kagiru \| kaginai \| kaginakatta \| kagitte \| kagitta \| kagimasu \| kagimasen \| kagimasendeshita \| cut \| kiru \| kinai \| kinakatta \| kitte \| kitta \| kimasu \| kimasen \| kimasendeshita \| chatter \| shaberu \| shabenai \| shabenakatta \| shabette \| shabetta \| shabemasu \| shabemasen \| shabemasendeshita \| Japanese Verbs - RU verbs - ending in ~iru or ~eru English \| Plain form \| Plain neg \| ~nakatta (neg past tense) \| ~te form \| ~ta form (past tense) \| ~masu \| ~masen (neg) \| ~masen deshita (neg past tense) \| wear \| kiru \| kinai \| kinakatta \| kite \| kita \| kimasu \| kimasen \| kimasendeshita \| see \| miru \| minai \| minakatta \| mite \| mita \| mimasu \| mimasen \| mimasendeshita \| get up \| okiru \| okinai \| okinakatta \| okite \| okita \| okimasu \| okimasen \| okimasendeshita \| sleep \| neru \| nenai \| nenakatta \| nete \| neta \| nemasu \| nemasen \| nemasendeshita \| open \| akeru \| ake-nai \| ake-nakatta \| ake-te \| ake-ta \| ake-masu \| ake-masen \| ake-masendeshita \| give \| ageru \| agenai \| agenakatta \| agete \| ageta \| agemasu \| agemasen \| agemasendeshita \| go out \| deru \| denai \| denakatta \| dete \| deta \| demasu \| demasen \| demasendeshita \| eat \| taberu \| tabenai \| tabenakatta \| tabete \| tabeta \| tabemasu \| tabemasen \| tabemasendeshita \| Irregular verbs English \| Plain form \| Plain neg \| ~nakatta (neg past tense) \| ~te form \| ~ta form (past tense) \| ~masu \| ~masen (neg) \| ~masen deshita (neg past tense) \| do \| suru \| shinai \| shinakatta \| shite \| shita \| shimasu \| shimasen \| shimasendeshita \| come \| kuru \| konai \| konakatta \| kite \| kita \| kimasu \| kimasen \| kimasendeshita \| Dostları ilə paylaş: \| \| \|
http://azkurs.org/cool-runnings-sponsored-links-cool-runnings.html	Cool Runnings Sponsored Links Cool Runnings	On this page - Movies - Wikipedia - Copyrights Library - Animal Life - Business & Finance - Entertainment & Arts - Food & Cooking - Health - History, Politics, Society - Home & Garden - Law & Legal Issues - Literature & Language - Miscellaneous - Religion & Spirituality - Science - Shopping - Sports - Technology - Travel - Q & A Sponsored Links Cool Runnings Catch Great Deals On All The Latest Books At Fishpond NZ. Shop Online! Fishpond.co.nz/Books \| Home > Library > Entertainment & Arts > Movies Buy Now - Director: Jon Turteltaub - AMG Rating: - Genre: Comedy - Movie Type: Sports Comedy - Themes: Success is the Best Revenge, Underdogs - Main Cast: Leon, Doug E. Doug, Malik Yoba, Rawle D. Lewis, John Candy - Release Year: 1993 - Country: US - Run Time: 98 minutes - MPAA Rating: PG Plot Cool Runnings fictionalizes the true story of a bobsledding team from Jamaica making it to the Olympics. The tale begins when Derice Bannock (Leon), realizing that due to an accident his chances of qualifying for Jamaica's 1988 Olympic track team are dashed, scrounges around looking for another sport for the competition. Since ex-United States gold medal bobsledding winner Irv Blitzer (John Candy) now lives in Jamaica, Derice chooses bobsledding, convincing Irv to coach the team. Derice then forms his team. He gets his friend Sanka Cofie (Doug E. Doug) to join up and recruits Junior Bevil (Rawle D. Lewis), a young man who lacks self-confidence, and Yul Brenner (Malik Yoba), a disagreeable and bitter malcontent. After setbacks and near disasters, the group jells as team members and they head off to the Olympics to compete for an Olympic spot. ~ Paul Brenner, All Movie Guide Review Cool Runnings is a likable sports comedy that manages the unusual task of being both heavily cliched and highly offbeat. In terms of storytelling and structure, director Jon Turteltaub relies on tried-and-true cinematic sports conceits: underdog athletes, not taken seriously, become worthy competitors due to heart, grit, and determination, egged on by a coach in whom nobody believes anymore. It's been done to death, but Turteltaub understands that the formula works, just as it did in Rocky (1976), The Bad News Bears (1976), The Natural (1984) , and any one of two dozen other sports films. What sets the film apart is its sly self-awareness. The casting of the absurdly out of shape John Candy as the team's ex-champion-athlete coach, and the characters' goofball names (two teammates are Sanka Coffie and Yul Brenner) are just two examples of the film's wickedly juvenile, joyous sense of humor. The proceedings are handled with just such a delicately funny touch, the film's intentions not to be taken seriously made so clear that Cool Runnings (1993) becomes an instantly enjoyable confabulation. ~ Karl Williams, All Movie Guide Cast - Leon - Derice Bannock - Doug E. Doug - Sanka Coffie - Malik Yoba - Yul Brenner - Rawle D. Lewis - Junior Bevil - John Candy - Irv Blitzer Larry Gilman - Larry; Peter Outerbridge - Josef Grool; Paul Coeur - Roger; Raymond J. Barry - Kurt Hemphill; Jay Brazeau - Kroychzech; Charles Harvey - Cop #1; Charles Hyatt - Whitby Bevil Jr.; Campbell Lane - Shindler; Phill Lewis; Winston Stona - Coolidge; Matthew Walker - German Official; Fitz Weir - Uncle Ferte; John Morgan - Himself; Michael London - Heckler; Jaki Brown-Karman; Chemin Sylvia Bernard; Bill Dow - Registration Official; David Lovgren - Swiss Captain Credit Gary Kosko - Art Director, Richard Roberts - Art Director, Grania Preston - Costume Designer, Bruce Franklin - First Assistant Director, Jon Turteltaub - Director, Bruce Green - Editor, Susan B. Landau - Executive Producer, Christopher Meledandri - Executive Producer, Hans Zimmer - Composer (Music Score), Larry Sutton - Musical Direction/Supervision, Stephen Marsh - Production Designer, Phedon Papamichael - Cinematographer, Rexford Metz - Cinematographer, Casey Grant - Production Manager, Daniel Steel - Producer, Dawn Steel - Producer, Lesley Beale - Set Designer, Scott Jacobson - Set Designer, Bill Orr - Special Effects, Warren Hamilton - Sound Editor, Kelsee Devoreaux - Stunts, Tommy Swerdlow - Screenwriter, Michael Ritchie - Screenwriter, Anthony C. Winkler - Screenwriter, Lynn Siefert - Screenwriter, Michael Goldberg - Screenwriter, Kevin Bartnof - Foley Artist Similar Movies The Bad News Bears; Crocodile Dundee; The Mighty Ducks; Mr. Baseball; The Air up There; Little Big League; Race the Sun; Snowboard Academy; Mystery, Alaska; Waterboys; Hardball; Kingpin; Hot Rod English▼ English▼ Deutsch Español Français Italiano Tagalog Search unanswered questions... Top of Form Bottom of Form - Browse: Unanswered questions \| Most-recent questions \| Reference library Top of Form Enter a question or phrase... Search: All sources Community Q&A Reference topics - Browse: Unanswered questions \| New questions \| New answers \| Reference library Bottom of Form Related Videos: Cool Runnings \| Top Top Home > Library > Miscellaneous > Wikipedia Cool Runnings \| \| Directed by \| Jon Turteltaub \| Produced by \| Susan B. Landau Christopher Meledandri Jeffrey Bydalek \| Written by \| Lynn Siefert \| Starring \| Leon Robinson John Candy Doug E. Doug Malik Yoba Rawle D. Lewis \| Cinematography \| Phedon Papamichael Jr. \| Distributed by \| Walt Disney Pictures \| Release date(s) \| October 1, 1993 \| Running time \| 98 min. \| Language \| English \| Budget \| $14,000,000 \| Gross revenue \| $154,856,263 \| Cool Runnings is a 1993 comedy film directed by Jon Turteltaub. It is loosely based on the true story of the Jamaica national bobsled team's debut at the 1988 Winter Olympics in Calgary, Alberta. It stars Leon Robinson, Doug E. Doug, Malik Yoba, Rawle D. Lewis, and John Candy. Contents [hide] - 1 Plot - 2 Cast - 3 Box office - 4 Reception - 5 Real-life discrepancies - 5.1 Characters - 5.2 Organization - 5.3 Competition - 6 See also - 7 Notes - 8 External links \| Plot Irving "Irv" Blitzer is an American bobsled double gold medalist at the 1968 Winter Olympics, who finished first in two events again in 1972 but was disqualified for cheating and retired in disgrace to Jamaica, where he leads a destitute life as a bookie. He is approached by top 100m runner Derice Bannock, who failed to qualify for the 1988 Summer Olympics when another opponent, Junior Bevil, tripped at the trials, and pushcart driving champion Sanka Coffie, who both wish to use his previous experience as a coach in order to compete in the 1988 Winter Olympics as bobsledders. Irv had been good friends with Derice's father, Ben, a former sprinter whom Irv had tried to recruit for the bobsled team years ago. Yul Brenner, another runner who was tripped at the qualifier by Junior, also joins the team. After Irv is convinced to coach the team, the three months of practice begins, initially resulting in embarrassment. However, the four men acclimate to the sport and travel to Calgary and the Olympics. The Jamaicans' first day on the track results in, once more, embarrassment, and a last-place finish. The second day proves better; the Jamaican team finishes with a fast time which puts them in eighth position. For the first half of the final day's race it looks as though they will break the world bobsled speed record, until tragedy strikes; their sled, due to one of the blades falling off, flips on its side coming out of a turn towards the end of their run, leaving them meters short of the finish line. However, the team lifts their sled up and walks across the finish line to rousing applause from onlookers. The team, at the end, feels accomplished enough to return in four years to the next winter Olympics. A brief epilogue states the team returned to Jamaica as heroes, and upon their return to the Winter Olympics four years later, they were treated as equals. Cast - John Candy as Irving 'Irv' Blitzer - Leon as Derice Bannock - Doug E. Doug as Sanka Coffie - Malik Yoba as Yul Brenner - Rawle D. Lewis as Junior Bevil - Siddharth Saini as Winston - Peter Outerbridge as Josef Grull - Winston Stona as Mr. Coolidge - Charles Hyatt as Whitby Bevil (Junior's father) - Bertina Macauley as Joy Bannock - Pauline Stone Myrie as Sanka's mother Box office The film had total domestic earnings of $68,856,263 in the United States and Canada, and $86,000,000 internationally, for a total of $154,856,263. Reception \| Please help improve this article by expanding it. Further information might be found on the talk page. (February 2010) \| Real-life discrepancies Characters The bobsledders portrayed in the film are fictional, although the people who conceived the idea of a Jamaican bobsled team were inspired by pushcart racers and tried to recruit top track sprinters. However, they did not find any elite sprinters interested in competing and instead recruited four sprinters from the Army for the team. Irving Blitzer is a fictional character; the real team had several trainers, none of whom were connected to any cheating scandal. At the time of the movie's release, the United States had not won a gold medal in Bobsleigh at the Winter Olympics since the four-man event in 1948. Organization A fictional sports governing body, the "International Alliance of Winter Sports" appears in the film. (In reality, every winter sport has its own separate governing body.) Also, "England" is listed on the board shown in the tavern in Jamaica, whereas in the Olympic Games, English (as well as Scottish, Welsh and Northern Irish) athletes actually compete as members of the Great Britain team. Competition Completely unlike the story in the movie, the Jamaican team was not in conflict with any of the other international bobsledding teams. They were in fact supportive of the Jamaican team. One of the other teams even lent the Jamaican team a back-up sled so they could qualify. The bobsled competition in the film consists of three individual runs, whereas in reality the Olympic bobsled competition is two runs a day held over a two-day period. In the film, the Jamaicans are on world-record pace during the final run of the competition when their sled crashes. They emerge from the sled and carry it across the finish line. In real life, however, the crash occurred before the finals (disqualifying the Jamaicans) and Jamaica was not on a world-record pace. After the crash, the team walked next to their sled as track officials slid it down the track.[1] See also - Tropical nations at the Winter Olympics Notes - ^ YouTube Video of the real 1988 Jamaican Bobsled Team's crash External links \| Wikiquote has a collection of quotations related to: Cool Runnings \| - Cool Runnings at the Internet Movie Database - Cool Runnings at Allmovie - Cool Runnings at Rotten Tomatoes - Cool Runnings at Box Office Mojo - Devon Harris Cool Runnings Team Member [hide] v • d • e Films directed by Jon Turteltaub \| \| \| 1990s \| Think Big (1990) · Driving Me Crazy (1991) · 3 Ninjas (1992) · Cool Runnings (1993) · While You Were Sleeping (1995) · Phenomenon (1996) · Instinct (1999) \| \| \| 2000s \| The Kid (2000) · National Treasure (2004) · National Treasure: Book of Secrets (2007) \| \| \| 2010s \| The Sorcerer's Apprentice (2010) \| \| This entry is from Wikipedia, the leading user-contributed encyclopedia. It may not have been reviewed by professional editors (see full disclaimer) Donate to Wikimedia Learn More \| Cool Running (1991 Album by Jeremy Wall) \| \| Doug E. Doug (Actor, Writer, Director, Comedy/Drama) \| \| Bunny Wailer in Concert (1993 Music Film) \| \| What does the expression cool runnings mean? Read answer... \| \| Pontiac sunfire running cool? Read answer... \| \| What year was Cool Runnings made? Read answer... \| Help us answer these \| What does he say on cool runnings? \| \| Air runs constantly not cooling? \| \| When are cool runnings tabogans open? \| Post a question - any question - to the WikiAnswers community: Copyrights: \| \| Movies. Copyright © 2010 All Media Guide, LLC. Content provided by All Movie Guide ®, a trademark of All Media Guide, LLC. All rights reserved. Read more \| \| \| Wikipedia. This article is licensed under the Creative Commons Attribution/Share-Alike License. It uses material from the Wikipedia article "Cool Runnings". Read more \| Related answers - What does run in cool cricket mean? - What is the movie 'cool runnings' about? - What cause a cooling fan not to run? » More ADVERTISEMENT Answer these - What is cool running? - Why your cooling fan keep running? - Why Cooling fan running when cold? - Who stared in cool runnings? » More Mentioned in - Cool Running (1991 Album by Jeremy Wall) - Doug E. Doug (Actor, Writer, Director, Comedy/Drama) - Bunny Wailer in Concert (1993 Music Film) - Realms of Rebel (2001 Album by Tony Rebel) - John Candy (Actor / Comedian) - Malik Yoba (Actor, Drama/Comedy Drama) - Lagaan: Once Upon a Time in India (2001 Album by A.R. Rahman) - We All Are One: The Best of Jimmy Cliff (2002 Album by Jimmy Cliff) - UMOJA/20th Century DEBwise (2004 Album by Dennis Brown Presents Prince Jammy) - Tiger (Reggae Artist, '70s-'90s) - Dawn Steel (Actor, Comedy/Romance) - Jimmy Cliff (Reggae Artist, '60s-2000s) - Vonetta Flowers - Johnny Nash » More» More Site - Help - Sitemap - ReferenceAnswers - WikiAnswers Company - About \| Jobs - Press Room - Blog \| What's New - Investor Relations Legal - Terms of Use - Privacy Policy - IP Issues - Disclaimer Webmasters - AnswerTips - Widget Gallery - Badges - More… Downloads - 1-Click Answers - Browser Toolbar - More… Updates - Email - Watchlist - RSS - Twitter International Sites English Deutsch Español Français Italiano Tagalog Copyright © 2010 Answers Corporation Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/dear-editor.html	Dear Editor	Dear Editor: Here is the March 24 installment of Deep Inside Hollywood. A photo of is Brad Pitt is included. Please credit LaCameraChiara. A reminder: Q Syndicate content italics are designated as follows: _The New York Times_. Please look carefully to make sure the _ signs are taken out before copy goes to press. Please note our new contact information: March 24, 2014 Brad Pitt’s undead reunion Remember in _World War Z_ when Brad Pitt figured out how to dispense with those zombies that killed pretty much everyone except Brad Pitt and his pals? Well, obviously, when nearly half a billion dollars in box office receipts roll in, they manage to find a stray zombie or 12 still lurking in a sewer somewhere. So here comes the sequel (_WWZ2_? _WWZ, Too_? _WWAA_? Just guessing…), starring Pitt and a batch of fresh undeads, but not directed by _Z_ helmer Marc Forster. He’s out, thanks to what is most likely a confirmation of those feud rumors that circulated about him and Pitt, and in is gay director Juan Antonio Bayona. The Spanish filmmaker, who gave us the tsunami thriller _The Impossible_, will step in for the next installment after a script materializes and, more importantly, after he wraps up duties on _A Monster Calls_, his new film about a young boy who enlists a tree monster to help him deal with his mother’s terminal illness. Provided you’re not fully sick of the zombie genre by then, look for _WWWhatever_ to show up sometime in 2016. Taraji P. Henson will be the queen of Lee Daniels’ _Empire_ Academy Award-nominated actress Taraji P. Henson is returning to television (or at least pilot season) with Lee Daniels for a new hip-hop-themed drama called _Empire_. It’ll star Terrence Howard, with whom Henson shared the big screen in _Hustle & Flow_, as Lucious Lyon, a hip-hop star and record label CEO; Henson will take the role of his ex-wife and former business partner “Cookie,” an ex-con ready to make a fresh start. Together they’ll navigate the business (Malik Yoba and _Precious_’ Gabourey Sidibe co-star, too) and family life as they deal with having a gay teenage son (Jussie Smollett). Created and produced by Daniels with Danny Strong and Brian Grazer, it can’t sail through the first round of TV draft picks fast enough, given the woeful lack of well-made African-American dramas on the tube, much less one as critically acclaimed as, say, _Breaking Bad_ or _Mad Men_. And, no, that Tyler Perry soap opera doesn’t count. Steven Spielberg wants to make a musical you’ve already seen Maria, Steven Spielberg has just met a girl named Maria. Oh, all right, no, he hasn’t. He met her a long time ago, just like you did. And he fell in love with her, just like you did. In fact, the only difference between you and Steven Spielberg in this scenario is that you aren’t planning to remake Maria’s world, aka _West Side Story_. A long time ago, during that wild Cantonese musical number in _Temple of Doom_, maybe you thought, “What if Steven Spielberg made a musical?” Spielberg probably thought that himself. But nobody could have guessed he’d set his sights on remaking one of the most beloved musicals of all time. So… yeah… look, who knows, you know? It’s early days yet, still in the “he has expressed interest” stage, which means it might never happen. But then again it might. The man tends to do as he pleases. We’ll be waiting and watching – and hoping and praying he gets a different idea. Diana Nyad visits dry land For a ballroom dancing program called _Dancing With the Stars_, you’d think that by this point (it’s ninth year on TV and coming up on 18 seasons) more openly LGBT celebrities would have taken part in the actual dancing aspect of it all. But weirdly enough, that has not been the case. In fact, they number on three fingers: Chaz Bono, Lance Bass and now, curiously enough, badass swimmer Diana Nyad. And her timing couldn’t be better. She’s fresh off her historic 2013 swim from Cuba to Florida, a 103-mile journey accomplished in 53 hours, and now the 64-year-old athlete – who’s been part of the American consciousness for decades but who’s never been the kind of famous person hounded by paparazzi – so dancing a little bit on TV will feel like a stroll through the garden. And she’s poised to become a face as recognizable to TV viewers as her accomplishments are to the world of endurance sport, since the season’s line-up includes Meryl Davis, Charlie White, Billy Dee Williams, Candace Cameron Bure, Cody Simpson, Danica McKellar, Drew Carey, James Maslow, Sean Avery and NeNe Leakes, some of whom are even less frequently pursued by tabloids than she is. Another upside? Fewer sharks. Romeo San Vicente is very successful at cutting in. He can be reached care of this publication or at [email protected].
http://azkurs.org/ivyokorwa-nyamukuru-mu-ngaburo-mwisuku-no-mu-mwitwarariko-mu-g.html	Ivyokorwa Nyamukuru mu Ngaburo, mw’Isuku, no mu Mwitwarariko mu Gihe c’Imbanyi Integuro y’Ivyigwa Agatabo ka 2 muri 5	Ivyokorwa Nyamukuru mu Ngaburo, mw’Isuku, no mu Mwitwarariko mu Gihe c’Imbanyi Integuro y’Ivyigwa Agatabo ka 2 muri 5 Ivyokorwa vy’Ibanze mu Ngaburo, mw’Isuku, no mu Mwitwarariko mu Gihe c’Imbanyi Ibirimwo: Icugwa ca 1: Umwitwarariko w’imbere yo Kwibaruka no Kwibarukira kwa Muganga.......8 Icigwa ca 2: Ingaburo y’Umuvyeyi.........................................18 Icigwa ca 3: Ivyunyunyu vyo mu Ngaburo (Fer na Iyode) ..................27 Icigwa ca 4: Gukaraba n’Isabune (canke Umunyota) ..................37 Icigwa ca 5: Gushiraho Igikarabiro mu Rugo................47 Icigwa ca 6: Kwikingira Malariya.........................................56 Icigwa c’7: Kwitegurira Kwibaruka n’Ivuka.....................66 Icigwa ca 8: Kwonsa Umwana Ubwo Nyene Akivuka .........................76 Icigwa c’9: Ivyokorwa mu Kwitwararika Akayoya ..............................86 Integuro y’Ivyigwa y’Ivyokorwa vy’Ibanze mu Ngaburo, mw’Isuku, no mu Mwitwarariko mu Gihe c’Imbanyi ifise intumbero yo kwunganira ivyashikirijwe mu Gitabo Mfashanyigisho c’Umuvyeyi Tubaramure kidondora Ivyokorwa vy’Ibanze mu Ngaburo, mw’Isuku, no mu Mwitwarariko mu Gihe c’Imbanyi. Gutahura Integuro y’Ivyigwa \| Icigwa cose gitangurira ku ntumbero. Izo nazo zikaba ari intumbero zijanye n’inyifato, ubumenyi n’ivyizerwa biba bishikirizwa muri ico cigwa. Ni mwitwararike kuraba ko imwe yose muri izo ntumbero ishizweko akatuzo muri uwo mwanya w’icigwa. Hariho ubwoko bune bw’intumbero. Kandi imwe yose muri zo yaradondowe aho musi. \| Intumbero zijanye n’inyifato: Intumbero nyinshi ni intumbero zijanye n’inyifato zanditswe nk’amajambo yo kwiyemeza igikorwa. Ivyo ni ivyokorwa vyitezwe ko umurezi w’umwana yokurikiza yishimikije ubutumwa nyamukuru bwashikirijwe mu gitabo c’amasanamu mfashanyigisho. Intumbero z’ubumenyi: Nk’akarorero, twifuza ko abavyeyi boshobora gutondagura ibimenyetso vyo kugeramirwa hamwe n’inzira zitanu z’ukuntu imigera itera gucibwamwo ihererekanywa. Ivyo ni ibintu abarezi b’abana bategerezwa gufata ku mutwe muri uwo mwanya w’icigwa, bagakoresha amasanamu mu kwiyibutsa. Intumbero z’ivyo twizera: Turazi ko ivyo twizera n’inyifato zacu bigira ingaruka ku bikorwa vyacu. Kenshi wama usanga ivyo twizera bitari vyo canke ingene dusanzwe tubona ibibazo vy’ubuzima n’isi ari vyo bitubuza gushikira ihinduka ryogira akamaro k’amagara meza. Intumbero z’Ibituma vy’Inyifato: Intumbero z’ibituma vy’inyifato ni imvo zituma abantu bagendera (canke batagendera) mu nyifato ivuzwe. Hariho ibituma vy’inyifato munani bishoboka nk’uko vyashizwe ahabona mu vyigwa vy’umwihwezo w’intambamvyi (analyse des barrières) vyakorewe muri buri ntara. Ivyo vyigwa birerekana ibituma bihambaye gusumba ibindi kuri buri nyifato.1 Mu gushimikira ku bituma vyafashije abakora (ni ukuvuga abarezi b’abana ku mutumba basanzwe bagendera muri iyo nyifato nshasha) turashobora guhimiriza abadakora (abarezi b’abana batagendera muri izo nyifato nshasha) ngo batsinde inzitizi zababujije kugerageza canke gushishikara iyo ngendo muri kahise. Musi y’izo ntumbero, ibikoresho vyose bikenewe muri ico cigwa vyashizwe ku rutonde. Uwurongoye icigwa akwiye kwitwararika kuzana ibikoresho vyose bikenerwa muri ico cigwa. Mu cigwa kigira gatanu, twinjijemwo iciyumviro c’Umurongozi w’Ibikorwa azoshira umwitwarariko ku bikoresho bizokenerwa mu Rutonde rw’Ivyigwa vy’Agatabo ka kabiri (Module 2). Mworaba ngaho musi kugira ngo mutahure vyinshi. Umwimenyerezo wose (ni igice c’integuro y’icigwa) werekanwa n’agasanamu gato. Ayo masanamu akoreshwa mu kwibutsa Abavyeyi Tubaramure batazi gusoma urukurikirane rw’ibiza gukorwa mu cigwa. Nk’akarorero, ni hagera ko Umuvyeyi Tubaramure abarongora mu gukina agakino, integuro y’icigwa yerekana isanamu y’umuntu atwenze aboneka nk’uwuryohewe n’ako gakino (raba aho musi). Amasanamu yo mu nteguro y’icigwa afasha Abavyeyi Tubaramure kumenya igikorwa baza gukurikizako. Ni mwihweze ivyadondowe ngaho musi kugira ngo mutahure vyinshi gusumba. \| Igikorwa ca mbere muri buri cigwa ni agakino. Utwo dukino tugafasha abitavye gutwenga, kuja mu kamwemwe no kwitegurira igikorwa. Hariho udukino tumwe tumwe dusubiramwo kwihweza inyigisho nyamukuru abitavye bamaze kwiga. Utundi dukino tugashira imbere intumbero z’ivyizerwa. Mwitwararike kuraba ko bose bakina muri ako gakino. \| \| Inyuma y’agakino haca hakurikira igice co guhamagara amazina no Gutora umuti w’ingorane. Abarongozi b’ivyigwa bose bazohamagara amazina y’abitavye. Ibibazo vyo gutorera umuti vyerekeye gusa abarongoye ivyigwa (Abapromoteri) basanzwe bajejwe kwigisha abandi.2 Umupromoteri ni we akurikirana ingorane izo ari zo zose Abavyeyi Tubaramure bagize mu kwigisha ivyigwa vyatambutse. Ni murabe ivyo gukina wishira mu kibanza c’umuntu biri mu cigwa ca 4 (c’Agatabo ka 1) kugira ngo mutahure vyinshi. \| Ivyo biheze uwo arongoye icigwa aca yugurura igitabo c’amasanamu mfashanyigisho kw’isanamu ya mbere y’icigwa. Agaheza agasoma n’inkuru yanditse inyuma y’urupapuro rw’isanamu, yongerezako ibindi vy’ido n’ido n’ibindi vyo kudondora nk’uko biba bikenewe. \| Inkuru iboneka muri buri cigwa ikurikirwa n’ibibazo vyo kuyagako. Ivyo bibazo bigafasha uwo arongoye icigwa kumenya ingiro y’abarezi b’abana muri ico gihe (nk’uko iba ijanye n’ico cigwa). Ico gice kikaba cerekanwa n’ijambo Gutohoza.3 Ico gice cashiriweho guhanahana ivyiyumviro, si ico kwigisha. Witwararike guha umuntu wese akaryo ko gushikiriza iryo agona. \| \| Isanamu igira kabiri, n’iya gatatu hamwe n’iya kane muri buri cigwa ni ayo kwigishirizako intumbero nyamukuru y’icigwa. Mumaze gusanzurura ku rupapuro rugira kabiri rw’igitabo c’amasanamu mfashanyigisho [ngaho ni muri ya ntambuko yitwa Kwerekana], baza uti “mubona iki muri iyi sanamu?” Abahari ni bishure kandi badondore ico biyumvira ko ayo masanamu yo mu Gitabo c’amasanamu mfashanyigisho ubashikiriza. \| Hanyuma uce usigura inyigisho iri muri ayo majambo yanditse inyuma y’isanamu mfashanyigisho. Na none kandi incamake y’izo nyigisho yerekanwa mu ryungane rigufi ridondora ibiri mw’isanamu mfashanyigisho riba ryanditse kuri urwo rupapuro ruriko ico gicapo. Mwitwararike gusigura buri gicapo mukoresheje ayandi mungane atondetse inyuma y’igicapo (canke mu nteguro y’icigwa). Integuro y’ivyigwa isanzwe irimwo ibindi vyiyumviro vyongeweko vyo gufasha uwigisha. Kandi ivyo vyiyumviro vyongeweko ntibikenewe ko vyozanwa ngo biyagweko mu cigwa. \| Inyuma y’isanamu mfashanyigisho igira kane y’icigwa, hakurikira igikorwa. Ivyo bikorwa ni imyimenyerezo “yo gukora” ifasha abitavye gutahura no gushira mu ngiro ivyo bize. Vyinshi muri ivyo bikorwa bikenera ibikoresho binaka n’imyiteguro itomoye. \| Guhera mu rutonde rw’ivyigwa vyo mu Gatabo ka 2, Uwurongora ibikorwa ajejwe gutegura ibikoresho biza gukenerwa mu Gakorwa kajanye n’ico Cigwa. Uwuzoba umurongozi w’Igikorwa mu Rutonde rw’ivyigwa vy’Agatabo ka kabiri atorwa mu Cigwa ca 5 (c’Agatabo ka 1). Umurongozi w’Ibikorwa abanza kubonana n’Uwurongora ivyigwa mu minota cumi imbere ya buri cigwa kugira ngo bavugane ku bikoresho bizokenerwa mu gikorwa kijanye n’icigwa kizokurikira. Uwo azezwa ibikorwa ni we afise uruhara rwo kuvugana n’abandi (Abavyeyi Tubaramure canke ababanyi) muri wa mwanya wo “guhamagara amazina no gutora umuti w’ingorane” kugira ngo atunganye ikibazo c’ibikoresho bizokenerwa mu nama izokurikira, akabasaba ko bokwitanga bakazozana ivyo bikoresho bikenewe. Uwurongoye ivyigwa ni we azobarongora muri ico gikorwa, ariko uwo yajejwe ibikorwa nawe akazoza aramushigikira mu gutegekanya abitanga no mu gufasha uwurongoye ivyigwa nk’uko biba bikenewe muri ako kanya k’igikorwa. Ico gikorwa giheze, uwurongoye ivyigwa aca arangura ibijanye no Gucaca hamwe no Gutomora. Ubwo buryo bwo kwigisha bukoreshwa mu gushimikisha kwigisha gukorana n’uwiga (methode participative). Ubwo buryo burasigurwa ido n’ido mu Rutonde rw’ibiri mu cigwa ca 2 (c’Agatabo ka 1). \| Mu gice kijanye n’ijambo Gucaca Uwurongoye ivyigwa arabaza ko hoba hariho intambamyi zobuza abarezi b’abana kugerageza izo ngendo nshasha. Baraheza bakayaga kuri izo ntambamyi hanyuma bagaca batandukira igice gikurikira. \| \| Uwurongoye ivyigwa araheza Agatomorera abarezi b’abana uburyo bokoresha mu gutora umuti w’ingorane zashikirijwe. Uwo Arongoye ivigwa akabashikiriza kandi ibindi vyiyumviro canke ubundi buryo bwo kubona ibintu bwofasha abo barezi b’abana gutahura ingene boshishikara gutera imbere. \| Haca hakurikira Kwimenyereza. Iki gice ni nkenerwa mu kwigisha Abavyeyi Tubaramure. Dushaka kumenya neza ko batahuye ivyo bazokwigisha kandi ko bashoboye kubishikiriza abandi neza. Muri ico gikorwa co mu mugwi muto, Umupromoteri arashobora gukurikiranira hafi kandi akaza arakosora abagifise ingorane. \| Hanyuma Uwurongoye Ivyigwa aca asozerera ku ntambuko zo Kwiyemeza no Gusuzuma. \| Uwujejwe ivyigwa asaba Umuvyeyi Tubaramure (canke abarezi b’abana) kwiyemeza ko bagiye gutangura kugendera mu ngendo nshasha bamaze kwiga. Ivyo iyo bavyemeye, abarezi b’abana bakwiye kuvyatura mu majambo bivugiye. Abo barezi b’abana ni bo bategerezwa kwihitiramwo. Nta n’umwe akwiye kubagoberera kwiyemeza ikintu mu gihe bacumva ko batiteguye. \| \| Igice ca nyuma ni co Uwujejwe ivyigwa asuzuma ibikorwa vy’Abavyeyi Tubaramure (canke vy’abarezi b’abana) yishimikije inyigisho bakuye mu cigwa giherutse. Uwujejwe ivyigwa akabahimiriza ngo bagerageze izo ngendo nshasha batari bwashikeko. \| Ivyigwa vyose bikurikiza urwo rutonde rushikirijwe aho hejuru. Ivyo vyigwa birashobora kuringanizwa neza iyo bikenewe kugira ngo bijane n’ivyo Umugwi Tubaramure wawe ukeneye. Ivyigwa ntibikwiye kumara umwanya urenga amasaha abiri naho bishobora gushika ivyigwa bimwe bimwe bigatwara igihe kirekire gusumba ibindi. Umwanya wogenerwa buri gice urerekanwa ngaho musi. IIzina ry’igice \| Umwanya wokenerwa kuri ico gice \| Agakino Guhamagara amazina no Gutora umuti w’ingorane Inkuru hamwe na Gutohoza (Isanamu ya 1) Erekana kandi Usigure (Isanamu ya 2) Erekana kandi Usigure (Isanamu ya 3) Erekana kandi Usigure (Isanamu ya 4) Igikorwa Caca Tomora Kwimenyereza no Kumenyereza Kwiyemeza Gusuzuma \| iminota 10 iminota 5- 15 iminota 10 iminota 5 iminota 5 5 iminota iminota 15 iminota 10 iminota 5 iminota 20 iminota 2 iminota 15 \| \| Isaha 2 \| Gukenguruka Hanold, Mitzi J. (2010) Ivyokorwa vy’Ibanze mu Ngaburo, mw’Isuku, no mu Mwitwarariko mu Gihe c’Imbanyi Integuro y’Ivyigwa y’Umuvyeyi Tubaramure. Washington DC. Food for the Hungry (FH), yashoboye gutunganywa ku bw’ubufasha bwatanzwe na Office of Food for Peace, Bureau of Democracy, Conflict, and Humanitarian Assistances, hamwe kandi na USAID mu masezerano AID-FFP-09-00004-00. Ivyiyumviro vyashikirijwe ngaha ni ivy’umwanditsi kandi si ukuvuga ko bitegerezwa guserura iciyumviro ca USAID. Turakengurukiye cane abaducapiye [ngaha ni muhashire izina ry’uwo ngaho iwanyu acapa aya masanamu], Ocatvio Gonzales na Petra Röhr-Rouendaal. Ababitosoye nabo barimwo Carolyn Wetzel (FH), Dr. Dieudonne Bikorimana (FH), Deanna Olney (IFPRI), Mary Hennigan (CRS), Dr. Dismas Nduwimana (CRS), Isaac Kilimushi-Hamuli (IMC), na Regine Pachis Nihoreho (CRS). Hamwe mwoba mufise ibibazo canke ico mushikiriza, mwoshikira umwanditsi kuri [email protected]. Ibindi bitabo vyakoreshejwe mu gutegura ibiri muri aka gatabo birimwo ibi bikurikira: - Beck, Diana, et al. Care of the Newborn: Reference Manual. DC: Save the Children, 2004. - Burns, A. August, et al. Where Women Have No Doctor. Berkley: Hesperian Foundation, 1997. Available: http://www.hesperian.org/index.php - Rohr-Roendaal, Petra. Where There is No Artist. Development drawings and how to use them. London, UK: Intermediate Technology Publications, 1997. 100 ways to energize groups: games to use in workshops, meetings and the community. Available at www.aidsalliance.org. International HIV/AIDS Alliance, 2002. Icigwa ca 1: Umwitwarariko w’Imbere yo Kwibaruka no Kwibarukira kwa Muganga Abavyeyi bibungenze bazoja gupimisha imbanyi n’iburiburi incuro zitatu mu gihe bazomara bibungenze kuva ku musi wa mbere batanguye kubonerako ibimenyetso bibereka ko bibungenze.Bahanurwa ko boja gupimisha imbanyi rimwe mu mezi atatu. Abagore bazoja kwa muganga kwipimisha ni vyashika bakiyumvira ko boba basamye, kandi ivyo bazobikora naho boba bumva ko bamerewe neza ata ngorane z’amagara bafise. Gupimisha imbanyi bifasha kumenya ko umwana ariko arakura neza mu nda kandi ko na nyina abandanya kugira amagara meza. - Abarezi b’abana bazoshobora kudondora ubufasha abagiye gupimisha imbanyi bahabwa. Umuganga azopima igikuriro n’ingene umwana ameze mu nda mu gupima imbanyi y’umugore. Umuganga azoha abavyeyi ivyunyunyu vyo kubunganira (fer na vitamine) kugira ngo akingire umwana ingorane zo mu mubiri canke mu mutwe. Umuganga arashobora gucandaga umuvyeyi kugira ngo amukingire tetanus we n’umwana yibunganze. Umuganga azosuzuma ko hoba hari imigera (infections) umuvyeyi yanduye yoshobora kugirira nabi umwana, yoba: - Imigera itera gukama amaraso (inzoka zo mu nda canke malariya) - Imigera yandukira mu bihimba vy’irondoka na SIDA. - Toxemia (umuvuduko w’ikirenga w’amaraso no kuvyimba ibiganza no mu maso). Umuganga azoca abaha imiti ni hagira imigera abasangamwo. Umuganga azopima umuvyeyi kugira ngo arabe ko yoba afise ingwara canke ubumuga vyotuma ageramirwa no gupfa ariko aribaruka canke hagapfa umwana. Abarezi b’abana bazotunganya integuro yo kwibaruka. Abarezi b’abana bazoza baraziganya amafaranga y’itike rizobashikana kw’ivuriro. Abarezi b’abana bazobika impuzu zisukuye z’umwana na nyina. Umuvyeyi arashobora kandi no kuzokenera ibihuzu vyo gutega amaraso azova ahejeje kwibaruka. Abarezi b’abana bazotekera imfungurwa n’amazi umuvyeyi azokwihereza ahejeje kwibaruka. Abarezi b’abana bazorondera umuntu azosigara abarabira abana bakuze kandi wo gusigarana urugo mu gihe umuvyeyi azoba yagiye kwibaruka. Ibikoresho: 1.Ibitabo vyo Guhamagariramwo Amazina vy’Abavyeyi Tubaramure Icigwa ca 1 mu ncamake: Agakino: Abantu ku Bandi Guhamagara Amazina no Gutora Umuti w’Ingorane Gushikiriza inkuru no kubaza ibibazo ku nyifato iriko irihwezwa: Kuja kwa Muganga Kwerekana amasanamu no gushikiriza inyigisho nyamukuru ziri mu gitabo c’amasanamu mfashanyigisho ku mpapuro za 6-11 zivuga ivy’Umwitwarariko w’imbere yo Kwibaruka, Ubufasha butangwa kwa muganga, no Gutunganya Integuro yo Kwibaruka. Igikorwa: Gutunganya Integuro yo Kwibaruka Gucaca ngo umenye intambamyi zoba ziriho Gutomora ngo ubereke umuti woshobora gutorerwa izo ntambamyi Kwimenyereza babiri babiri Kwiyemeza Gusuzuma ingene bagendeye mu vyo bari biyemeje no mu nyifato zijanye no kwitwararika abana mu buryo budasanzwe no kubaha agaciro. \| 1. Agakino: Abantu ku Bandi - iminota 10 \| - Saba umugore wese arondere uwo bakinana maze amuhagarare i ruhande. 2.Ubasigurire ko uwurongoye agakino aza kuvuga ico bakora, maze abo babiri bagaca bakoranyako ivyo bihimba vy’umubiri bivuzwe. 3.Nk’akarorero, uwurongoye agakino ni yavuga ati, “Umugongo ku wundi” abariko barakinana baca bahagarara bagakoranyako imigongo. Uwurongoye agakino avuze ati, “Ikiyunguyungu ku kindi” abo bakinana baca bahagarara bagakoranyako ibiyunguyungu. Uwurongoye agakino avuze ati, “Amavi ku yandi” Uwo ariko arakina aca akoranyako amavi n’uwo bakinana. Ariko rero, uwurongoye agakino ni yavuga ati, “Umuntu ku wundi” umwe wese ategerezwa guca yiruka kurondera uwo bakinana mushasha. 4.Za urababwira ibindi bishasha bakora ukoresheje ibihimba vy’umubiri bitandukanye. 5.Shishikara kubabwira ivyo bakora bishasha ukoresheje ibihimba vy’umubiri bitandukanye gushika ubonye ko abo bagore bose bariko baratwenga kandi binezereje. Noneho ko tumaze kuronka inguvu, ni muze dutangure icigwa cacu. \| 2. Guhamagara Amazina no Gutora Umuti w’Ingorane \| - Umu Promoteri akwiye kwandika ku mpapuro z’abitavye inama z’Umuvyeyi Tubaramure wese nk’uko vyerekanywe mu gakino k’akarorero ko mu Cigwa ca Kane c’Agatabo ka mbere (Module 1). 6.Umu Promoteri akabaza ko hariho Umuvyeyi Tubaramure yoba yaragize ingorane mu nama yamuhuje n’abavyeyi. Umu Promoteri akaronderera hamwe n’abo Bavyeyi umuti w’izo ngorane, akabafasha gutora umuti w’ingorane bafise, kandi agasaba impanuro abandi Bavyeyi Tubaramure bari ngaho. 7.Umu Promoteri akabaza abavyeyi bapfuye, abana bapfuye, canke imbanyi nshasha muri iyo migwi y’Inkerebutsi. Umu promoteri akandika ku rupapuro rwo guhamagarirako amazina ibintu bishasha vyoba vyarabonetse. 8.Umu Promoteri agaheza agashimira abo bagore bose ku mwete berekana mu gikorwa kandi akabahimiriza ngo bashishikare. Kuja kwa Muganga (Isanamu 1.1) – iminota 10 3. Inkuru Soma inkuru iri ku rupapuro rwa 4 rw’igitabo mfashanyigisho. Usigure ivy’abo bantu babiri bavugwa muri iyo nkuru: Karorero ni wa mugore nyene twabonye mu Gitabo (module) duhejeje. Ni Umuvyeyi Tubaramure kandi yama abonana n’umugwi Tubaramure wiwe buri kwezi. Barumwete nawe ni umwe mu bagize umugwi w’Inkerebutsi urongowe na Karorero. Tuzokwihweza vyinshi kuri Barumwete hamwe n’ibibazo bimuhanze muri aka Gatabo (module). Iyi nkuru ni iyo guhimiriza ikiyago ku budasa buri hagati yo kuja kwa muganga kwivuza no kuja kwa muganga mu ntumbero yo kwikingira ibigeramira amagara (preventive). Barumwete abonye Karorero ariko ararengana mu nzira. Barumwete aramubaza, ati “Ugiye hehe?” . Karorero amwishura, ati “Ngiye kwa Muganga. Ndibungenze kandi nshaka ko jewe hamwe n’akayoya nibungenze twoshishikara kugira amagara meza.” Barumwete nawe ati, “Mushishikare kugira amagara meza? None ugomba kuvuga ko utagwaye? Jeho nahora niyumvira ko abantu bagwaye gusa ari bo baja kwa muganga.” Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/umwitwarariko-ku-bijanye-nukwandura-imigera-yindwara-ku-bana-b.html	Umwitwarariko ku bijanye n’ukwandura imigera y’indwara ku bana bakiri bato Integuro y’icigwa	Icigwa ca 1: Umwumira n’impanuka zawo 8 1.Igitabu co kwandikamwo abitavye igikorwa 8 1.Igicapo c’umuremeshakiyago 8 2.Akamwanya* 8 3.Igikombe n’ibesani vy’amazi* 8 1.Saba umugore wese gutora mugenziwe kandi ace ahagarara inyuma yiwe. 9 4.Sigura ko umuyobozi azosaba ibikorwa vyakozwe kandi uwo murwi w’abantu babiri utegerezwa gukora kuri ivyo bihimba bibiri vy’umubiri rimwe. 9 5.Nk’akarorero, mu gihe umurongozi, “umugongo ku mugongo”Umuntu na mugenziwe baca bahagarara begamiranye. Umurongozi avuze ati, “Ifyinga kw’ifyinga”Umwe wese na mugenziwe baca bahagararana amfyinga akoranyeko. Mu gihe abarongozi bavuze ngo , “amavi ku yandi, umuntu wese abwirizwa guhagarara afatinije amavi na mugenziwe. Ariko,mu gihe abarongozi bavuze ngo,“abantu ku bandi,” umwe wese aca arondera mugenziwe mushasha. 9 6.Gutanga amategeko menshi ukoresheje ibihimba vy’umubiri. 9 7.Bandanya utanga amategeko mashasha ukoresheje ibihimba vy’umubiri kugeza aho abagore batangura gutwenga no kujajura. 9 1.Umu Promoteur akwiye kwandika ku mpapuro z’abitavye inama z’umu Mère Leader wese nk’ukovyerekanywe mu gakino k’akarorero ko mu Cigwa ca Kane (Module 1). 9 8.Umu Promoteur akabaza ko hariho umu Mère Leader yoba yaragize ingorane mu nama yamuhuje n’abavyeyi. Umu Promoteur akaronderera hamwe n’abo bavyeyi umuti w’izo ngorane, akabafasha gutora umuti w’ingorane bafise, kandi agasaba impanuro abandi ba Mères Leaders bari ngaho. 9 9.Umu Promoteur akabaza abavyeyi bapfuye,abana bapfuye, canke imbanyi nshasha muri iyo migwi y’ababanyi. Umu promoteur akandika ku rupapuro rwo guhamagarirako amazina ibintu bishasha vyoba vyarabonetse. 9 10.Umu Promoteur agaheza agashimira abo bagore bose ku mwete berekana mu gikorwa kandi akabahimiriza ngo bashishikare. 9 11.Inkuru: Umusi Mvuyekure yahakwa gupfa (isanamu 1.1) – iminota10 10 12.Umwumira no gukama amazi (isanamu 1.2) – iminota 5 10 13.Ugutakaza amazi birica (isanamu 1.3) – iminota 5 12 14.Umwumira n’impanuka zawo (Isanamu 1.4) – iminota 5 13 1.Gusaba uwuvyipfuza ngo aze azibire ako gatoboro kari ku kamwanya kugira ntihagire amazi aseseka. 15 15. Gushira amazi mukamwanya kugeza aho kuzura kakongera kakavyimba. 15 16.Sigura: 15 17.Bwira umuvyeyi wese akwege umubiri w’umwana wiwe n’intoke ace araba ingene umubiri usubirayo.Erkana ingene umubirir wiwe ususbirayo. 16 18.Ubu rero,saba uwubishaka arekure gatoya hamwe yari yazibiye ku kamwanya vyerekane ko umwana ariko aracibwamwo canke ariko aradahwa.usabe abandanye arekura haseseka amzi makemake mu misegonda mikeyi kugeza aho akamwanya kagabanuka kakongera kakituna 16 19.Mu gihe ariko arareka amzi ngo aseseke,sigura: 16 20.Gasaba uwubishaka ngo asubire azibire ka kamwanya amazi ntasubire guseseka. Uzuza akamwanya n’amazi mpaka gasubire kwuzura. 16 21.Kwishura inyishu. 16 1.Saba Abavyeyi Tubaramure gushikiriza abandi inyigisho baronkejwe uyu musi bakoresheje impapuro zibiri za mbere z’iki cigwa zo mu Gitabo c’Amasanamu Mfashanyigisho. Bakwiye kubwira uwundi mugore ari mu Mugwi Tubaramure bakoresheje bwa buhinga bwo kwigisha. 17 22.Bwira abo Bavyeyi Tubaramure bumviriza izo nyigisho ko borondera ikintu batemera mu vyo bigishijwe; imvo imwe ituma babona ko iyo nyigisho yoba igoye kuri bo. 17 23.Abo Bavyeyi Tubaramure bashikiriza izo nyigisho bakwiye kugerageza gufasha abo bagore gutsinda izo ntambamyi. 17 24.Iminota cumi iheze, usabe abo bagore kuguza ibibanza. Uwo wundi Muvyeyi Tubaramure nawe azoca atanga inyigisho ziri mu mpapuro zibiri z’iki cigwa zikurikira zo mu Gitabo c’amasanamu mfashanyigisho. 17 25.Umu Promoteri akwiye kwumviriza, agakosora, kandi agafasha Abavyeyi Tubaramure vyagoye. 17 26.Bose bahejeje, ace yishura ibibazo abo bavyeyi boba bafise ku bijanye n’ibikoresho, canke n’icigwa c’uyu musi. 17 Icigwa ca 2:Ugukinga umwumira ukoresheje ivyunyunyu 20 1.Ibitabu bandikamwo abitavye ibikorwa 20 27.Igicapo c’umuremeshakoyago 20 1.Umu Promoteur akwiye kwandika ku mpapuro z’abitavye inama z’umu Mère Leader wese nk’ukovyerekanywe mu gakino k’akarorero ko mu Cigwa ca Kane (Module 1). 22 28.Umu Promoteur akabaza ko hariho umu Mère Leader yoba yaragize ingorane mu nama yamuhuje n’abavyeyi. Umu Promoteur akaronderera hamwe n’abo bavyeyi umuti w’izo ngorane, akabafasha gutora umuti w’ingorane bafise, kandi agasaba impanuro abandi ba Mères Leaders bari ngaho. 22 29.Umu Promoteur akabaza abavyeyi bapfuye,abana bapfuye, canke imbanyi nshasha muri iyo migwi y’ababanyi. Umu promoteur akandika ku rupapuro rwo guhamagarirako amazina ibintu bishasha vyoba vyarabonetse. 22 30.Umu Promoteur agaheza agashimira abo bagore bose ku mwete berekana mu gikorwa kandi akabahimiriza ngo bashishikare. 22 31.Barumwete akinga ugukama amazi (isanamu 2.1) – iminota 10 22 32.Imfungurwa zituma gukira n’ingoga (isanamu 2.4) – iminota 5 26 1.Kwerekana ingene bavanga ivyunyunyun imbere y’abo bagore. 28 33.Gusaba ababishaka babiri bafise amezi hagati y’ 6-24. 28 34.Kubwira abo bagore ko bomera nk’uko abana babo barwaye gucibwamwo. 28 35.Babaze kwereka abandi bagize umurwi ivyo boha abana babo uko bingana . 28 2.Kubwira abo bagore ko berekana ko abana babo badashwe.kubaza abo bagore gusigura ico boca bakora gikwirikira. 29 a.(Bahejeje gutanga ivyiyumviro vyabo –gushimika ko borindira iminota 10,hanyuma bukebuke bagatanga ivyunyunyu ku kiyiko ku gihe). 29 b.Inyuma y’amasaha 24,ivyunyunyu vyateguwe(mu gihe umwana atabinyoye) boca bagomba bakabita. 29 3.Kwishura ibibazo. 29 1.Saba Abavyeyi Tubaramure gushikiriza abandi inyigisho baronkejwe uyu musi bakoresheje impapuro zibiri za mbere z’iki cigwa zo mu Gitabo c’Amasanamu Mfashanyigisho. Bakwiye kubwira uwundi mugore ari mu Mugwi Tubaramure bakoresheje bwa buhinga bwo kwigisha. 30 36.Bwira abo Bavyeyi Tubaramure bumviriza izo nyigisho ko borondera ikintu batemera mu vyo bigishijwe; imvo imwe ituma babona ko iyo nyigisho yoba igoye kuri bo. 30 37.Abo Bavyeyi Tubaramure bashikiriza izo nyigisho bakwiye kugerageza gufasha abo bagore gutsinda izo ntambamyi. 30 38.Iminota cumi iheze, usabe abo bagore kuguza ibibanza. Uwo wundi Muvyeyi Tubaramure nawe azoca atanga inyigisho ziri mu mpapuro zibiri z’iki cigwa zikurikira zo mu Gitabo c’amasanamu mfashanyigisho. 30 39.Umu Promoteri akwiye kwumviriza, agakosora, kandi agafasha Abavyeyi Tubaramure vyagoye. 30 40.Bose bahejeje, ace yishura ibibazo abo bavyeyi boba bafise ku bijanye n’ibikoresho, canke n’icigwa c’uyu musi. 30 Icigwa ca 3:Imfungurwa zikwiriye abana barwaye 32 1.Ibitabu vyo kwandikamwo abitavye ibikorwa 32 41.Igicapo c’umuremeshakiyago 32 1.Umu Promoteur akwiye kwandika ku mpapuro z’abitavye inama z’umu Mère Leader wese nk’ukovyerekanywe mu gakino k’akarorero ko mu Cigwa ca Kane (Module 1). 33 42.Umu Promoteur akabaza ko hariho umu Mère Leader yoba yaragize ingorane mu nama yamuhuje n’abavyeyi. Umu Promoteur akaronderera hamwe n’abo bavyeyi umuti w’izo ngorane, akabafasha gutora umuti w’ingorane bafise, kandi agasaba impanuro abandi ba Mères Leaders bari ngaho. 33 43.Umu Promoteur akabaza abavyeyi bapfuye,abana bapfuye, canke imbanyi nshasha muri iyo migwi y’ababanyi. Umu promoteur akandika ku rupapuro rwo guhamagarirako amazina ibintu bishasha vyoba vyarabonetse. 34 44.Umu Promoteur agaheza agashimira abo bagore bose ku mwete berekana mu gikorwa kandi akabahimiriza ngo bashishikare. 34 45.Kwigisha abandi gufasha (Isanamu 3.1) – iminota 10 34 46.Inzara no Gufungura nabi(Isanamu 3.2) – iminota 5 35 47.Subiramwo ibikorwa vyahaririweko mu cigwa co guhimiriza abana ngo bafungure. 39 48.Saba umugore kuganira n’umugore umwe yicaye hafi. Bari bakwiye kwiyumvira ku bikorwa bibiri bishasha (bitahaririweko ku gicapo) umuvyeyi ashobora gukoresha mu guhimiriza umwana arwaye ngo afunfure. 39 49.Guharira ku vyiyumviro vyatanzwe n’abagore bo mu murwi munini. 39 50.Gukomeza ibikorwa vyiza vyerekanywe n’a bagore. 39 51.Ubu baza umugore wese kuganira n’umugore bicaranye hafi. Bari bakwiye kwiyumvira ibintu bibiri bitari bikwiye kugirwa n’umwana arwaye. 39 52.Kuganira ku vyiyumviro vyashikirijwe n’abagore bo mu murwi munini. 39 53.Gushimangira ku kuntu ivyo bikorwa bibabaza kandi bishobora gutesha ivyizigiro umwana, bikamutuma ata umutwe bikanamutera kurya nabi. 39 54.Kubaza abagore uwundi muntu mu nzu yitaho kugaburira abana. Guhimiriza abavyeyi gusangira inyigisho nshasha n’abandi bitaho abana. 39 55.Kwishura ibibazo. 39 1.Saba Abavyeyi Tubaramure gushikiriza abandi inyigisho baronkejwe uyu musi bakoresheje impapuro zibiri za mbere z’iki cigwa zo mu Gitabo c’Amasanamu Mfashanyigisho. Bakwiye kubwira uwundi mugore ari mu Mugwi Tubaramure bakoresheje bwa buhinga bwo kwigisha. 40 56.Bwira abo Bavyeyi Tubaramure bumviriza izo nyigisho ko borondera ikintu batemera mu vyo bigishijwe; imvo imwe ituma babona ko iyo nyigisho yoba igoye kuri bo. 40 57.Abo Bavyeyi Tubaramure bashikiriza izo nyigisho bakwiye kugerageza gufasha abo bagore gutsinda izo ntambamyi. 40 58.Iminota cumi iheze, usabe abo bagore kuguza ibibanza. Uwo wundi Muvyeyi Tubaramure nawe azoca atanga inyigisho ziri mu mpapuro zibiri z’iki cigwa zikurikira zo mu Gitabo c’amasanamu mfashanyigisho. 40 59.Umu Promoteri akwiye kwumviriza, agakosora, kandi agafasha Abavyeyi Tubaramure vyagoye. 40 60.Bose bahejeje, ace yishura ibibazo abo bavyeyi boba bafise ku bijanye n’ibikoresho, canke n’icigwa c’uyu musi. 40 Icigwa ca 4: Amacinya n’ugucibwamwo kw’urutavanako 42 1.Ibitabu vyo kwandikamwo abitavye ibikorwa 42 61.Igicapo c’umuremeshakiyago 42 62.(si mpaka iboneke) ikarata y’isanamu* 42 1.Umu Promoteur akwiye kwandika ku mpapuro z’abitavye inama z’umu Mère Leader wese nk’ukovyerekanywe mu gakino k’akarorero ko mu Cigwa ca Kane (Module 1). 43 63.Umu Promoteur akabaza ko hariho umu Mère Leader yoba yaragize ingorane mu nama yamuhuje n’abavyeyi. Umu Promoteur akaronderera hamwe n’abo bavyeyi umuti w’izo ngorane, akabafasha gutora umuti w’ingorane bafise, kandi agasaba impanuro abandi ba Mères Leaders bari ngaho. 43 64.Umu Promoteur akabaza abavyeyi bapfuye,abana bapfuye, canke imbanyi nshasha muri iyo migwi y’ababanyi. Umu promoteur akandika ku rupapuro rwo guhamagarirako amazina ibintu bishasha vyoba vyarabonetse. 44 65.Umu Promoteur agaheza agashimira abo bagore bose ku mwete berekana mu gikorwa kandi akabahimiriza ngo bashishikare. 44 66.Ibimenyetso vy’ugucibwamwo gukomeye (isanamu 4.2) – iminota5 45 67.Ukwitaho mu gihe co kuvurwa (Isanamu 4.4) – iminota 5 48 68.Gereranya urutonde rw’ibintu bikenewe ku bagore bari ku rutonde ufise. 51 69.Baza abo bagore: 51 70.Ishura ibibazo. 51 1.Saba Abavyeyi Tubaramure gushikiriza abandi inyigisho baronkejwe uyu musi bakoresheje impapuro zibiri za mbere z’iki cigwa zo mu Gitabo c’Amasanamu Mfashanyigisho. Bakwiye kubwira uwundi mugore ari mu Mugwi Tubaramure bakoresheje bwa buhinga bwo kwigisha. 52 71.Bwira abo Bavyeyi Tubaramure bumviriza izo nyigisho ko borondera ikintu batemera mu vyo bigishijwe; imvo imwe ituma babona ko iyo nyigisho yoba igoye kuri bo. 52 72.Abo Bavyeyi Tubaramure bashikiriza izo nyigisho bakwiye kugerageza gufasha abo bagore gutsinda izo ntambamyi. 52 73.Iminota cumi iheze, usabe abo bagore kuguza ibibanza. Uwo wundi Muvyeyi Tubaramure nawe azoca atanga inyigisho ziri mu mpapuro zibiri z’iki cigwa zikurikira zo mu Gitabo c’amasanamu mfashanyigisho. 52 74.Umu Promoteri akwiye kwumviriza, agakosora, kandi agafasha Abavyeyi Tubaramure vyagoye. 52 75.Bose bahejeje, ace yishura ibibazo abo bavyeyi boba bafise ku bijanye n’ibikoresho, canke n’icigwa c’uyu musi. 52 Icigwa ca 5: Gukinga umusonga 54 76.Igicapo c’umuremeshakiyago 54 77.(Si mpaka biboneke) Ibitandara vy’amabuye ndwi canke ibiharage* 54 78.(Si mpaka biboneke) Isaha canke iterefone ngendanwa* 54 79.Uwigisha ategerezwa guhagarara hagati mu muzingi agaca agena umugore wese ko agira ijwi ryiwe. Umugore wa mbere ni ni ibicurane, umugore wa 2 ni ukwasamura,umugore wa 3 ni inkorora,umugore wa 4 niukwimyira, umugore wa 5 ni ukwasamura,n’ibindi n’ibindi ni nukuvuga ko umugore wese afise ijwi ryiwe. 55 80.Uwigisha asohora ijwi (ukwasamura, inkororora canke ukwimyira) kandi abagore bose baba bari bagenywe ngo basohore iryo jwi bategerezwa guhagurka bakicara ku mukaze mushasha n’abandi bagore babiri. (Mwibuke ko abagore batatu bonyene ari bo baza baricara ku mukaze). Uwigisha aca yiruka kwicara ku mukaze ahoba hari ikibanza kigaragara. 55 81.Umwigisha ahagarara hagati mu muzingi agaca asohora ijwi (kwimyira, kwasamura no gukorora) hanyuma abantu bari mu murwi bagaca barondera ikindi cicaro kigaragara. 55 82.Subiramwo ako gakino gutyo uwariwe wese arafise uburenganzira bwo kugenda, agasohora ijwi canke agatwenga. 55 83.Umu Promoteur akabaza ko hariho umu Mère Leader yoba yaragize ingorane mu nama yamuhuje n’abavyeyi. Umu Promoteur akaronderera hamwe n’abo bavyeyi umuti w’izo ngorane, akabafasha gutora umuti w’ingorane bafise, kandi agasaba impanuro abandi ba Mères Leaders bari ngaho. 55 84.Umu Promoteur akabaza abavyeyi bapfuye,abana bapfuye, canke imbanyi nshasha muri iyo migwi y’ababanyi. Umu promoteur akandika ku rupapuro rwo guhamagarirako amazina ibintu bishasha vyoba vyarabonetse. 55 85.Umu Promoteur agaheza agashimira abo bagore bose ku mwete berekana mu gikorwa kandi akabahimiriza ngo bashishikare. 56 86.Inkuru: Ikintu kibi (Isanamu 5.1) – iminota 10 56 87.Ibimenyetso vy’umusonga(Isanamu 5.2) – iminota 5 57 88.Ugukinga umusonga (isanamu 5.3) – iminota 5 58 89.Kunywera itabi mu nzu (isanamu 5.4) – iminota5 60 90.Akanira: 62 91.Tora abantu babiri bavyishakiye n’umwana mutoyi ari munsi y’amezi 24. (Kumenya ko umwana atekereje. Niyo umwana yatangura kurira canke akamera nk’uwanka, ntushobora guharura uko ahema.) 63 92.Gusaba umwe muri bamwe bavyishakira kuduza ishati y’umwana kugira ace araba ingene ahema. Ca umusaba aharure uko ahema. Aharura igihe cose igikraza ciduza mu gihe umwana ahemye. 63 93.Saba uwavyishakiye agira kabiri kuraba imisegonda n’iminota vyo kw’isaha (canke terefone ngendanwa) ashaka gutangaza umwanya,gusigura igihe umunota utangurira(imisegonda iri kuri 00) hanyuma igihe umunota uheze(imisegonda aba ari 60). 63 94.Uwubishaka wa mbere aja gutangura guharura guhema igihe umuvyeyi afise isaha (canke terefone ngendanwa) amubwiye gutangura. 63 95.Aja guharura avuga cane, igihe cose umana yinjije impwemu. Uwundi muvyeyi wo mu murwi aramufasha guharura. Mu maboko yiwe aja kuba agumije amabuye 7. 63 96.Araharura ako ahemye (yinjiza impwemu) mu murwi w’abantu cumi. Mu gihe azoba ashitse kuri10, aca ashira ibuye rimwe hasi. Arabandanya guharura ahereye kuri 1 akabandanya gushitsa kuri 10 kandi. Igihe cose ashitse kuri 10, aca ashira ibuye rimwe hasi. 63 97.Mu gihe imisegonda 60 (umunota 1)iheze, aca aharura igitigiri c’amabuye ari hasi. (ntaba agisubira gushira ibuye na rimwe hasi kiretse yashikije uguhema She does not place any more rocks on the ground unless she has 10 igihe umunota wari wahindutse.) 63 98.Igihe abavyeyi bahejeje gukoresha igicapo kiri aha hepfo cerekana ko umwana ahema anyarutsa ufatiye ku myaka afise. 63 99.Igihe umwana ahema anyarutsa bifatiye ku myaka afsie,umuvyeyi yoca amutwara ubwo nyene kwa muganga. 63 100.Bwira abo Bavyeyi Tubaramure bumviriza izo nyigisho ko borondera ikintu batemera mu vyo bigishijwe; imvo imwe ituma babona ko iyo nyigisho yoba igoye kuri bo. 64 101.Abo Bavyeyi Tubaramure bashikiriza izo nyigisho bakwiye kugerageza gufasha abo bagore gutsinda izo ntambamyi. 65 102.Iminota cumi iheze, usabe abo bagore kuguza ibibanza. Uwo wundi Muvyeyi Tubaramure nawe azoca atanga inyigisho ziri mu mpapuro zibiri z’iki cigwa zikurikira zo mu Gitabo c’amasanamu mfashanyigisho. 65 103.Umu Promoteri akwiye kwumviriza, agakosora, kandi agafasha Abavyeyi Tubaramure vyagoye. 65 104.Bose bahejeje, ace yishura ibibazo abo bavyeyi boba bafise ku bijanye n’ibikoresho, canke n’icigwa c’uyu musi. 65 Icigwa ca 6: umurima urimwo ivyo guteka: Gutera inzuzi 67 105.Igicapo c’umuremeshakiyago 67 1.Aka ni agakino ko kutibagira. Abagore bagize umurwi wanyu bategerezwa kwibuka vyose abandi bagore bavuze kandi bakanabisubiramwo. 68 106.Saba umwe wese ngo ahagarare mu muzingi, harimwo n’umwigisha. 68 107.Umwigisha atangura avuga, »Ndagiye gutera umurima kandi ndiko ndatera (kandi icamwa canke imboga azobitera).» 68 108.Nta nyishu n’imwe atariyo muri aka gakino. Abagore bashobora gutera ico bashaka cose. Uruhara runini n’urw’abagore bategerezwa kugerageza kwibuka ibindi bikoresho vyataziriwe n’abandi mu murwi kandi bakabisubiramwo ku murongo. 68 109.akarorero, «Ngiye gutera umurima kandi ndiko ntera inyanya.” 68 110.Umugore ari mu buryo bw’uwigisha ategerezwa gusubiramwo akajambo ukongerako n’ikindi kintu. Akarorero, «Ngiye gutera umurima kandi ngiye gutera inyanya n’ibitunguru.” 68 111.Bandanya na buri mugore wese mu muzingi wongereko ikindi kintu gishasha ku rutonde. 68 112.(Optional) iyo umugore yibagiye canke akavuga ibintu mu rutonde rutari rwo, ategerezwa guca ava mu muzingi. Bandanya gushika aho hasigara mu muzingi umugore umwe gusa. 68 113.Bandanya wongerako ibintu bishasha kugeza aho urutonde ruba runinikugira umuntu yibuke! 68 114.Umu Promoteur akabaza ko hariho umu Mère Leader yoba yaragize ingorane mu nama yamuhuje n’abavyeyi. Umu Promoteur akaronderera hamwe n’abo bavyeyi umuti w’izo ngorane, akabafasha gutora umuti w’ingorane bafise, kandi agasaba impanuro abandi ba Mères Leaders bari ngaho. 69 115.Umu Promoteur akabaza abavyeyi bapfuye,abana bapfuye, canke imbanyi nshasha muri iyo migwi y’ababanyi. Umu promoteur akandika ku rupapuro rwo guhamagarirako amazina ibintu bishasha vyoba vyarabonetse. 69 116.Umu Promoteur agaheza agashimira abo bagore bose ku mwete berekana mu gikorwa kandi akabahimiriza ngo bashishikare. 69 117.Gutegura isi(Isanamu 6.2) – 5 iminota 70 118.Ukwimbura imyungu (Isanamu 6.4) – 5 iminota 73 1.Saba Abavyeyi Tubaramure gushikiriza abandi inyigisho baronkejwe uyu musi bakoresheje impapuro zibiri za mbere z’iki cigwa zo mu Gitabo c’Amasanamu Mfashanyigisho. Bakwiye kubwira uwundi mugore ari mu Mugwi Tubaramure bakoresheje bwa buhinga bwo kwigisha. 77 119.Bwira abo Bavyeyi Tubaramure bumviriza izo nyigisho ko borondera ikintu batemera mu vyo bigishijwe; imvo imwe ituma babona ko iyo nyigisho yoba igoye kuri bo. 77 120.Abo Bavyeyi Tubaramure bashikiriza izo nyigisho bakwiye kugerageza gufasha abo bagore gutsinda izo ntambamyi. 77 121.Iminota cumi iheze, usabe abo bagore kuguza ibibanza. Uwo wundi Muvyeyi Tubaramure nawe azoca atanga inyigisho ziri mu mpapuro zibiri z’iki cigwa zikurikira zo mu Gitabo c’amasanamu mfashanyigisho. 77 122.Umu Promoteri akwiye kwumviriza, agakosora, kandi agafasha Abavyeyi Tubaramure vyagoye. 77 123.Bose bahejeje, ace yishura ibibazo abo bavyeyi boba bafise ku bijanye n’ibikoresho, canke n’icigwa c’uyu musi. 77 ivyigwa1-6 vy’imbere n’inyuma y’ibibazo 79 Hanold, Mitzi J. (2011) Management of Childhood Infections Mother Leader Flipchart. Washington DC. Food for the Hungry (FH), yashoboye gutunganywa ku bw’ubufasha bwatanzwe n’Ibiro vya Food for Peace, Ibiro vya Demokrasi, Intambara, n’Imfashanyo yo Gufasha Imbabare, hamwe kandi n’Ishirahamwe rya Leta Zumwe Ubumwe za Amerika ry’Iterambere kw’isi yose mu masezerano AID-FFP-09-00004-00. Ivyiyumviro vyashikirijwe ngaha ni ivy’umwanditsi kandi si ukuvuga ko bitegerezwa guserura iciyumviro c’iryo Shirahamwe rya Leta Zunze Ubumwe za Amerika ry’Iterambere kw’Isi Yose. Turakengurukiye cane abaducapiye Octávio Consalves and Gatobo Edgar. Ababitosoye nabo barimwo Carolyn Wetzel (FH), Dr. Dieudonne Bikorimana (FH), Megan Parker (IFPRI), Dr Ntiranyibagira Jeanne d’Arc, Nihoreho Rgine Pacis(CRS),Dr Issumbishi Mazimbie, Gerard Mbonimpaye (IMC), Raphael Niyongabo (Caritas), Remegi Ndeberi na Mbisamakoro Bernard (IEC – Minisante), Elie Ningabire (PRONIANUT). Hamwe mwoba mufise ibibazo canke ico mushikiriza, mwoshikira umwanditsi kuri [email protected].
http://azkurs.org/not-to-be-published-in-official-reports.html	Not to be published in official reports	Filed 4/30/13 P. v. Falcon CA4/3 NOT TO BE PUBLISHED IN OFFICIAL REPORTS California Rules of Court, rule 8.1115(a), prohibits courts and parties from citing or relying on opinions not certified for publication or ordered published, except as specified by rule 8.1115(b). This opinion has not been certified for publication or ordered published for purposes of rule 8.1115. IN THE COURT OF APPEAL OF THE STATE OF CALIFORNIA FOURTH APPELLATE DISTRICT DIVISION THREE THE PEOPLE, Plaintiff and Respondent, v. YOBA FALCON, Defendant and Appellant. \| G047031 (Super. Ct. No. 07CF0309) O P I N I O N \| Appeal from an order of the Superior Court of Orange County, Craig E. Robison, Judge. Affirmed. William Mallory Kent for Defendant and Appellant. Kamala D. Harris, Attorney General, Dane R. Gillette, Chief Assistant Attorney General, Julie L. Garland, Assistant Attorney General, James D. Dutton and Michael T. Murphy, Deputy Attorneys General, for Plaintiff and Respondent. * * * Yoba Falcon contends he pleaded guilty to four counts of assault with a deadly weapon because his attorney and the trial court promised him his seven-year state prison sentence would run concurrently with a term he later received in an unrelated federal case. He filed a petition for writ of error coram nobis in the trial court 17 months after the federal court sentenced him to a consecutive term. He sought a specific performance remedy: An order vacating his judgment and sentence in the state case, which would have allowed federal authorities to place him in federal custody, and then gain reinstatement of his state prison sentence to be served concurrently with his federal commitment. The trial court denied the petition on “separate and independent grounds” that Falcon’s attorney’s certificate of service of the writ petition did not comply with Code of Civil Procedure section 1013a, and because Falcon did not establish clear entitlement to a coram nobis remedy. For the reasons expressed below, we affirm. I Facts and Procedural Background According to the transcript of the preliminary hearing,1 Jesus Lopez informed Santa Ana police that childhood friend Falcon had severely injured him in an altercation over Falcon’s affair with Lopez’s wife. On the evening of December 26, 2006, the pair agreed to meet in the parking lot of a Santa Ana liquor store. Falcon warned Lopez “he was going to kick [Lopez’s] ass and he didn’t think [Lopez] was man enough to meet him.” Lopez drove to the store with his brother in a white Mercedes, parked, and spoke to Falcon on the phone. A short time later, Falcon, driving a black Escalade, rammed Lopez’s vehicle. Lopez exited his car and ran toward the Escalade, which backed up and then pulled forward, knocking him back eight to 10 feet. Falcon accelerated again and ran over Lopez, dragging him under the vehicle, and then drove away. Lopez suffered serious injuries, including fractures, lacerations, and burns. An information filed in August 2007 charged Falcon with attempted murder, two counts of aggravated assault, and alleged Falcon personally inflicted great bodily injury in the commission of the assaults. The prosecutor later amended the information to add two counts of aggravated assault against Lopez’s brother. In December 2009, Yoba Falcon pleaded guilty to four counts of assault with a deadly weapon in exchange for the prosecutor’s agreement to dismiss the attempted murder charge. Falcon’s written guilty plea provided in relevant part: “[T]he following terms are also part of this plea: Defendant’s sentence shall be served concurrent with any other case (state or Federal) and be served in any Penal institution – state or Federal.” At the combined plea and sentencing hearing, the court imposed a seven-year aggregate sentence. After the court pronounced the sentence, Falcon’s lawyer asked the trial court, “Is it going to be served concurrent with the federal case?” The court replied, “Since I didn’t say consecutive, it would be concurrent.” The court’s minute order from the sentencing hearing provides, “Sentence imposed to be concurrent with any other sentence now being served” and “Defendant may serve his prison sentence at any state or local penal institution.” The abstract of judgment tracks the language of the minute order. In February 2012, Falcon filed a petition for a writ of error coram nobis in the superior court. As explained more fully below, Falcon asserted trial counsel told him if he pleaded guilty his sentence would run concurrently with a sentence yet to be imposed in a pending federal case in Florida. He argued the plea form and the trial court’s remark at sentencing, related above, corroborated his understanding of counsel’s statement, which he relied on to plead guilty. The federal court later imposed a sentence consecutive to the state sentence. In his petition, Falcon seeks specific performance of the alleged promise. In April 2012, a different judge denied Falcon’s writ petition on the “separate and independent grounds” that “the certificate of service attached to the petition by counsel does not comply with statutory requirements” under Code of Civil Procedure section 1013a, and “no clear entitlement to the requested relief via coram nobis is established.” The record does not contain written opposition to the petition, nor does it appear the court conducted a hearing on the petition. The court’s written order explained coram nobis was not the appropriate procedure to address a claim that trial counsel was ineffective. The court further determined trial counsel’s alleged promise about the sentence was not substantially corroborated by the acts or statements of the trial court or the prosecution. The court explained: “Defendant alleges defense counsel advised him that his state prison sentence would run concurrent with the sentence to be imposed on pending federal charges. In pronouncing the sentence imposed, the trial court did not expressly state whether the sentence would be served concurrently or consecutively to any other sentence. In response to defense counsel’s question about how the sentence was to be served, the trial court merely confirmed that its decision not to articulate how the sentence was to be served effectively meant that the sentence was to be served concurrently with any other sentence then being served by the defendant by operation of law. (See Pen. Code, § 669.) The trial court’s statement is confirmed in both the sentencing minute order and the abstract of judgment which state that the sentence imposed to be concurrent with any other sentence now being served. The trial court’s statement at sentencing did not substantially corroborate defense counsel’s allegedly erroneous advice to the defendant so as to warrant coram nobis relief. [¶] The same is true with respect to actions taken by the prosecution. The terms of the agreement, as reflected on the executed Tahl form, do not demonstrate substantial corroboration by the prosecution of the allegedly erroneous advice offered by defense counsel to the defendant. The plea agreement does not expressly allude to pending federal charges for which a sentence remained to be imposed and merely provides that defendant shall serve his sentence concurrently with any other case. The executed Tahl form does not clearly reflect substantial corroboration by the prosecution of defense counsel’s allegedly erroneous advice to defendant that any state prison sentence imposed by the trial court would run concurrent with any sentence to be imposed on pending federal charges.” II Discussion A. Proof of Service by Mail (Code Civ. Proc., § 1013a) The court denied the petition on the ground the certificate of service attached to the petition did not comply with Code of Civil Procedure section 1013a. Falcon only mentions the ruling parenthetically, noting “the court did not specify in what manner [the certificate] failed to comply or offer counsel an opportunity to amend the certificate.” The Attorney General does not address the ruling. Section 1013a describes how to perfect proof of service by mail. Section 1013a, subdivision (2) provides proof of service by mail may be shown by “[a] certificate setting forth the exact title of the document served and filed in the cause, showing the name and business address of the person making the service, showing that he or she is an active member of the State Bar of California and is not a party to the cause, and showing the date and place of deposit in the mail, the name and address of the person served as shown on the envelope, and also showing that the envelope was sealed and deposited in the mail with the postage thereon fully prepaid.” Here, the certificate provided: “I hereby certify that a true and correct copy of the foregoing was served on Tony Rackauckas by serving a copy on Jess Rodriguez, Deputy District Attorney Orange County, 401 Civic Center Drive West, Santa Ana, California 92701, by United States Mail, first class postage prepaid, on this the 24th day of February, 2012. /s William Mallory Kent.” The certificate did not comply with section 1013a because it did not specify the exact title of the document, did not provide the business address of the person making service, did not demonstrate the server was an active member of the Bar, and did not specify the place of deposit in the mail or that the envelope was sealed. We agree with the trial court Falcon did not comply with section 1013a. “Where service is made by mail strict compliance with Code of Civil Procedure section 1013a is required.” (West v. West (1979) 92 Cal.App.3d 120, 125.) Substantial compliance required, at a minimum, the certificate include the place of mailing. (Him v. City and County of San Francisco (2005) 133 Cal.App.4th 437, 443.) We note the district attorney did not file a response or opposition to the petition, which may indicate the prosecutor did not receive it. The court did not err in denying the petition based on inadequate proof of service. B. Coram Nobis Falcon asserted he was entitled to coram nobis relief because he relied on his trial attorney’s statements that his sentence in the current case would “run concurrent with the sentence to be imposed on [his] pending federal charges in the United States District Court for the Northern District of Florida, Case Number 3:09-cr-94-MCR.”2 He asserted the guilty plea form and comment by the court at sentencing “corroborated” his attorney’s representations, and convinced him to forgo a jury trial and plead guilty. He further asserts the representations made “by the trial attorney, the Court and the District Attorney were mistaken” because in September 2010 the federal court imposed a consecutive sentence. We review denial of a petition for writ of error coram nobis for an abuse of discretion. (People v. McElwee (2005) 128 Cal.App.4th 1348, 1352 (McElwee).) In People v. Kim (2009) 45 Cal.4th 1078, 1093-1094 (Kim) the California Supreme Court held coram nobis relief is unavailable when “a litigant has some other remedy at law.” Here, Falcon may file a writ of habeas corpus to remedy an allegedly involuntary plea based on his lawyer’s ineffective assistance because he remains in actual or constructive state custody. The availability of a habeas remedy removes coram nobis relief as a viable option. Moreover, as Kim explains, a coram nobis petitioner must establish an allegedly new fact, both “unknown and . . . in existence at the time of the judgment” that would have prevented the rendition of the judgment. (Kim, supra, 45 Cal.4th at pp. 1093, 1102.) Examples of new facts that have justified issuance of the writ have included a litigant’s insanity or minority, failure to serve the litigant, and procurement of a plea through extrinsic fraud or mob violence. (Id. at p. 1102.) Alleged new facts that speak merely to the legal effect of a guilty plea are not grounds for relief on coram nobis. (Id. at p. 1093; see also McElwee, supra, 128 Cal.App.4th at p. 1352 [defendant’s belief, at the time of his plea, that he would serve only 15 years in prison “was not a mistake of fact but one of law”].) Here, Falcon does not meet Kim’s requirements for coram nobis relief because his federal consecutive sentence was not a fact in existence at the time of the judgment in the state case. As Kim noted, “New facts that would merely have affected the willingness of a litigant to enter a plea, or would have encouraged or convinced him or her to make different strategic choices or seek a different disposition, are not facts that would have prevented rendition of the judgment.” (Id. at p. 1103.) Falcon relies on Finch v. Vaughn (11th Cir. 1995) 67 F.3d 909, but the defendant in that case brought a habeas corpus petition to remedy his involuntary plea. In contrast to this case, the court adjudicating the habeas petition in Finch conducted an evidentiary hearing where both the defendant and his lawyer testified and a record was developed that demonstrated the sentencing court and the defendant’s attorney misled the defendant to believe his state sentence would be served concurrently with a federal sentence previously imposed. (Id. at p. 912.) Finally, we note the superior court file (see fn. 1, ante) reflects that while Falcon was released on bail in this case, federal authorities in Santa Ana arrested him in December 2008 for making false statements on a passport application (18 U.S.C. § 1542) (case no. 8:08-cr-00338-CJC). This prompted the trial court to increase Falcon’s bail to $3 million. When trial counsel here asked the trial court at sentencing if the sentence was “going to be served concurrent with the federal case” (italics added), he failed to inform the court there was more than one federal case. No reference to the Florida federal case appears in the record. Trial counsel did not object to the trial court imposing sentence, which reflects the Florida federal case was not included in Falcon’s plea bargain. If counsel had promised Falcon, and bargained on Falcon’s behalf for a sentence concurrent to a future sentence in the pending Florida matter, counsel would have known the state court could not bind the federal court to a concurrent sentence. (See United States v. Ballard (11th Cir. 1993) 6 F.3d 1502, 1507.) He presumably would have acted as Falcon’s appellate counsel suggests, by asking the superior court to refrain from sentencing Falcon until the Florida federal court imposed sentence. In any event, the lower court did not abuse its discretion in denying Falcon’s petition for a writ of error coram nobis. We need not address the Attorney General’s argument not raised in the trial court that Falcon failed to act diligently in seeking coram nobis relief. (See, e.g., Kim, supra, 45 Cal.4th at p. 1101 [“in opposing both the habeas corpus and the coram nobis writ petitions below, the People specifically argued that defendant ‘has failed to prove diligence’”]; People v. Trantow (1986) 178 Cal.App.3d 842, 847 [filing petition for a writ of error coram nobis eight years after filing a habeas corpus petition and 14 years after conviction constitutes inexcusable delay].) We express no opinion whether Falcon might be entitled to a remedy if he was in fact advised or promised his sentence in this case would run concurrently to the sentence subsequently imposed in Florida. (See Kim, supra, at p. 1104 [violation of attorney’s constitutional duty not to affirmatively misadvise client should be raised in a motion for a new trial or in a petition for a writ of habeas corpus].) III Disposition The order is affirmed. ARONSON, ACTING P. J. WE CONCUR: FYBEL, J. IKOLA, J. Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/job-title-assistant-cook-reports-to-camp-administrator-and-wor.html	Job Title: Assistant Cook Reports To: Camp Administrator and works directly with Head Cook Compensation Range	Compensation Range: Shift Pay $70 - $85/per day based on applicant’s skills and experience. Approximately 30-35 shifts. Assistant Cook needed June 21-July 30, 2014. Benefits: Includes housing at the camp on Casper Mountain and meals when camp is in session. Job Summary/Function:The Assistant Cook helps the Cook in the preparation and serving of camp meals; plus maintenance of the kitchen and serving area in a clean and sanitary manner. Description of the Camp: Camp WYOBA, a rustic Christian camp located on Casper Mountain in Wyoming, operates between Memorial Day and Labor Day running American Baptist youth camps and other guests. Duties and Responsibilities: Available to work from mid-June through mid-August and some weekends in September if available. Specific days off will be negotiated with the Camp Administrator and/or the Wyoba Personnel Committee.
http://azkurs.org/xocal-faciesi-novbeti.html	Xocalı faciəsi növbəti	Xocalı faciəsi növbəti dəfə beynəlxalq səviyyədə soyqırımı kimi tanınmışdır // Azərbaycan . - 2013.- 24 yanvar. - №16. - S. 3 . - İslam Əməkdaşlıq Təşkilatına (İƏT) üzv dövlətlərin Parlamentlər İttifaqının (İƏT Pİ) Sudanın paytaxtı Xartum şəhərində keçirilən 8- ci sessiyası başa çatmışdır[AZ-Q]. Açar sözlər: xocalı soyqırımı İnsanlığa qarşı cinayət : faciəyə gedən yolun başlanğıcı // Azərbaycan . - 2013.- 12 fevral. - № 32. - S. 7 ; Azərbaycan . - 2013.-13 fevral. - №33. - S. 9 ; Azərbaycan . - 2013.-14 fevral. - №34. - S. 7 . - XX əsrin faciəsi - Xocalı soyqırımı [AZ-Q]. - XX əsrin faciəsi - Xocalı soyqırımı [AZ-Q]. - XX əsrin faciəsi - Xocalı soyqırımı[AZ-Q]. Açarsözlər: Xocalı soyqırımı Loğmanoğlu, Səlim. Xocalı faciəsi beynəlxalq hüquq normalarına görə soyqırımı və insanlığa qarşı cinayətdir / S. Loğmanoğlu // Yeni Azərbaycan. - 2013.- 13 fevral. - № 27. - S. 12 . - [AZ-Q] Açar sözlər: xocalı faciəsi XX əsrin faciəsi - Xocalı soyqırımı : İnsanlığa qarşı cinayət // Azərbaycan . - 2013.- 16 fevral. -№ 36. - S. 6 . - [AZ-Q]. Açar sözlər: Xocalıs -- soyqırım Köçərli, Xəlil. Xocalı soyqırımı bəşəriyyətə, insanlığa qarşı yönəlmiş ən dəhşətli cinayətdir / X. Köçərli // Xalq qəzeti. - 2013.- 16 fevral. - № 36. - S. 5 . - [AZ-Q]. Açar sözlər: Xocalı -- soyqırım Köçərli,Xəlil Xocalı soyqırımı bəşəriyyətə, insanlığa qarşı yönəlmiş ən dəhşətli cinayətdir / X. Köçərli // Xalq qəzeti. - 2013.- 17 fevral. - №37.-S.3-[AZ-Q]. Açarsözlər: Xocalı -- soyqırım Sadayoğlu, Pərviz. Xocalı soyqırımı bəşər tarixinin ən dəhşətli faciələrindən biridir : ulu öndərimiz Heydər Əliyevin 1993-cü ilin iyununda xalqın təkidli tələbi ilə ikinci dəfə hakimiyyətə qayıdışdan sonra Xocalısoyqırımına siyasi-hüquqi qiymət verildi / P. Sadayoğlu // Yeni Azərbaycan. - 2013.- 16 fevral. - № 30. - S. 6 . - [AZ-Q]. Açar sözlər: Xocalı -- soyqırım -- tarix İnsanlığa qarşı cinayət // Azərbaycan . - 2013.- 19 fevral. - №38. - S. 6 . - XX əsrin faciəsi -Xocalı soyqırımı [AZ-Q] Açar sözlər: xocalı -- soyqırım Rzayev, Abbas. Xocalı soyqırımı bəşəriyyətə və insanlığa qarşı cinayətdir / A. Rzayev // Respublika. - 2013.- 19 fevral. - № 38. - S. 4 . - 21 il öncə - 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə belə amansız cinayətə rəvac vermiş ermənilər dünyanın ən əzazil, qəddar və qaniçən milləti olduqlarını, terroru dövlət siyasətinə çevirdiklərini bir daha təsdiq etmişlər [AZ-Q]. Açar sözlər: Xocalı soyqırımı Mustafayeva, Nəcibə. Xocalı həqiqətlərinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasında gənclərin rolu / N. Mustafayeva // 525-ci qəzet. - 2013.- 20 fevral. - № 32. - S. 4 . - Xocalı soyqırımı haqqında [AZ-Q]. Açar sözlər: xocalı soyqırımı Abdullayeva, Zəminə. Bəşər tarixinin ən qanlı sahifəsi : bu qisas yerdə qalmayacaq / Z. Abdullayeva // Ədalət. - 2013.- 19 fevral. - № 31. - S. 5 . - [AZ-Q]. Açar sözlər: Xocalı soyqırımı Vəlibəyov, Ramil. Xocalı qırğını insanlıq əleyhinə törədilmiş soyqırımıdır / R. Vəlibəyov // İki Sahil. - 2013.- 20 fevral. - № 32. - S. 11-15 . - [AZ- Q]. Açar sözlər: xocalı soyqırımı Ələkbərov, Əliəjdər. Beynəlxalq hüquq normaları Xocalı faciəsinin soyqırımı olduğunu təsdiqləyir / Ə. Ələkbərov // Respublika. - 2013.- 20 fevral. - № 39. - S. 9 . - [AZ-Q]. Açar sözlər: xocalı soyqırım Qazızadə,Nigar Xocalı faciəsi Azərbaycan İstiqlal Muzeyinin ekspozisiyasında / N. Qazızadə // Palitra. - 2013.-21fevral.- №33.S.7[AZ-Q]. Açar sözlər; Xocalı soyqırımı Bədəlov, Əliqismət. Xocalı faciəsinin beynəlxalq aləmdə oyqırımı kimi tanınması istiqamətində qparılan işlər artıq öz nəticələrini verir : bu qətliam Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zamanı baş verən ən dəhşətli hadisələrdən biridir / Ə. Bədəlov // Xalq qəzeti. - 2013.- 20 fevral. - № 39. - S. 3 . - [AZ-Q]. Açar sözlər: Dağlıq Qarabağ Əhmədov, Namiq. Qarabağ həqiqətləri, Xocalı faciəsi! : Bəşər tarixinə qanla yazılan günləri dünyaya necə tanıdırıq ?! / N. Əhmədov // Xalq qəzeti. - 2013.- 21 fevral. - № 40. - S. 5 . - [AZ-Q]. Açar sözlər: Xocalı soyqırımı Mustafayev, Sabir. Xocalı faciəsi xalqımızın qan yaddaşıdır / S. Mustafayev // Respublika. - 2013.- 23 fevral. - № 42. - S. 7 . - [AZ-Q]. Açar sözlər: Xocalı Nərimanoğlu,Məhəmməd. Xocalıların sönməyən ümidləri / M. Nərimanoğlu // Azərbaycan. - 2015.-28 fevral. - № 47. - S. 4 . - [AZ-Q] Xocalı faciəsi erməni millətçilərinin Azərbaycan xalqına qarşı apardığı soyqırımı siyasətinin qanlı səhifəsidir : azərbacan Prezidenti İlham Əliyev faciə qurbanlarının xatirəsini anma mərasimində iştirak etmişdir (26 fevral 2011-ci il) // Xalq qəzeti. - 2013.- 27 fevral. - № 45. - S. 1 . - [AZ-Q]. Açar sözlər: xocalı soyqırımı -- fevral 2011 Deskriptor: siyasət Xocalı faciəsi erməni millətçilərinin Azərbaycan xalqına qarşı apardığı soyqırımı siyasətinin qanlı səhifəsidir // Palitra. - 2013.- 27 fevral. - № 37. - S. 3 . - [AZ-Q]. Açar sözlər: Xocalı soyqırımı 20 yanvar 1990-cı il Faciəsinin 23-cü il dönümü : 20 Yanvar faciəsi Azərbaycan xalqına qarşı törədilmiş dəhşətli soyqırımıdır // Maliyyə və Uçot. - 2013. - № 01. - S. 5-12 . - [AZ-J]. Açar sözlər: 20 yanvar -- Xocalı Qaraca,Bəxtiyar. Qaradağlı - "ikinci Xocalı" / B. Qaraca // Azərbaycan. - 2014.- 16 fevral. - № 34. - S. 6 . - Qaradağlı faciəsi haqqında [AZ-Q] Açar sözlər: terror -- Qaradağlı faciəsi Məmmədli, İlqar. Xocalı faciəsi azərbaycanlılara qarşı soyqırımının davamı kimi / İ. Məmmədli // İki Sahil. - 2013.- 6 mart. - № 42. - S. 20 . - [AZ-Q]. Açar sözlər: Xocalı soyqırımı Babayev , Muxtar. XX əsr Azərbaycan tarixinin ən dəhşətli faciələrindən biri / M. Babayev // İki sahil. - 2014.-13 fevral. - № 26. - S. 17 . - Xocalı soyqırımı haqqında [AZ-Q] Açar sözlər: Xocalı faciəsi Abdullayev, Zaur. Dünya Xocalı faciəsini etiraf etməyə başlayır / Z. Abdullayev // Respublika. - 2014.-20 fevral. -№ 37. - S. 7 . - [AZ-Q] Açar sözlər: Xocalı soyqırımı Umudlu,Ellada. Xocalı faciəsinin ən körpə şahidnin acı həyat hekayəsi : ermənilərin əlinə keçməmək üçün ana körpəsini öldürməyə məcbur olub / E. Umudlu // Azərbaycan müəllimi. - 2014.- 21 fevral. - № 07. - S. 8 . - Xocalı həqiqətləri - Salatın Əsgərova haqqında[AZ-Q] Açarsözlər: Xocalı soyqırımı Quliyev, Zəfər. Beynəlxalq hüquq Xocalı faciəsinin soyqırımı olduğunu birmənalı təsdiqləyir / Z. Quliyev // Respublika. - 2014.- 21 fevral. - № 38. - S. 10 . - [AZ-Q] Açar sözlər: Xocalı soyqırım Xocalı soyqırımı - XX əsrin faciəsi // Təhsil və zaman. - 2014.- 22 fevral. - № 03. - S. 1 . - [AZ-Q] Açar sözlər: Xocalı faciəsi Məmmədzadə, İlham. Xocalı faciəsi dünyada soyqırımı kimi tanınmağa başlayır / İ. Məmmədzadə // Respublika. - 2014.- 25 fevral. - № 41. - S. 7 . - [AZ-Q] Açar sözlər: Xocalı soyqırımı Kamalqızı,Rəfiqə. Xocalı soyqırmı bəşəri cinayətdir : "Səs" qəzeti Xocalı faciəsinin 21-ci ildönümü ilə bağlı dəyirmi masa keçirib / R. Kamalqızı // Səs. - 2013.- 21 fevral. - № 33. - S. 8-9 . - [AZ-Q]. Açarsözlər: Xocalı soyqırmı Məmmədzadə, İlham. Dünya Xocalı faciəsini soyqırımı kimi tanımağa başlayır / İ. Məmmədzadə // Xalq qəzeti. - 2014.- 26 fevral. - № 42. - S. 4 . - [AZ-Q] Açar sözlər: Xocalı soyqırımı Beynəlxalq aləm Azərbaycan həqiqətlərini görüb etiraf etməlidir: xocalı soyqırımının 21-ci ildönümü ilə əlaqədar Xocalı əhalisinin dünya xalqlarına , Birləşmiş Millətlər Təşkilatına , Avropa Şurasına, Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatına müraciəti // İki Sahil. - 2013.- 21 fevral. - № 33. - S. 13 . - [AZ-Q]. Açar sözlər: Xocalı soyqırmı -- müraciət Elçinqızı, Rəna. Xocalı sakini Bəsti Əliyeva : "Bu faciədən sonra hər gün yuxumda Xocalımı görürəm" / R. Elçinqızı // Palitra. - 2013.- 21 fevral. - № 33. - S. 8 . - [AZ-Q]. Açar sözlər: Xocalı soyqırmı Qaraca,Bəxtiyar. Xocalıda şəhid olan körpənin iztirabı / B. Qaraca // Azərbaycan. - 2014.- 26 fevral. - № 42. - S. 10 . - [AZ-Q] Nərimanoğlu, Məhəmməd. Xocalıda sönən çıraqlar / M. Nərimanoğlu // Azərbaycan. - 2014.- 25 fevral. - № 41. - S. 6 . - [AZ-Q] Açar sözlər: Xocalı soyqırımı Şərif, Məhsəti. Güldəstənin Xocalıda qalan ayağı / M. Şərif // Cəmiyyət və Din. - 2014.- 27 fevral - 5 mart. - № 08. - S. 5 . - [AZ-Q] Açar sözlər: Xocalı soyqırımı Musaqızı, Lalə. Xocalıların qışqırtısı hələ də qulağımdadır : fevralın 25-dən 26-a keçən gecə 26 yaxın qohumunu itirən Tofiq Həsənov o dəhşətli günü hönkürtüilə xatırlayır / L. Musaqızı // Kaspi. - 2013.- 26 fevral. - № 36. - S. 9 . - [AZ-Q]. Açar sözlər: Xocalı soyqırımı Məhəmmədoğlu, Yusif. Torpaq qan ağlayır : həqiqətlər və faktlar / Y. Məhəmmədoğlu, E. Ə. Yaqubov ; red. İ. Həsənov. - Bakı : Oğuz, 2014. - 208 s. Açarsözlər(normallaşdırılmamış): Xocalı soyqırımı Nərimanoğlu, Məhəmməd. Xocalıların sorağı ilə : üzü dağlara , sinəsi dağlılara tərəf / M. Nərimanoğlu // Azərbaycan. - 2014.- 23 fevral. - № 40. - S. 6 . - XX əsrin faciəsi-Xocalı soyqırımı [AZ-Q] Açar sözlər: Xocalı soyqırımı Səlimbəyli, Şöhrət Əlvənd oğlu Terrorizm : qan çilənən torpaqlar / Ş. Ə. Səlimbəyli, M. Dostuyev ; red. Q. Ə. Hacıyev. IV kitab. - Bakı : Avropa, 2013. - 504 s. Açar sözlər (normallaşdırılmamış): Xocalı soyqırımı -- Şuşa -- Qarakənd faciəsi -- ADR -- Qars -- BMT qətnamələri Xocalı : tarixin qan yaddaşı = Xocali : Blood-soaked memory of the history = Ходжалы : кровавая память истории / Akkord Sənaye Tikinti İnvestisiya Korporasiyası ASC ; Akkord Sənaye Tikinti İnvestisiya Korporasiyası ASC. - Bakı : [s. n.], n. i. y. - 110 s. : Azərbaycan, ingilis və rus dillərində Açar sözlər: Xocalı soyqırımı Qarabağ: dünən, bu gün : foto şəkillərdə = Karabakh: Yesterday and Today : in photos = Карабах: вчера, сегодня : в фотоснимках / baş red., baş məsl. B. Baratoğlu, məsl. A. Ə. Əhmədzadə, məsl. R. M. Əliyev. - Bakı : n. y., n. i. y. - 200 s. : Açarsözlər(normallaşdırılmamış): Şuşa -- Shusha -- Шуша -- Xocalısoyqırımı -- Khojaly Genocide -- Ходжалинскийгеноцид Uşaqlar müharibənin günahsız qurbanlarıdır / Azərbaycan Respublikası Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi ; red. heyəti: V. M. Məmmədəliyev [et al.] ; ön sözün müəl. H. K. Hüseynova. - Bakı : Nurlar NPM, 2014. - 192 s. Açar sözlər: şəhidlər -- Xocalı soyqırımı Səmədov, Vasif Leyla Əliyeva: "Xocalıya ədalət!" : beynəlxalq erməni terroruna qarşı yeni strateji model: monoqrafiya: 3 cilddə / V. Səmədov, R. N. Vəlizadə ; tərc.: O. Məmmədov, S. Sadıxqızı ; elmi red.: İ. Quliyev, C. Ə. Bəhramov ; ön sözün müəl. R. B. Hüseynov ; AMEA İnsan Hüquqları İnstitutu, "Xocalıya ədalət!" Beynəlxalq Təbliğat və Məlumatlandırma Kampaniyası, "Kaspian İzvestiya" Beynəlxalq İnformasiya Agentliyi. III cild / red.: R. S. Xəlilov, L. N. Məmmədova. - Bakı : CBS Polygraphic Production, 2014. - 480 s. Açar sözlər (normallaşdırılmamış): Justice for Khojaly -- Xocalı soyqırımı Eyvazlı, Elşad Böyüməyən uşaqlar : 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə / E. Eyvazlı ; red. Ə. Rzazadə. - Bakı : Nurlan, 2014. - 88 s. Açar sözlər (normallaşdırılmamış): Xocalı soyqırımı Xocalı - 1992 = Khojaly - 1992 = Khodjaly - 1992 = Ходжалы - 1992 / Heydər Əliyev İrsini Araşdırma Mərkəzi ; tərc. T. Məmmədli ; red.: G. Nəsibov, İ. Muxtarova, M. Babayeva ; elmi məsl. E. Suleymanov. - Bakı : n. y., 2014. - 263 s. ; (Heydər Əliyev İrsini Araşdırma Mərkəzinin nəşrləri). - Azərbaycan, ingilis, fransız və rus dillərində. Açar sözlər (normallaşdırılmamış): Xocalı Genocide Almanax / Ü. Ə. Hacıbəyli [et al.] ; layihənin rəh.: O. Muxtarlı, E. Q. Əmirov ; red. V. Əkbər ; "İRƏLİ" İctimai Birliyi, "İrəli" Ədəbi Məclisi. - Bakı : Elm və Təhsil, 2013. - 220 s. Açar sözlər (normallaşdırılmamış): Qarabağ-- Xocalı soyqırımı Xocalı : tarixin qan yaddaşı = Xocali : Blood-soaked memory of the history = Ходжалы : кровавая память истории / Akkord Sənaye Tikinti İnvestisiya Korporasiyası ASC ; Akkord Sənaye Tikinti İnvestisiya Korporasiyası ASC. - Bakı : [s. n.], n. i. y. - 110 s. : - Azərbaycan, ingilis və rus dillərində Açar sözlər (normallaşdırılmamış): Xocalı soyqırımı Çoxşaxəli beynəlxalq hüquq / Ə. M. Hüseynli [et al.] ; layihənin rəh. A. İ. Mustafayeva ; elmi red. V. Q. Məmmədov ; AMEA İnsan Hüquqları İnstitutu. - Bakı : Elm və Təhsil, 2013. - 324 s. Açar sözlər (normallaşdırılmamış): Xocalı soyqırımı -- Dagliq Qarabağ -- Xəzər dənizi Səmədov, Vasif Leyla Əliyeva: "Xocalıya ədalət!" : beynəlxalq erməni terroruna qarşı yeni strateji model: monoqrafiya: 3 cilddə / V. Səmədov, R. N. Vəlizadə ; elmi red.: İ. Quliyev, C. Ə. Bəhramov ; red.: İ. Məmmədova, S. Sadıxqızı ; ön sözün müəl. R. B. Hüseynov ; AMEA İnsan Hüquqları İnstitutu, "Xocalıya ədalət!" Beynəlxalq Təbliğat və Məlumatlandırma Kampaniyası, "Kaspian İzvestiya" Beynəlxalq İnformasiya Agentliyi. I cild. - Təkrar nəşr. - Bakı : n. y., 2014. - 341 s Açar sözlər (normallaşdırılmamış): Justice for Khojaly -- Xocalı soyqırımı Səmədov, Vasif Leyla Əliyeva: "Xocalıya ədalət!" : beynəlxalq erməni terroruna qarşı yeni strateji model: monoqrafiya: 3 cilddə / V. Səmədov, R. N. Vəlizadə ; elmi red.: İ. Quliyev, C. Ə. Bəhramov ; red.: İ. Məmmədova, S. Sadıxqızı ; ön sözün müəl. R. B. Hüseynov ; AMEA İnsan Hüquqları İnstitutu, "Xocalıya ədalət!" Beynəlxalq Təbliğat və Məlumatlandırma Kampaniyası, "Kaspian İzvestiya" Beynəlxalq İnformasiya Agentliyi. II cild. - Təkrar nəşr. - Bakı : n. y., 2014. - 373 s., .1 Açar sözlər (normallaşdırılmamış): Justice for Khojaly -- Xocalı soyqırımı Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/agdas-regional-medeniyyet-ve-turizm-idaresi-zerdab-rayon-merke-v2.html	Ağdaş regional Mədəniyyət və Turizm İdarəsi Zərdab rayon Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemi Metodika və biblioqrafiya şöbəsi	\| Ağdaş regional Mədəniyyət və Turizm İdarəsi Zərdab rayon Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemi Metodika və biblioqrafiya şöbəsi \| tarix \| 06.09.2017 \| ölçüsü \| 22,9 Kb. \| \| #29112 \| \| Ağdaş regional Mədəniyyət və Turizm İdarəsi Zərdab rayon Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemi Metodika və biblioqrafiya şöbəsi ƏLAMƏTDAR VƏ TARİXİ GÜNLƏR TƏQVİM 2017 Zərdab -2017 YANVAR * 01-02 Yanvar – Yeni il * 20 yanvar – Ümumxalq Hüzn Günü (20.01.1990 ) * 30 yanvar – Azərbaycanın ATƏT-ə üzv qəbul olunmasının 25 illiyi (1992) * Dövlət və elm xadimi Əziz Əliyev-120 (01.01.1887- 27.07.1962) * Dövlət xadimi Xudadat bəy Rəfibəyli -140 (12.01.1877- 01.06.1920) * Yazıçı Əlfi Qasımov- 90 (05.01. 1927- 12.03. 1985 ) * Yazıçı Vidadi Babanlı - 90 ( 05.01.1927) * Yazıçı Seyid Hüseyn -130 (25.01. 1887- 01.08.1938) * Aşıq Şakir -95 (24.01. 1922 -10.04.1979) * Fransız dramaturqu Molyer Jan Batist -395 (1622-1673) * Türk şairi Nazim Hikmət -115 (20.01.1902- 03.06. 1963) Milli Qəhrəmanlar - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Mirzəyev Şirin-70(01.01.1947-09.09.2006) - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Səfərov Cəlil -55 (28.01.1962- 15.05.1992) FEVRAL - 2 Fevral - Gənclər Günü ( 02.02.1997) - 14 Fevral –Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələri Günü(14.02.1992) - 17 fevral –Xocavənd rayonunun Qaradağlı kəndinin işğalının 25-ci ildönümü( 17.02.1992) - 21 Fevral – Beynəlxalq Ana Dili günü(21.02.1999) - 26 Fevral- Xocalı soyqırımının 25-ci ildönümü( 26.02.1992) - Şair İsgəndər Etibar -80 (15.02.1937) - Yazıçı Yusif Əzimzadə -100 (22.02.1917- 06.03.1984) - Bəstəkar Eldar Mansurov -65 (28.02.1952 ) - Xalq artisti,rejissor Lütfi Məmmədbəyov -100 (06.02.1927-01.02.2004) - İngilis yazıçısı Çarlz Dikkens -205( 07.02.1812-09.06.1870) - Türk yazıçısı Səbahəddin Ali -110 (25.02 1907- 02.04.1948 ) - Fransız yazıçısı Viktor Hüqo -215 (26.02.1802–22.05.1885) Milli Qəhrəmanlar - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Əkbərov Akif-65 ( 02.02.1952-08.10.1992) - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Rövşən Hüseynov-50 (22.02.1967-11.05.1992) - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Mahmudov Ərəstun-60 (23.02.157 -28.01.1992) - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Hüseynov Elman -65 (28.02.1952- 22.09.1993) Mart - 5 Mart – Bədən Tərbiyəsi və İdman Günü( 2005) - 8 Mart- Beynəlxalq Qadınlar günü(1910) - 10 Mart – Milli Teatr Günü (1873 ) - 20- 21 Mart – Novruz Bayramı ( 2010- cu ildə BMT 21 Martı Beynəlxalq Novruz Günü elan etdi.) - 21 Mart – Beynəlxalq Poeziya Günü - 25 Mart- “ Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı “ fəxri adının təsis edildiyi gün - 31 Mart – Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü (1918) - Nasir Manaf Süleymanov -105 ( 03.03.1912 -24.05.2001) - Yazıçı Fərman Kərimzadə - 80 (03.03.1937 -17.03.1989) - Şair, nasir Zahid Xəlil - 75 (20.03.1942) - Cənubi Azərbaycan yazıçısı Fəthi Xoşginabi -95 (22.03.1922-1989) - Yazıçı M.S. Ordubadi -145 ( 24.03.1872 -01.05 .1950) - Aşıq , şair Mirzə Bilal - 145 ( 12.03.1872 -05.07.2001) Milli Qəhrəmanlar - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Fəxrəddin Nəcəfov -50 (31.03.1967- 0.4.09.1992) APREL - 2 Aprel – Beynəlxalq Uşaq Kitabı Günü - ( 1953 ) - 2-3 Aprel – Kəlbəcər rayonunun işğal günü - (1993) - 7 aprel – Ümumdünya Aviasiya və Kosmonavtika Günü (1962) - 18 Aprel – Tarixi Abidələrin Mühafizəsi Günü (1983 ) - 23 Aprel – Beynəlxalq Kitab və Müəllif Hüquqları Günü (1996) - 25 Aprel – Azərbaycan Avropa Mədəniyyət Konvensiyasına qoşulub ( 1997) - Nasir ,tərcüməçi Əli Səbri -125 (15.04.1892-19.02.1983) - Xalq şairi Məmməd Rahim -110 ( 20.04.1907 – 06.05.1977) Milli Qəhrəmanlar - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Qorxmaz Eyvazov-50 (01.04.1967 – 10.02.1994) - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Alı Mustafayev – 65 (14.04.1952-19.11.1991) - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Rizvan Teymurov -50 (16.04.1967- 09.12.1991) - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Mədətov Fariz - 45 (18.04.1972) - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Mikayıl Cəbrayılov- 65 ( 27.04.1952- 06.06.1990) MAY - 8 may- Şuşa rayonunun işğal günü (08.05.1992) - 9 may – Alman Faşizmi Üzərində Qələbə Günü (09.05.1945) - 10 may – Ümummilli Lider H. Əliyevin doğum günü (10.05.1923- 12.12.2003) - 15 may- Beynəlxalq Ailə Günü( 15.05.1994) - 18 may- Laçın rayonunun işğal günü (18.05.1992) - 18 may – Beynəlxalq Muzeylər Günü(18.05.1977) - 27 may – Azərbaycan Dövlət Himninin qəbul olunmasının (27.05.1992 ) 25 illiyi - 28 may -Respublika Günü (28.05.1918) - Görkəmli siyasi xadim Əlimərdan bəy Topçubaşov-155 (04.05.1862- 1934 ) - Yazıçı , maarifçi Əsgər ağa Gorani-160 (03.05.1857- 09.03.1910) - Maarifçi-alim Mirzə Məhəmmədəli bəy Tərbiyət -140 (26.05.1877- 17.01.1940 ) - Şair Əhməd Cavad- 125 (05.05.1892- 12.10.1937 ) - Şair Mirzə Ələkbər Sabir -155 (30.05.1862- 12.07.1911) Milli Qəhrəmanlar - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Şükürov Şahlar -65 (17.05.1952-11.06.1990) - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Nəsibov Mərifət -45 (22.05.1972- 28.01. 1992 ) - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Məmmədov Aytəkin-50 (29.05.1967) İYUN - 1 iyun - Uşaqların Beynəlxalq Müdafiə Günü(01.06.1950) - 5 iyun- Ətraf Mühitin Mühafizəsi Günü (1972) - 15 iyun - Milli Dirçəliş Günü (1993) - 18 iyun - İnsan Hüquqları Günü(2007) - 26 iyun- Milli Silahlı Qüvvələr Günü (1918) - 26 iyun- Narkomaniya və Narkobiznesə Qarşı Mübarizə Günü(1987) - 26-27 iyun – Ramazan Bayramı - Şair Eldar Baxış -70 (22.06.1947- 22.05.1996) - Yazıçı-dramaturq M. F. Axundzadə-205(30.06.1812 -10.06.1878) - Şərqşünas-maarifçi Mirzə Kazım bəy -215(22.06.1802- 27.11.1870) - Maarif xadimi Həsən bəy Zərdabi -175(28.06.1842- 28.11.1907) Milli Qəhrəmanlar - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Məmmədov Mövsüm-50 (06.06.1967) - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Behbudov Səfiyar -50 (18.06.1967- 11.03.1992) İYUL - 14 iyul - Ümummilli lider H. Əliyevin hakimiyyətə gəlişinin 47- ci ildönümü( 14.07.1969 ) - 22 iyul- Milli Mətbuat və Jurnalistika Günü (22.07.1875) - 23 iyul – Ağdam rayonunun işğal günü (1993) - Yazıçı Tağı Şahbazi Simurğ -125 (01.07.1892- 1937) - Şairə Kəmalə Ağayeva -80 (10.07.1937) Milli Qəhrəmanlar - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Bağırov Tahir-60(14.07.1957-05.02.1993) - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Ocaqverdiyev Sərxan-50 (16.07.1967 -05.05.1992) - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Musayev Fəxrəddin -60 (30.07.1957- 11.04.1992) AVQUST - 1 avqust - Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günü (2001) - 5 avqust- Azərbaycan Hərbi Dəniz Qüvvələri Günü(1996) - 23 avqust - Cəbrayıl və Füzuli rayonlarının işğal günü(1993) - 31 avqust - Qubadlı rayonunun işğal günü(1993) - Hərbi- tədqiqatçı , publisist Şəmistan Nəzirli -75 ( 27.08.1942) - Şairə Xurşidbanu Natəvan -185 (15.08.1832 -02.10.1897) - Xalq şairi M. Dilbazi -105 ( 19.08.1912- 12.07.2001) - Şair, publisist Davud Nəsib -75 (25.08.1942 -26.03.2003) Milli Qəhrəmanlar - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Əliyev Ehtiram -45(01.08.1972- 23.08.1993) - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Əliyev Rövşən-45( 30.08.1972- 13.05.1992) - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Nəcəfov Yunis -50 (31.08.1967-24.08.1992) SENTYABR - 1-2 Sentyabr - Qurban Bayramı (1992 ) - 15 sentyabr- Bilik Günü ( 2004 ) - 18 sentyabr – Milli Musiqi Günü ( 1995 ) - 21 sentyabr- Beynəlxalq Sülh Günü (1981) - 27 sentyabr- Beynəlxalq Turizm Günü (1980) - 30 sentyabr- Dövlət Dili Haqqında Qanunun 15 illiyi (2002) - 30 sentyabr – İlk kitab çapının 545 illiyi (1472 ) - Yazıçı , publisist Mustafa Çəmənli -70 (10.09.1947) - Yazıçı Y. V. Çəmənzəminli -130 ( 12.09.1887 – 03.01.1943 ) Milli Qəhrəmanlar - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Seyidov Məhərrəm-65- (07.09.1952- 16.01.1990) - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Seryuşkin Sergey -60 (15.07.1957-29.02.1992) OKTYABR - 1 oktyabr - Beynalxalq Ahıllar Günü (1992) - 1 oktyabr -Beynəlxalq Musiqi Günü (1975) - 2 oktyabr- Xocavənd rayonunun işğal günü (1992) - 5 oktyabr - Beynəlxalq Müəllimlər Günü (1966) - 18 oktyabr - Dövlət Müstəqilliyi Günü ( 1991) - 24 oktyabr - BMT- nin yarandığı gün ( 1945) - 29 oktyabr - Zəngilan rayonunun işğal günü (1993) - Şair Hafis Baxış -85 (15.10.1932 – 04.09.1989 ) - Xalq şairi Xəlil Rza Ulutürk -85 (21.10.1932- 22.06.1994) - Şair Hüseyn Cavid -135 (24.10.1882- 5.12.1941) - Aşıq Əfəndiyev Kamandar -85 (21.10.1932-25.10.2000) - İspan yazıçısı Servantes Saavedra Migel de – 470 (09.10.1547 -23.04.1616 ) Milli Qəhrəmanlar - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Allahverdiyev Namiq -50 (05.10.1967 -09-07.1992 ) - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Əsədov Rəfael -65 (27.10.1952- 12.11.1992 NOYABR - 9 noyabr- Dövlət Bayrağı Günü (2009) - 12 noyabr – Konstitusiya Günü (1995) - 16 noyabr- Beynəlxalq Tolerantlıq Günü (1995 ) - 17 noyabr- Milli Dirçəliş Günü (1988 ) - 20 noyabr – Qarakənd faciəsi ( 1991) - 20 noyabr- Beynəlxalq Uşaq Hüquqlarının Müdafiəsi Günü (1959) - 25 noyabr – Qadın zorakılığına Qarşı Mübarizə Günü (1999) - Hərbi xadim Kərim Kərimov -100 (17.11.1917- 29.03.2003) - General – mayor Tərlan bəy Əliyarbəyov -125 (28.11.1892- 15.02.1956) - Şair ,tərcüməçi Mehdi Seyidzadə -110(11.11.1907-30.08.1976) - Xalq yazıçısı Hüseyn Abbaszadə -95 (22.11.1922- 12.12.2007) - Bəstəkar Emin Sabitoğlu-80 (02.11.1937- 18.11.2000) - Bəstəkar Tofiq Quliyev-100 (07.11.1917- 05.10.2000) Milli Qəhrəmanlar - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Güləliyev Oktay- 55( 10.11.1962-19.09.1992 ) - Azərbaycanın Milli qəhrəmanı Sayadov Mehman- 45 (21.10.1972 – 09.05.1992) DEKABR - 1 dekabr - QİÇS-ə Qarşı Mübarizə Günü (1988) - 3 dekabr - Beynəlxalq Əlillər Günü (1992 ) - 12 dekabr – Ümummilli lider Heydər Əliyevin anım günü - 26 dekabr- Xankəndinin işğal günü (1991 ) - 31 dekabr- Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü ( 1991 ) - Yazıçı Cəmil Əlibəyov -90 ( 05.12.1927 ) - Ömər Faiq Nemanzadə- 145 (24.12.1872- 1937) - Türk şairi Tofiq Fikrət -100 (24.12.1867-19.08.1915) Milli Qəhrəmanlar - Azərbaycanın milli Qəhrəmanı Əliyev Əliyar-60 (14.12.1957- 03.10.1992 ) ƏLAVƏLƏR - 2017-ci ildə qeyd olunacaq, lakin tarixi bilinməyən yubileylər - Şair Qətran Təbrizi (1012-1088)-1005 - Şair Molla Pənah Vaqif (1717- 1797 )-300 - Şair Nəbati Seyid Əbdülqasım(1812- 1873)-205 - Dramaturq İsgəndər Coşqun ( 1927 -10.12.1996)-90 - Aşıq Talıb( 1877- 21.10.1979 )-140 - Araz çayı üzərində Xudafərin körpüsünün salınmasının (1027)-990 illiyi - Mirzə Camal Cavanşir “ Qarabağ tarixi “ əsərini yazmışdır (1847 - “Mədəni-maarif “ ( indiki “Mədəniyyət.az”) jurnalının nəşrinin (1967) 50 illiyi - Azərbaycanda Novruz bayramının dövlət səviyyəsində keçrilməsinin (1967 ) 50 illiyi Tərtib etdi: Metodika və biblioqrafiya şöbəsinin müdiri - G.Qasımova Redaktor: Şöbənin baş biblioqrafı - B. Fətəliyeva Dostları ilə paylaş: \| \| \|
http://azkurs.org/u-saa-tevelludu-doguldugu-yer.html	U saa təvəllüdü Doğulduğu yer	Xocalı soyqırımı zamanı əsir-girov götürülmüş kimi Əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarla əlaqədar Dövlət Komissiyasında qeydiyyata alınmış itkin şəxslərin siyahısı Kod u SAA Təvəllüdü Doğulduğu yer 1 Abbasov Vəliyəddin Umudvar oğlu 01.06.1963 ,,,Xocalı 2 Abbasov Savalan İsmayıl (Qulam) oğlu 01.06.1909 Ermənistan. 3 Əbdülov Zahid Yelmar oğlu 01.06.1973 ,,,Xocalı 4 Abışov Mobil Mövsüm oğlu 01.06.1968 ,,,Xocalı 5 Əzizov Mehman Qüdrət oğlu 01.06.1959 ,,,Xocalı 6 Əzizov Fikrət Abbas oğlu 01.06.1961 ,,,Bakı, Qaradağ r-nu, Qobustan qəsəbəsi 7 Əliyev Ağali Naib oğlu 01.06.1933 ,,,Xocalı 8 Əliyev Səbuhi Cahangir oğlu 13.01.1981 Azərbaycan,Xankəndi,X ankəndi ş., 9 Əliyev Səlim Cahangir oğlu 15.01.1988 Azərbaycan,Xankəndi,X ankəndi ş., 10 Əliyev Ülfət (Rüfət) İman oğlu 01.06.1972 ,,,Xocalı 11 Əliyev Firdovsi İsa oğlu 01.06.1956 ,,,Xocalı 12 Əliyev Elgiz Firdovsi oğlu 01.06.1984 ,,,Xocalı 13 Əliyev Elçin Firdovsi oğlu 01.06.1982 ,,,Xocalı 14 Əliyeva Svetlana Cavanşir qızı 01.06.1958 ,,,Xocalı 15 Əliyeva Sürəyya Behbud qızı 01.06.1933 ,,,Xocalı 16 Əliyeva Xavər Yusif qızı 01.06.1939 ,,,Ağdam, Çəmənli k. 17 Əliyeva (Hüseynova) Heyran Mürşüd qızı 01.06.1962 ,,,Xocalı 18 Əliyeva Çiçək Ələsgər qızı 01.06.1936 ,,,Xocalı 19 Əliməmmədov Namiq Şahmalı oğlu 01.06.1962 ,,,Əsgəran 20 Allahverdiyev Mahir Novruz oğlu 01.06.1975 ,,,Xocalı 21 Allahverdiyev Novruz Saleh oğlu 01.06.1947 ,,,Xocalı 22 Allahverdiyev Saleh İmamqulu oğlu 01.06.1920 ,,,Kəlbəcər r., Qoturlu k. 23 Əsədov Yalçın Asif oğlu 01.06.1963 ,,,Ağdam ş. 24 Əhmədov Rəfi Naib oğlu 01.06.1940 ,,,Xocalı 25 Əhmədov Eldar Naib oğlu 01.06.1944 ,,,Xocalı 26 Əhmədova Durna Salman qızı 01.06.1922 ,,,Xocalı 27 Bağırov Elşən Həsən oğlu 01.06.1963 ,,,Xocalı 28 Bədişov Alı Rəis oğlu 01.06.1968 ,,,Özbəkistan, Gülüstan r. 29 Binəliyev Əlişir Güləli oğlu 01.06.1967 ,,,Özbəkistan, Sırdərya vil, Gülüstan r. 30 Binəliyev Cabbar Güləli oğlu 01.06.1969 ,,,Özbəkistan, Sırdərya vil, Gülüstan r. 31 Vəliyeva(Əhmədova) Sürəyya Cavad qızı 01.06.1959 ,,,Xocavənd r., Qaradağlı k. 32 Hacıyev Süleyman Lətif oğlu 01.06.1949 ,,,Xocalı 33 Həmidova Kifayət Çıraq qızı 01.06.1957 ,,,Laçın r., Arduşlu k. 34 Qarayev Usubəli Süleyman oğlu 01.06.1961 ,,,Beyləqan r., Dünyamalılar k. 35 Həsənov Mehdi Ramil (Kərəm) oğlu 01.06.1973 ,,,Xocalı 36 Həsənov Rövşən Qaçay oğlu 01.06.1958 ,,,Xocalı 37 Quliyev Natiq Vəliyəddin oğlu 01.06.1972 ,,,Əsgəran r., Daşbulaq k. 38 Hüseynov Bakir Mirsiyab oğlu 01.06.1956 ,,,Xocalı 39 Hüseynov Vüqar Hilal oğlu 01.06.1971 Azərbaycan,Xocalı,Xoc alı ş., 40 Hüseynov Hüseyn İsmayıl oğlu 01.06.1930 ,,,Laçın r., Ərikli k. 41 Hüseynov Zöhrab(Tacir) Hüseyn oğlu 01.06.1974 ,,,Daşbulaq k. 42 Hüseynov Məhsər Elxan oğlu 01.06.1990 ,,,Xocalı 43 Hüseynov Rəcəb Elxan oğlu 01.06.1985 ,,,Xocalı 44 Hüseynova (Alışanova) Əziz Alış qızı 01.06.1936 ,,,Laçın r., Ərikli k. 45 Hüseynova Mehriban Allahverdi qızı 01.06.1964 ,,,Xocalı 46 Hüseynova Nəsibə (Emma) Hüseyn qızı 01.06.1982 ,,,Əsgəran r. , Daşbulaq k. 47 Hüseynova Şəbnəm(Səbinə) Elxan qızı 01.06.1986 ,,,Xocalı 48 Hüseynova Süsən(Kamilə) Hüseyn qızı 01.06.1971 ,,,Əsgəran r. , Daşbulaq k. 49 Hüseynova Xoşbəxt(Maral) Hüseyn qızı 01.06.1963 ,,,Laçın r., Ərikli k. 50 Cabbarov Azad Pirqulu oğlu 01.06.1967 ,,,Laçın r.. Arduşlu k. 51 Cəfərov Anar (Nüsrət) Fazil oğlu 01.06.1975 ,,,Xocalı 52 Cəfərov Məhəmməd Vəlikişi oğlu 01.06.1915 ,,,Erm., Əzizb.r., Kotanlı k. 53 Cəfərov Samir Tacir oğlu 01.06.1987 Azərbaycan,Xankəndi,X ankəndi ş., 54 Cəfərova Bağdad Həsən qızı 01.06.1925 ,,,Erm., Əzizb.r., Kotanlı k. 55 Zeynalov Tofiq Aslan oğlu 01.06.1959 ,,,Əsgəran r., Daşbulaq k. 56 Zeynalov Eldar Aslan oğlu 01.06.1964 Azərbaycan,Əsgəran,D aşbulaq k., 57 İbrahimova Fatma Mədət qızı 01.06.1958 ,,,Gürcüstan 58 İlyasov Əhməd Məmməd oğlu 01.06.1968 ,,,Özbəkistan, Qələbə r. 59 İsmayılov Vidadi (İsmayıl) Lətif oğlu 01.06.1966 ,,,Xocalı 60 Kərimov İntiqam Şahmalı oğlu 01.06.1960 ,,,Xankəndi 61 Məmmədov Azər Vaqif oğlu 01.06.1971 ,,,Xocalı 62 Məmmədov Aydın Qurban oğlu 01.06.1967 ,,,Badara k. 63 Məmmədov Ceyhun Vaqif oğlu 01.06.1975 ,,,Xocalı 64 Məmmədov Kamil Əmir oğlu 01.06.1958 ,,,Xocalı 65 Məmmədov Məmməd Rəhim oğlu 01.06.1945 ,,,Erm., Basarkeçər r. 66 Məmmədov Möhlət Məmməd oğlu 01.06.1976 ,,,Erm., Basarkeçər r. 67 Məmmədov Niyaməddin Vaqif oğlu 01.06.1979 ,,,Xocalı 68 Məmmədov Saday Süleyman oğlu 01.06.1936 ,,,Xocalı 69 Məmmədov Söhbət Məmməd oğlu 01.06.1975 ,,,Erm., Basarkeçər r. 70 Məmmədova (Həsənova) Afilə İbrahim qızı 01.06.1949 ,,,Xocalı 71 Məmmədova (Əliyeva) Lətifə İbad qızı 07.03.1958 Azərbaycan,Xocalı,Xoc alı ş., 72 Məmmədova Səltənət Zülal qızı 01.06.1931 Azərbaycan,Xankəndi,X ankəndi ş., 73 Məmmədova (Cəfərova) Şövkət İbad qızı 12.07.1963 Azərbaycan,Xankəndi,X ankəndi ş., 74 Məmişov Şahin Talış oğlu 12.11.1959 ,,,Laçın r.Bülovlük k. 75 Mehdiyev İlham İmdad oğlu 01.06.1967 ,,,Bərdə r., Alpoud k. 76 Mustafayev Vidadi Şəfa oğlu 01.06.1963 ,,,Xankəndi ş. 77 Nəcəfov Şiraslan Məmiş oğlu 01.06.1952 ,,,Əsgəran r., Ballıca sovetliyi, Çayqovşağı k. 78 Nəsirova (Budko) Tatyana Dmitriyevna 01.06.1952 ,,,Sankt-Peterburq 79 Orucov Cavan (Xəqani) Canan oğlu 01.06.1976 ,,,Xocalı 80 Orucov Famil Əli oğlu 01.06.1971 ,,,Erm.Əzizbəyov r., Saravan k. 81 Paşayev Ələddin Bəhlul oğlu 08.11.1961 Azərbaycan,Xocalı,Xoc alı ş., 82 Rəşidov Nazim Adil oğlu 01.06.1972 ,,, 83 Səlimov Xəzər Səyavuş oğlu 01.06.1974 ,,,Xocalı 84 Səlimova Tamilə Ağamirzə qızı 01.06.1935 ,,,Laçın r. 85 Səfiyev Elxan Nəsib oğlu 01.06.1961 ,,,Xocalı 86 Usubov Əliyar Kamran oğlu 01.06.1967 ,,,Xocalı 87 Usubov Zakir Kamran oğlu 01.06.1964 ,,,Xocalı 88 Usubov Səyavuş Ramiz(Halay) oğlu 01.06.1971 ,,,Xocalı 89 Usubov Elşad Kamran oğlu 01.06.1974 ,,,Xocalı 90 Fəzliyev Qədim Fəzli oğlu 01.06.1954 Özbəkistan. 91 Haqverdiyev Şahin Məşdi oğlu 01.06.1958 ,,,Xocalı 92 Həmdiyev Osman Həmdi oğlu 01.06.1954 Özbəkistan. 93 Şahverdiyev Vüqar Məmməd oğlu 01.06.1973 ,,,Xankəndi ş. 94 Şahmuradov Nemət Musa oğlu 01.06.1964 ,,,Naftalan ş. 95 Şahmurov Mübariz Ağahüseyn oğlu 01.06.1963 ,,,Navadan k. Xocalı soyqırımı zamanı əsir-girov götürülmüş kimi Əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarla əlaqədar Dövlət Komissiyasında qeydiyyata alınmış itkin şəxslərin siyahısı İtkin düşənədək yaşadığı İtkin düşdüyü tarix İtkin düşdüyü yer Saxlanma yeri Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Dəhraz k. Pircamal k. (ferma), Əsgəran rayonu Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Əsgəran, Vaq k. Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Əsgəran (RPŞ) Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , DQ Azərbaycan,Bakı,,Bakı, Qaradağ r- nu, Qobustan qəsəbəsi 26.02.1992 ,,,Xocalı , Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xocalı şəh. Azərbaycan,Xocalı,Xocalı ş., 26.02.1992 Azərbaycan,Xocalı,Kətik meşəsi, Vəng k. (Ağdərə) Azərbaycan,Xocalı,Xocalı ş., 26.02.1992 Azərbaycan,Xocalı,Kətik meşəsi, Vəng k. (Ağdərə) Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Dəhraz (Əsgəran), Xankəndi, Yerevan Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xankəndi Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xankəndi Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Azərbaycan,Əsgəran,,Əsgəran r., Pircamal k. 26.02.1992 ,,,Xocalı , Pircamal Əsgəran, Pircamal k. (ferma) Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Əsgəran (RPŞ) Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Dəhraz Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Dəhraz Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Dəhraz Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Dəhraz k. (Əsgəran), Xankəndi, Yerevan Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xocalı şəh. Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , DQ Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , DQ Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xocalı şəh. Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xankəndi; Ermənista n, Qafan Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xocalı şəh. Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xocalı şəh. Dəhraz k. (Əsgəran), Xankəndi, Ermənista n Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Dəhraz DQ Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xocalı şəh. Dəhraz k., Xankəndi; Yerevan Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Əskəran polis idarəsi, Xankendi Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xankəndi, Razdan, Şuşa (həbsxana Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Dəhraz k.; Yerevan Azərbaycan,Xocalı,,Əsgəran r. (Daşbulaq k.), Xocalı (türklər məhəlləsi) 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xankəndi, Daşbulaq k. (Əsgəran) Azərbaycan,Xocalı,,Əsgəran r. (Daşbulaq k.), Xocalı (türklər məhəlləsi) 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xankəndi, Daşbulaq k. (Əsgəran) Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xankəndi, Şuşa, Yerevan Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xankəndi, Şuşa; Yerevan Azərbaycan,Xocalı,,Əsgəran r. (Daşbulaq k.), Xocalı (türklər məhəlləsi) 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xankəndi, Daşbulaq k. (Əsgəran) Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xankəndi, Şuşa, Yerevan Azərbaycan,Xocalı,,Əsgəran r. , Daşbulaq k., Xocalı (türklər məhəlləsi) 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xankəndi, Daşbulaq k. (Əsgəran) Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xankəndi, Şuşa, Yerevan Azərbaycan,Xocalı,,Əsgəran r. (Daşbulaq k.), Xocalı (türklər məhəlləsi) 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xankəndi, Daşbulaq k. (Əsgəran) Azərbaycan,Xocalı,,Əsgəran r. (Daşbulaq k.), Xocalı (türklər məhəlləsi) 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xankəndi (alay), Daşbulaq k. Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Dəhraz k. Dəhraz k., Xankəndi Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Əsgəran (RPŞ) Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xankəndi (uşaq bağçası) Azərbaycan,Xocalı,Xocalı ş., 26.02.1992 Azərbaycan,Xocalı,, Vəng k. (Ağdərə) Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xankəndi (uşaq bağçası) Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Dəhraz k. (Əsgəran), Xankəndi, Yerevan Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , DQ Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Şuşa Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xocalı DQ Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Əsgəran r. Pircamal k.(ferma) Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xocalı şəh. Əsgəran (RPŞ) Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Spitak, hərbi şəhərcik Azərbaycan,Xocalı,, 26.02.1992 ,,,Xocalı , DQ Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Spitak, hərbi şəhərcik Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Pircamal k. (Əsgəran) Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Əsgəran (RPŞ) Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Əsgəran (RPŞ) Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Spitak, hərbi şəhərcik Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Əsgəran (RPŞ) Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , DQ Azərbaycan,Xankəndi,Xankəndi ş.,Xocalı 26.02.1992 Azərbaycan,Xocalı,, Vəng k. (Ağdərə) Azərbaycan,Xocalı,Xocalı ş., 26.02.1992 Azərbaycan,Xocalı,, Vəng k. (Ağdərə) Azərbaycan,Xocalı,, 26.02.1992 ,,,Xocalı , Vəng k. (Ağdərə) Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Dəhraz k., Xankəndi; Yerevan, Spitak, Azərbaycan,Bakı,,Bakı, Bakıxanov qəs., M.Əmirov küç., keçid 949, ev 32, mən. 21 26.02.1992 ,,,Xocalı , Yerevan (həbsxana sı) Azərbaycan,Xankəndi,,Xankəndi ş., Atarbəyov küç, ev 7, , Xocalı ş, fin evləri 26.02.1992 ,,,Xocalı , Əsgəran RPŞ Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xocalı Xanadzax, Xankəndi Azərbaycan,Xocalı,, 26.02.1992 ,,,Xocalı , Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Naxçıvanik Xankəndi, Əsgəran polis idarəsi Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Yerevan Azərbaycan,Xocalı,Xocalı ş., 26.02.1992 Azərbaycan,Əsgəran,Dəhraz k., Dəhraz k. (Əsgəran), Xankəndi, Yerevan Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı (Xankəndi) 26.02.1992 ,,,Xocalı , Spitak, hərbi şəhərcik Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xankəndi Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Xankəndi Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Əsgəran (qərargah) Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Dəhraz k. (Əsgəran), Xankəndi, Yerevan Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Dəhraz k. (Əsgəran), Xankəndi, Yerevan Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Dəhraz k. (Əsgəran), Xankəndi, Yerevan Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Dəhraz k. (Əsgəran), Xankəndi, Yerevan Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı, fin evləri 26.02.1992 ,,,Xocalı , DQ Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Qafan Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , DQ Azərbaycan,Xocalı,,Xocalı 26.02.1992 ,,,Xocalı , Naxçıvanlı Əsgəran Azərbaycan,Xocalı,,Daşbulaq k. (Əsgəran r), Xocalı (hadisədən 1 il qabaq RF-nın Astraxan ş-dən ailəsi ilə göçmüşdür) 26.02.1992 ,,,Xocalı , Dəhrayi DQ Azərbaycan,Sabirabad,,Bakı ş., Atatürk küç. 37, mən. 155 26.02.1992 ,,,Xocalı , Kirovakan, Yerevan Xocalı soyqırımı zamanı əsir-girov götürülmüş kimi Əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarla əlaqədar Dövlət Komissiyasında qeydiyyata alınmış itkin şəxslərin siyahısı Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/ermenistan-silahl-quvvelerinin-azerbaycann-xocavend-rayonunun.html	Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin Azərbaycanın Xocavənd rayonunun Qaradağlı kəndində	(Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin Azərbaycanın Xocavənd rayonunun Qaradağlı kəndində törətdiyi soyqırımın qurbanlarının xatirəsinə həsr olunur) Qənirə Paşayeva, Şaiq Aslanov 2 Redaktor: Əkbər QoĢalı Məsləhətçilər: Eyvaz Hüseynov Xocavənd Rayon İcra Hakimiyyətinin Başçısı Musa Qasımlı tarix elmləri doktoru, professor, millət vəkili Qənirə PaĢayeva, ġaiq Aslanov. Qaradağlı Soyqırımı:Ģahidlərin dili ilə. (Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin Azərbaycanın Xocavənd rayonunun Qaradağlı kəndində törətdiyi soyqırımın qurbanlarının xatirəsinə həsr olunur). Bakı, “Elm və təhsil”, 2013, 176 səh. Kitab Azərbaycan Respublikası ərazisində Ermənistan tərəfindən törə- dilmiş soyqımı aktlarından biri – Qaradağlı soyqırımı haqqında olub, faktlara, şahid ifadələrinə, hüquq-mühafizə orqanlarının sənədlərinə əsasən tərtib edilmişdir. Nəşr konfliktoloqlar, politoloqlar, Azərbaycan diaspor təşkilatları fəalları, tələbələr və ümumən geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. ISBN 978-9952-8176-2-1 © Xocavənd rayon İcra Hakimiyyəti, 2013 © “Avrasiya Beynəlxalq Araşdırmalar İnstitutu” İctimai Birliyi (ABAİ İB), 2013 Qaradağlı soyqırımı şahidlərin dili ilə 3 OXUCUYA MÜRACĠƏT Hörmətli oxucu, Ermənistan silahlı qüvvələri 1992-ci il fevralın 17-də Xan- kəndində yerləşən Rusiyaya məxsus 366-cı motoatıcı alayın köməkliyi ilə Azərbaycan Respublikasının Xocavənd rayonunun Qaradağlı kəndini işğal edərək, orada yaşayan etnik azərbaycanlılara qarşı soyqırım aktı həyata keçirdi. Beynəlxalq ictimaiyyət zamanında hadisəyə gərəkən reaksiyanı vermədi. O dəhşətli hadisənin qurbanı olmuş insanların canını sağ qurtara bilmiş yaxınları, Ermənistanın Qaradağlıda əsir götürərək dəh- şətli işgəncələr, əzablar verdiyi qadınlar, uşaqlar, yaşlılar, soy- qırım qurbanı olmuş böyük bir el – Qaradağlı (və Qaradağlıların ruhu) sadəcə bir şey istəyir: Ədalət!!! Onların səsinə səs vermək, onların haqlı tələblərinə dəstək vermək, bu soyqırımı törədənlərin ədalət qarşısında cavab verməsi üçün çalışmaq yalnız Azərbaycan vətəndaşlarının deyil, hər bir tərəqqipərvər, sülhpərvər insanın – dünyada bir də soyqırım olmasını istəməyən hər kəsin İnsanlıq Borcudur! Bu kitabı oxuduqdan sonra ətrafınızdakı hər kəsə oradan – Qaradağlıdan, Qarabağdan danışın. Qaradağlıda soyqırımı törədənlərin dünya səviyyəsində qınaq obyektinə çevrilməsi üçün bu bilgilərin, faktların yayılmasına kömək edin. Qaradağlıda soyqırım törədənlərin ədalət məhkəməsi qarşısında dayanması üçün əlinizdən gələni əsirgəməyin. Bu kitabı oxuduqdan sonra Qaradağlıda törədilən soyqırımdan canını qurtara bilmiş azərbaycanlılara səsinizi, sözünüzü çatdırmaq, bu kitabın gələcək nəşrləri barədə öz arzu Qənirə Paşayeva, Şaiq Aslanov 4 və təkliflərinizi bildirmək istəyirsinizsə, lütfən, aşağıdakı ünvanlara yazın. (Eləcə də üzümüzü Qaradağlıda törədilən soyqırımın şahidlərinə tutaraq, demək istərdik ki, bu kitabda əhatə olunmamış ciddi hadisə, fakt varsa, lütfən bizə müraciət edin. Sizin müraciətiniz növbəti nəşrlərimizin daha əhatəli, daha faktoloji olmasını şərtləndirəcəkdir.) [email protected] [email protected] Qaradağlı soyqırımı şahidlərin dili ilə 5 QARADAĞLI... SOYQIRIM... FAKTLAR... - 17 fevral 1992-ci il - Qaradağlı Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunub; - Işğalı günü kənddə 118 nəfər olub. Onların hamısı əsir götürülüb; - Əsirlərdən 118 nəfərdən 66 nəfəri amansızlıqla, ağır işgəncələrlə qətlə yetirilib, 52 nəfər çox böyük çətinliklə əsir- likdən azad edilib. Əsirlikdən xilas edilənlərin böyük əksəriy- yəti əsirlikdə verilən ağır işgəncələrdən, onlara vurulmuş na- məlum tərkibli iynələrin təsirindən qısa zamanda vəfat edib. - Qaradağlıya Ermənistan silahlı qüvvələrinin həmlələri zamanı qətlə yetirilənlərdən 10-u qadın, 8-i məktəb yaĢlı uĢaq olub; - İşğal nəticəsində Qaradağlı kəndində 200 yaĢayıĢ evi əşyaları ilə birlikdə , 1 mədəniyyət evi, 320 yerlik orta mək- təb binası, 25 çarpayılıq xəstəxana binası və çoxlu sayda di- gər obyektlər dağıdılıb; - Kəndin 800 nəfərə yaxın sakini məcburi köçkün olub; - 2 ailədən hər birindən 4 nəfər həlak edilib; - 42 ailə, ailə baĢçısını itirib, 140-a yaxın uĢaq yetim qalıb; - Bu müharibədə Qaradağlı kənd sakinlərinin hər 10 nəfə- rindən biri – ümumilikdə 78 nəfər Ģəhid olub; - Qaradağlı soyqırımı ermənilərin törətdiyi nə birinci, təəssüf ki, nə də sonuncu soyqırım aktı deyil... - 1988-1992-ci illər ərzində Azərbaycanın Dağlıq Qara- bağ bölgəsində Azərbaycan vətəndaşlarına qarşı soyqırım, ter- ror və digər xüsusi ilə ağır cinayətlər törətmiş, erməni millə- Qənirə Paşayeva, Şaiq Aslanov 6 tindən olan 195 nəfərin siyahısı respublika hüquq-mühafizə or- qanları tərəfindən müəyyənləşdirilib; - Ermənistan silahlı qüvvələri Qaradağlıda soyqırım tö- rətməklə bərabər, azərbaycanlılara məxsus tarixi, dini, mədəni abidələri və qəbiristanlığı dağıtmışlar. Qaradağlı soyqırımı şahidlərin dili ilə 7 ERMƏNĠ MƏKRĠ Bir zamanlar Qarabağda tarixin gələcək müsibətlərindən xəbərsiz şəkildə öz qaynar həyatını yaşayan kəndlərimiz, şəhər- lərimiz vardı. Təbiət bütün gözəliklərini bəxş etdiyi kimi, tari- xin özü də bütün sınaqlarını bu yerlərdən əsirgəməmişdi. Qara- bağ torpaqlarına ən böyük fəlakət isə XIX yüzilin əvvəllərində gəldi. Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrinə, o cümlədən Qaraba- ğa xarici ölkələrdən çar Rusiyası tərəfindən köçürülmüş ermə- nilərin məskunlaşdırılması, məqsədli yerləşdirmə siyasəti gələ- cəkdə xalqımızın üzləşəcəyi faciələrin, davamlı erməni məkri- nin növbəti mərhələsinin başlanğıcı idi. İki yüz ilə yaxin bir müddətdə erməni terror təşkilatlarının, silahlı dəstələrinin məqsədi azərbaycanlıları öz dogma torpaqlarından sıxışdırıb çıxarmaq (onları fiziki cəhətdən məhv etmək, yaşayış məntəq- lərini dağıtmaq hesabına da olsa), yeni ərazilər ələ keçirmək, heç bir tarixi, hüquqi əsasa, sağlam məntiqə söykənməyən, yal- nız bölgəyə fəlakətlər vəd edən “Böyük Ermənistan dövləti” ideyasını gerçəkləşdirmək idi... Tarixi vərəqlədikcə ermənilərin azərbaycanlılara, ümumən türklərə qarşı müxtəlif üsullarla gerçəkləşdirdikləri faciələrin, dəhşətli qırğınların, dağıntıların şahidi oluruq... Təkzibolunmaz tarixi qaynaqlar, şahid ifadələri sübut edir ki, erməni terror dəstələri 1918-1920-ci illərdə yüzlərlə azər- baycanlı kəndini yandırmış, on minlərlə insanı qətlə yetirmiş- dir 1 . Zəngəzur, Naxçıvan, Bakı, Quba, Şamaxı, Lənkəran, Sal- 1 Маrt 1919 г. Баку, Азербайджанские погромы в документах. Составител доктор исторический наук. Солмаз Рустамова – Тогиди. Баку, 2009; Qasımlı M.C. Birinci dünya müharibəsi illərində böyük dövlətlərin Azərbaycan siyasəti (1914-1918-ci illər). 3 hissədə. II hissə (1917-ci il noyabr-1918-ci il noyabr). Bakı, 2001 və d. əsərlər. Qənirə Paşayeva, Şaiq Aslanov 8 yan və başqa yerlərdə bolşevik lideri S. Şaumyanın, “Daşnak- sütyun”un, digər erməni terror təşkilatlarının (təşkilatçılarının) başçılığı ilə azərbaycanlılara qarşı müxtəlif bəhanələrlə vanda- lizm, soyqırım aktları həyata keçirilirdi. Bakıda 1918-ci ilin mart ayında üç gün ərzində 15 mindən çox azərbaycanlı amansız və ağlasığmaz vəhşiliklə qətlə yeti- rilmişdi. Quba bölgəsində 122 Azərbaycan kəndi dağıdılmış, evlər yandırılmış, dinc əhali məhv edilmişdir. Şamaxıda 80 azərbaycanlı kəndini dağıdıb, yandırmışdılar (Hələ 1915-ci ildə daşnaklar İrəvan mahalında 10 minədək insanı sırf milli və dini mənsubiyyətlərinə görə qətlə yetirmişdilər). 1918-ci ilin 29 aprelində isə Gümrüdən qaçmağa məcbür olan 3 min azərbay- canlını qətl etmişdilər. Həmin il İrəvan quberniyasında azər- baycanlılar yaşayan 211 kəndi yandırmış və əhalisini məhv et- mışdilər. Təşkilatlanmış, silahlanmış ermənilər Bakı quberni- yasında 229 kəndi, Gəncə quberniyasında 272, Zəngəzurda 115, Qarabağda 157 kəndi yerlə yeksan etmiş, əhalsinə divan tutmuşdular. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti erməni- lərin 1918-1920-ci illərdə törətdiyi cinayətləri tədqiq edərək genış material toplamişdı. Lakin 1918-ci il aprelin 28-də XI Qı- zıl Ordunun Azərbaycanı işğal etməsi ilə respublikanın süquta uğraması toplanan materialların bütün dünya ölkələrinə gön- dərilməsi işinə mane oldu. Bundan sonrakı dövrdə də (Azər- baycanın tarixi ərazisində Ermənistan SSR yarandıqdan sonra) yəni, 1920-1923-cü illərdə belə, azərbaycanlılara qarşı əvvəlki illərdə yürüdülən siyasət başqa formalarla davam etmiş, min- lərlə soydaşımız qətlə yetirilmiş və öz doğma torpaqlarından didərgin salınmışdır. 1988-1989-cu illərdə Ermənlstandan 300 minə qədər soyda- şımız deportasiya edilmiş, Ermənistanın təcavüzü nəticəsində torpaqlarımızın 20 faizi işğal edilmiş, toplam 1 milyondan artıq azərbaycanlı Ermənistandakı öz ata-baba yurdlarından didərgin Qaradağlı soyqırımı şahidlərin dili ilə 9 salınaraq qaçqına, Dağlıq Qarabağ regionu və ətraf rayonlar işğal edildikdən sonra isəə məcburi köçkünə çevirilmişdir... Təcavüzün gedişində minlərlə soydaşımız həlak olub, əsir və girov götürülüb, 877 şəhər, qəsəbə və kənd yandırılaraq ta- lan edilibdir. Ermənistan silahlı qüvvələri 26 fevral 1992-ci il- də Xocalı şəhərində bəşəriyyətin vicdanında qara ləkə olan soyqırımı törətmişlər ki, bununlada Ermənistan dövlət tərəfin- dən törədilmiş cinayətə imza atmışdır.. Beləliklə, XX yüzilin əvvəlindən indiyədək ermənilərin (öz havadarlarının dəstəyi ilə) xalqımıza qarşı törətdiyi soyqırımı və deportasiya nəticəsində, toplam 2 milyondan çox soydaşı- mız qətlə yetirilmiş, şikəst olmuş və iqtisadi-mənəvi zülmə mə- ruz qalmışdır... Yüzillər boyu Azərbaycan torpaqlarına göz dikən erməni millətçiləri “monoetnik və türklərsiz Ermənistan” yolunda gizli və bəzən leqal münaqişələr yaratmış, müharibələr aparmış, “Dənizdən - dənizə Böyük Ermənistan” yaratmaq üçün Azər- baycan xalqına qarşı soyqırımı siyasəti yeritmişlər. Ermənilər tarix boyu ən qeyri-insani mübarizə formalarından geniş surət- də istifadə edərək, öz qeyri-qanuni – heç bir tarixi və məntiqi əsasa söykənməyən niyyətlərini gerçəkləşdirməyə cəhd etmiş- lər. Özəlliklə, XIX-XX yüzilliklərdə Qafqazda azərbaycanlılara qarşı məqsədyönlü şəkildə həyata kecirilmiş etnik təmizləmə və soyqırım siyasəti nəticəsində xalqımız ağır məhrumiyyətlə- rə, insani faciə və məşəqqətlərə məruz qalmışdır. XX yüzilin əvvəllərində qədim Azərbaycan torpaqlarında, havadarlarının ciddi dəstəyi ilə , öncə “Ermənistan” adlı dövlət qurmağa nail olan ermənilər, az bir vaxtdan sonra yenə havadarlarının sayə- sində əsassız iddialarını Dağlıq Qarabağa Muxtar Vilayət statu- su almaqla təmin etdilər... Qənirə Paşayeva, Şaiq Aslanov 10 YAXIN TARĠXƏ QISA BĠR BAXIġ 1905-1907, 1918-1920, 1948-1953-cü illərində baş verən kütləvi terror və deportasiya silsiləsinin davamı olaraq 1988-ci ildə yenidən baş qaldıran erməni təcavüzkarlığı və seperatizmi- nin tarixi kökləri, ən azı 1828-ci ildən – ermənilərin çar Rusi- yasının təhriki və birbaşa yardımı ilə tarixi Azərbaycan vilayət- lərində məskunlaşdırılmasından sonrakı dövrdən başlanır. 1988-ci ildə Dağlıq Qarabağda başlayan qanlı hadisələrin ilk günlərindən dəyişən fərq, ilk növbədə ermənilərin bu məsə- ləyə uzun illər boyu hazırlıq görmələrində özünü göstərsə də, hadisələrin inkişafına baxdıqda, bunun heç də ermənilərin dır- naqarası cəsarətindən irəli gəlmədiyinin şahidi oluruq. Əslində, bu ən çox həmin dövrdə Azərbaycanın xeyrinə işləməyən za- manın zidiyyətli mahiyyətində özünü büruzə verirdi. 1987-ci ilin oktyabr ayında Heydər Əliyevin İttifaq rəhbər- liyindən çıxarılması ilə mərkəzdə ermənilərin xeyrinə dəyişən “balans”, problemin həllində Moskvanın ermənipərəst mövqe tutacağını bəri başdan şərtləndirirdi. Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ regionunda ekstremizmin ən qatı formada təzahür etməsi 1987-ci ilin sonlarından – yəni akademik A.Aqanbekyanın noyabr ayının 18-də Fransanın “Humanite” qəzetinə verdiyi avantürist müsahibəsindən sonra günbəgün daha da genişlənməyə başladı. Dağlıq Qarabağın Er- mənistana birləşdirilməsini təklif edən A.Aqanbekyan öz mü- sahibəsində M.Qorbaçovun 1987-ci ilin fevral plenumunda et- diyi çıxışın əsas tezisinə “Milli məsələlərin həllində təəssüf- doğrucu geçikmə aradan qaldırılmalıdır” fikirinə istinad edir, Qaradağlı soyqırımı şahidlərin dili ilə 11 “siyasi sofizm” qururdu... Bu müsahibə Dağlıq Qarabağda se- parizm meyllərinin aşkar büruzə verilməsi üçün siqnal rolunu oynadı. Həmin ərəfədə artıq Ermənistanın müdaxiləsi nəticəsində DQMV-də separatçı “Krunk” təşkilatı yaradılmış və onun üzv- ləri 1988-ci ilin yanvar ayının əvvəllərində Moskvaya, öz qey- ri-qanuni istək və əməllərinə yardım almaq üçün getmişdilər. Artıq separatçılıq dalğasının başlanması üçün ideoloji təbligat işi böyük vüsət alırdı. Bu vaxt Moskvadan qayıdan “Kurunk” başçılarının açıqlamalırından anlaşılırdı ki, Sovet İttifaqı Kom- munist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin milli məsələlər üzrə şö- bəsinin müdiri V.Mixaylovla görüşlərində onlara, qeyri-qanuni müstəqillik tələblərinin mərkəzdən müdafiə olunması ilə bağlı vəd verilibmiş. M.Qorbaçovun köməkçisi erməni millətindən olan D.Şahnazaryan isə bildirirdi ki, Baş katib ermənilərin qey- ri-qanuni tələblərini “qanuniləşdirməyə” meyllidir. 1988-ci il fevral ayının əvvələrindən başlayaraq Ermənis- tandan gələn emisarların təşkilatçılığı ilə Xankəndində keçiri- lən mitinqlərdə xüsusi silahlı dəstələr də görünməyə başladı. Həmin silahlı dəstələr elə ilk gündən vilayətdəki durumu öz nəzarətlərinə götürür, əhali arasında özlərinə qarşı xof yara- dırdılar. Rəsmi Bakının baş verən separatist meylləri neytral- laşdırmaqda tərəddüd etməsi, həmçinin vilayət rəhbərliyinin ic- timai asayişi pozan hadisələri yatırtmağa xüsusi həvəsinin ol- maması Ermənistandan gəlmiş emisarların və silahlı dəstələrin real güc mərkəzinə çevrilməsinə, Ermənistandan verilən tapşı- rıqlara uyğun olaraq, durumu mənfi yöndə daha da genişləndir- mələrinə münbit şərait yaradırdı. Həmin ərəfədə bölgəyə gələn Sov.İKP MK-nın şöbə müdiri M.Yaşin, Azərbaycanın o vaxtki Qənirə Paşayeva, Şaiq Aslanov 12 rəhbəri Kamran Bağırov və Ali Sovetin sədri Süleyman Tatlı- yev, eləcə də vilayət partiya komitəsinin rəhbəri Boris Gevor- kov keçirilməsi nəzərdə tutulan sessiyanın təxirə salınması ilə bağlı təkliflə çıxış edirlər. Onların bu təklifi nəinki nəzərə alın- mır, əksinə özlərini də binadan qovurlar... Vilayət XDS-nin sessiyası kvorum olmadan işə başlayır. İclasın təşəbbüskarları olan Ermənistan SSR Ali Sovetinin deputatları, əsasən isə Vila- yət Yazıçılar İttifaqının sədri Vardan Akopyanın təzyiqi ilə deputatlar gündəlikdə olan yeganə məsələnin müzakirəsinə ke- çirlər. Və nəhayət , gecə yarısı DQMV-nin Azərbaycan SSR-in tabeliyindən çıxaraq, Ermənistan SSR-in tərkibinə daxil olması barədə qərar qəbul edilir. Bu qərar Azərbaycanın ərazi bütöv- lüyünə təhlükə, SSRİ Konstitutsiyasına isə daban-dabana zidd olan, heç bir hüquqi, tarixi və digər əsasları olmayan qərar idi. Erməni millətçilərinin törətdiyi terror hadisələrinin məntiqi nəticəsi və ilk qurbanları Ermənistanda yaşayan azərbaycanlılar oldular. 1988-ci ilin fevral ayında İrəvanda “Ermənistanda er- mənilər yaşamalıdır”, “Ermənistanı türklərdən təmizləməli” şüarları altında keçirilən mitinqlərin məntiqi nəticəsi olaraq 300 minə yaxın azərbaycanlı öz tarixi dədə-baba yurdlarından qovuldular. 1988-ci ilin may ayında eyni gündə Azərbaycan və Ermə- nistan kommunist partiyalarının qurultayları keçirildi. Bakıdakı və İrəvandakı qurultaylarda müvafiq olaraq Sov.İKP Siyasi Bürosunun üzvləri və Mərkəzi Komitənin katibləri olan Yeqor Liqaçov və Aleksandr Yakovlev iştirak edirdilər. İttifaq rəh- bərliyinin təmsilçiləri olan bu şəxslərdən biri - Y.Liqaçov Ba- kıda bəyan edir ki, Moskva Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə sayğı ilə yanaşdığından Qarabağın müstəqilliyinə heç vaxt ra- Qaradağlı soyqırımı şahidlərin dili ilə 13 zılaşmaz. A.Yakovlev isə İrəvanda ermənilərin təhriki ilə yan- lış və qeyri-qanuni mövqe bildirmişdir. Eyni gündə qarşı duran tərəflərə belə münasibət bəsləməklə M.Qorbaçov və erməni lobbisinin təsir dairəsində olan qüvvələr, bölgənin ən böyük münaqişəsini hərbi müstəviyə keçirdilər. Mərkəzin ermənipərəst mövqe tutmasının bəlli olmasından sonra Qarabağın azərbaycanlı əhalisi yaxşı bələd olduğu er- məni məkrini vaxtında dayandırmaq üçün səfərbər olsa da, çox təəssüf ki, sovet ordusu ermənilərin silah-sursatla təmin və təc- hiz edilməsində böyük canfəşanlıq göstərdiyi halda, Azərbay- canlı əhalidə olan adi ov silahlarını da yığmışdı... 1988-ci ilin iyununda Ermənistan SSR Ali Soveti, Vilayət sovetinin Ermənistana birləşmək qərarına razılıq verməklə, münaqişə ilə bağlı növbəti qeyri-qanuni və əsassız qərar qəbul etmiş oldu. Bu isə özlüyündə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün, qüvvədə olan qanunların kobudcasına pozulması demək idi. Dağlıq Qarabağdakı azərbaycanlılara qarşı təzyiqlərin miq- yası isə günü-gündən genişlənirdi. Onlar kütləvi şəkildə işdən çıxarılır, döyülür, təhqir olunurdular. Erməni silahlı dəstələri ardıcıl olaraq azərbaycanlılar yaşayan kəndlərə həmlələr edir, kənd təsərrüfatına ziyan vurur, qətllər törədirdilər. Nəhayət, SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti Dağlıq Qara- bağdakı durumu guya nəzarət altına almaq məqsədi ilə 12 yan- var 1989-cu ildə “DQMV-də xüsusi idarəçilik formasının tətbi- qi haqqında” qərar qəbul etdi və Moskva tərəfindən təlimalat- landırılmış ermənipərəst Arkadi Volskinin başçılığı ilə birbaşa Moskvaya tabe olan müvəqqəti Xüsusi İdarə Komitəsi yaradıl- dı. Azərbaycanın əleyhinə yönəlmiş və məqsədli şəkildə yara- dılmış yeni qurum vilayətdə qayda-qanunu bərpa etmək yox, Qənirə Paşayeva, Şaiq Aslanov 14 əksinə (faktiki olaraq) azərbaycanlıların buradan qovulmasına, ermənilərin isə günü-gündən silahlanmalarına şərait yaradırdı. Bütün bunlardan sonra Azərbaycan tərəfi konstitusiyaya zidd olaraq yaradılmış bu komitənin fəaliyyətini dayandırmağı tələb etdi. 1989-cu il noyabr ayının 28-də SSRİ Ali Soveti Xüsusi İda- rə Komitəsini ləğv edərək, Vilayətin idarə olunmasını SSRİ Ali Sovetinin Xüsusi Komissiyasının nəzarəti altında Azərbaycan SSR-nin Təşkilat Komitəsinə tapşırdı. Komitəyə rəhbərlik isə Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/samaxi-soyqirimi-1918-ci-il-baki-2011.html	Şamaxi soyqirimi (1918 –ci IL) baki 2011	ŞAMAXI SOYQIRIMI (1918 –ci il) BAKI 2011 Kitabda 1918-ci ilin mart–aprel aylarında Şamaxıda erməni silahlıları tərəﬁ ndən törədilmiş soyqırımdan bəhs olunur. Bakı Sovetinin yardımı ilə ermənilərin bu cinayətləri törətməkdə əsas məqsədləri təbii sərvətlərlə zəngin olan Azərbaycan ərazisində, ilk növbədə Bakı və onun ətrafında etnik təmizləmə aparmaqla bu əraziləri Sovet Rusiyasına tabe etməkdən ibarət idi. ISBN 978-9952-8135-3-9 470710000 036-2011 qriﬂ i nəşr Redaksiya heyəti Fuad Babayev Təranə Babayeva Şahin Camalov Vəli Əlibəyov Dəyanət Musayev Ramiz Sevdimalıyev Layihənin rəhbəri Azərbaycanda Vətəndaş Cəmiyyətinin İnkişafına Yardım Assosiasiyasının Prezidenti, Şamaxının Millət Vəkili Elxan Süleymanov Müəllif Tarix elmləri üzrə fəlsəfə doktoru Məhərrəm Zülfüqarlı Elmi redaktor Tarix elmləri doktoru, professor Kərim Şükürov © AVCİYA 2011 Ön söz........................................................................................ Giriş............................................................................................ Şamaxı soyqırımının tarixi kökləri........................................ 1918–ci ildə Şamaxıda ermənilərin törətdiyi cinayətlər..... Nəticə......................................................................................... İstifadə olunmuş ədəbiyyat.................................................... Mündəricat 7 10 16 23 46 50 7 90 ildən çoxdur ki, erməni diasporu beynəlxalq ictimaiyyətə birtərəﬂ i, çox vaxt yanlış və hətt a qəsdən təhrif edilmiş mənbələrdən məlumatlar verir. Bu gün bəzi ölkələrin parlamentləri və ictimaiyyəti 1915-ci il hadisələrini erməni iddiaları əsasında “soyqırım” kimi ta- nımış və ya tanımağa hazırlaşır. Təəssüf ki, Türkiyə 15 il əvvələ qədər bu sahədə səssiz qalmağa üstünlük verib, bu məsələnin zaman keçdikcə ermənilər tərəﬁ ndən gündəliyə gətirilməyəcəyini güman edib. Ancaq əksinə, erməni di- asporu Amerika Birləşmiş Ştatlarında və bir çox başqa ölkələrdə bu məqsədlə sanki bir şirkət kimi təşkilatlanmış, minlərlə adam yaşa- yışlarını təmin etmək üçün bunu özlərinə peşə seçmişdir. Erməni diasporu uydurma erməni soyqırımı iddialarını daima gündəmdə saxlayaraq bir tərəfdən dünyanın bir çox ölkələrində ermənilər ara- sında öz mənsubiyyətlərini qorumaq məqsədini qarşısına qoyur, digər tərəfdən Türkiyədən kompensasiya tələbini və hətt a torpaq iddialarını bir təzyiq vasitəsi kimi davam etdirmək istəyir. Erməni diasporunun 90 ildən artıqdır, yazılı və elektron media- da yaydığı birtərəﬂ i və tamamilə obyektivlikdən uzaq məlumatlar əlbətt ə ki, öz təsirini göstərib, yanlış və təhrif edilmiş iddialar tədricən bəzi ölkələrdə sanki yeganə həqiqət kimi qəbul edilməyə başlanıb. Son illərdə Ermənistan və erməni diasporunun 1915- ci il hadisələrini çox tez-tez ictimaiyyətin və bəzi ölkələrin parlamentlərinin gündəliyinə gətirməsinin ən vacib səbəbi də bu- dur ki, onlar 19 il əvvəl Rusiyanın ağır silahları ilə işğal etdikləri Azərbaycan ərazilərini, bir milyona yaxın Azərbaycan qaçqınını və Dağlıq Qarabağ məsələsini beləliklə, diqqətdən kənarda saxlama- ğa çalışırlar. Bu strategiya son dərəcə düşüncəli bir şəkildə diqqətlə Ön söz 8 həyata keçirilir. Şübhəsiz ki, Ermənistan və erməni diasporu xüsusilə 1918- ci ilin mart-aprel aylarında Azərbaycan türklərinə qarşı həyata keçirdikləri qətliamları və 1992-ci ildə darmadağın edilən Xocalı- da əksəriyyəti qadın və uşaq olan 630 insanın qətlə yetirildiyini də gündəlikdən kənarda saxlamağa çalışır. Beynəlxalq ictimaiyyət artıq həqiqətləri obyektiv mənbələrdən öyrənməlidir. Buna görə də Türkiyə ilə Azərbaycan bu məsələyə bö- yük önəm verərək təhrif edilməmiş, dəyişdirilməmiş mənbələri və müxtəlif ölkələrdəki arxiv sənədlərini əsas dillərdə nəşr edərək dün- ya ictimaiyyətinin obyektiv məlumatlar almasını təmin etməlidir. Əgər Ermənistan və erməni diasporu bu günə qədər beynəlxalq ictimaiyyətə təqdim etdikləri məlumat və mənbələrin həqiqiliyinə belə inanırlarsa, Rusiya, Fransa, Almaniya, İngiltərə, ABŞ, Türkiyə, Ermənistan və Azərbaycandakı sənədlərlə, mənbələrlə və arxiv məlumatları ilə üzləşməkdən niyə çəkinir? Niyə Türkiyənin bu mənbələrin türk, erməni və beynəlxalq tarixçi-mütəxəssislərdən ibarət komissiya tərəﬁ ndən araşdırılması ilə bağlı təkliﬁ ni rədd edirlər? Əgər Ermənistan və erməni diasporu ətraﬂ ı bir araş- dırma nəticəsində həqiqətlərin üzə çıxmasından və beynəlxalq ictimaiyyətə bu günə qədər qəsdən səhv məlumatların verilməsi faktının aşkara çıxmasından narahat deyilsə, Türkiyənin bu təkliﬁ niyə qəbul edilmir? Dünyanın bir çox yerlərində eyni regionda yaşayan və ya bir- birinə qonşu olan ölkələrdə xalqlar uzun müddət müharibə etmiş, son dərəcə kədərli hadisələr baş vermişdir. Bunun ən bariz nümunəsi olaraq, Almaniya və Fransa arasında İkinci Dünya müharibəsinə qədər yüz illər boyunca davam edən müharibələr və iki xalqın çəkdiyi ağlasığmaz əziyyətləri göstərmək olar. Almaniya və Fransa, 1950-ci illərdən etibarən tarixin bu kədərli səhifələrindən dərs ala- raq mehriban və hətt a dostcasına qonşuluq münasibətləri yarada 9 biliblər. Bunun ilk şərti isə hər iki tərəﬁ n də həqiqətləri olduğu kimi aşkara çıxarılması istəyi və gözəl qonşuluq münasibətlərinin qurul- masında təkid etmələridir. Azərbaycan və Türkiyə ilə mehriban qonşuluq münasibətlərinin yaranması və Qafqazda sülhün bərqərar edilməsi üçün Ermənistan ilk olaraq və qeyd-şərtsiz bir çox beynəlxalq qərarlara əməl edərək, Azərbaycanın işğal etdiyi ərazilərini boşaltmalı, qaçqın- lar öz evlərinə geri qayıtmalı və Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həllinə “hə” deməlidir. Sülhün və yaxşı qonşuluq münasibətlərinin təmini bu ölkələrin xalqlarının xeyrinə olacaqdır. Ərazilərinin beşdə birinin işğalı və bir milyona yaxın insanın yur- dundan-yuvasından didərgin düşməsi ilə Azərbaycanın barışaca- ğını ümid etməyə heç bir ölkənin, o cümlədən Ermənistanın haqqı yoxdur. Çar Rusiyası əsrlər boyunca müharibə vəziyyətində olduğu Os- manlı İmperiyası ilə sərhəd bölgəsində öz nəzarəti altında xristian dininin hakim olduğu bufer zona yaratmaq məqsədilə Qərbi Qaf- qazda erməni əhalisinin artması üçün qədimdən bəri bir siyasət həyata keçirmişdir. Erməniləri bu ərazilərə köçürdərək əhali ara- sındakı tarazlığı ermənilərin lehinə dəyişdirməyə çalışıblar. Bu gün həllini gözləyən Dağlıq Qarabağ münaqişəsi də bu siyasət nəticəsində yaranıb. Məhz bu nəşr, xüsusilə 1918-ci ilin mart-aprel aylarında ermənilərin Azərbaycan türklərinə qarşı törətdikləri qətliamı aşka- ra çıxarmaq və beləliklə də bu vacib tarixi hadisənin bütün çılpaqlı- ğı ilə göstərilməsinə imkan vermək məqsədini daşıyır. Prof.Dr. Haqqı Kəskin Almaniya Parlamentinin millət vəkili və Avropa Şurası Parlament Assambleyasının üzvü (2005-2009) 10 Azərbaycan ərazisində çar Rusiyasının müstəmləkə siyasətinə uyğun olaraq ermənilərin Şimali Azərbaycana köçürülməsi və on- ların əli ilə zaman–zaman 1905-1906, 1918-1920, 1948-1953, 1988 -1994 və digər illərdə yerli əhaliyə qarşı soyqırım siyasətinin həyata keçirilməsindən beynəlxalq ictimaiyyətin kifayət qədər məlumatı yoxdur. Erməni quldurlarının azərbaycanlılara qarşı törətdiyi çinayətlərin tədqiqi göstərir ki, bunlardan ən dəhşətliləri 1918–ci ilin mart–aprel aylarında Bakı, Şamaxı, Quba, İsmayıllı, Göyçay, Hacıqabul, Kürdəmir, Salyan, Lənkəran, Zəngəzur, Naxçıvan, Qarabağ, Ağstafa və s. ərazilərdə baş vermişdir. Bu cinayətləri planlı sürətdə 1918–ci ilin yanvarında rus–türk cəbhəsindən geri qayıdan və tərkibində çoxlu sayda ermənilər olan hərbi qüvvələr həyata keçirmişdir. S. Şaumyanın rəhbərlik etdiyi Bakı Sovetinin təhriki ilə yerli müsəlman əhaliyə qarşı həyata keçirilən bu soyqı- rımın əsas məqsədi neft və digər faydalı qazıntılarla zəngin olan Azərbaycanın, ilk növbədə isə Bakı və onun ətraf əhalisinin milli və dini tərkibini dəyişdirməklə bu əraziləri sovet Rusiyasına tabe etməkdən ibarət idi. 1918–ci il qırğınları həyata keçirildiyi dövrdə, konkret olaraq 1918–ci ilin aprelində Bakıdan Rusiyaya 94 min ton, may ayında 182 min ton, iyun ayında 466 min ton, iyul ayında isə 492 min ton neft daşınmışdı. (1) Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Nazirlər Şurası 1918–ci il iyulun 15-də müsəlman əhaliyə qarşı törədilmiş cinayətləri tədqiq etmək üçün Ələkbər bəy Xasməmmədovun rəhbərliyi altında Gəncə Dairə Məhkəməsinin üzvləri İsmayıl bəy Şahmaliyev və Andrey Fomiç Novatski, həmin məhkəmənin prokuroru Nəsrəddin bəy Səﬁ kürdski, Nikolay Mixayloviç Mixaylov, V.Qudvillo və Mirzə Cavad Axundzadədən ibarət Fövqəladə İstintaq Komissiyası yaratmışdı. Komissiyanın topladığı sənədlər təsdiq etmişdi ki, Giriş 11 ermənilər Azərbaycan хalqına qarşı qabaqcadan hazırlanmış soy- qırım siyasətini həyata keçirmişlər. BMT Baş Assambleyasının 9 dekabr 1948-ci il tarixli 260 (III) saylı qətnaməsi ilə qəbul edilmiş Soyqırımı Cinayətinin Qarşısı- nın Alınması və Cəzalandırılması Haqqında Konvensiyanın II maddəsində deyilir: “genosid” (soyqırım–müəllif) dedikdə, hər hansı milli, etnik, irqi, yaxud dini qrupu tam və ya qismən məhv etmək məqsədilə törədilən aşağıdakı hərəkətlər başa düşülür: a) hər cür qrupun üzvlərinin öldürülməsi; b) bu cür qrupun üzvlərinə ağır bədən xəsarəti, yaxud əqli xətər yetirilməsi; c) hər hansı qrup üçün qəsdən onun tam, yaxud qismən ﬁ ziki məhvini nəzərdə tutan həyat şəraiti yaradılması; d) bu cür qrupda doğumun qarşısını almağa yönəldilmiş tədbirlərin görülməsi; e) uşaqların zorla bir insan qrupundan alınıb başqasına verilməsi. 1918–ci ildə ermənilərin azərbaycanlılara qarşı soyqı- rım törətməsi faktı Fövqəladə İstintaq Komissiyası tərəﬁ ndən təsdiq edilməsinə baxmayaraq çox təəssüf ki, cinayətkarların cəzalandırılması mümkün olmamışdır. Buna 1920–ci ilin fevra- lında qəbul edilmiş amnistiya haqqında qanun və Sovet Rusiyası tərəﬁ ndən Azərbaycanın 27 aprel 1920–ci il tarixdə işğal edilməsi imkan verməmişdi. İşğaldan sonra problemin obyektiv tədqiqi əvəzinə Moskvanın göstərişi ilə Azərbaycan xalqına “dostu düşmən, düşməni dost” kimi təqdim edən “26 Bakı komissarı” kimi saxta tarixi əfsanələr uydurulmuşdu. (2) Sovet dövründə azərbaycanlılara qarşı törədilmiş cinayətlərin əsas təşkilatçıları “xalq qəhrəmanları” kimi qələmə verilərək, onların şərəﬁ nə abidələr ucaldılmışdı. (3) 12 Bununla yanaşı, 1918–ci ildə dinc əhalini erməni, bolşevik soyqı- rımından xilas etmək uğrunda canlarından keçmiş Azərbaycan və türk əsgərlərini yaddaşlardan silmək üçün geniş kampaniya apa- rılmış, hətt a onların məzarlarının bərpasına cəhd edən şəxslər cid- di cəzalandırılmışdı. Məsələn, Şamaxı-Mərəzə arasında Acıdərə deyilən yerdə 1918–ci il iyul döyüşlərində şəhid olmuş türk za- biti, mayor İzzət Əfəndinin tənha qəbrinə münasibət deyilənləri sübut edir. Baş daşını qoyduran Şamaxı qəsəbəsi valisi 1928-ci ildə öldürülmüş, bu tənha məzar dağıdılmışdır. Sonrakı illərdə Məhəmməd və bir qədər sonra isə Babaxan Rzaxanov adlı Şamaxı sakinləri tərəﬁ ndən məzar bərpa edilmişdir. Məhz buna görə Ba- baxan Rzaxanov 1964–cü ildə həbs olunmuşdur. Nəhayət, 1993– ci ilin yazında qəbir təmir olunmuş, 2000-ci il mayın 10-da isə burada 1918-ci il Qafqaz hərəkatında şəhid olan 1130 qəhrəman türk əsgərininin xatirəsinə abidə ucaldılmışdır. Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə “Tənha məzar”, Qabil “Türkün qəbri” adlı şeirlərini həmin məzarda uyuyan türk əsgərinə itt ihaf etmişlər. (4) Azərbaycan Respublikası 18 oktyabr 1991–ci il tarixdə dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra yenidən problemin obyek- tiv tədqiqi üçün şərait yaranmışdı. Ümummilli lider Heydər Əliyevin “Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında” Fərmanının (26 mart 1998-ci il) bu işdə müstəsna rolu vardır. Fərmanda deyilir: “Azərbaycanlıların soyqırımı Bakı, Şamaxı, Quba qəzalarında, Qa- rabağda, Zəngəzurda, Naxçıvanda, Lənkəranda və Azərbaycanın başqa bölgələrində xüsusi qəddarlıqlarla həyata keçirilmişdir. Bu ərazilərdə dinc əhali kütləvi surətdə qətlə yetirilmiş, kəndlər yan- dırılmış, milli mədəniyyət abidələri dağıdılıb məhv edilmişdir... Bu hadisələrin yalnız birinə-1918-ci il mart qırğınına siyasi qiymət vermək cəhdi göstərilmişdir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin varisi kimi Azərbaycan Respublikası bu gün onun axıra qədər həyata keçirə bilmədiyi qərarların məntiqi davamı olaraq soyqı- 13 rım hadisələrinə siyasi qiymət vermək borcunu tarixin hökmü kimi qəbul edir.” (5) Hazırda 1918–ci il hadisələri ilə bağlı araşdırmaları davam etdirmək üçün Azərbaycan Respublikasının Baş Prokurorlu- ğu Fövqəladə İstintaq Komissiyasının azərbaycanlılara qarşı ermənilər tərəﬁ ndən aparılan soyqırımı ilə bağlı Azərbaycan Respublikası Milli Arxiv İdarəsində saxlanılan 3 cilddən ibarət cinayət işinin materiallarını “Soyqırımı memorial kompleksi”nin işində istifadə olunması məqsədilə bu məsələlərin araşdırılması, geniş ictimaiyyətə və beynəlxalq aləmə çatdırılması üçün Heydər Əliyev Fonduna təqdim edib. Heydər Əliyev Fondunun “Tolerantlığın ünvanı: Azərbaycan” layihəsi çərçivəsində Şamaxıda 1918–ci ildə ermənilər tərəﬁ ndən yandırılmış Cümə məscidinin yenidənqurulması da tarixi ədalətin bərpası sahəsində görülən müsbət işlərdəndir. Azərbaycan Res- publikasının Prezidenti İlham Əliyevin digər tarixi abidələrlə ya- naşı, Şamaxının Cümə məscidində aparılan bərpa işlərinə xüsu- si diqqət verməsi tarixi ədalətin bərpasına göstərilən qayğının nümunəsidir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev 31 Mart Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü münasibətilə Azərbaycan xal- qına müraciətində demişdir: “Sizi əmin edirəm ki, xalqımızın vətənpərvərliyi, birliyi və həmrəyliyi, Azərbaycan rəhbərliyinin si- yasi iradəsi sayəsində qarşımıza qoyduğumuz bütün məqsədlərə, o cümlədən, ərazi bütövlüyümüzün və suverenliyimizin bərpasına, soyqırımı həyata keçirənlərin, insanlar və xalqlar arasında nifaq və düşmənçilik salanların ifşasına nail olacağıq.” (6) Müxtəlif ölkələrdə fəaliyyət göstərən diaspor təşkilatları azərbaycalılara qarşı törədilmiş cinayətlər haqqında həqiqətlərin dünyaya çatdırılmasında səmərəli fəaliyyət göstərirlər. Azərbaycan və Türk Diaspor Təşkilatları Koordinasiya Şurası- 14 nın illik toplantısında (Almaniya, Berlin 27 mart 2008-ci il) qəbul edilmiş Bəyanatda deyilir: “1918-ci ilin mart ayında Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində...erməni şovinist millətçiləri tərəﬁ ndən türk xalqlarına qarşı törədilmiş soyqırımı aktları ən ağır cinayətlərdən biri kimi tarixə düşmüşdür... Hadisələr zamanı Bakı, Şamaxı, Mu- ğan, Quba və Lənkəranda 50 min azərbaycanlı xüsusi amansızlıq- la qətlə yetirilmiş, 10 minlərlə insan öz torpaqlarından qovulmuş- dur. Təkcə Bakıda erməni terrorçuları tərəﬁ ndən öldürülənlərin sayı 30 minə çatmışdır. Şamaxı qəzasında 58, Qubada 122, Qa- rabağın dağlıq hissəsində 150, Zəngəzurda 115, İrəvan quberni- yasında 211, Qars əyalətində isə 92 kənd tamamilə yerlə yeksan edilmişdir...1992-ci ilin fevralında erməni millətçiləri daha bir dəhşətli soyqırıma–Xocalı cinayətinə imza atmışlar. İnsan Hüquqları haqqında Ümumi Bəyannamə, İnsan Hüquq- larının və Əsas Azadlıqlarının Müdaﬁ əsi haqqında Avropa Kon- vensiyası, BMT Baş Məclisinin 9 dekabr 1948-ci il tarixli 260 (III) saylı qətnaməsi ilə qəbul edilmiş Soyqırımı Cinayətinin Qarşısının Alınması və Cəzalandırılması haqqında Konvensiya, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Statusu (mad.6) və digər beynəlxalq hü- quqi aktlar 31 mart və Xocalı soyqırımlarının beynəlxalq cinayət kimi tanınması üçün əsas verən hüquqi sənədlərdir. Azərbaycan və Türk Diaspor Təşkilatlarının Koordinasiya Şu- rası bir daha beynəlxalq ictimaiyyətə müraciət edərək, erməni millətçilərinin türk xalqlarına, xüsusilə də azərbaycanlılara qar- şı törətdikləri terror və soyqırımı aktlarını pisləməyə çağırır, beynəlxalq təşkilatları, dünya ölkələrini hadisələrə obyektiv qiymət verməyə dəvət edir.” Diaspor təşkilatlarının səmərəli fəaliyyəti nəticəsində 1 aprel 2009-cu il tarixdə ABŞ–ın Nevada ştatı 31 mart tarixini 1918-ci ildə qətlə yetirilmiş günahsız azərbaycanlıların xatirə günü kimi tanı- mışdır. Ştatın qubernatoru Cim Gibbons onun oﬁ sinə təqdim olun- 15 muş bütün sənədləri və tarixi dəlilləri diqqətlə öyrəndikdən sonra müvaﬁ q qərar qəbul etmişdir. Sənəddə həmçinin, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tanınması və Dağlıq Qarabağın Azərbaycan Respublikasına mənsub olması da vurğulanır. Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində 1918–ci ildə ermənilərin törətdikləri cinayətlər haqqında bir sıra kitab və məqalələr yazıl- mış, bəzi materiallar vebsaytlara qoyulmuşdur. (7) Bəzi Qərbi Avropa və ABŞ tarixçiləri də Azərbaycan tarixinin 1918–1920–ci illərinə aid bir sıra samballı əsərlər yazmışlar. (8) Bu sahədə görülmüş işləri təqdir etməklə yanaşı, qeyd etmək lazımdır ki, bunların yerli oxucularla birgə beynəlxalq ictimaiyyət, xüsusilə də qərb ölkələrinin vətəndaşlarına çatdırılması va- cib vəzifələrdəndir. Məhz buna görə Azərbaycanda Vətəndaş Cəmiyyətinin İnkişafına Yardım Assosiasiyası (AVCİYA) “Şamaxı soyqırımı (1918-ci il) ” adlı layihə çərçivəsində həqiqətlərin dün- yaya çatdırılması üçün bir neçə dildə kitab nəşr edərək beynəlxalq aləmdə yaymağı məqsədəuyğun hesab etmişdir. AVCİYA artıq bu istiamətdə iki layihə “Xocalı soyqırımı” və “Qaradağlı facəsi” adlı layihələr həyata keçirib (bax: www.av- ciya.az) Bu işlər Dağlıq Qarabağ probleminin ədalətli həllinə, Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün bərpasına da yaxından köməklik göstərə bilər. Assosiasiya bu istiqamətdə işləri gələcəkdə də davam etdirməyi planlaşdırır. 16 Xaqani Şirvani, Fələki Şirvani, İmadəddin Nəsimi, Hacı Zeynalabdin Şirvani, Seyid Əzim Şirvani, Mirzə Ələkbər Sa- bir, Məhəmməd Hadi, Abbas Səhhət və başqa şəxsiyyətləri bəşəriyyətə bəxş etmiş Azərbaycanın qədim mədəniyyət mərkəzi olan Şamaxı daim yadelli işğalçıların diqqət mərkəzində olmuş- dur. Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində, o cümlədən Şamaxıda ermənilərin törətdiyi vəhşiliklərin arxasında Rusiyanın işğalçı, imperiya siyasətinin dayandığını tarixi faktlar sübut edir. Azərbaycan ərazilərinə rusların IX yüzilliyin sonlarından etibarən başlayan işğalçı yürüşləri bu siyasətin başlanğıcını qoy- muşdu. 914-cü ildə 500 gəmi ilə, hər birində 100 nəfər olmaqla Azərbaycanın Xəzər sahillərinə 50 mindən artıq rus gəlmişdi. Şir- vanşah Əli ibn Heysəm təkcə quruda deyil, dənizdə də düşmənlə döyüşmüşdü. (9) 1032–1033–cü illərdə ruslar “Bərdə faciəsi”nin analoqu olan növbəti dağıdıcı basqınların birində Şamaxını ələ keçirərək on gün müddətində şəhəri talan etmiş, 10.000-ə qədər şirvanlını qılıncdan keçirmişlər. Bu faciədən 668 il sonra rus işğal- larını davam etdirmək üçün I Pyotr Rusiyanın imperiya siyasətinə canla–başla xidmət etməyə hazır olan ermənilərdən istifadə etməyə başlamışdır. O “erməni işi”nin qızğın təbliğatçısı olan İsra- il Orini 1701–ci ildə Şamaxıya göndərmiş, o burada müsəlmanlar əleyhinə apardığı işi qurtardıqdan sonra, 1707–1711–ci illərdə yenidən Şamaxıya gələrək burada öz təbliğatını aparmışdı. Bun- dan sonra I Pyotr 1721–ci il Şamaxı üsyanı zamanı rus tacirlərinin öldürülməsini bəhanə edərək Xəzəryanı bölgələrə 1722–ci ildə hücum etmiş, bu hücümda əsas hədəf kimi Şamaxını seçmiş- di. O dövrdə Peterburqun diplomatiya danışıqlarında bu yürüş Şamaxı soyqırımının tarixi kökləri 17 rəsmi olaraq “Şamaxı yürüşü” adlanırdı. Rusiyanın qəsbkarlıq siyasətinin davamı olaraq V. Zubovun başçılığı ilə 1796–cı ildə Azərbaycan üzərinə hücuma keçən rus qoşunlarının tərkibində çoxlu sayda erməni var idi. Həmin ilin oktyabrında V. Zubov rus qoşunlarının qərargahını Yeni Şamaxıya köçürmüşdü. Lakin 1796– cı ilin noyabrında II Yekatrinanın ölümü, I Pavelin hakimiyyətə gəlməsi və onun rus qoşunlarını Qafqazdan geri çağırması ilə iş- ğallara 1801–ci ilə qədər fasilə verilmişdi. (10) Rus qoşunlarının 1803–cü ilin martında Car–Balakənə hü- cümu, 1804–cü ilin 3 yanvarında Gəncənin işğalı ilə çarizmin Azərbaycanda işğalçı siyasəti yenidən genişlənməyə başladı. Çar Rusiyası 27 dekabr 1805-ci il tarixli müqavilə ilə Şamaxı xanlığı- nı özündən asılı vəziyyətə saldı. Müqaviləyə görə Şamaxı xanlığı ildə 8000 çervon Rusiya xəzinəsinə bac verməli idi. 1804–1813–cü illər birinci, 1826–1828–ci illər ikinci Rus–İran müharibələrindən sonra Şimali Azərbaycanın Rusiya tərəﬁ ndən işğalı, ermənilərin bu ərazilərə köçürülməsi ilə sonrakı faciələrin əsası qoyuldu. II Rus-İran müharibəsinin sonunda bağlanmış Türkmənçay müqaviləsinə (10 fevral 1828) əsasən Rusiyanın imperiya siyasətinə uyğun olaraq ermənilər İran və Türkiyədən Şimali Azərbaycanın müxtəlif bölgələrinə, o cümlədən Şamaxıya da kö- çürülmüşdür. Şamaxının Mədrəsə, Sağiyan, Meysəri, Kələxana, Zarxı və s. kəndlərinə ermənilərin köçürülməsində əsas məqsəd onların köməkliyi ilə müsəlman əhalini əsarət altında saxlamaq idi. Bu siyasət əsasında Şamaxı ərazisinə Rusiyanın mərkəzi ra- yonlarından molokanlar da köçürülmüş və onlar burada 6 kənddə məskunlaşmışlar. XIX əsrin ilk illərində ermənilər ölkə sakinlərinin 9,37%-ni təşkil etdiyi halda, XX əsrin əvvəlində bu rəqəm 32,6%-ə çatmış- dır. Təqribən 100 il ərzində, ilk növbədə ermənilərin mexani- Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/xocal-ve-xocavend-facieleri-1992-ci-ilin-fevralnda-ermenilerin.html	Xocalı və Xocavənd faciələri 1992-ci ilin fevralında ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdikləri ən qanlı soyqırım aktları	Xocalı və Xocavənd faciələri 1992-ci ilin fevralında ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdikləri ən qanlı soyqırım aktları 1992-ci il fevralın 17-də Dağlıq Qarabağda yerləşən Ermənistan hərbi birləşmələri, eləcə də Rusiya Silahlı Qüvvələrinin Xankəndidə dislokasiya olunan 366-cı motoatıcı alayının hərbi texnikasının və canlı qüvvəsinin dəstəyi ilə Xocavənd rayonu işğal olundu. Bu işğaldan artıq 17 il keçir. Xocavəndin işğalına nail olan erməni və rus hərbi birləşmələri növbəti işğalı, həm də soyqırımı Xocalıda həyata keçirdilər. Şahidlərin dediyinə görə, ermənilər Xocavəndin işğalı zamanı soyqırım törədiblər. Sadəcə bu faktları zamanında bütün bünyaya çatdıra bilməmişik. Nə yazıqlar ki, bu və digər faciələrimizi yalnız ildönümlərdə xatırlayırıq, bundan artığını hələlik bacarmırıq. Uzaqbaşı ildönümlər yaxınlaşanda bir neçə kitablar nəşr etdirməklə işimizi yekunlaşdırırıq. Yəni ermənilərin bu günə kimi başımıza gətirdikləri müsibətləri olduğu kimi dünya ictimaiyyətinə çatdıra, bu yöndə əməli iş görə bilmirik. (Başımıza gətirilən müsibətlərin müqabilində gördüyümüz işlər isə dəryadan bir damcıdır-red.) Biz yalnız Azərbaycanda özümüz deyib, özümüz də eşitməklə məşğuluq, bundan o yana gedə bilmirik. Ermənilər isə baş verməyən qondarma soyqırımlarını hər gün, hər saat yalan və şişirdilmiş informasiyalarla dünya ictimaiyyətinin beyninə yeridirlər. Çünki onlar qondarma soyqırımlarını təkcə uydurduqları tarixi gündə yad etmirlər, eyni zamanda hər gün olmayan tarixlərini bu və digər formada yada salırlar. Məsələn, Ermənistana gələn rəsmi və qeyri-rəsmi qonaqları İrəvanın mərkəzində ucaltdıqları qondarma soyqırım abidəsini ziyarət etmək üçün aparırlar. Qonaqları özlərinin guya ki, faciəylə üzləşdiklərini həm "soyqırım" abidəsi, həm də uydurduqları tarixdən hazırladıqları kitablar vasitəsilə inandırırlar. Məhz elə bunun nəticəsidir ki, ötən il Azərbaycanda səfərdə olan Beynəlxalq Avropa Hərəkatının baş katibi Henrik Kröner hansı ölkənin-Azərbaycanın, yoxsa Ermənistanın işğalçı ölkə olduğunu hələ də bilmədiyini söyləyirdi. Bu faktla birinci dəfə deyil ki, qarşılaşırıq. Vasitəçilik missiyasını üzərinə götürən ATƏT-in Minsk Qrupu hmsədrləri belə, Ermənistanı işğalçı dövlət kimi tanıdıqlarını bildirmirlər. Və hər dəfə Dağlıq Qarabağ probleminin həlliylə bağlı keçirilən danışıqlar zamanı işğalçı Ermənistanla işğala məruz qalan Azərbaycanı eyniləşdirirlər. Və hər ikisinin güzəştə getməsini məqbul sayırlar. İstər Xocalı, istər Xocavənd, istərsə də digər faciələrimiz tarixi və bədii kitablarda, rəsm əsərlərində öz əksini layiqincə tapmayıb. Düzdür bəzi istisnaları çıxmaq şərtilə, hələ də bu istiqamətdə nə tutarlı tarixi və bədii kitablara, nə də incəsənət nümunələrinə rast gəlməmişik. Xocavənd soyqırımı Ərazisi alçaq dağlıq və düzənlikdən ibarət olan Xocavənd rayonunun ümumi sahəsi 145647 hektardır. Rayon 2 şəhər tipli qəsəbə və 38 kənddən ibarətdir: Qaradağlı, Xocavənd, Ömrallar, Muğanlı, Kuropatkin, Tuğ, Naxulu, Salaketin, Günəşli, Xətai, Dağ yamaclarına səpələnmiş beş-on Qarabağ obası, Tuğ kəndi və s. Qədim yaşayış məskənlərindən sayılan Xocavəndin ərazisi təbii sərvətlərlə - tikinti materialları və faydalı qazıntılarla, meşə zolaqları və şirin su ehtiyatları ilə zəngindir. Dəniz səviyyəsindən 900 metr hündürlükdə yerləşən, uzunluğu 190 metr olan Azıx mağarası Xocavəndin Füzuli rayonuna yaxın, Azıx kəndinin 1 kilometr cənub-şərqində yerləşir. İşğal altında olan Xocavəndin ərazisi bütövlükdə ekoloji terrora məruz qalıb. Azıx mağarasını ermənilər silah anbarına çeviriblər. Rayonun ərazisində yerləşən və ümumi sahəsi 25,5 min hektar olan meşədəki palıd ağacları qırılaraq daşınıb, Xonaşen çayının kənarlarında bitən təbii meşə isə tamamilə məhv edilib. Xocavəndin Yelli Gədik sahəsində Füzuliyə gedən yolun sağ və sol tərəflərində avtomobil yollarının mühafizəsi məqsədilə əkilən ağaclar da kəsilib. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi Dağlıq Qarabağda yerləşən Ermənistan hərbi birləşmələri, Rusiya Silahlı Qüvvələrinin Xankəndidə dislokasiya olunan 366-cı motoatıcı alayının hərbi texnikasının və canlı qüvvəsinin dəstəyi ilə 1992-ci il fevral ayının 15-dən başlayaraq, rayonunun azərbaycanlılar yaşayan Qaradağlı kəndinə hücuma keçirlər. İki gün çəkən döyüşdən sonra mühasirəni qıran ermənilər fevralın 17-də kəndi işğal edirlər. İşğal zamanı Qaradağlı kəndi tamamilə dağıdılır, dinc, əliyalın, günahsız əhaliyə, uşaqlara, qadınlara və qocalara amansızcasına divan tutulur. Qaradağlıdan girov götürülən 117 nəfər kənd sakinindən 80-ə yaxını xüsusi amansızlıqla qətlə yetirilib, 6 nəfər itkin düşüb, 9 nəfərin isə şahid ifadələrinə əsasən, əsir götürüldüyü sübut olunub. Şahidlərin sözlərinə görə, əsir götürülən azərbaycanlıların 43 nəfəri Xankəndinin 2 kilometrliyində güllələnib. Sonra isə onların bəzilərinin başları kəsilib. Xocalı soyqırımı Erməni və rus hərbi birləşmələri Xocavəndin işğalından sonra Xocalıda soyqırım planını həyata keçirməyə qərar verirlər. Eyni zamanda erməni cəlladları Sumqayıtda törətdikləri qətillərin dördüncü ildönümündə Xocalı soyqırımını törədirlər. Hələ 1991-ci ilin oktyabrından etibarən Xocalı ilə avtomobil əlaqəsi demək olar ki, kəsilib. Həmin vaxtdan etibarən şəhərlə əlaqə, ancaq vertolyotların köməyi ilə saxlanılıb. 1992-ci il yanvarın 2-də isə şəhərdə elektrik xətti də kəsilib. Qeyd edək ki, son dəfə Xocalıya 1992-ci il fevralın 13-də ərzaq və yanacaqla yüklənmiş hərbi vertolyot gedib. Elə həmin gündən şəhər erməni hücumu təhlükəsi ilə üz-üzə qalıb. Xocalılar da artıq başa düşürlər ki, yaxın günlərdə ermənilər şəhərə hücum edə bilərlər. Fevralın 24-də əsir götürülmüş erməni döyüşçüsü xocalıların gümanlarını təsdiqləyir. Bundan sonra şəhər rəhbərliyi kömək üçün Bakıya, Ağdama müraciət edir. Ancaq olunan müraciətlər cavabsız qalır. 1992-ci il fevralın 25-də axşama yaxın Xocalıdan çıxan bütün yollar ermənilər tərəfindən nəzarətə götürülür. Gecə saat 23:00-da 366-cı motoatıcı alayın zirehli texnikaları, onların arxasınca isə erməni piyadaları 3 tərəfdən böyük qüvvə ilə Xocalı şəhərinə hücuma keçirlər. Bu hücumun qarşısını almaq 160 nəfər döyüşçü üçün (özünümüdafiə qüvvələriylə, xüsusi təyinatlı milis dəstələri-red.) çətin olsa da, onlar həyatları bahasına şəhər əhalisinin Xocalını tərk etməsinə imkan yaradıblar. Xatırladaq ki, bu qüvvələrin böyük əksəriyyəti şəhid olub. Həmin gecə Qarqarın buz kimi suyundan keçib Kətik və Naxçıvanikə yol alan xocalıları deməyəsən qarşıda faciə gözləyirmiş. Beləliklə, 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə XX əsrin ən böyük faciəsi-Xocalı qırğını baş verib. Yüzlərlə günahsız insanlar qanlarına qəltan edilib. Körpəyə, qocaya, qadına aman vermədən qəddarlıqla öldürüblər. Həmin gecə erməni cəlladları Xankəndində yerləşən 366-cı alayın köməkliyilə Xocalıya soxulub, şəhəri yandırıblar. Kərkicahanın, Malıbəylinin, Meşbəylinin, Xocavəndin ardınca tarixdə Xocalı soyqırımını yaşadıq. Ancaq həmin vaxt hakimiyyət başında olanlar guya ki, Xocalıda 2-3 nəfərin öldüyü haqqında məlumatın getməsi üçün tapşırıq verdilər. Halbuki, Xocalı faciəsi XX əsrin ən böyük faciəsi idi. Bunu bütün dünyadan gizlətmək erməniyə xidmət göstərməkdir. Fevralın 26-da qocaların, qadınların, körpə uşaqların meyidləri dərələrdə, meşələrdə, dağlarda qalıb. Girov götürülənlərin başına iyrənc oyunlar açılıb, onların başları erməni qəbirləri üzərində qurbanlıq qoyun kimi kəsilib. Ölənlərin başlarının dərisi soyulub, gözləri, ürəyi çıxarılıb, bədənləri deşik- deşik olunub. Bütün bunlardan ürəyi soyumayan ermənilər ən alçaq hərəkətlərə belə əl ataraq vəhşicəsinə öldürdükləri körpənin, qocanın meyidlərini insanlığa yaraşmayan surətdə təhqir ediblər. Şahidlərin söylədikləri faktlara əsasən, qətlə yetirilən azərbaycanlılar çox da dərin olmayan xəndəklərə atılıb, onların üstü torpaqlanıb. Gecələr bu xəndəklərin həndəvərində itlərin hürüşməsindən, çaqqalların ulaşmasından az qala qulaq tutulub. Hər yerdən insan cəsədlərinin kəsif iyi gəlib. Xocalı soyqırımı nəticəsində 623 nəfər şəhid olub, 1725 nəfər əsir götürülüb, 8 ailə tamamilə məhv edilib, 215 uşaq bir valideynini, 25 uşaq isə hər iki valideynini itirib. 1000 nəfər xocalı sakini əlil və şikəst olub, 150 nəfərin taleyi hələ də məlum deyil. Məlumat üçün bildirək ki, Xocalının işğalı planı bir həftə öncə, fevralın 20-də hazırlanıb. Belə ki, hadisədən bir müddət əvvəl Paris yaxınlığında gizli təlim düşərgəsi yaratmış "Asala" erməni terrorçu təşkilatının 26 nəfərlik dəstəsi mayor Aşin Simonyanın başçılığı ilə Xankəndinə gəlib. Onlar və yerli ermənilər özünümüdafiə adı altında vuruşan, əslində isə "Asala" terror təşkilatının Xankəndində İllarion Allahverdiyanın başçılığı ilə yaradılan dəstənin üzvləri 366-cı alayın içərisində öz dayaqlarını yaradaraq polkovnik Y.Zarviqarova 36 min dollar rüşvət veriblər. Bu xəbər 23-cü diviziyanın komandiri Boris Budeykinə çatdıqda o, Zarviqarovun hərəkətinə görə - zabit şərəfinə xəyanəti üstündə qovulmasını tələb edib. 366-cı alayın hərbi əməliyyatlar zamanı ermənilərin tərəfinə keçib azərbaycanlıları qətlə yetirməsi, hərbi texnika və sursatı ermənilərə verməsi, əslində siyasi bir məsələdir. Xocalı hadisəsiylə bağlı ermənilərin ruslarla əlaqələrinə aid sənədlərin bir qismi 1992-ci il martın 1-də Zaqafqaziya Hərbi Dairəsinin aviasiya komandiri, general-mayor S.Lukaşovun əmri ilə yandırılıb. Yuxarıda qeyd etdiyim fikirlərə yenidən qayıtmaq istəyirəm. Biz bir millət olaraq Xocalı və digər faciələrimizi dünyaya yaxşı çatdıra bilməməyimizin nəticəsidir ki, bu gün ermənilər Azərbaycanla şərtlər irəli sürməklə danışırlar. Ancaq vaxtında Xocalı soyqırımının dünya dövlətlərinin parlamentlərində müzakirəsinə nail olsaydıq təbii ki, hadisələr başqa istiqamətdə cərəyan edəcəkdi. Xatırladaq ki, qardaş Türkiyənin millət vəkilləri Xocalı faciəsinin ildönümü ərəfəsində TBMM-də dinləmələr keçirəcəklər. Arzu Şirinova Xalq Cəbhəsi.- 2009.- 19 fevral.- S.8.
http://azkurs.org/qaradagli-faciesi.html	Qaradağli faciƏSI	DAĞLIQ QARABAĞDA ERMƏNİ TERRORU QARADAĞLI FACİƏSI 17 fevral 1992-ci il Bakı 2010 2 Bu kitab Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının maliyyə yardımı ilə nəşr edilmişdir. Müəllif: tarix elmləri namizədi Məhərrəm Zülfüqarlı 3 Mündəricat Ön söz I Faciədən əvvəl kəndin vəziyyəti II Qaradağlının işğalı III Faciənin canlı şahidləri 4 Ön söz Azərbaycanın çağdaş tarixinin dərindən öyrənilməmiş səhifələrindən biri də XX əsrin sonlarında yenidən qızışdırılan Dağlıq Qarabağ münanaqişəsi zəminində azərbaycanlıların yaşadığı kənd və rayonlarda törədilən soyqırım hadısələridir. Bu hadisələr zamanı çoxlu sayda yerli azərbaycan əhalisi erməni işğalçıları tərəfindən məhv edilməklə yanaşı, xeyli maddi – mədəniyyyət abidələri də məhv edilmişdir. Münaqişə başlayandan 547 memarlıq abidəsi, o cümlədən 5 dünya, 393 ölkə və 149 yerli əhəmiyyətli memarlıq abidəsi, 205 arxeoloji abidə, 927 kitabxana, 808 klub müəssisəsi, 85 musiqi məktəbi, 12 monument, 22 muzey, 4 şəkil qalereyası, 10 mədəniyyət və istirahət parkı, 4 dövlət teatrı və 2 konsert müəssisəsi dağıdılmış, beynəlxalq əhəmiyyətə malik 40 minə yaxın qiymətli və XI-XIX əsrlərin nadir muzey əşyaları, erməni təcavüzkarları tərəfindən qarət edilmişdir.(1) Dağlıq Qarabağ probleminin 1988 – 2010 – cu illər tarixşünaslığının tədqiqi göstərir ki, bu mövzuda çoxlu sayda kitab və məqalələr yazılıb. (2) Lakin bunların mütləq əksəriyyəti yalnız yerli oxucu üçün nəzərdə tutulduğundan bu nəşrlərdən beynəlxalq ictimaiyyət demək olar ki, xəbərsizdir. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 1994-cü ildə qəbul etdiyi Xocalı soyqırımı günü haqqında qərarından sonra Xocalı faciəsi haqqında həqiqətlərin dünyaya çatdırılmasında bir sıra məqsədyönlü işlər görülüb. Xocalı faciəsi haqqında bir sıra kitab və məqalələr yazılıb (3), faciənin baş verdiyi dövrdə hətta müxtəlif xarici KİV - lərdə hadisə barədə məlumatlar yayılıb.(4) Azərbaycanda Vətəndaş Cəmiyyətinin İnkişafına Yardım Assosiasiyası (AVCİYA) da Xocalı soyqırımının haqqında obyektiv məlumatların dünyaya çatdırılmasında bir sıra mühüm işlər həyata keçirib və 3 kitab nəşr edib.(5) Kitabların elektron variantı www.avciya.az saytına yerləşdirilib. Assosiasiya 2006 - cı ildə Xocalı soyqırımının beynəlxalq aləmdə tanınması tələbilə kütləvi imzatoplama kampaniyasına başlayaraq bir milyon Azərbaycan vətəndaşının imzası toplanmış və “Xocalı soyqırımı (sənədlər, faktlarda və xarici mətbuatda)” adlı kitabı azərbaycan, ingilis, rus dillərində nəşr edib müxtəlif beynəlxalq qurumlara göndərib. Xocalı faciəsi ilə əlaqədar informasiya blokadasını yarmaq sahəsində müəyyən işlər görülsə də, digər faciələr haqqında bunu etmək çox təəssüf hələ ki, mümkün olmayıb. Diqqətdən kənarda qalmış və az öyrənilmiş belə faciələrdən biri Xocavənd rayonu Qaradağlı kəndində baş vermiş faciədir. Hətta Azərbaycan Respublikası Milli Məclisin rəsmi saytında (www.meclis.gov.az) - Münaqişələrin tarixi “Ermənistanın Azərbaycana təcavüzü” başlıqlı yazının 1992 – ci ilə aid xronologiyasında da Qaradağlı faciəsi haqqında məlumat yoxdur. Fikrimizcə bunu əsas səbəbi Dağlıq Qarabağda erməni cinayətlərinin həddən artıq çox olması və bu cinayətlərin əksəriyyəti haqqında informasiya qıtlığının mövcudluğudur. Çağdaş tarixdə dünyanın digər bölgələrində də Qaradağlı faciəsinə oxşar hadisələr baş verib və beynəlxalq ictimaiyyət bunlar barədə kifayət qədər məlumatlıdırlar. Məsələn, 1995-ci ilin iyulunda serb etnik millətçiləri tərəfindən Bosniyanın Srebrenitsa şəhərində 17-70 yaş arası olan 10 mindən artıq müsəlman əhalini kütləvi şəkildə qətlə yetirmış, insanlar diri-diri kütləvi məzarlıqlarda basıdırılmışdır. Bu dövrdə Bosniyanın 13 yaşayış məntəqəsində müsəlmanlara qarşı kütləvi qətliamlar həyata keçirilib. Bu hadisələrdə 200 mindən artıq günahsız insan qətlə yetirilib, minlərlə insan yaralanıb, 2 milyondan artıq adam qaçqına çevrilib. Bosniyanın 13 yaşayış məntəqəsində baş verən soyqırımdan, BMT, Avropa Parlamenti və digər beynəlxalq qurumlar heç olmasa birini, Srebrenitsa soyqırımını tanımasına baxmayaraq, ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdikləri çoxsaylı soyqırımlarla bağlı hələ ki, susmağa üstünlük verirlər.(6) Qaradağlı faciəsinin canlı şahidləri bu faciəni Xocalı soyqırımı ilə müqayisə edilə biləcək faciə kimi qiymətləndirirlər. Bəziləri Qaradağlı faciəsini ikinci Xaocalı faciəsi adlandırılar. Dağlıq Qarabağda Xocavənd rayonunun Qaradağlı kəndi və azərbaycanlıların yaşadığı digər yaşayış məntəqələrində baş vermiş cinayətlər haqqında uzun müddət mövcud olmuş informasiya qıtlığının əsas səbəbləri fikrimizcə aşağıdakılardır: • Hadisələrin baş verdiyi dövrdə Mockvadan idarə olunan yerli hakimiyyətin faciələri haqqında məlumatları ört- basdır etməyə, ictimaiyyətdən gizlətməyə çalışması; • Cənubi Qafqazda, o cümlədən Azərbaycanda siyasi sabitliyin pozulmasında maraqlı olan daxili və xarici qüvvələrin faciələrdən öz məqsədləri üçün istifadə etmək cəhdləri; • SSRİ – nin dağılmasında maraqlı olan beynəlxalq qüvvələrin bu facələrə biganə qalması; • Faciələrin baş verdiyi ərazilərin dünyadan təcrid edilməsi, həmin ərazilərdən informasiya əldə etməyin olduqca çətin və təhlükəli olması; • Cinayətkarların öz vəhşiliklərinin izini itirmək üçün müxtəlif qabaqlayıcı tədbirlər görməsi; • Faciələrin baş verdiyi dövrdə Azərbaycanın haqq səsinin beynəlxalq qurumlar tərəfindən eşidilməməsi və ya onların Azərbaycanın haqq səsini eşitmək istəməmələri və s. 5 Qaradağlı faciəsi haqqında informasiya qıtlığının olmasına baxmayaraq canlı şahidlərin verdiyi məlumatlar çağdaş tarixin bir sıra qaranlıq səhifələrinə işıq salınmasına kömək edir. Qaradağlı faciəsi ilə bağlı tədqiqat işləri apararkən məlum olmuşdur ki, “Qaradağlı” adında Azərbaycanın 16 rayonlarında eyni adlı kənd mövcuddur. Konkret olaraq Azərbaycan Respublikasının Şəki, Xaçmaz, Gədəbəy, Salyan, Şuşa, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Kəlbəcər, Beyləqan, Tərtər, Goranboy, Kəngərli, Bərdə, Ağaş, Ucar rayonlarında, bundan başqa tarixi Azərbaycan ərəzisi olan, hazırda Rusiya Federasiyasının Dağıstan MR tərkibindəki Dərbənd rayonda da əhalisi azərbaycanlılardan ibarət Qaradağlı kəndi var. Hətta Ermənistan SSR-in azərbaycanlılar yaşayan Qəmərli (Artaşat) rayonunda da Qaradağlı kəndi olub. Lakin sonradan kəndin adı dəyişdirilib. Cənubi Azərbaycanda Qaradağ vilayətinin olması, Xürrəmilərin əsas iqamətgahı olan Bəzz qalasının bu vilayətdə yerləşməsi, Azərbaycan xalqının qəhraman oğlu, 1905 - 1911 – ci illər hərəkatının lideri, “Sərdari milli” adını almış Səttar xanın burada anadan olması və s. faktlar qaradağlıların tarixən qəhrəman və mərd insanlar olduğunu sübut edir. (7) Bundan başqa Xocavənd atlılarının I və II Rus – İran müharibəsində rus işğalcılarına qarşı göstərdiyi qəhrəmanlıqlar haqqında hətta xarici tarixçilərin kitablarında (8) geniş məlumatlar verməsi bu torpaqda yaşayan əhalinin vətən uğrunda canından keçməyə hazır olan mərd insanlar olduğunu göstərir. Şuşa, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Kəlbəcər rayonlarının Qaradağlı kəndlərinin də işğal altında olduğunu və faciələr yaşadığını nəzərə alsaq, deməli tədqiq olunan problemi digərləri ilə qarışdırmamasına ciddi ehtiyac var. Cənubi və Qafqaz ərazisində, həmçinin Cənubi Azərbaycan ərazisində Qaradağlı adlı kəndlər çox olsa da çağdaş tarixdə Xocavəndin Qaradağlı kəndi, başına gətirilən faciələrin, dəhşətlərin miqyasına görə digərlərindən fərqlənir. Milli Təhlükəsizlik, Daxili İşlər nazirlikləri və Respublika Prokurorluğunun birgə istintaq-əməliyyat qrupunda Xocalı, Qaradağlı, Meşəli, Bağanıs Ayrım və digər Azərbaycan kəndlərində ermənilərin törətdikləri cinayətlərlə bağlı 286 nəfərin insanlıq əleyhinə cinayətlərdə günahkar bilinərək, təqsirləndirilən şəxs qismində məsuliyyətə cəlb olunması üçün qərar qəbul edilib. Əməliyyat-istintaq qrupunda Qaradağlı soyqırımı ilə bağlı 6 nəfər barəsində məsuliyyətə cəlb etmə qərarı verilib. Bundan başqa Qaradağlı soyqırımı ilə bağlı kifayət qədər şübhəli şəxs müəyyən olunub. Onların təqsirləndirilən şəxs qismində istintaqa cəlb olunması istiqamətində işlər davam etdirilir.(9) Qaradağlı faciəsi ilə bağlı yuxarıda qeyd olunan faktlar erməni vəhşiliklərinin çox az hissəsinin əhatə edir. Canlı şahidlərin gözləri ilə gördükləri, ermənilər tərəfindən kənd sakinlərinin diri - diri silos quyularında basdırılması və s. kimi dəhşətli faktlardan əksəriyyətin xəbəri yoxdur. Xocavənd rayonunun Qaradağlı kəndinin faciəsinə aid son illər bir sıra kitab və məqalələrin nəşr olunması müsbət haldır.(10) Lakin bu işlərin daha da genişləndirməsinə, içtimaiyyətdən gizli qalan yeni - yeni faktları üzə çıxarılmasına və toplanmış materialları azərbaycan dili ilə yanaşı, dünya xalqlarının dillərində nəşr edib yayılmasına ciddi ehtiyac var. 6 I Faciədən əvvəl Qaradağlının vəziyyəti Qaradağlı kəndi Xankəndi və Xocavənd (Martuni) şəhərlərini birləşdirən asfalt yolun üstündə, 14 erməni kəndinin əhatəsində yerləşmiş və 800 evdən ibarət olan böyük bir azərbaycan kəndi idi. Sovet hakimmiyyyəti dövründə kəndin qonşuluğundakı Vərəndəpi, Bəhrəmli və Xanlıq adlı azərbaycan kəndlərinin əhalisi köçməyə məcbur edilmiş, onların torpaq sahələri isə erməni kəndlərinə verilmişdi. Çar Rusiyası dövründə və sovet hakimiyyəti illərində ermənilər Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı əhalisinə, o cümlədən Qaradağlı sakinlərinə qarşı müxtəlif təxribatlar törətmişdilər. Belə bir təxribat 1967- ci ildə olmuşdur. Həmin ildə milli münaqişə yaratmaq üçün ermənilər üç nəfər azərbaycanlıya, əslən Qaradağlıdan olan şəxslərə böhtan ataraq onları həbs etdirmişlər. Onlar məhkəmədə bəraət almalarına baxmayaraq erməni quldurları günün günorta çağı Xankəndində, sovet əsgərlərinin gözü qarşısında həmin günahsız insanların üstlərinə benzin töküb yandırmışlar. Sovet dövründə Qaradağlı kəndi bir müddət ermənilər yaşayan Qağarza və Baravat kəndləri ilə eyni bir kolxozda birləşdirilmişdi. Kolxozun bütün rəhbər işçiləri ermənilərdən təyin edilirdi. Ermənilər daima Qaradağlıların hüquğunu tapdalayır, kəndin rəhbərliyinə yaxın buraxmır, əmək haqlarını mənimsəyirdilər. 1971- ci ildə Qaradağlılar hökumət qarşısında erməni kəndlərindən ayrılmaq, müstəqil kolxoz yaratmaq məsələsini qoyaraq məqsədlərinə nail olmuşdular. Həmin ildən Qaradağlı camaatı ayrılaraq Nərimanov adına kolxoz təsərrüfatında birləşmişlər. Ayrılma zamanı Xocavənd rayonunun erməni rəhbərləri əvvəlki kolxozun ümumi əmlakından Qaradağlıya heç bir pay verməmişlər. Hətta Qaradağlılara dədə-baba torpaq sahələrindən istifadəyə belə imkan verilmirdi. Nəhayət gərgin mübarizə nəticəsində onlar müəyyən qədər əmlak payı, o cümlədən Nərgiz Təpə deyilən yerdən 100 hektar əkinə yararlı torpaq sahəsi ala bildilər. Bu sahə kənddən 30 kilometr aralı olsa da kolxozun inkişafında mühüm rol oynamışdı. Müstəqil fəaliyyətinin beşinci ilində Nərimanov adına kolxoz Xocavənd (Martuni) rayonunda ən qabaqcıl təsərrüfatlardan birinə çevrilmişdi. Xocavənddə 1988-ci ilin fevral ayının 12-də keçirilən iclasda həmişə olduğundan fərqli olaraq iclasın ancaq erməni dilində aparılması, azərbaycan dilində danışmağa imkan verilməməsi, iclasdan sonra ermənilərin azərbaycanlılara qarşı təhqiramiz fikirlər səsləndirməsi, əllərində Azərbaycan dövləti əleyhinə şüarlar tutmaları, səhəri günü Xankəndində keçirilmiş fəallar yığıncağında da ermənilərin eyni hərəkətlər etməsi Qarabağın bütün azərbaycanlı əhalisini, o cümlədən Qaradağlıları da narahat etməyə başlamışdı. Bundan sonra Xankəndində və Qarabağın ermənilər yaşayan bütün şəhər və kəndlərində millətçi nümayişlər və mitinqlər başlandı. Bundan dərhal sonra bir qrup Qaradağlı kəndinin sakini Ağdama gedərək rayon rəhbəriyinə erməni təxribatları haqqında Bakıya məlumat verilməsini və ciddi tədbir görülməsini tələb etmişdilər. Onlar həmçinin erməni təxribatları haqqında Respublika və SSRİ rəhbərlərinin ünvanına yazılı müraciətlər də göndərmişdilər. Rəhbərlik təxribatların qarşısını almaq əvəzinə Qaradağlıların şıkayət məktublarını tədbir görmək üçün vilayətin erməni rəhbərlərinə göndərirdilər ki, bu da onların vəziyyətini daha da ağırlaşdırırdı. Respublika rəhbərliyi tərəfindən Qarabağın digər azərbaycanlı əhalisi kimi taleyin hökmünə buraxılan Qaradağlılar özləri acınacaqlı vəziyyətdən çıxış yolunu axtarmağa məcbur olmuşdular. Kəndin nüfuzlu şəxslərindən, rayonun Tədarük İdarəsinin rəisi Məzahir Ağalarov, Xocavənd (Martuni) rayonu İcra hakimiyyətində işləyən yeganə azərbaycanlı Nüsrət Əzizov, kənd məktəbinin direktoru Nobil Zeynalov, Cahid Məmmədov, Soltan Bayramov Qaradağlını erməni təxribatlarından qorumaq üçün bəzi tədbirlər görməyə başlamışlar. Kəndin belə ağır vəziyyətində əslən Qaradağlı, Rusiya ordusunda zabit kimi xidmət edən, baş leytenant Ədalət Məmmədov 1988-ci il mart ayında həmkəndlilərinin müracətinə cavab olaraq öz doğma kəndinə qayıtdı. Kəndin müdafəsinin təşkilində Ədalət Məmmədova kənd məktəbində hərbi hazırlıq müəllimi, ehtiyatda olan zabit Telman Tağıyev, Məmməd Məmmədov, Məhəmmədəli Bayramov və digər vətənpərvər oğullar yaxından kömək etmişdilər. Qaradağlıda AXC özəyinin sədri Ağalar Məmmədovun könüllü müdafiə dəstəsinin yaradılmasında mühüm rolu olmuşdur. Onun təşkil etdiyi özünümüdafiə dəstəsinin Ədalət Məmmədovun sərəncamına keçməsi kənddə müdafiə batalyonunun yaradılmasına yaxından kömək etdi. Kəndin könüllüləri hərbi hazırlıqlara başlasalar da, kəndi müdafiə etmək üçün silahın olmaması ciddi çətinliklər yaradırdı. Dağlıq Qarabağda erməni təxribatları başladıqdan sonra 1988 – 1989 – cu illərdə rəsmi strukturlar Qaradağlı kəndində üç dəfə silahyığma əməliyyatı keçirmiş, əhalidə olan adi ov silahlarını belə tamamilə müsadirə edilmişdir. Vəziyyətdən çixmaq üçün Qaradağlılar ətraf rayonlarda yaşayan dostlarına, tanışlarına müracət etmiş, onlar da müəyyən qədər ov tüfəngi taparaq Qaradağlının müdafiəçilərinə göndərmişlər. Münaqişə başlanandan bir neçə ay sonra Azərbaycan rəhbərliyi gec də olsa Qaradağlının problemləri ilə maraqlanmağa başladı. O zaman Qaradağlının ətraf erməni kəndləri və rayon mərkəzi ilə əlaqəsi kəsilmiş, işləyənlər işdən qovulmuşdular. Problemi həll etmək üçün kənddə çörək sexi, maqazalar, yeməkxanalar fəaliyyətə başladı. Qaradağlıda Bakı şəhəri 1 saylı tikiş fabrikinin və Gəncə Xalça Zavodunun sexləri, Bakı soyuducular zavodunun filialı açıldı. Bundan başqa məktəb, uşaq bağçası, kitabxana, mədəniyyət evi və xəstəxana binalarının inşasına başlanıldı. Gənc ailələrə ayrılmış həyətyanı torpaq sahələrində 60-a qədər yeni evlər tikildi. Bundan başqa Qaradağlının müdafiəsi ilə bağlı da müəyyən işlər görüldü. Azərbaycan SSR Daxili 7 İşlər Naziri 30 nəfər Qaradağlı gəncini milis işçisi kimi işə qəbul edərək kəndin müdafiəsinə göndərməsi, Ağdamdan polis işçilərinin növbə ilə Qaradağlıya ezam edilməsi kəndin müdafiə güçünü bir qədər artırmışdı. 1989-cu ilin ortalarından başlayaraq ermənilərin Qaradağlı kəndinə qarşı təxribatları getdkcə daha da gücləndi. Həmin il oktyabr ayının 12-də bir dəstə erməni qulduru kəndin yaxınlığındakı mal fermasına basqın edərək mal-qaranı ələ keçirmiş, ferma binasına və ot tayalarını yandırmışlar. Kəndin müdafiəçilərindən Ədalət Məmmədov, Faiq Tağıyev, Qərib Mustafayev, Nazim Vəliyev özünü hadisə yerinə yetirərək çətinliklə də olsa quldurları geri oturda bilmişlər. 1989 – cu ilin dekabrında kənd əhalisini vahiməyə salmaq və onları qaçmağa məcbur etmək üçün ermənilər hər axşam yanacaqla dolu alovlanan çəlləkləri ətraf dağlardan aşağı buraxmağa başlamışdılar. Müdafiəçilərin gördükləri tədbirlər nəticəsində ermənilərin bu vəhşiliklərinin də qarşısı alındı. 1990 – cı il yanvarın 15-də 20 nəfərə qədər silahlı erməni Qaradağlıya yaxınlaşıb kəndin kənarındakı evləri atəşə tutmuşlar. Özünü hadisə yerinə çatdıran müdafiəçnlər ilk açıq silahlı döyüşə girirərək düşməni geri oturtmuşdular. Erməni quldurları 10 aprel 1990 – cı il tarixdə yenidən kənddə hücüm etmişdilər. Atışma zamanı kənd sakini İlqar Əliyev ağır yaralanmışdı. 1990-cı il noyabr ayının 24-də saat 17- 00 radələrində Qaradağlıdan Ağdama gəlin aparan maşın karvanı, kəndin 5 kilometrliyində rus hərbi paltarı geymiş erməni quldurlarının təcavüzünə məruz qalmış, həmin hadisədə 3 nəfər qaradağlı həlak olmuşdu. Quldurlar hadisə yerini mühasirəyə alaraq meyidləri aparmağa gələnləri irəli buraxmır, prezident Ayaz Mütəllibovun gəlməsini tələb edirdilər. İki saatdan sonra, çətinliklə də olsa camaat meyidləri erməni quldurlarının əlindən ala bilmişdi. Bu hadisədən sonra Qaradağlı müdafiəçiləri kəndin ətrafında güclü müdafiə postları, istehkamlar və səngərlər qurmaq qərarına gəldilər. Kəndin ətrafında 5 post yaradılıb etibarlı müdafiə qurğuları ilə təhçiz olundu. Xankəndindən gələn yolu üstündə üç post qurulmuşdu. Xocavənd rayonu istiqamətində, kəndin girişində yaradılmış post əhəmiyyətinə görə birinci post hesab olunurdu. Bu postun keşikçilərlə təmin olunmasını məktəb direktoru Nobil Zeynalov öz üzərinə götürmüşdü. Orada əsasən Nobil müəllimin şagirdləri olmuş gənclər və məktəblilər keşik çəkirdilər. Asfalt yoldan azca aralı kolxoz idarəsinin yaxınlığında qurulmuş post ikinci hesab olunurdu. Mirzəli və Zahir bu postun məsuliyyətini daşıyırdılar. Kəndin çıxışında asfalt yolun üstündə qurulmuş 3-cü postda Nazim, Qərib, Telman, Vidadi və başqaları dayanırdılar. Kəndxurə istiqamətində qurulmuş 4-cü post da mühüm postlardan biri idi. Kənddə olan basqınların əksəriyyəti bu istiqamətdən olurdu. Burada Faiq, Rabil, Xudayat və onların dostları keşik çəkirdilər. Nəhayət, 5-ci post kəndin ortasında keçən Xonaşen çayının üstündə, Zinki dərəsinin qarşısında yaradılmışdı. Zinki postunun qorunması Məmməd, Şamil, Əlqəmə və Ələddin kimi cəsur oğullarına tapşırılmışdı. 1990-cı ilin noyabr ayından başlayaraq bütün postlarda fasiləsiz olaraq silahlı müdafiəçilər keşikdə dayanırdılar. 1991-ci ilin əvvəllərində baş vermiş faciə vəziyyəti daha da gərginləşdirdi. Yanvarın 10-da kəndin nüfuzlu şəxslərindən olan Sultan Bayramov erməni quldurlarına qarşı birgə mübarizə tədbirləri hazırlamaq üçün qonşu Əmrallar kəndinə getmişdi. Sultan Qaradağlıya qayıdanda kəndə çatmamış birinci postdan 4 kilometr məsafədə onun mindiyi “UAZ-469” markalı 53-55 AQT dövlət nişanlı minik maşını ermənilər tərəfindən qəfil atəşə tutulur. Maşının sürücüsü Kərəm Tağıyev maşını sürüb kəndə çatdırsa da Sultan Bayramovun həyatını xilas etmək mümkün olmur. O, iki saatdan sonra aldığı yaralardan dünyasını dəyişir. Sultanın dəfn günü Laçın-Şuşa yolunda jurnalist Salatın Əsgərovanın ermənilər tərəfindən öldürülməsi xəbəri kəndə yayıldı. Bu xəbərdən hiddətlənən dinc əhali erməni quldurlarının vəhşiliyinə etiraz üçün onların yaşadıqları kəndlərə doğru yürüşə çıxdılar. Lakin kəndin müdafiəçilərindən bir qrupu qabağa çıxaraq əhalini boş əllə erməni quldurlarının üstünə getməyin mənasız olduğunu bildirərək, onları dayandırmağa müvəffəq oldular. Bu faciəli hadisədən sonra qaradağlılar erməni təxribatlarının qarşısını almaq üçün əməliyyat planı hazırladılar. Əməliyyata Ədalət Məmmədov rəhbərlik edirdi. Əməliyyat qrupuna - İlqar Hüseynov, Elmidar Bayramov, Telman Tağıyev, Eldar Dadaşov, Rafiq Quliyev, Qərib Mustafayev, Məmməd Məmmədov və Məmməd Mustafayev daxil idi. Onlar iki dəstəyə ayrılıb Xankəndi-Xocavənd yolunu həm girişdən, həm də çıxışdan nəzarətə aldılar. Kəndin müdafiəçiləri tərəfindən Xankəndindən Xocavəndə tələsən, içində 6 erməni quldurun olduğu “UAZ” markalı maşın ələ keçirilərək, məhv edildi. Beləliklə də, Sultan Bayramovun, Salatın Əsgərovanın və digər şəhidlərin qisası qudurlardan alındı. Ermənilər ancaq üç gündən sonra rus hərbiçilərinin müşaiyəti ilə gəlib meyidlərini meşədən apardılar. Bundan sonra Xankəndi - Xocavənd yolunda ermənilərin hərəkəti dayandı. Bu qisas əməliyyatında Qaradağlı müdafiəçiləri altı ədəd xarici avtomat, bir ədəd ov tüfəngi və xeyli patron ələ keçirdilər. 1991 – ci il martın 9-da erməni quldurları kəndin yaxınlığındakı mal fermasına qəfildən silahlı basqın edib iki nəfəri qətlə yetirdilər. Həmin il, iyun ayının 28-də isə gecə saat bir radələrində Qaradağlı kəndi ermənilər tərəfindən toplardan, pulemyotlardan və avtomatlardan şiddətli atəşə tutuldu. Kəndin bir neçə evini 8 alov bürüdü, bir neçəsi isə mərmi zərbəsindən dağıldı. Qadınlar, qocalar və uşaqlar düşmən atəşindən qorunmaq üçün zirzəmilərə sığınmağa məcbur oldular. Həmin gecə ən böyük faciə kəndin 5 kilometrliyində Vərəndəli sahəsində yerləşən fermada baş vermişdi. Quldurlar kəndi atəşə tutmaqla yanaşı eyni zamanda fermadakı evlərə soxularaq altı nəfər günahsız ferma işçisini də güllələmiş və izi itirmək üçün onları yanan evlərdən birinin içinə atmışdılar. Bundan sonra onlar kənara çəkilərək ferma tam yanana qədər oranı atəş altında saxlamışlar. Bəyverdi Novruov başda olmaqla faciə yerinə gələn kənd camaatı yanan otaqların birində üç nəfərin güllədən dəlik dəlik olmuş, odun-alovun içində yanmış meyidlərini çıxara bilmişlər. Başqa bir otağın odu sönduruldukdən sonra isə tamamilə yanmış digər üç nəfərin cəsədləri aşkar edilmişdi. Şəhidlərin dəfnindən üç gün sonra Ruzigar Məmmədov Ağdam polis batalyonunun 2 nəfər əməkdaşı ilə birlikdə əməliyyat planı hazırlayır. Onlar silahlanıb gecə erməni kəndi Kəndxurda tərəf gedir və nəzarət postlarının birinin yaxınlığında mövqe tuturlar. Gecə erməni yaraqlılarının komandiri üç nəfərlə postları yoxlamağa çıxarkən atasının və dayısının intiqamını onlardan alırlar. Qaradağlı kənd sakinləri Çingiz Məmmədov, Kərəm Ağalarov və Şəfqət Məmmədova Qaradağlının ağır günləri haqqında aşağıdakı məlumatı vermişlər: “1991-ci il sentyabr ayının 8-də Ayaz Mutəllibovun prezident seçilməsi günü idi. Qaradağlılar səhər tezdən seçki məntəqəsinə gəlib səs verirdilər. Səsvermədən sonra bazarlıq etmək üçün kənd sakinləri seçki məntəqəsinin qarşısında dayanmış avtobusa minərək Ağdama getmişlər. Geri qayıdarkən avtobus Xocavənddən 3 kilometr aralıda hər tərəfdən avtomat atəşinə tutulmuş, avtobusda olan 40 nəfərdən 2 oğlan, 6 qadın qətlə yetirilmiş, 23 nəfər ağır yaralanmışdır. Yaralılar təcili olaraq Ağdam xəstəxanasına çatdırılmışdır.” Avtobus faciəsindən sonra Qaradağlının cəsur gənclərindən Elnur Süleymanov, Xanalı Hüseynov və Rayət Quliyev sentyabr ayının 25-də gecə silahlanıb, ermənilərin tutduğu Aşan kəndinin arxa hissəsinə keçmişlər. Onlar kəndə yaxınlaşıb onun kənarı ilə gəzən üç nəfər silahlı erməni hərbiçisini atəşə tutub qətlə yetirmişlər. Bu əməliyyat zamanı Rayət ağır güllə yarası alsa da, yoldaşları onu gizli meşə yolu ilə kəndə gətirib oradan Beyləqan xəstəxanasına çatdırara həyatını xilas etmişlər. 8 sentyabr 1991 – ci il hadisəsindən sonra qaradağlıların nümayəndələri Məzahir Ağalarov, Nobil Zeynalov 20 nəfərlə Bakıya gedərək, prezident Ayaz Mütəllibovla görüşmüş, ona Qaradağlının ağır vəziyyəti barədə məlumat vermişlər. A. Mütəllibovla qaradğlılara kəndin müdafiəsi ilə şəxsən özü məşğul olacağına söz vermiş və bundan 3- 4 gün sonra 11 nəfərdən ibarət bir qrup hərbiçi Qaradağlıya göndərilmişdi. Onlar kəndin yuxarı hissəsində Abbasovun evində yerləşmişdilər. Kəndin müdafiəçiləri həmin dəstə ilə birlikdə bir qisas əməliyyatı hazırlayıb həyata keçirməyə müvəffəq oldular. 21 nəfərlik dəstə Vərəndətiyə gedən yolun kənarında yerləşən çoxlu erməni quldurlarının toplaşıb keşik çəkdiyi, hərbi əhəmiyyətli məntəqə olan fermaya hücum edərək üç nəfər qulduru zərəsizləşdirmiş, qalanlarını isə qonşu erməni kəndlərinə çəkilməyə məcbur etmişlər. Lakin təxminən 1 aydan sonra kənddin mühafizəsinə kömək üçün göndərilmiş hərbiçilərin müəmmalı şəkildə geri çağrıldması Qaradağlının ağır olan vəziyyətini daha da ağırlaşdırdı. Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/bilesuvar-rayon-medeniyyet-ve-turizm-sobesi-merkezlesdirilmis-v3.html	Biləsuvar rayon Mədəniyyət və Turizm şöbəsi Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sisteminin Metodika və	Yanvar \| S № \| Tarix \| Tədbirlərin adı \| 1.1 \| 01.01.2017 \| Yeni il 2017-ci il \| 1.2. \| 01.01.2017 \| Xalq artisti ,aktyor Mirzəyev Mikayıl Şahvələd oğlunun anadan olmasının 70 illiyi (01.01.1947-03.06.2006) \| 1.3. \| 01.01.2017 \| Xalq artisti Zeynalov Eldəniz Məmməd oğlunun anadan olmasının 80 illiyi (01.01.1937-05.11.2002) \| 1.4. \| 05.01.2017 \| Yazıçı Əlfi Qasımovun anadan olmasının 90 illiyi (05.01.1927-12.03.1985) \| 1.5 \| 05.01.2017 \| Əməkdar incəsənət xadimi, yazıçı Vidadi Babanlının anadan olmasının 90 illiyi (05.01.1927) \| 1.6. \| 15.01.2017 \| Fransız dramaturqu Molyer Jan Batistinin anadan olmasının 395 illiyi ( 15.01.1622-16.02.1673) \| 1.7. \| 20.01.2017 \| Beynəlxalq Sülh mükafatı laureatı, türk şairi Nazim Hikmətin anadan olmasının 110 illiyi ( 20.01.1902-30.06.1963) \| 1.8. \| 20.01.2017 \| Ümumxalq Hüzn Günü - 20 Yanvar faciəsi.( 20.01.1990) \| 1.9. \| 28.01.2017 \| Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Səfərov Cəlil Əziz oğlunun anadan olmasının 55 illiyi (28.01.1962-15.05.1992) \| 1.10. \| 29.01.2017 \| Gömrük işçiləri günü (1992) \| Fevral \| 1.11 \| 02.02.2017 \| Gənclər günü (1996) \| 1.12 \| 07.02.2017 \| Ingilis yazıçısı Dikkens Çarilzm anadan olmasının 205 illiyi (07.02.1812-09.06.1870) \| 1.13 \| 07.02.2017 \| Milli qəhrəman İbrahimov Mübariz Ağakərim oğlunun anadan olmasının 29 illiyi ( 07.02.1988- 10 .06.2010) \| 1.14 \| 17.02.2017 \| Xocavənd rayonunun Qaradağlı kəndinin işğalının 25 –ci ildönümü(17.02.1992) \| 1.15 \| 21.02.2017 \| Beynəlxalq Ana dili günü (21.02.1999) \| 1.16 \| 22.02.2017 \| Əməkdar incəsənət xadimi, yazıçıƏzimzadə Yusif Əhmədulla oğlunun anadan olmasının 100 illiyi(22.02.1917-06.03.1984) \| 1.17 \| 25.02.2017 \| Türk yazıçısı Səbahəddin Alinin anadan olmasının 110 illiyi(25.02.1907-02.04.1948) \| 1.18 \| 26.02.2017 \| Fransız yazıçısı ViktorHüqonun anadan olmasının 215illiyi (26.02.1803-22.05.1885) \| 1.19 \| 26.02.2017 \| Xocalı Soyqırımının 25 –ci ildönümü (26.02.1992) \| \| Mart \| 1.20 \| 03.03.2017 \| Nasir,tərcüməçiSüleymanov Manaf Fərəc oğlunun anadan olmasının 105 illiyi(03.03.1912-24.05.2001) \| 1.21 \| 03.03.2017 \| Yazıçı Fərman Kərimzadənin anadan olmasının 80 illiyi(03.03.1937-17.03.1989) \| 1.22 \| 05.03.2017 \| Bədən tərbiyəsi və İdman günü (05.03) \| 1.23 \| 08.03.2017 \| Beynəlxalq Qadınlar günü(08.03.1910) \| 1.24 \| 10.03.2017 \| Milli Teatr günü(10.03.1873) \| 1.25 \| 21.03.2017 \| Beynəlxalq Novruz Günü(21.03.2010) \| 1.26 \| 23.03.2017 \| Şair,Nasir Zahid Xəlilin anadan olmasının 75 illiyi(23.03.1942) \| 1.27 \| 24.03.2017 \| Mühacir şair Almaz İldırımın anadan olmasının 110 illiyi(24.03.1907-14.01.1952) \| 1.28 \| 31.03.2017 \| Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü (31.03.1918) \| \| Aprel \| 1.29 \| 01.04.2017 \| Ümumdünya Gülüş Günü (01.04.1564) \| 1.30 \| 02.04.2017 \| Kəlbəcər rayonunun işğalı Günü (02.04.1993) \| 1.31. \| 02.04.2017 \| BeynəlxalqUşaq Kitabı Günü (02.04.1953) \| 1.32 \| 07.04.2017 \| Ümumdünya Sağlamlıq Günü (07.04.1950) \| 1.33 \| 14.04.2017 \| Milli Qəhrəman Mustafayev Alı Mustafa oğlunun anadan olmasının 65 illiyi (14.04.1952-19.11.1991) \| 1.34 \| 15.04.2017 \| Beynəlxalq Mədəniyyət Günü (15.04.1935) \| 1.35 \| 18.04.2017 \| Tarixi Abidələrin Mühafizəsi Günü (18.04.1983) \| 1.36 \| 20.04.2017 \| Xalq şairi Məmməd Rahim Abbas oğlunun anadan olmasının 110 illiyi(20.04.1907-06.05.1977) \| 1.37 \| 23.04.2017 \| Beynəlxalq Kitab və Müəllif hüquqları günü(23.04.1996) \| \| May \| 1.38 \| 05.05.2017 \| Şair,professor Əhməd Cavadın anadan olmasının 125 illiyi (05.051892-12.10.1937) \| 1.39 \| 08.05.2017 \| Şuşa şəhərinin işğalının 25-ci ildönümü (08.05.1992) \| 1.40 \| 09.05.2017 \| Faşizm üzərində Qələbə günü(09.05.1945) \| 1.41 \| 10.05.2017 \| Ümummilli lider Heydər Əliyevin anadan olmasının 94 illiyi (10.05.1923-12.12.2003) \| 1.42 \| 15.05.2017 \| Beynəlxalq Ailə günü ( 15.05.1994) \| 1.43 \| 17.05.2017 \| Ümumdünya İnformasiya Cəmiyyəti günü (17.05.2006) \| 1.44 \| 18.05.2017 \| Beynəlxalq Muzeylər günü (19.05.1977) \| 1.45 \| 19.05.2017 \| Laçın rayonunun işğalının 25 –ci ildönümü (18.05.1992) \| 1.46 \| 28.05.2017 \| Respublika günü (28.05.1918) \| 1.47 \| 30.05.2017 \| Şair, satirik, ictimai xadim, mütəfəkkir Mirzə Ələkbər Sabirin anadan olmasının 155 illiyi ( 30.05.1862-12.07.1911) \| \| İyun \| 1.48 \| 01.06.2017 \| Uşaqların Beynəlxalq Müdafiəsi günü (01.06.1950) \| 1.49 \| 05.06.2017 \| Ətraf mühitin Mühafizəsi günü( 05.06.1972) \| 1.50 \| 15.06.2017 \| Milli Qurtuluş günü (15.06.1993)) \| 1.51 \| 18.06.2017 \| İnsan Hüquqlarıgünü ( 18.06.2007) \| 1.52 \| 21.06.2017 \| Azərbaycanın BMT –nin Uşaq hüquqları Konvensiyasına qoşulmasının 25 illiyi (21.06.1992) \| 1.53 \| 22.06.2017 \| Şair Eldar Baxışın anadan olmasının 70 illiyi (22.06.1947-22.05.1996) \| 1.54 \| 26.06.2017 \| Milli Silahlı Qüvvələr günü (26.06.1918) \| 1.55 \| 26.06.2017 \| Narkomaniyaya və Narkobiznesə Beynəlxalq Mübarizə günü (26.06) \| 1.56 \| 30.06.2017 \| Azərbaycan dramaturgiyasının banisi Axundzadə Mirzə Fətəli Məhəmmədtağı oğlunun anadan olmasının 205 illiyi (30.06.1812-10.03.1878) \| \| İyul \| 1.57 \| 22.07.2017 \| Milli Mətbuat və Jurnalistika günü ( 22.07 1875) \| 1.58 \| 23.07.2017 \| Ağdam rayonunun işğalı günü (23.07.1993) \| 1.59 \| 24.07.2017 \| Fransız yazıçısı Aleksandr Dümanın anadan olmasının 215 illiyi (24.07.1802-05.01.1870) \| \| Avqust \| 1.60 \| 01.08.2017 \| Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili günü (01.08 2001) \| 1.61 \| 15.08.2017 \| Şairə Xurşudbanu Natəvanın anadan olmasının185 illiyi (15 .08.1832-02.10. 1897) \| 1.62 \| 19.08.2017 \| Azərbaycanın xalq şairi, əməkdar mədəniyyət işçisi Mirvarid Dilbazinin anadan olmasının 105 illiyi (19.08.1912-12.07.2001) \| 1.63 \| 23.08.2017 \| Cəbrayıl rayonunun işğalı günü ( 23.08.1993) \| 1.64 \| 23.08.2017 \| Füzuli rayonunun işğalı günü ( 23.08.1993) \| 1.65 \| 25.08.2017 \| Şair publisist davud Nəsibin anadan olmasının 75 illiyi ( 25.08.1942-26.03.2003) \| 1.66 \| 31.08.2017 \| Qubadlı rayonunun işğalı günü (31.08.1993) \| \| Sentyabr \| 1.67 \| 05.09.2017 \| Rus yazıçısıAleksandr Tolstoyun anadan olmasının 200 illiyi (05.09.1817-10.09.1875) \| 1.68 \| 12.09.2017 \| Azərbaycan yazıçısı Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin anadan olmasının 130 illiyi ( 12.09.1887-03.01.1943) \| 1.69 \| 15.09.2017 \| Bilik günü ( 15.09.2004 ) \| 1.70 \| 18.09.2017 \| Milli Musiqi günü (1809-1995) \| 1.71 \| 21.09.2017 \| Beynəlxalq Sülh günü (21.09.1981 ) \| 1.72 \| 27.09.2017 \| BeynəlxalqTurizm günü (27.09.1970) \| 1.73 \| 30.09.2017 \| Dövlət Dili haqqında Qanunun 15 illiyi (30.09.2002) \| \| Oktyabr \| 1.74 \| 01.10 2017 \| Beynəlxalq Ahıllar günü (01.10.1998) \| 1.75 \| 02.10.2017 \| Xocavənd rayonunun işğalının 25 –ci ildönümü 902.10.1992) \| 1.76 \| 05.10 2017 \| Beynəlxalq Müəllimlər günü (05.10.1966) \| 1.77 \| 15.10 2017 \| Şair Hafis Baxışın anadan olmasının 85 illiyi ( 15.10.1932-04.091989) \| 1. 78 \| 18.10.2017 \| Dövlət Müstəqilliyi günü (18.10.1991) \| 1.79 \| 21.10.2017 \| Xalq şairi ,Əməkdar incəsənət xadimi Xəlil Rza Ulutürkün anadan olmasının 85 illiyi (21.10.1932- 22.06.1994) \| 1.80 \| 24.10. 2017 \| Şair Hüseyn Cavidin anadan olmasının 135 illiyi (24.10.1882-05.12.1941) \| 1.81 \| 30.10 2017 \| Zəngilan rayonunun işğalı günü ( 30.10.1993) \| \| \| Noyabr \| 1.82 \| 02.11.2017 \| Əməkdar incəsənət xadimi Bəstəkar Emin Sabitoğlunun anadan olmasının 80 illiyi (02.11.1937-18 11.2000) \| 1.83 \| 07.11.2017 \| 100 illiyi (07.11.1917-05.10.2000) \| 1.84 \| 09 11.2017 \| Azərbaycan Bayrağı günü (09.11.2009) \| 1.85 \| 11.11.2017 \| Əməkdar incəsənət xadimi Mehdi Seyidzadənin anadan olmasının 110 illiyi (11.11.1907-30.08.1976) \| 1.86 \| 12.11.2017 \| Konstitusiya Günü (12.11.1995) \| 1.87 \| 17.11.2017 \| Əməkdar jurnalist Əli İldırımoğlunun anadan olmasının 90 illiyi (17.11.1927) \| 1.88 \| 17.11.2017 \| Milli Dirçəliş günü (17.11.1988) \| 1.89 \| 22.11.2017 \| Xalq yazıçısı ,Əməkdar incəsənət xadimi Hüseyn Abbaszadənin anadan olmasının 95 illiyi (22.11.1922-12.12.2007) \| \| Dekabr \| 1.90 \| 03.12.2017 \| Beynəlxalq Əlillər günü(03.12.1992) \| 1.91 \| 05.12.2017 \| Əməkdar mədəniyyət işçisi, yazıçı Cəmil Əlibəyovun anadan olmasının 90 illiyi (05.12.1927) \| 1.92 \| 12.12.2017 \| Ümummilli lider Heydər Əliyevinanım günü (12.12.2003) \| 1.93 \| 26.12.2017 \| Xankəndinin işğalı günü (26.12.1991) \| 1.94 \| 31.12.2017 \| Yazıçı Eynulla Ağayevin anadan olmasının 110 illiyi(31.12.1907-05.11.1978) \| 1.95 \| 31.12.2017 \| Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik günü 931.12.1991) \| \| Həmçinin qeyd olunacaq \| 1.96 \| \| Azərbaycan şairi Qətran Təbrizinin anadan olmasının 1005 illiyi (1012-1088) \| 1.97 \| \| Azərbaycan şairi Molla Pənah Vaqifin anadan olmasının 300 illiyi (1717-1797) \| 1.98 \| \| XIX əsr görkəmli Azərbaycan şairi Mirzə Şəfi Vazehin anadan olmasının 225 illiyi (1792-1852) \| 1.99 \| \| Azərbaycan yazıçısı Seyid Hüseynin anadan olmasının 130 illiyi (1887-1938) \| 1.100 \| \| Dramaturq İsgəndər Coşqunun anadan olmasının 90 iliyi (1927-1996) \| 1.101 \| \| Qurban bayramı \| 1.102 \| \| Ramazan bayramı \|
http://azkurs.org/agdam-rayonunun-isgal.html	Ağdam rayonunun işğalı	Ağdam rayonunun işğalı 1993-cü il 23 iyul tarixində birinci Qarabağ müharibəsinin ən genişmiqaslı əməliy-yatlarından biri baş vermiş, 1993-cü ilin iyun-iyul aylarında Gəncə və Bakıda baş verən hadisələr ermənilərə Qarabağ cəbhəsində hücüm əməliyyatlarını genişləndirmək imkanı vermişdir.Ağdam üzərinə edilən birinci hücum nəticəsiz qalmış,ermənilər qüvvəni Ağdərə istiqamətində cəmləşdirmiş,iyun ayinın 26-da Ağdərə düşmən əlinə keçmişdir. Bunun ardınca ermənilərin iki ordu korpusu Ağdam istiqamətində əməliyyata başlamış-dır. 600 minlik erməni ordusu qarşı əsasən könüllülərdən ibarət və düşməndən sayca az olan Azərbaycanın milli ordusu durmuş. 42 gün davam edən döyüş Ağdamın işğalı ilə sona çatmışdır. Ərazisi 1094 kvadrat kilometr olan Ağdamın 882 kvadrat kilometir,bir şəhər və 80 kəndi işğal olunmuş,işğal nəticəsində 128 min insan məcburi köçkün həyatını yaşayır. Bunların 17 mini yaşlı nəsilin nümayəndəsidir.İşğalnəticəsində Ağdamın rayon mərkəzi ilə birlikdə 90 kəndi, 38 kolxozu, 12 sənaye,74 məktəb,271 mədəniyyət evi,67 idarə və 99 klub düşmən əlinə keçmişdir.Ağdam uğrunda gedən döyüşlər zamanı 6 mindən artıq insan şəhid olmuşdur. Ağdamdan olan məcburi köçkünlər Azərbaycanın 59 rayonunun 875 yaşayış məntəqəsində məskunlaşmışdır.Ərazisinin 70 faizini itirən Ağdamın işğalı ilə Azərbaycan iqtisadiyyatı 3 milyard manat vəsait itirmişdir. 40 min əkin sahəsi olan və ölkənin ən iri aqrar rayonlarından sayılan Ağdamda indi 17 min sahədə əkin aparırlir.Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Azərbaycanın Ağdam rayonunun işğalı nəticəsində ölkəmizə ümumilikdə 6 milyard 179 milyon dollar məbləğində ziyan dəymişdir.Hər bir azərbaycanlı,hər bir ağdamlı əmindir ki,onun müqəddəs ziyarətgahı,dəyişməz qibləgahı olan, bu gün azan səsinə həsrət qalmış məscidimiz, musiqi səslərinə möhtac qalmış bərli-bərəkətli torpaqlarımız,ata-babalarımızın uyuduqları məzarıstanlıqlarımız tezliklə azad ediləcək.O gün də uzaqda deyil. Görkəmli şəxsiyyətlər Qarabağ haqqında Şəhidlərin xatirəsinə qoyulan ən böyük abidə müstəqil Azərbaycan dövlətidir. Heydər Əliyev. Ümummilli lider Azərbaycan öz torpaqlarını qaytarmaq və müdafiə etmək qüdrətinə malikdir.İlham Əliyev. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti. Şuşasız Qarabağ, Qarabağsız Azərbaycan ola bilməz. Vasuf Adıgözəlov. Xalq artisti,bəstəkar. “ Yaddan Çıxmaz Qarabağ” mövsusu ilə bağlı Kitabxanada keçirilməsi nəzərdə tutulan tədbir Məlumdur ki, kitabxanalardan istifadə edən oxucuların böyük hissəsini gənclər təşkil edir. Kitabxanaçıların gənclərlə işləmək,onlarda vətənpərvərlik duyğularını,milli mənlik hissini oyatmaq,inkişaf edirmək imkanları böyükdür. Kitabxananın Azərbaycanın milli qəhrəmanları “ Qarabağın qara dərdi bədii ədəbiyyatda” mövzularında tərtib etdiyi mövzu kartotekaları oxucuları xalqımızın qəhrəman oğulları,onlar haqqında yazılmış əsərlər və bədii ədəbiyyat nümunələri ilə tanış edir. Kitabxananın kataloq və kartotekalarında “Qarabağ hadisələri “, “Qarabağ mövzusu “, Yaddan çıxmaz Qaradağ” başlıqlı ayıclar altında müvafiq ədəbiyyatı ayrıca göstərmək olar. Təbii ki, belə mərasimlərdə hadisələri işıqlandıran foto- stedlərin ,kitab sərgisinin tərtib edilməsi daha yaxşı olardı. Sərgi üçün düşündürücü və təsiredici başlıqlar seçmək lazımdir. “Əsrə sığmayan faciə”,”Tarixin qanlı səhifədi”,Qarabağım,qəm ocağım”, və s. Aşağıda Ağdam rayonunun işğalının 22-ci il dönümü ilə əlaqədar sərginin sxemini veririk. Başlıq:” Qarabağım qəm ocağım”. 2. Yaralı torpaqlar bizi gözləyir. 3. Əsir yurdlar bizi çağırır. 4. Qarabağda talan var. 5. Yaddan çıxmaz Qarabağ. Ədəbiyyat siyahısı 1. Acı həqiqətlər: (Qarabağ hadisələrinə dair məqalələr).- B.: 1991. 2. Hacıyev. H. Dağlıq Qarabağın tarixindən sənədlər /Red: S.Xəlilova.-B.: Gənclik,2005.-190-s. 3. Aslanxanlı. M. Ad günləri qarşıdadır: (Qarbağ şəhidlərinə həsr olunmuş poemalar və şeirlər) .- B.: Səda, 2006.- 186 s. 4. Ermənilərin Dağlıq Qarabağla bağlı iddialarının heç bir hüquqi əsası yoxdur.-B.: Çaşıoğlu, 2005.-22 s. 5. Hacıyeva. F.Bağışla ,vətən, bağışla.- B.: Abiloğlu.-2004.-218 s. 6. Xəlilli .X. Qarabağ: Etnomənəvi inkişaf tarixi: ən qədim dövrdən 1920-ci ilə qədər.-B.: Günəş, 2006.- 79 s. 7.Xuraman. Könlüm Qarabağdadı.- B.: Nərgiz, 2006.-48 s. 8. Xuraman. Qarabağım,qəm ocağım.- B.: Nağil evi,2004.- 107s. 8. Qarabağlı .T. Könlüm keçir Qarabağdan : (Şeirlər).- B.: Təfəkkür NPM, 2004.-139 s. 9. Qarabağnamələr.- B.: Yazıçı,1986.- 1-ci cildə.- 189 s. 10. Qarabağnamələr.-B.: Yazıçı, 1991.- 2-ci cildə.- 478 s. 11. Qədimli.N. Ürəklərdə göyərən dərd.- B.: Gənclik, 2000.-170 s. 12. Qaraoğlu,Fazil.Ermənilər və həqiqətlər.(Rəsmi sənədlərlə) III-cild .B.: Nurlan, 2009.- 1278 s. 13. Kəngərli,Qulu. Erməni lobbisi...Azərbaycan faciəsi. B.: Yazıçı,1992.-276 s. 14. Şirinov,Tofiq. Qarabağda Qan izləri. Dram əsərləri. B.: Nərgiz Nəşriyyatı, 2007.- 250 s. 15. Məmmədova ,Həvva. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Dövründə Yuxarı Qarabağda Siyasi vəziyyət. Erməni Terrorizminin cüclənməsi (1918-1920). B.: 2006.-149 s. 16. Əroğul ,Əlisahib. Azərbaycanda Erməni –Daşnak Terrorunun Xronologiyası. B.: Təknur, 17.Sadıqov, Bəxtiyar. Ağdamın işğalından 21 il keçir. Vətən,səndə nəyim qaldı / B.Sadıqov,// Azərbaycan qəze.- 23 iyul.- S.8. 13. Kəngərli,Qulu. Erməni lobbisi...Azərbaycan faciəsi. B.: Yazıçı,1992.-276 s. 14. Şirinov,Tofiq. Qarabağda Qan izləri. Dram əsərləri. B.: Nərgiz Nəşriyyatı, 2007.- 250 s. 15. Məmmədova ,Həvva. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Dövründə Yuxarı Qarabağda Siyasi vəziyyət. Erməni Terrorizminin cüclənməsi (1918-1920). B.: 2006.-149 s. 16. Əroğul ,Əlisahib. Azərbaycanda Erməni –Daşnak Terrorunun Xronologiyası. B.: Təknur,2009.-199 s. Dövri mətbuat. 1.Əliyev ,H. Biz öz taleyimizin və öz torpağımızın sahibi olmalıyıq // Azərbaycan.-2001.- 7 fevral. 2.Abbasov İ. Misli görünməmiş qəsd // Azərbaycan.-2006.- 23 fevral.-S. 5 3. Abdinov S. Erməni vəhşiliyinin qanlı səhifəsi // Xalq.-2006.-24 fevral.- S.6. 4. Bədəlov Ə. Dağlıq Qarabağ problemi həll edilməli və işğal olunmuş torpaqlarımız azad olunmalıdır // Azərbaycan.- 201-01.-14 mart.-S,4. 5. Vəfa ,Zeynal. Bəşəriyyətə qarşı yönəldilmiş cinayət // Azərbaycan .-2006.-21 fevral .- S.5. 6. Ermənilərin 1905-1906-cı illərdə Zəngəzur qəzasında törətdikləri qırğınlar. // Xalq.- 2013 4 aprel.-S.5. 7. Müstafayev, Sabir. Ağdam : inam və ruh yüksəkliyi / S. Mustafayev.// Respublika.-2013.- 1 mart.- S.11. 8. Qaraca ,Bəxtiyar. Qaradağlı soyqırımı-ikinci Xocalı / B.Qaraca . // Azərbaycan.-2013.- 20 fevral.-S,6. 9. Sadıqov, Bəxtiyar. Ağdamın işğalından 20 il keçir. / B.Sadıqov. // Azərbaycan .-2013.-23 iyul .-S.6. 10.Quliyev, Lazım. O torpaqlar bizimdir. / L. Quliyev. // Azərbaycan .-2013.-23 iyul.-S.6. Ədəbiyyat 1. Abbasoğlu,B. Ağdam ağrıları ./ B. Abbasoğlu; B.: Şuşa,2003.-151 S. 2. Abbasoğlu, B. Seyidlidə bitən qeyrət. / B.Abbasoğlu ; B.: Azərbaycan,1998 .-123 s. 3. Tofiqli,V. Ağdam çörək muzeyi:dünəni,bu günü və sabahı.B.: Adiloğlu, 2011.-139 (1) s. 4. Ağdam rayonu / Qarabağ : yaddaş.- B.: 2010.-s.10-122. 5. Ağamın işğalından 20il ötdü // Ekran –efir.-2013.-26 iyul s.6. Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/garanti-belgesi-uygulama-esaslarna-dair-yonetmelik-14-haziran.html	Garanti Belgesi Uygulama Esaslarına Dair Yönetmelik 14 Haziran 2003 Tarihli Resmi Gazete Sayı: 25138 Amaç Madde 1	Garanti Belgesi Uygulama Esaslarına Dair Yönetmelik 14 Haziran 2003 Tarihli Resmi Gazete Sayı: 25138 Amaç Madde 1 — Bu Yönetmeliğin amacı; hangi malların garanti belgesi ile satılmak zorunda olduğunu, bunların azami tamir sürelerini ve garanti belgesinin onaylanmasına ve uygulanmasına ilişkin usul ve esasları düzenlemektir. Kapsam Madde 2 — Bu Yönetmelik, garanti belgesi ile satılmak zorunda olan, ekli listede yer alan ve tüketici işlemine konu olan mallara uygulanır. Dayanak Madde 3 — Bu Yönetmelik, 23/2/1995 tarihli ve 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun 31 inci maddesi ve bu Kanunun 4822 sayılı Kanunla değişik, 13 üncü maddesine dayanılarak düzenlenmiştir. Tanımlar Madde 4 — Bu Yönetmelikte geçen; a) Bakanlık: Sanayi ve Ticaret Bakanlığını, b) Genel Müdürlük: Tüketicinin ve Rekabetin Korunması Genel Müdürlüğünü, c) İl Müdürlüğü: Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğünü, d) TSE: Türk Standardları Enstitüsü Başkanlığını, e) Kanun: 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunu, f) Mal: Alış-verişe konu olan taşınır eşyalardan Bakanlıkça, bu Yönetmeliğin eki listede tespit ve ilan edilen, garanti belgesi ile satılması zorunlu olan malı, g) Garanti Belgesi: İmalatçı – üretici veya ithalatçıların, sattıkları, ürettikleri ve/veya ithal ettikleri mallar için düzenlenen ve malın garanti süresi içerisinde meydana gelebilecek arızalarının en az iki yıl süreyle veya özelliği nedeniyle belirlendiği ölçü birimi içerisinde, ücretsiz olarak yenisi ile değiştirilmesinin, tamirinin, bedel iadesinin veya bedel indiriminin taahhüt edildiğini ve satıcı ile tüketicinin yükümlülüklerini gösteren belgeyi, h) Servis İstasyonu: İmalatçı - üretici ve/veya ithalatçıların, ürettikleri veya ithal ettikleri mallar için; kullanım ömürleri süresince satış sonrası montaj, bakım ve onarım hizmetlerini yürütmek üzere, kendileri tarafından ve/veya aralarındaki sözleşme uyarınca, bu amaçla yetki verilen gerçek veya tüzel kişiler tarafından kurulan ya da kurulmuş bulunan tesisleri, ı) İmalatçı-üretici: Kamu tüzel kişileri de dahil olmak üzere, bu Yönetmeliğe ekli listedeki mallardan, tüketiciye sunulmuş olanları üretenler ile mal üzerine kendi ayırt edici işaretini, ticari markasını veya unvanını koyarak satışa sunanları, i) İthalatçı: Kamu tüzel kişileri de dahil olmak üzere, bu Yönetmeliğe ekli listede sayılan mallardan herhangi birini yurt dışından getirerek satışa sunan gerçek veya tüzel kişiyi, j) Satıcı: Kamu tüzel kişileri de dahil olmak üzere ticari veya mesleki faaliyetleri kapsamında tüketiciye mal sunan gerçek veya tüzel kişileri, ifade eder. Garanti Belgesi Düzenleme Zorunluluğu Madde 5 — İmalatçı-üretici veya ithalatçı firmalar, imal veya ithal ettikleri, ekli listede yer alan mallar için; Bakanlığa başvurarak garanti belgelerini onaylatmak ve tüketicilere verilecek garanti belgesi düzenlemek zorundadırlar. Bu Yönetmelik hükümlerine göre hazırlanacak garanti belgesinin tasdik edilerek tüketiciye verilmesini temin etmekle satıcı, bayii, acente ya da temsilcilikler yükümlü ve sorumludurlar. Servis istasyonlarında yapılan onarım ve parça değişimi işlemleri sonucunda verilen fatura, bu Yönetmeliğin öngördüğü garanti şartlarını içermesi kaydıyla, garanti belgesi yerine geçer. Garanti ve Tamir Süresi Madde 6 — Garanti süresi; malın tüketiciye teslim tarihinden itibaren başlar ve en az iki yıl ve/veya ilişik listedeki ölçü birimi ile tespit edilen değer kadardır. Garanti süresinin başka bir ölçü birimi ile belirlenmiş olması halinde, malın üzerinde bu ölçü biriminin tespitine yönelik bir düzeneğin bulunması veya yapısının bu değerin tespitine uygun olması gerekir. Aksi halde garanti süresinin 2 yıl olduğu kabul edilir. Malın arızalanması durumunda, tamirde geçen süre garanti süresine eklenir. Malın tamir süresi en fazla 30 iş günüdür. Bu süre mala ilişkin arızanın servis istasyonuna, servis istasyonunun olmaması durumunda, malın satıcısı, bayii, acentesi, temsilciliği, ithalatçısı veya imalatçısı- üreticisinden birine bildirim tarihinden itibaren başlar. Malın arızasının 15 iş günü içerisinde giderilememesi halinde, imalatçı–üretici veya ithalatçı; malın tamiri tamamlanıncaya kadar, benzer özelliklere sahip başka bir malı tüketicinin kullanımına tahsis etmek zorundadır. Garanti Belgesinde Bulunması Zorunlu Bilgiler Madde 7 — Tüketicilere verilecek garanti belgesinde aşağıda belirtilen bilgi ve açıklamalar yer alır: a) İmalatçı- üretici ve ithalatçı firmanın unvanı, merkez adresi ile yetkilisinin imzası ve kaşesi, b) Satıcının unvanı, adresi ile yetkilisinin imzası ve kaşesi, c) Fatura tarih ve sayısı, d) Malın cinsi, markası, modeli ile varsa bandrol ve seri numarası, e) Malın tüketiciye teslim tarihi ve yeri, f) Garanti süresi, g) Azami tamir süresi, h) Malın bütün parçaları dahil olmak üzere tamamının en az iki yıl ve/veya Bakanlıkça belirlenen ölçü birimi ile tespit edilen değere göre garanti kapsamında olduğu, ı) Malın ücretsiz tamir, değiştirme, bedel iadesi ve bedel indirimi yükümlülüklerine ilişkin bu Yönetmelikte düzenlenen şartlar, i) Kullanım hataları, j) Tüketici lehine tanınabilecek haklarla ilgili diğer hususlar, k) Bakanlık izin tarihi ve sayısı. İzin Madde 8 — İmalatçı- üretici veya ithalatçı firmalar, bu maddenin 2 nci fıkrasında belirtilen mallar haricinde, ürettikleri veya ithal ettikleri her cins ve/veya marka mal için, Bakanlıkça hazırlanmış garanti belgelerini merkezlerinin bulunduğu yerdeki İl Müdürlüğü’ne onaylatmak zorundadırlar. Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından İthalat Rejimi kapsamında yayımlanan, İthalinde Garanti Belgesi Aranacak Maddelere İlişkin Tebliğde gümrük tarife istatistik pozisyonları ve madde isimleri yer alan malları imal veya ithal etmek isteyenlerin garanti belgeleri Genel Müdürlükçe onaylanır. Genel Müdürlük, başvuruları değerlendirirken gerek duyması halinde tüketicilerin sağlık ve güvenliği ile ekonomik çıkarlarını korumak amacıyla; belgelendirilecek ürünle ilgili olarak gerekli incelemeleri yapmaya veya yaptırmaya yetkili olup, daha önce onaylanmış kuruluşlardan alınacak raporları ve ürünle ilgili olarak diğer kamu kurum ve kuruluşları tarafından verilen belgeleri de dikkate alabilir. Sanayi Mallarının Satış Sonrası Hizmetleri Hakkındaki Yönetmeliğinde yer alan mallara yönelik garanti belgeleri, Genel Müdürlük tarafından da onaylanabilir. Genel Müdürlük veya İl Müdürlüğü’nün onayı bulunmayan garanti belgeleri geçersizdir. Başvuru Madde 9 — İmalatçı-üretici veya ithalatçılar bir dilekçe ekinde ve Bakanlıkça bastırılan müracaat formunu doldurarak aşağıdaki belgelerle birlikte Genel Müdürlüğe veya merkezlerinin bulunduğu yerdeki İl Müdürlüğüne başvururlar. a) Bu Yönetmeliğe uygun şekilde Bakanlıkça bastırılmış 3 adet garanti belgesi örneği, b) Yetkililerin noter onaylı imza sirküleri, c) Satış Sonrası Hizmetleri Yeterlilik Belgesi ve eki liste aslının Bakanlık veya noter tasdikli bir örneği, d) Malın bakım, onarım ve kullanımını gösterir Türkçe tanıtma ve kullanma kılavuzu. Malın bakım gerektirmemesi veya tamirinin mümkün olmaması ile yaygın olarak kullanılmaması durumlarında, kullanım ömrü süresince arızalanması halinde yenisi ile değiştirileceğinin imalatçı-üretici ve/veya ithalatçı tarafından taahhüt edilmesi ve ürüne ait garanti belgesi üzerinde açıkça belirtilmesi kaydıyla, bu maddenin (c) bendinde belirtilen belge aranmayabilir. Bu tür talepler Genel Müdürlükçe değerlendirilerek karara bağlanır. Garanti Belgesi Geçerlilik Süresi, Vize ve Diğer İşlemler Madde 10 — Genel Müdürlük veya İl Müdürlüğü’nce onaylanan garanti belgelerinin geçerlilik süresi 1 yıldır. Garanti belgeleri onay tarihi esas alınarak, belgenin onay işleminin yapıldığı yerde, her yıl vize edilir. Geçerlilik süresinin dolmasını müteakip üç ay içerisinde vizesi yaptırılmayan belgeler geçersiz sayılır. Satış Sonrası Hizmetleri Yeterlilik Belgesi vizeli olmayan, vize tarihi itibariyle değişen kural veya kriterlere uygun davranmayan firmaların vize işlemleri yapılmaz. Garanti belgelerine yönelik vize işlemleri ile unvan, adres değişikliği, model ilavesi ile bu Yönetmeliğin 18 inci maddesinde belirtilen muafiyet işlemleri ve benzeri müracaatlar sırasında istenecek bilgi ve belgeler Genel Müdürlükçe ayrıca belirlenir. Garanti Belgesi İptali Madde 11 — Bu Yönetmeliğe aykırı uygulamaların tespiti ve bununla ilgili olarak Genel Müdürlüğün veya İl Müdürlüğü’nün yazılı uyarısına rağmen, verilen süre içerisinde durumun düzeltilmemesi halinde, firmanın garanti belgesi iptal edilerek mensubu olduğu meslek odasına ve diğer ilgili kamu kuruluşlarına Genel Müdürlükçe ayrıca bildirilir. İhtiyari Garanti Belgesi Madde 12 — Bu Yönetmeliğe ekli listede yer almayan bir sanayi malı için yapılacak garanti belgesi başvurularında, imalatçı-üretici veya ithalatçılar bu Yönetmelik hükümlerine uymak zorundadırlar. Bu tür talepler Genel Müdürlük tarafından değerlendirilerek sonuçlandırılır. Ücretsiz Tamir Yükümlülüğü Madde 13 — Satıcı, malın; garanti süresi içinde, gerek malzeme ve işçilik gerekse montaj hatalarından dolayı arızalanması halinde işçilik masrafı, değiştirilen parça bedeli ya da başka herhangi bir ad altında hiçbir ücret talep etmeksizin tamirini yapmak veya yaptırmakla yükümlüdür. Arızalarda kullanım hatasının bulunup bulunmadığı servis istasyonları, servis istasyonunun mevcut olmaması halinde sırasıyla; bu malın satıcısı, bayii, acentesi, temsilciliği, ithalatçısı veya imalatçı-üreticisinden birisi tarafından düzenlenen raporla belirlenir. Tüketiciler, bu maddenin ikinci fıkrasında belirtilen rapora ilişkin olarak bilirkişi tarafından tespit yapılması talebiyle ilgili tüketici sorunları hakem heyetine başvurabilir. Diğer Yükümlülükler Madde 14 — Tüketicinin onarım hakkını kullanmasına rağmen malın; a) Tüketiciye teslim edildiği tarihten itibaren, belirlenen garanti süresi içinde kalmak kaydıyla, bir yıl içerisinde; aynı arızanın ikiden fazla tekrarlanması veya farklı arızaların dörtten fazla meydana gelmesi veya belirlenen garanti süresi içerisinde farklı arızaların toplamının altıdan fazla olması unsurlarının yanı sıra, bu arızaların maldan yararlanamamayı sürekli kılması, b) Tamiri için gereken azami sürenin aşılması, c) Firmanın servis istasyonunun, servis istasyonunun mevcut olmaması halinde sırasıyla satıcısı, bayii, acentesi, temsilciliği, ithalatçısı veya imalatçı-üreticisinden birisinin düzenleyeceği raporla arızanın tamirinin mümkün bulunmadığının belirlenmesi, durumlarında, tüketici malın ücretsiz değiştirilmesini, bedel iadesi veya ayıp oranında bedel indirimi talep edebilir. Bu maddenin (c) bendinde belirtilen raporun, tüketicinin başvuru tarihinden itibaren yedi gün içerisinde düzenlenmesi zorunludur. Tüketici, raporun belirtilen süre içerisinde düzenlenmemesi veya raporu kabul etmemesi hallerinde, ilgili tüketici sorunları hakem heyetine başvurarak mevcut durumun tespit edilmesini isteyebilir. Satıcı, tüketicinin bu Yönetmeliğin 13 ve 14 üncü maddelerinde belirtilen taleplerini reddedemez. Tüketicinin bu taleplerine karşı satıcı, bayii, acente, imalatçı- üretici ve ithalatçı müteselsilen sorumludurlar. Hizmet Yükümlülüğü Madde 15 — İmalatçı-üretici veya ithalatçılar, garanti belgesi ile sattıkları malların bakım onarım ve kullanımına ilişkin satış sonrası servis hizmetlerini yeterli olarak vermek ve bunun için gerekli tedbirleri almak zorundadır. Değiştirilen Ürünün Garanti Süresi Madde 16 — Garanti uygulaması sırasında değiştirilen malın garanti süresi, satın alınan malın kalan garanti süresi ile sınırlıdır. Kullanım Hatası Madde 17 — Tüketicinin malı kullanma kılavuzunda yer alan hususlara aykırı kullanmasından kaynaklanan arızalar hakkında Yönetmeliğin 13 ve 14 üncü madde hükümleri uygulanmaz. Garanti Belgesi Muafiyet İşlemleri Madde 18 — Garanti belgesi ile satılmak zorunda olan bir malın imalatının veya ithalatının yalnızca bir gerçek veya tüzel kişiliğin siparişi üzerine, özel olarak gerçekleştirilmesi durumunda; satıcı ile tüketici arasında satış sonrası hizmetlerini de kapsayacak şekilde bu Yönetmelik hükümlerine uygun yazılı bir sözleşmenin bulunması kaydıyla ve ayrıca kendi ihtiyacında kullanılmak üzere yapılacak imalat veya ithalatlarda, garanti belgesi düzenleme zorunluluğu aranmaz. Ceza Madde 19 — Bu Yönetmelik hükümlerine aykırı hareket edenler hakkında, Kanunun idari para cezası ile ilgili hükümleri uygulanır. Kaldırılan Hükümler Madde 20 — 21/12/2001 tarihli ve 24617 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan "Garanti Belgesi Uygulama Esaslarına Dair (TRKGM-2001/6) Tebliğ" ile 13/06/2002 tarih, 24784 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan "Garanti Belgesi Uygulama Esaslarına Dair Tebliğde Değişiklik Yapılması Hakkında (TRKGM-2002/2) Tebliğ" yürürlükten kaldırılmıştır. Geçici Madde 1 — TRKGM-2001/6 sayılı Garanti Belgesi Uygulama Esaslarına Dair Tebliğin 11 inci maddesi gereğince belgeleri iptal edilen firmalar, bu Yönetmeliğin yürürlülük tarihinden itibaren başvurmaları halinde belgelerini yeniletebilirler. Yürürlük Madde 21 — Bu Yönetmelik 14/6/2003 tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme Madde 22 — Bu Yönetmelik hükümlerini Sanayi ve Ticaret Bakanı yürütür. GARANTİ BELGESİ İLE SATILMAK ZORUNDA OLAN MALLAR VE BUNLARA AİT GARANTİ SÜRELERİ - ÜRÜN CİNSİ \| ÖLÇÜ BİRİMİ \| DEĞERİ \| 1 – SAĞLIK SEKTÖRÜ \| \| \| 1-1 Anestezi, solunum ve reanimasyon cihaz ve ekipmanları \| YIL \| 2 \| 1-2 Tıbbi laboratuvar cihazları \| YIL \| 2 \| 1-3 Röntgen, EMC tomoğraf,ultrason, Radyografik ve diğer teşhis cihazları \| YIL \| 2 \| 1-4 Terapi cihazları \| YIL \| 2 \| 1-5 Cerrahi el aletleri \| YIL \| 2 \| 1-6 Oftalmik cihazlar \| YIL \| 2 \| 1-7 Diş hekimliği cihazları \| YIL \| 2 \| 1-8 Sterilizasyon cihazları \| YIL \| 2 \| 1-9 Bedensel özürlülere ait bisiklet ve arabalar ile benzeri araçlar \| YIL \| 2 \| 1-10 Dolap,yatak,sedye,ameliyat masası,pansuman arabası,bebek küvezi ve benzeri hastane mefruşatı ve ekipmanları \| YIL \| 2 \| 1-11 Suni uzuv, protez ve benzeri ekipmanlar \| YIL \| 2 \| 1-12 Tüketiciler tarafından kullanılabilen kan şekeri ve tansiyon ölçüm aletleri, işitme cihazları ile masaj aletleri ve benzerleri \| YIL \| 2 \| 1-13 Alkolmetreler \| YIL \| 2 \| 1-14 Yukarıda adı geçmeyen, teşhis,tedavi ve diğer maksatlı bütün cihazlar ve benzerleri \| YIL \| 2 \| 2– OPTİK ALET VE CİHAZLAR \| \| \| 2-1 Her türlü optik aletler,mercekler, lensler ve çerçeveler dahil gözlükler \| YIL \| 2 \| 3– YANGINDAN KORUNMA EKİPMANLARI \| \| \| 3-1 Her türlü arabalı veya arabasız yangın söndürme cihazları ve ekipmanları \| YIL \| 2 \| 3-2 İtfaiye eri kaskı, maske ve benzeri yangından koruyucu elbise ve ekipmanlar \| YIL \| 2 \| 4– GENEL AMAÇLI AKIŞKAN SİSTEMLERİ VE BİLEŞENLERİ ALET VE CİHAZLARI \| \| \| 4-1 Hidrofor ve benzeri sabit kaplar ve tanklar \| YIL \| 2 \| 4-2 Araçlara takılmış tanklar \| YIL \| 2 \| 4-3 Basınçlı kaplar ve gaz silindirleri ,blower \| YIL \| 2 \| 4-4 LPG, doğalgaz ve bütün yanıcı ve uçucu gazları depolamak amacıyla kullanılan tüpler \| YIL \| 2 \| 4-5 Küresel, bilyeli, sürgülü, termostatik,konik ve benzeri valfler ile vanalar \| YIL \| 2 \| 4-5.1 Dedantörler dahil basınç regülatörleri \| YIL \| 2 \| 4-5.2 Selenoid ve benzeri otomatik kapama valfleri \| YIL \| 2 \| 4-5.3 Musluklar \| YIL \| 2 \| 4-5.4 Mutfak, banyo ve benzeri yerlerde kullanılan bataryalar, armatürler ve benzerleri \| YIL \| 2 \| 4-5.5 Rezervuar iç takımı dahil hela yıkayıcıları \| YIL \| 2 \| 4-6 Ultraviyole ekipmanları dahil su arıtma cihaz ve sistemleri \| YIL \| 2 \| 4-7 Su, yağ, akaryakıt ve benzerleri için pompa ve motorlar \| YIL \| 2 \| 4-8 Havalandırma ve klima sistemleri \| YIL \| 2 \| 4-8.1 Vantilatörler, davlumbazlı olsun olmasın aspiratörler \| YIL \| 2 \| 4-8.2 Fanlar \| YIL \| 2 \| 4-8.3 Nem ayarı olsun olmasın klimalar \| YIL \| 2 \| 4-8.4 Klima santralleri ve ekipmanları \| YIL \| 2 \| 4-8.5 Hava temizleyicileri \| YIL \| 2 \| 4-8.6 Hava nemlendiriciler ve nem gidericiler \| YIL \| 2 \| 4-8.7 Hava perdeleri \| YIL \| 2 \| 4-9 Hermetik kompresörler dahil, diğer kompresörler, pnömatik makinalar ve benzerleri \| YIL \| 2 \| 4-10 Basınçlı hava kurutucular \| YIL \| 2 \| 5– İMALAT SANAYİ \| \| \| 5-1 Her türlü ağaç, metal, mermer, taş işleme ve benzeri takım tezgahları \| YIL \| 2 \| 5-1.1 Tornalar \| YIL \| 2 \| 5-1.2 Tornalama merkezleri dahil, metal işlemeye mahsus torna tezgahları \| YIL \| 2 \| 5-1.3 Kızaklı işlem üniteleri ve tornalama merkezleri dahil olmak üzere, metalleri talaş kaldırmak suretiyle delmeye, raybalamaya, frezelemeye, diş açmaya veya vida yuvası açmaya mahsus takım tezgahları \| YIL \| 2 \| 5-1.4 Metalleri veya sermetleri taşlama taşları, aşındırıcılar veya parlatma ürünleri vasıtasıyla işleyen çapak alma, bileme, taşlama, honlama, lepleme, parlatma veya başka şekilde tamamlama işlemlerine mahsus tezgahlar \| YIL \| 2 \| Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/basn-bulteni-12-ekim-2011-bloggerlar-elbi-icin-sanatsal-tasarm.html	Basın Bülteni 12 Ekim 2011 Blogger’lar elbi için sanatsal tasarımlar yaptı elbi Elektrik, sosyal medyadaki çalışmalarıyla da fark yaratıyor	Basın Bülteni 12 Ekim 2011 Blogger’lar ELBİ için sanatsal tasarımlar yaptı ELBİ Elektrik, sosyal medyadaki çalışmalarıyla da fark yaratıyor. Yeni serilerini geniş kitleler ile buluşturmayı hedefleyen marka, Blogger’s Base’de blogger’lar için ‘Antibakteriyelleştiremediklerimizden misiniz?’ isimli bir etkinlik gerçekleştirdi. Etkinliğe katılanlar bir yandan ELBİ ürünleri ile tanışırken, bir yandan da ürünlerle sanatsal tasarımlar yaptılar. ELBİ Elektrik’in Blogger’s Base’deki organizasyonu Pazarlama Müdürü Erkan Güney’in firma ve ürünler hakkında verdiği bilgiler ile başladı. ELBİ’nin blogger’lara tanıtımının ardından toplantının moderatörü olan Endüstriyel Tasarımcı Hakan Gencol, katılımcılara yapılacak çalışmayı anlattı. Yapılan sunumları büyük bir merakla takip eden blogger’lar, Gencol’un da yardımıyla ELBİ ürünlerini kullanarak kolaj çalışmalar hazırladılar. Çalışmaları ELBİ anahtar ve prizlerin çerçeveleri, düğmeleri, ve diğer fonksiyonları ile aksesuarlar, grup priz, ve ürün hammaddelerini oluşturan parçacıkları kullanarak gerçekleştirdiler. ELBİ’nin renkli, şık ve geniş ürün yelpazesi ile farklı ve yaratıcı çalışmalar ortaya çıktı. Etkinlik sonunda katılımcılara içerisinde ELBİ Zena Anti Bakteriyel anahtar ile birlikte sabun, diş fırçası, krem, ıslak mendil, el temizleme spreyi içeren bir sepet hediye edildi. Bilgi için: Leo PR/ Nuray Koç Tel: 0 (212) 373 40 91 GSM: 0 (530) 500 37 26 [email protected] EL-Bİ hakkında EL-Bİ Elektrik Uluslararası, Elbistan Hırdavat adı altında 1987 yılında kuruldu. Uluslararası piyasalardan gelen talep nedeniyle ürün yelpazesini genişleterek 1996 yılında itibaren elektrik tesisat malzemeleri üretimine başladı. Üretim kapasitesini, ihracatını, satışını artıraran Elbistan Hırdavat, ismini EL-Bİ Elektrik İthalat İhracat San. ve Tic. Ltd. Şti. olarak değiştirdi. 2002 yılında Arnavutköy’deki modern üretim tesislerine taşınan EL-Bİ Elektrik Uluslar arası 2005 yılında ünvanını El-bi Elektrik İth. İhr. San.Tic. A.Ş olarak değiştirmiştir. Finlandiyalı Ahlström Capital ile bir ortaklığa giderek Mayıs 2007 tarihinde EL-Bİ Elektrik Uluslararası Ticaret ve Sanayii A.Ş. adını aldı. Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/baz-tuketici-urunlerinde-standartlara-uygunluk-tebligi-taslag.html	Bazı Tüketici Ürünlerinde Standartlara Uygunluk Tebliği Taslağı	Bakanlığımız sorumluluğunda bulunan bazı ürün gruplarının ilgili standartlara uygunluğunun denetlenmesine ilişkin usul ve esasların düzenlenmesi amacıyla, “Bazı Tüketici Ürünlerinde Standartlara Uygunluk Tebliği Taslağı” hazırlanarak kamuoyunun bilgisine sunulmuştur. Tebliğ kapsamında emzikler, biberonlar, diş fırçaları, iki tekerlekli küçük çocuk bisikletleri, şehir ve gezinti bisikletleri, sabit ve katlanabilen çocuk karyolaları, açılarak kullanılan oturma elemanları ve masalar, jaluzi ve stor perdeler, yüzmeye yardımcı donanımlar ve çakmaklar gibi tüketici ürünleri bulunmaktadır. Söz konusu Tebliğ’in yürürlüğe girmesi ile birlikte, bu ürünlerin insan sağlığı, can ve mal güvenliği, çevre ve tüketicinin korunması açısından sahip olması gereken temel gereklere uygunluğu, TSE tarafından uyumlaştırılmış AB standartları çerçevesinde denetlenecektir. Söz konusu Tebliğ’in 1 Ocak 2016 tarihi itibariyle yürürlüğe girmesi planlanmaktadır. Kamuoyuna saygıyla duyurulur. Kaynak:www.gtb.gov.tr BAZI TÜKETİCİ ÜRÜNLERİNDE STANDARTLARA UYGUNLUK TEBLİĞİ Amaç MADDE 1 – (1) Bu Tebliğin amacı, ekte belirtilen ürünlerin, ilgili standartlara uygunluğunun denetlenmesine ilişkin usul ve esasları düzenlemektir. Kapsam MADDE 2 – (1) Bu Tebliğ, piyasaya nihai ürün olarak arz edilen ve ekte yer alan tüketici ürünlerini kapsar. Dayanak MADDE 3 – (1) Bu Tebliğ, 29/6/2001 tarihli ve 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanuna, 3/6/2011 tarihli ve 640 sayılı Gümrük ve Ticaret Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnameye, 13/11/2001 tarihli ve 2001/3529 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmeliğe ve 12/6/2014 tarihli ve 29028 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliğine dayanılarak hazırlanmıştır. Tanımlar MADDE 4 – (1) Bu Tebliğde geçen; a) Bakanlık: Gümrük ve Ticaret Bakanlığını, b) Temel gerekler: Ürünün; insan sağlığı, can ve mal güvenliği, hayvan ve bitki yaşam ve sağlığı, çevre ve tüketicinin korunması açısından sahip olması gereken asgarî güvenlik koşullarını ifade eder. Temel Gerekler MADDE 5 – (1) Bu Tebliğin ekinde yer alan piyasaya arz edilmiş ürünler, karşılarında belirtilen standartlara uygun olmalıdır. Üreticinin yükümlülükleri MADDE 6 – (1) Bakanlık talep ettiği takdirde üreticiler, uluslararası akreditasyona sahip veya Bakanlıkça yetkilendirilmiş laboratuvarlardan alınmış test raporları ile ürünün uygunluğunu gösteren tüm bilgi ve belgeleri Bakanlığa sunar. (2) Bakanlığın talebi halinde söz konusu test raporu ve belgelerin Noter onaylı Türkçe tercümeleri de Bakanlığa sunulur. Piyasa gözetimi ve denetimi MADDE 7 – (1) Bu Tebliğ kapsamına giren tüketici ürünlerinin piyasa gözetimi ve denetimi, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak Bakanlık tarafından yapılır. Yaptırım MADDE 8 – (1) Bakanlıkça gerçekleştirilen piyasa gözetim ve denetim faaliyetleri sonucunda bu Tebliğin ekinde belirtilen standartlara uygun olmayan ürünlerin tespiti halinde Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun hükümleri uygulanır. Yürürlükten_kaldırılan_tebliğ__MADDE_9'>Yürürlükten kaldırılan tebliğ MADDE 9 – (1) 31/10/2013 tarihli ve 28807 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Emzik, Biberon, Biberon Başlığı, Alıştırma Bardağı, Alıştırma Bardağı Kapağı ve Benzeri Ürünlerin Üretimi, İthalatı, Piyasa Gözetimi ve Denetimi ile Bildirim Esaslarına Dair Tebliğ ile 31/10/2013 tarihli ve 28807 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Ağız Temizliğinde Elle Kullanılan Diş Fırçaları, Elektrikle/Pille Çalışan Diş Fırçalarının Fırça Başlıkları ve Arayüz Fırçalarının Üretimi, İthalatı, Piyasa Gözetimi ve Denetimi ile Bildirim Esaslarına Dair Tebliğ yürürlükten kaldırılmıştır. Geçiş hükmü GEÇİCİ MADDE 1 – (1) Bu Tebliğin hükümleri, bu Tebliğin yürürlüğe girmesinden önce piyasaya arz edilen tüketici ürünlerine uygulanmaz. Tüketici ürününün bu Tebliğin yürürlük tarihinden önce piyasaya arz edildiğinin ispat yükü üreticilere aittir. Yürürlük MADDE 10 – (1) Bu Tebliğ 1/1/2016 tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 11 – (1) Bu Tebliğ hükümlerini Gümrük ve Ticaret Bakanı yürütür. Ek TEBLİĞ KAPSAMINDAKİ ÜRÜNLER VE TEMEL GEREKLER \| ÜRÜN \| TEMEL GEREKLER \| 1 \| Çocuklar için yüksek sandalyeler \| TS EN 14988-1:2006+A1:2012 (Çocuklar için yüksek sandalyeler - Bölüm 1: Güvenlik kuralları) \| 2 \| İki tekerlekli küçük çocuk bisikletleri \| TS EN ISO 8098:2014 (Bisikletler- İki tekerlekli küçük çocuk bisikletleri için güvenlik kuralları) \| 3 \| Sabit ve katlanabilen çocuk karyolaları \| TS EN 716-1:2008+ A1 (Mobilya - Evlerde kullanılan sabit ve katlanabilen çocuk karyolaları- Bölüm 1: Emniyet gerekleri) \| 4 \| Elle kullanılan diş fırçaları \| TS EN ISO 20126 (Diş hekimliği - Elle kullanılan diş fırçaları - Genel özellikler ve deney yöntemleri (ISO 20126:2012)) \| 5 \| Elektrikle çalışan diş fırçaları \| TS EN ISO 20127 (Diş hekimliği - Elektrikle çalışan diş fırçaları - Genel özellikler ve deney yöntemleri) \| 6 \| Çakmaklar \| TS EN ISO 9994 (Çakmaklar - Emniyet kuralları) \| 7 \| Bebekler ve küçük çocuklar için emzikler \| TS EN 1400+A1 (Çocuk kullanım ve bakım eşyaları-Bebekler ve küçük çocuklar için emzikler: Güvenlik kuralları ve test metotları) \| 8 \| İçme donanımı \| TS EN 14350-1 (Çocuk kullanım ve bakım eşyaları - İçme donanımı - Bölüm 1: Genel ve mekanik özellikler ve deneyler) \| TS EN 14350-2 (Çocuk kullanım ve bakım eşyaları - İçme donanımı - Bölüm 2: Kimyasal özellikler ve deneyler) \| 9 \| Açılarak kullanılan oturma elemanları ve masalar \| TS EN 581-1 (Dış mekân mobilyası - Kamplarda, evlerde ve açılarak kullanılan oturma elemanları ve masalar - Bölüm 1: Genel emniyet gerekleri) \| 10 \| İç güneşlikler \| TS EN 13120+A1 (İç güneşlikler - Güvenlik dâhil performans şartları) \| 11 \| Yüzmeye yardımcı donanımlar \| TS EN 13138-2 (Yüzme eğitimi için yardımcı donanımlar - Bölüm 2: Tutulan yüzmeye yardımcı donanımlar için güvenlik kuralları ve deney metotları) TS EN 13138-3 (Yüzme eğitimi için yardımcı donanımlar - Bölüm 3: Giyilen yüzme oturakları için güvenlik kuralları ve deney metotları) \| 12 \| Şehir ve gezinti bisikletleri \| TS EN 14764 (Şehir ve gezinti bisikletleri - Güvenlik kuralları ve deney metotları) \| TASLAKLAR HAKKINDA GÖRÜŞ BİLDİRİLMESİNDE KULLANILACAK FORM Taslağın Geneli Üzerindeki Görüş ve Değerlendirme \| Teklif \| \| \| Taslak Maddesi \| Görüş ve Değerlendirme \| Teklif \| 1- \| \| \| 2- \| \| \| 3- \| \| \| … \| \| \| \|
http://azkurs.org/turk-standardlari-enstitusu-hizmet-yeri-belgelendirme-kriteri.html	TÜrk standardlari enstiTÜSÜ Hİzmet yeri belgelendirme kriteri	\| TÜrk standardlari enstiTÜSÜ Hİzmet yeri belgelendirme kriteri \| tarix \| 06.12.2016 \| ölçüsü \| 5,54 Kb. \| \| #898 \| \| TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ HİZMET YERİ BELGELENDİRME KRİTERİ YAYIN TARİHİ 10.01.2003 KRİTER NO: 123 KRİTER ADI Yetkili Servisler, Elektrikli Metal diş Açma, Kesme ve Beton delme Tezgahlarına Hizmet Yeri Yeterlilik Belgesi Verilmesine Esas Kriterler KAPSAM Elektrikli Metal Diş Açma Kesme ve Beton Delme Tezgahları vb’ni Kapsar BU KRİTER TS 12361 “YETKİLİ SERVİSLER-GENEL KURALLAR STANDARDI İLE BİRLİKTE UYGULANIR. PERSONEL İLE İLGİLİ KURALLAR - Servis Teknik Sorumlusu Endüstri Meslek Lisesi (Makina, Elektrik ) mezunu ve servis hizmeti konusunda eğitilmiş olmalıdır. - Servis diğer teknik elemanları görev ve sorumluluklarına göre yasal ustalık, kalfalık veya çıraklık belgesine sahip olmalıdır. - İdari işlerden sorumlu en az Lise mezunu bir eleman bulunmalıdır. SERVİSTE BULUNDURULMASI GEREKEN MAKİNA TECHİZAT LİSTESİ - Muhtelif El Aletleri (Ağzıaçık ve Yıldız Anahtar Takımı, Pense, Yankeski, Kargaburnu, Tornavida Takımı, Allen Anahtar, Lokma Takımı vb.) - Avometre - El Testeresi - Eğe Takımı - Yağdanlık - Çektirme - Mengene - Temizleme Fırçası - Elektrikli Havya ve Lehim takımı - Kablo Soyucu - Takım Çantası - Servis Aracı - Ayrıca İthalatçı veya İmalatçı Firmaca Öngörülen araç, gereç ve donanımı ile muayene ölçü ve deney cihaları bulunmalıdır. İşareti olan Kalibrasyona tabi cihazlardır. \| Dostları ilə paylaş: \| \| \|
http://azkurs.org/1-ticari-snai-zirai-faaliyet-ve-serbest-meslek-faaliyeti-cerce.html	1. Ticari, sınai, zirai faaliyet ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan teslim ve hizmetler	KDV MEVZUATI, KDV ORANLARI VE GÜMRÜK İŞLEMLERİNDE KDV MATRAHI Katma Değer Vergisinin Konusu Verginin konusunu teşkil eden işlemler: Türkiye'de yapılan aşağıdaki işlemler katma değer vergisine tabidir: 1. Ticari, sınai, zirai faaliyet ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan teslim ve hizmetler. 2. Her türlü mal ve hizmet ithalatı, 3. Diğer faaliyetlerden doğan teslim ve hizmetler: a. Posta, telefon, telgraf, teleks ve bunlara benzer hizmetler ile radyo ve televizyon hizmetleri, Formun Üstü b. Her türlü şans ve talih oyunlarının tertiplenmesi ve oynanması, Formun Altı c. Profesyonel sanatçıların yer aldığı gösteriler ve konserler ile profesyonel sporcuların katıldığı sportif faaliyetler, maçlar, yarışlar ve yarışmalar tertiplenmesi, gösterilmesi, Formun Üstü d) Müzayede mahallerinde ve gümrük depolarında yapılan satışlar ile 10/2/2005 tarihli ve 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanununa göre düzenlenen ürün senetlerinin, senedin temsil ettiği ürünü depodan çekecek olanlara teslimi, Formun Altı e. Boru hattı ile ham petrol, gaz ve bunların ürünlerinin taşınmaları, f. Gelir Vergisi Kanununun 70 inci maddesinde belirtilen mal ve hakların kiralanması işlemleri, g. Genel ve katma bütçeli idarelere, il özel idarelerine, belediyeler ve köyler ile bunların teşkil ettikleri birliklere, üniversitelere, dernek ve vakıflara, her türlü mesleki kuruluşlara ait veya tabi olan veyahut bunlar tarafından kurulan veya işletilen müesseseler ile döner sermayeli kuruluşların veya bunlara ait veya tabi diğer müesseselerin ticari, sınai, zirai ve mesleki nitelikteki teslim ve hizmetleri, h. Rekabet eşitsizliğini gidermek maksadıyla isteğe bağlı mükellefiyetler suretiyle vergilendirilecek teslim ve hizmetler. Ticari, sınai, zirai faaliyet ile serbest meslek faaliyetinin devamlılığı, kapsamı ve niteliği Gelir Vergisi Kanunu hükümlerine göre; Gelir Vergisi Kanununda açıklık bulunmadığı hallerde, Türk Ticaret Kanunu ve diğer ilgili mevzuat hükümlerine göre tayin ve tespit edilir. Bu faaliyetlerin kanunların veya resmi makamların gösterdiği gerek üzerine yapılması, bunları yapanların hukuki statü ve kişilikleri, Türk tabiiyetinde bulunup bulunmamaları, ikametgah veya işyerlerinin yahut kanuni merkez veya iş merkezlerinin Türkiye'de olup olmaması işlemlerin mahiyetini değiştirmez ve vergilendirmeye mani teşkil etmez. İthalatın kamu sektörü, özel sektör veya herhangi bir gerçek veya tüzelkişi tarafından yapılması veya herhangi bir şekil ve surette gerçekleştirilmesi, özellik taşıması vergilendirmeye tesir etmez. KDV de Teslim : 1. Teslim, bir mal üzerindeki tasarruf hakkının malik veya onun adına hareket edenlerce, alıcıya veya adına hareket edenlere devredilmesidir. Bir malın alıcı veya onun adına hareket edenlerin gösterdiği yere veya kişilere tevdii teslim hükmündedir. Malın alıcıya veya onun adına hareket edenlere gönderilmesi halinde, malın nakliyesinin başlatılması veya nakliyeci veya sürücüye tevdi edilmesi de mal teslimidir. 2. Bir mal üzerindeki tasarruf hakkının iki veya daha fazla kimse tarafından zincirleme akit yapılmak suretiyle, malın bu arada el değiştirmeden doğrudan sonuncu kişiye devredilmesi halinde, aradaki safhaların her biri ayrı bir teslimdir. 3. Su, elektrik, gaz, ısıtma, soğutma ve benzeri şekillerdeki dağıtımlar da mal teslimidir. 4. Kap ve ambalajlar ile döküntü ve tali maddelerin geri verilmesinin mutat olduğu hallerde teslim bunlar dışında kalan maddeler itibariyle yapılmış sayılır. Bunların yerine aynı cins ve mahiyette kap ve ambalajlar ile döküntü tali maddelerin geri verilmesinde de aynı hüküm uygulanır. Teslim sayılan haller Aşağıdaki haller teslim sayılır: a) Vergiye tabi malların her ne suretle olursa olsun, vergiye tabi işlemler dışındaki amaçlarla işletmeden çekilmesi, vergiye tabi malların işletme personeline ücret, prim, ikramiye, hediye, teberru gibi namlarla verilmesi, b) Vergiye tabi malların, üretilip teslimi vergiden istisna edilmiş olan mallar için her ne suretle olursa olsun kullanılması veya sarfı, c) Mülkiyeti muhafaza kaydıyla yapılan satışlarda zilyetliğin devri, Formun Üstü Formun Altı Hizmet: 1. Hizmet, teslim ve teslim sayılan haller ile mal ithalatı dışında kalan işlemlerdir. Bu işlemler; bir şeyi yapmak, işlemek, meydana getirmek, imal etmek, onarmak, temizlemek, muhafaza etmek, hazırlamak, değerlendirmek, kiralamak, bir şeyi yapmamayı taahhüt etmek gibi, şekillerde gerçekleşebilir. 2. Bir hizmetin karşılığının bir mal teslimi veya diğer bir hizmet olması halinde bunların her biri ayrı işlem olup, hizmet veya teslim hükümlerine göre ayrı ayrı vergilendirilirler. Hizmet Sayılan Haller: Vergiye tabi bir hizmetten, işletme sahibinin, işletme personelinin veya diğer şahısların karşılıksız yararlandırılması hizmet sayılır İşlemlerin Türkiye'de yapılması İşlemlerin Türkiye'de yapılması: a) Malların teslim anında Türkiye'de bulunmasını, Formun Üstü b) Hizmetin Türkiye'de yapılmasını veya hizmetten Türkiye'de faydalanılmasını, Formun Altı İfade eder Uluslararası taşıma işlerinde KDV Türkiye ile yabancı ülkeler arasında yapılan taşımacılık ile transit taşıma işlerinde, hizmetin iç parkura isabet eden kısmı Türkiye'de yapılmış sayılır KDV de Vergi Sorumlusu: 1. Mükellefin Türkiye içinde ikametgahının, işyerinin, kanuni merkezi ve iş merkezinin bulunmaması hallerinde ve gerekli görülen diğer hallerde Maliye Bakanlığı, vergi alacağının emniyet altına alınması amacıyla, vergiye tabi işlemlere taraf olanları verginin ödenmesinden sorumlu tutabilir. 2. Fiili yada kaydi envanter sırasında belgesiz mal bulundurulduğu veya belgesiz hizmet satın alındığının tespiti halinde, bu alışlar nedeniyle ziyaa uğratılan katma değer vergisi, belgesiz mal bulunduran veya hizmet satın alan mükelleften aranır. Formun Üstü Belgesiz mal bulundurdukları veya hizmet satın aldıkları tespit edilen mükelleflere, bu mal ve hizmetlere ait alış belgelerinin ibrazı için tespit tarihinden itibaren 10 günlük bir süre verilir. Bu süre içinde alış belgelerinin ibraz edilememesi halinde, belgesi ibraz edilemeyen mal ve hizmetlerin tespit tarihindeki emsal bedeli üzerinden hesaplanan katma değer vergisi, alışlarını belgeleyemeyen mükellef adına re'sen tarh edilir. Bu tarhiyata vergi ziyaı cezası uygulanır. Formun Altı Ancak belgesiz alınan mal ve hizmetleri satanlara, bu satışlarla ilgili olarak, vergi inceleme raporuna dayanılarak katma değer vergisi tarhiyatı yapıldığı takdirde, ziyaa uğratılan vergi ve buna ilişkin ceza ayrıca alıcılardan aranmaz. Formun Üstü 3. 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanununa göre düzenlenen ürün senetlerinin, senedin temsil ettiği ürünü depodan çekecek olanlara teslimine ait katma değer vergisinin ödenmesinden lisanslı depo işleticileri sorumludur. Formun Altı İstisnalar İhracat İstisnası Mal ve hizmet ihracatı: 1. Aşağıdaki teslim ve hizmetler vergiden müstesnadır : Formun Üstü a) İhracat teslimleri ve bu teslimlere ilişkin hizmetler, yurt dışındaki müşteriler için yapılan hizmetler, serbest bölgelerdeki müşteriler için yapılan fason hizmetler ve karşılıklı olmak şartıyla uluslararası roaming anlaşmaları çerçevesinde yurt dışındaki müşteriler için Türkiye'de verilen roaming hizmetleri, Formun Altı b) Türkiye'de ikamet etmeyen yolcuların satın alarak Türkiye dışına götürdükleri malların teslimi anında Katma Değer Vergisi tahsil edilir. Ancak gümrükten malın çıkışı anında fatura veya belgenin ibrazında tahsil edilen Katma Değer Vergisi iade olunur. Formun Üstü Türkiye’de ikametgahı, işyeri, kanuni ve iş merkezi bulunmayanların taşımacılık faaliyetlerine ilişkin olarak satın alacakları mal ve hizmetler ile fuar, panayır ve sergilere katılımları dolayısıyla satın alacakları mal ve hizmetler nedeniyle ödedikleri katma değer vergisi, karşılıklı olmak kaydıyla iade edilir. Formun Altı Formun Üstü Maliye Bakanlığı iadeden faydalanacak mal ve hizmetler ile uygulamaya ilişkin usul ve esasları tespit etmeye yetkilidir. Formun Altı Formun Üstü 14/7/2004 tarihli ve 5224 sayılı Sinema Filmlerinin Değerlendirilmesi ve Sınıflandırılması ile Desteklenmesi Hakkında Kanun kapsamında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından onaylanan sinematografik eserlere ilişkin yabancı yapımcılar tarafından satın alınacak 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 232 nci maddesinde yer alan ve ilgili yılda uygulanmakta olan haddin üzerindeki mal ve hizmetler nedeniyle ödenen katma değer vergisi yapımcılara iade olunur. Formun Altı c) İhraç edilmek şartıyla imalatçılar tarafından kendilerine teslim edilen mallara ait katma değer vergisi, ihracatçılar tarafından ödenmez. Mükelleflerce tahsil edilmeyen ancak ilgili dönem beyannamesinde beyan edilecek olan bu vergi, vergi dairesince tarh ve tahakkuk ettirilerek tecil olunur. Söz konusu malların, ihracatçıya teslim tarihini takip eden ay başından itibaren 3 ay içinde ihraç edilmesi halinde, tecil edilen vergi terkin olunur. Formun Üstü İhracatın yukarıdaki şartlara uygun olarak gerçekleştirilmemesi halinde, tecil olunan vergi tahakkuk ettirildiği tarihten itibaren 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 51 inci maddesine göre belirlenen gecikme zammıyla birlikte tahsil olunur. Ancak, ihraç edilmek şartıyla teslim edilen malların Vergi Usul Kanununda belirtilen mücbir sebepler nedeniyle ihraç edilmemesi halinde, tecil edilen vergi tecil edildiği tarihten itibaren 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 48 inci maddesine göre ilgili dönemler için geçerli tecil faizi ile birlikte tahsil edilir. Formun Altı Tecil veya terkin edilen bu vergiler hakkında ihracatçılar bakımından KDV Kanununun 32 nci maddesi hükmü uygulanmaz. Formun Üstü İhracatçılara mal teslim eden imalatçılara iade edilecek Katma Değer Vergisi, ihraç edilen mala ilişkin imalatçı satış bedeline göre hesaplanan vergiden imalatçı aleyhine matrahta meydana gelen değişikliğe ilişkin verginin düşülmesinden sonra kalan tutardan fazla olamaz. Formun Altı İhracatçılara mal teslim eden imalatçılara iade edilmesi gereken Katma Değer Vergisi, ihracat işlemlerinin tamamlanmasından sonra yapılır. İade veya tecil olunacak vergi miktarı, mükellefin ilgili dönem beyannamesinde yer alan bilgiler mukayese edilmek suretiyle hesaplanır. Formun Üstü İhracatın mücbir sebepler veya beklenmedik durumlar nedeniyle üç ay içinde gerçekleştirilememesi halinde, en geç üç aylık sürenin dolduğu tarihten itibaren onbeş gün içinde başvuran ihracatçılara, Maliye Bakanlığınca veya Bakanlığın uygun görmesi halinde vergi dairelerince üç aya kadar ek süre verilebilir. Formun Altı 2. Maliye Bakanlığı, ve Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Katma Değer Vergisi tahsil edilmeden teslim edilecek mal miktarını; ihracatçı ve ihracatçıya mal teslim edenlerin her biri için, bir önceki yıl iş hacmi, cari yıldaki işlemler ve vergi alacağının emniyet altına alınması amacıyla gerekli görülen hallerde sınırlamaya ve bu istisnaların uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar ile istisnanın uygulanacağı asgari miktarları tespite yetkilidir. İhracat teslimi ve yurt dışındaki müşteriler için yapılan hizmetler: Formun Üstü 1. Bir teslimin ihracat teslimi sayılabilmesi için aşağıdaki şartlar yerine getirilmiş olmalıdır: Formun Altı a) Teslim yurt dışındaki bir müşteriye veya bir serbest bölgedeki alıcıya ya da yetkili gümrük antreposu işleticisine yapılmalı veya mallar yetkili gümrük antreposu işleticisine tevdi edilmelidir. b) Teslim konusu mal Türkiye Cumhuriyeti gümrük bölgesinden çıkarak bir dış ülkeye veya bir serbest bölgeye vasıl olmalı ya da yetkili gümrük antreposuna konulmalıdır. Teslim konusu malın ihraç edilmeden önce yurt dışındaki alıcı adına hareket eden yurt içindeki firmalar veya bizzat alıcı tarafından işlenmesi veya herhangi bir şekilde değerlendirilmesi durumu değiştirmez. Yetkili gümrük antrepoları ile buralarda düzenlenmesi zorunlu belgeleri belirlemeye, konulacak malın cinsi ve miktarı ile bunların antrepoda bekleme sürelerine ilişkin olarak sınırlama getirmeye, Gümrük ve Ticaret Bakanlığının görüşü alınmak suretiyle Maliye Bakanlığı yetkilidir. Yetkili gümrük antrepolarının işleyişine ilişkin olarak bu fıkra uyarınca belirlenen esaslara uyulmaması halinde zıyaa uğratılan vergi, buna ilişkin olarak kesilecek ceza ve hesaplanacak gecikme faizinin ödenmesinden katma değer vergisi iadesi alanla birlikte antrepo işleticisi de müteselsilsen sorumludur. 2. Yurt dışındaki müşteri tabiri; ikametgahı, işyeri, kanuni ve iş merkezi yurt dışında olan alıcılar ile yurt içinde bulunan bir firmanın yurt dışında kendi adına müstakilen faaliyet gösteren şubelerini ifade eder. Bir hizmetin yurt dışındaki müşteriler için yapılan hizmet sayılabilmesi için aşağıdaki şartlar yerine getirilmiş olmalıdır. a) Hizmetler yurt dışındaki bir müşteri için yapılmış olmalıdır. b) Hizmetten yurt dışında faydalanılmalıdır. Formun Üstü 3) Fason hizmetlerin serbest bölgelerdeki müşterilere yapılmış sayılması için aşağıdaki şartlar yerine getirilmiş olmalıdır. Formun Altı a) Fason hizmet serbest bölgelerde faaliyet gösteren müşteriler için yapılmış olmalıdır. b) Fason hizmetten serbest bölgelerde faydalanılmalıdır. Taşımacılık İstisnası Transit taşımacılık: 1. Transit ve Türkiye ile yabancı ülkeler arasında yapılan taşımacılık işlerinde, Bakanlar Kurulu tarafından belirlenecek taşıma işleri vergiden müstesnadır. 2. Bu istisna, ikametgahı, kanuni merkezi ve iş merkezi Türkiye'de bulunmayan mükelleflere, ilgili ülkeler itibariyle karşılıklı olmak şartıyla tanınır. KDV Diplomatik İstisnaları 1. Aşağıdaki teslim ve hizmetler vergiden müstesnadır: a) Karşılıklı olmak kaydıyla, yabancı devletlerin Türkiye'deki diplomatik temsilciliklerine, konsolosluklarına ve bunların diplomatik haklara sahip mensuplarına yapılan teslim ve hizmetler, b) Uluslararası anlaşmalar gereğince vergi muafiyeti tanınan uluslararası kuruluşlara ve bunların mensuplarına yapılan teslim ve hizmetler, 2. Bu istisnaların uygulamasına ilişkin usul ve esaslar ile istisnanın uygulanacağı asgari miktarları tespite Maliye Bakanlığı ve Gümrük ve Ticaret Bakanlığı yetkilidir. İthalat KDV istisnası 1. Aşağıdaki teslim ve hizmetler vergiden müstesnadır: a) KDV Kanuna göre teslimleri vergiden istisna edilen mal ve hizmetlerin ithali, Formun Üstü b) 4458 sayılı Gümrük Kanununun 167 nci maddesi [(5) numaralı fıkrasının (a) bendi ile (7) numaralı fıkrası hariç], geçici ithalat ve hariçte işleme rejimleri ile geri gelen eşyaya ilişkin hükümleri kapsamında gümrük vergisinden muaf veya müstesna olan eşyanın ithali, (Bu Kanunun 11 inci maddesinde düzenlenen ihracat istisnasından yararlanarak ihraç olunan ancak, Gümrük Kanununun 168, 169 ve 170 inci maddelerinde belirtildiği şekilde geri gelen eşyanın ithalat istisnasından faydalanabilmesi için, bu eşyayla ilgili olarak ihracat istisnasından faydalanılan miktarın gümrük idarelerine ödenmesi veya bu miktar kadar teminat gösterilmesi şarttır.) Formun Altı Formun Üstü c) Gümrük Kanunundaki transit ve gümrük antrepo rejimleri ile geçici depolama ve serbest bölge hükümlerinin uygulandığı mallar, Formun Altı Formun Üstü 2. Gümrük Kanununa göre geri gelen eşyanın dışarıda bir işleme tabi tutulması veya asli kısmına bir ilave yapılması halinde eşyanın kazandığı değer farkı istisnaya dahil değildir. Matrah, Nispet ve İndirim KDV Matrahı Teslim ve hizmet işlemlerinde matrah: 1. Teslim ve hizmet işlemlerinde matrah, bu işlemlerin karşılığını teşkil eden bedeldir. 2. Bedel deyimi, malı teslim alan veya kendisine hizmet yapılan veyahut bunlar adına hareket edenlerden bu işlemler karşılığında her ne suretle olursa olsun alınan veya bunlarca borçlanılan para, mal ve diğer suretlerde sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaat, hizmet ve değerler toplamını ifade eder. Formun Üstü Formun Altı 4. Belli bir tarifeye göre fiyatı tespit edilen işler ile bedelin biletle tahsil edildiği hallerde tarife ve bilet bedeli Katma Değer Vergisi dahil edilerek tespit olunur ve vergi müşteriye ayrıca intikal ettirilmez. İthalatta KDV matrahı İthalatta verginin matrahı aşağıda gösterilen unsurların toplamıdır: a) İthal edilen malın gümrük vergisi tarhına esas olan kıymeti, gümrük vergisinin kıymet esasına göre alınmaması veya malın gümrük vergisinden muaf olması halinde sigorta ve navlun bedelleri dahil (CIF) değeri, bunun belli olmadığı hallerde malın gümrükçe tespit edilecek değeri, b) İthalat sırasında ödenen her türlü vergi, resim, harç ve paylar, Formun Üstü c) Gümrük beyannamesinin tescil tarihine kadar yapılan diğer giderler ve ödemelerden vergilendirilmeyenler ile mal bedeli üzerinden hesaplanan fiyat farkı, kur farkı gibi ödemeler. Formun Altı Uluslararası yük ve yolcu taşımalarında matrah İkametgahı, kanuni merkezi ve iş merkezi Türkiye'de bulunmayanlar tarafından yabancı ülkeler ile Türkiye arasında yapılan taşımacılık ile transit taşımacılıkta şahıs ve ton başına kilometre itibariyle yurt içi emsalleri göz önüne alınmak suretiyle matrah tespitine Maliye Bakanlığı ve Gümrük ve Ticaret Bakanlığı yetkilidir. Formun Üstü Matraha dahil olan unsurlar: Aşağıda yazılı unsurlar matraha dahildir: a) Teslim alanın gösterdiği yere kadar satıcı tarafından yapılan taşıma, yükleme ve boşaltma giderleri, b) Ambalaj giderleri, sigorta, komisyon ve benzeri gider karşılıkları ile vergi, resim, harç, pay, fon karşılığı gibi unsurlar. c) Vade farkı, fiyat farkı, faiz, prim gibi çeşitli gelirler ile servis ve benzer adlar altında sağlanan her türlü menfaat, hizmet ve değerler. Matraha dahil olmayan unsurlar: Aşağıda yazılı unsurlar matraha dahil değildir: a) Teslim ve hizmet işlemlerinde fatura ve benzeri vesikalarda gösterilen ticari teamüllere uygun miktardaki ıskontolar, b) Hesaplanan katma değer vergisi. Döviz ile yapılan işlemler: Bedelin döviz ile hesaplanması halinde döviz, vergiyi doğuran olayın meydana geldiği andaki cari kur üzerinden Türk parasına çevrilir. Cari kuru belli olmayan dövizlerin Türk parasına çevrilmesine ilişkin esasları Maliye ve Gümrük Bakanlığı belirler. Emsal bedeli ve emsal ücreti: 1. Bedeli bulunmayan veya bilinmeyen işlemler ile bedelin mal, menfaat, hizmet gibi paradan başka değerler olması halinde matrah işlemin mahiyetine göre emsal bedeli veya emsal ücretidir. 2. Bedelin emsal bedeline veya emsal ücretine göre açık bir şekilde düşük olduğu ve bu düşüklüğün mükellefçe haklı bir sebeple açıklanamadığı hallerde de, matrah olarak emsal bedeli veya emsal ücreti esas alınır. 3. Emsal bedeli ve emsal ücreti Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre tespit olunur. 4. Katma değer vergisi uygulaması bakımından emsal bedelin tayininde genel idare giderleri ve genel giderlerden mamule düşen hissenin bedele katılması mecburidir. 5. Serbest meslek faaliyetleri için ilgili meslek teşekküllerince tespit edilmiş bir tarife varsa, hizmetin bedeli, bu tarifede gösterilen ücretten düşük olamaz. KDV Oran: Formun Üstü - Katma değer vergisi oranı, vergiye tabi her bir işlem için % 10'dur. Bakanlar Kurulu bu oranı, dört katına kadar artırmaya, % 1'e kadar indirmeye, bu oranlar dahilinde muhtelif mal ve hizmetler ile bazı malların perakende safhası ve inşaatın yapıldığı arsanın veya konutun vergi değeri ve bulunduğu yeri esas alarak konut teslimleri için farklı vergi oranları tespit etmeye yetkilidir. KDV’nin ödenmesi: Formun Üstü 1. Beyanname vermek mecburiyetinde olan mükellefler ile vergi kesmekle sorumlu tutulanlar, bir vergilendirme dönemine ait katma değer vergilerini beyanname verecekleri ayın yirmi altıncı günü akşamına kadar ödemeye mecburdurlar. Formun Altı 2. İthalde alınan katma değer vergisi, gümrük vergisi ile birlikte ve aynı zamanda ödenir. Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/ek-g-1-avrupa-istatistik-ofisi-eurostat-tarafndan-nace-revize.html	Ek g-1 avrupa istatiSTİk ofiSİ (eurostat) Tarafından nace revize 2 Kodlarına Göre Tanımlanan İleri Teknolojili Sektörler	EK G-1 AVRUPA İSTATİSTİK OFİSİ (EUROSTAT) Tarafından NACE Revize 2 Kodlarına Göre Tanımlanan İleri Teknolojili Sektörler 20 Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı Bu bölüm, organik ve inorganik hammaddelerin kimyasal işlemlerle dönüştürülmesini ve ürünlerin oluşumunu kapsamaktadır. Bu durum, ilk sanayi grubundan oluşan temel kimyasalların üretimini; geri kalan faaliyet gruplarını oluşturan temel kimyasalların daha ileri işlemlerle üretilen ara ve nihai ürünlerin üretiminden ayırır. 20.1 Temel kimyasal maddelerin, kimyasal gübre ve azot bileşikleri, birincil formda plastik ve sentetik kauçuk imalatı Bu grup, temel kimyasal maddelerin, gübrelerin ve azot bileşikleri imalatını kapsadığı gibi ilk formda plastik ve sentetik kauçukların imalatını da kapsamaktadır. 20.11 Sanayi gazları imalatı Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; - sıvılaştırılmış veya sıkıştırılmış inorganik endüstriyel veya tıbbi gazların imalatı: asal (temel) gazlar, sıvılaştırılmış veya sıkıştırılmış hava, soğutucu-dondurucu gazlar, karışık endüstriyel gazlar, karbondioksit gibi soy gazlar, ayırıcı gazlar. 20.12 Boya maddeleri ve pigment imalatı Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; - birincil formda veya konsantre olarak herhangi bir kaynaktan boya ve pigmentlerin imalatı. - floresan maddelerin veya fosforlu boya maddelerinin imalatı. 20.13 Diğer inorganik temel kimyasal maddelerin imalatı Bu sınıf, temel işlemleri kullanan kimyasalların imalatını kapsamaktadır. Bu işlemlerin ürünleri, genellikle birbirinden bağımsız kimyasal maddeler veya birbirinden bağımsız kimyasal olarak tanımlanabilecek bileşiklerdir. Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; - kimyasal maddelerin imalatı (endüstriyel gazlar ve ana metaller hariç), - inorganik asitlerin imalatı (nitrik asit hariç), - alkaliler, soda kül suyu ve diğer inorganik bazların imalatı (amonyak hariç), - diğer inorganik bileşiklerin imalatı, - demir piritlerin kavrulması, - damıtılmış su (saf su) imalatı. - uranyum ve toryum cevherlerinin zenginleştirilmesi. 20.14 Diğer organik temel kimyasalların imalatı Bu sınıf ısı yoluyla parçalama, damıtma gibi temel işlemler kullanılarak kimyasalların imalatını kapsamaktadır. Bu işlemlerin ürünleri, genellikle birbirinden bağımsız kimyasal maddeler veya birbirinden bağımsız kimyasal olarak tanımlanabilecek bileşiklerdir. Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; - temel organik kimyasalların imalatı: asiklik (tek kutuplu) hidrokarbonlar, doymuş ve doymamış, siklik (halkalı) hidrokarbonlar, doymuş ve doymamış, asiklik ve siklik alkoller, mono ve polikarboksilik asitler, asetik asit de dahil, diğer oksijen fonksiyonlu bileşikler, aldehidler, ketonlar, kinonlar ve ikili ya da poli oksijen-fonksiyonlu bileşikler, sentetik gliserin, azot fonksiyonlu organik bileşikler, amin dahil, şeker kamışı, mısır veya alkol ve ester üretiminde kullanılan benzer ürünlerin fermantasyonu, diğer organik bileşikler, ağaç damıtım ürünleri (örneğin; odun kömürü) vb. de dahil. - sentetik aromatik ürünler imalatı, - kömür katranının damıtılması. 20.15 Kimyasal gübre ve azot bileşiklerinin imalatı Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; - gübrelerin imalatı: saf ya da kompleks azotlu, fosfatlı ya da potasyumlu gübreler, üre, ham doğal fosfatlar ve ham doğal potasyum tuzları, - bileşik azotlu ürünlerin imalatı: nitrik ve sülfonitrik asitler, amonyak, amonyum klorür, amonyum karbonat, nitritler ve potasyum nitratlar - ana bileşeni turba olan saksı toprağı imalatı, - doğal toprak, kum, kil ve minerallerin karışımından saksı toprağı imalatı. 20.16 Birincil formda plastik hammaddelerin imalatı Bu sınıf, müşteri isteğine göre hazırlanmamış sentetik reçinelerin imalatı da dahil, reçineler, plastik materyaller ve vulkanize edilemez (kükürtle işlenemez) termoplastik (ısı ile yumuşayan) elastomerler (sentetik kauçuk gibi elastik maddeler), ısmarlama temeline dayalı karıştırılmış ve harmanlanmış reçine imalatını da kapsar. Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; - birincil formda plastik imalatı: polimerler, (etilen, propilen, stiren (feniletilen), vinil klorür, vinil asetat ve akrilikler dahil), poliamitler, fenollü ve epoksit reçineler ve poliüretanlar, alkid ve polyester reçineler ve polieterler, silikonlar, polimerler bazlı iyon değiştiricileri. - selülöz ve kimyasal türevlerinin imalatı. 20.17 Birincil formda sentetik kauçuk imalatı Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; - birincil formda sentetik kauçuk imalatı: sentetik kauçuk, suni lastik. - sentetik kauçuk ve doğal kauçuk veya kauçuk benzeri lastik (örneğin, balata) karışımların imalatı. 20.2 Haşere ilaçları ve diğer zirai-kimyasal ürünlerin imalatı 20.20 Haşere ilaçları ve diğer zirai-kimyasal ürünlerin imalatı Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; - böcek ilaçları, kemirgen ilaçları, küf öldürücüler, yabancı ot ilaçları imalatı, - çimlenmeyi engelleyen ürünler, bitki büyütme düzenleyicileri imalatı, - dezenfektanların imalatı (tarımsal ve diğer kullanımlar için), - başka yerde sınıflandırılmamış diğer zirai-kimyasal ürünlerin imalatı. 20.3 Boya, vernik ve benzeri kaplayıcı maddeler ile matbaa mürekkebi ve macun imalatı 20.30 Boya, vernik ve benzeri kaplayıcı maddeler ile matbaa mürekkebi ve macun imalatı Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; - boyalar, vernikler, mineler (emaye) veya lakların imalatı, - hazır pigmentlerin, şeffaf veya renkli boyaların imalatı, - cam haline getirilebilir mineler, şeffaf sırlar ve benzeri karışımların imalatı, - macun imalatı, - kalafat macunları ve benzeri ateşe dayanıklı olmayan dolgu veya yüzey hazırlama müstahzarları imalatı, - organik kompozit solventler (çözücüler) ve tinerlerin (incelticilerin) imalatı, - hazır boya ya da cila temizleyicileri ve çıkarıcıları imalatı, - matbaa mürekkebi imalatı. 20.4 Sabun ve deterjan, temizlik ve parlatıcı maddeleri; parfüm; kozmetik ve tuvalet malzemeleri imalatı 20.41 Sabun ve deterjan ile temizlik ve parlatıcı maddeler imalatı Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; - organik yüzey-aktif maddelerin imalatı, - sabunlu veya deterjanlı kağıt, vatka, keçe vb. imalatı, - gliserin imalatı, - sabun imalatı (kozmetik sabunlar hariç), - yüzey-aktif müstahzarların imalatı: katı veya sıvı biçimdeki çamaşır tozları ve deterjanlar, bulaşık temizleme ürünleri, tekstil yumuşatıcıları (çamaşır yumuşatıcıları dahil). - temizleyici ve parlatıcı ürünlerin imalatı: oda parfümleri veya deodorantlar, suni cilalar ve hazır cilalar, deri parlatıcıları ve kremleri (ayakkabı boyaları dahil), ahşap parlatıcıları ve kremleri, araç, cam ve metaller için parlatıcılar, temizleme pastaları ve tozları (bunlarla kaplanmış veya emdirilmiş kağıt, vatka vb. ürünler dahil) 20.42 Parfümlerin, kozmetiklerin ve kişisel bakım ürünlerinin imalatı Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; - parfüm ve bakım malzemelerinin imalatı: parfüm ve eau de toilet (losyon ve kolonya dahil), güzellik ve makyaj malzemeleri, güneş koruyucuları ve bronzlaştırıcı ürünler, manikür ve pedikür malzemeleri, şampuanlar, briyantinler (saç parlatıcılar), saç dalgalandırıcı ve düzleştirici malzemeler, diş macunu veya tozu ve ağız temizliği için malzemeler (protez korunmasında kullanılan malzemeler dahil), tıraş malzemeleri (tıraş öncesinde ve tıraş sonrasında kullanılan malzemeler dahil), deodorantlar ve banyo tuzları, tüy dökücü malzemeler, - kozmetik sabun imalatı. 20.5 Diğer kimyasal ürünlerin imalatı Bu grup, patlayıcıların, piroteknik (havai fişekler vb.) ürünlerinin, yapıştırıcıların, uçucu yağların ve fotoğrafçılıkta kullanılan kimyasal malzemeler (film ve fotoğraf kağıdı da dahil), teşhis malzemeleri gibi başka yerde sınıflandırılmamış kimyasal maddelerin imalatını kapsamaktadır. 20.51 Patlayıcı madde imalatı Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; -itici tozların (barut vb.) imalatı, -patlayıcılar ve piroteknik (havai fişekler vb.) ürünlerin imalatı, fişek kapsülü, fünye, işaret fişekleri ve benzerleri dahil 20.52 Tutkal imalatı Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; - tutkal ve hazır yapıştırıcıların imalatı, (tutkal ve kauçuk bazlı yapıştırıcılar dahil), 20.53 Uçucu yağların imalatı Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; - doğal aromatik ürün özlerinin imalatı, - suni reçine imalatı, - parfümeri ya da gıda imalatı için güzel kokulu ürünlerin karışımlarının imalatı. 20.59 Başka yerde sınıflandırılmamış diğer kimyasal ürünlerin imalatı Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; - fotografik levhalar, filmler, hassaslaştırılmış kağıt ve diğer hassaslaştırılmış pozsuz (boş) malzemelerin imalatı, - fotoğrafçılıkta kullanmak için kimyasal malzemelerin imalatı, - jelatin ve türevlerinin imalatı, - muhtelif kimyasal ürünlerin imalatı; peptonlar, pepton türevleri, diğer protein maddeleri ve başka yerde sınıflandırılmamış türevleri, kimyasal olarak dönüştürülmüş bitkisel ve hayvansal yağlar, tekstil ürünlerinin ve derinin tamamlanmasında kullanılan maddeler, lehim, kaplama veya kaynak yaparken kullanılan tozlar ve macunlar, metalleri temizlemek (dekupajı için) kullanılan maddeler, çimentolar için hazırlanmış katkı maddeleri, endüstriyel kullanım için aktifleştirilmiş karbon, yağlama yağı katkı maddeleri, hazır kauçuk gaz pedalları, katalizörler ve diğer kimyasal ürünler, vuruntu önleyici malzemeler, antifriz ürünleri, hidrolik sıvılar (yağlar), kompozit teşhis veya laboratuvar kimyasalları. - yazım ve çizim mürekkep imalatı. 20.6 Suni veya sentetik elyaf imalatı 20.60 Suni veya sentetik elyaf imalatı Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; - suni veya sentetik filaman demeti imalatı, - kardelenmemiş, taranmamış veya diğer bir deyişle bükmek, eğirmek için işlenmemiş sentetik veya suni devamsız elyaf imalatı, - suni veya sentetik tek kat iplik imalatı, yüksek dayanırlıktaki iplikler dahil, - suni veya sentetik tekli filaman veya şerit imalatı 21 Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı Bu bölüm, temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatını kapsamaktadır.Bu bölüm ayrıca, tıbbi kimyasalların ve botanik ürünlerinin imalatını da kapsamaktadır. 21.1 Temel eczacılık ürünleri imalatı 21.10 Temel eczacılık ürünleri imalatı Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; - ilaçların imalatında farmakolojik özelliklerinden yararlanmak üzere tıbbi olarak etken maddelerin imalatı: antibiyotikler, temel vitaminler, salisilik ve O-asetil salisilik asitler, vb. - kanın işlenmesi. - kimyasal olarak saf şeker imalatı, - salgı bezlerinin işlenmesi ve salgı bezi ekstreleri ve benzerlerinin imalatı. 21.2 Eczacılığa ilişkin ilaçların imalatı 21.20 Eczacılığa ilişkin ilaçların imalatı Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; - ilaçların imalatı: antiserum (panzehir) ve diğer kan fraksiyonları, aşılar, çeşitli ilaçlar, benzeri ile tedavi olunan hastalığa ait olan preparatlar dahil. - harici kullanım için gebeliği önleyici kimyasal ürünlerin ve gebeliği önleyici hormonal ilaçların imalatı, - tıbbi teşhise yönelik malzemelerin imalatı, gebelik testleri de dahil, - canlılar için radyoaktif teşhise yönelik müstahzarların imalatı, - biyoteknolojik eczacılıkla ilgili ürünlerin imalatı, - tıbbi olarak hazırlanmış pansuman pamuğu, gazlı bez, bandaj, sargı bezi ve benzerlerinin imalatı, - eczacılıkta kullanılmak üzere botanik ürünlerin hazırlanması (öğütülmesi ve sınıflandırılması). 25.4 Silah ve mühimmat (cephane) imalatı 25.40 Silah ve mühimmat (cephane) imalatı Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; - ağır silah imalatı (büyük toplar, savaş araçları, füze atarlar, torpil kovanları, ağır makineli tüfekler), - küçük silahların imalatı (revolver, av tüfeği, hafif makineli tüfekler), - havalı veya gazlı tüfeklerin ve tabancaların imalatı, - savaş mühimmatının imalatı. - avcılık, spor veya savunma amaçlı ateşli silah ve cephane imalatı, - bomba, mayın ve torpido gibi patlayıcı tertibatların imalatı. 26 Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı Bu bölüm, bilgisayarların, bilgisayar çevre birimlerinin, iletişim teçhizatının ve benzer elektronik ürünler ile bu tür ürünlerin parçalarının imalatını kapsamaktadır. Bu bölümdeki üretim süreci, entegre devrelerin tasarımı, kullanımı ve ileri derecede özel küçültme teknolojileriyle tanımlanmaktadır. Bu bölüm ayrıca, tüketici elektroniklerinin, ölçme, test etme, idare ve kontrol teçhizatının, ışın, elektromedikal ve elektroterapötik cihazların, optik aletlerin ve teçhizatların imalatı ile manyetik ve optik medyanın imalatını kapsamaktadır. 26.1 Elektronik bileşenlerin ve devre kartlarının imalatı 26.11 Elektronik bileşenlerin imalatı Bu sınıf, elektronik uygulamalar için yarı iletkenlerin ve diğer bileşenlerin imalatını kapsamaktadır. Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; -elektronik kondansatörlerin imalatı, - elektronik dirençlerin imalatı, - mikro işlemcilerin imalatı, - elektron tüpleri imalatı, - elektronik konnektörlerin imalatı, - çıplak baskılı devre kartları imalatı, - entegre devre imalatı (analog, dijital veya hibrit), - diyotlar, transistörler ve ilgili devre cihazlarının imalatı, - elektronik bileşen tipli indüktörlerin imalatı (örneğin; jikleler, bobinler, transformatörler), - elektronik kristallerin ve kristal takımların imalatı, - elektronik uygulamalar için solenoidlerin, anahtarların ve güç dönüştürücülerin imalatı, - yarı iletken, tamamlanmış veya yarı tamamlanmış küplerin veya yonga plakaların imalatı, - elektronik gösterge bileşenlerinin imalatı (plazma, polimer, LCD), - ışık yayan diyotların (LED) imalatı, - yazıcı kabloları, monitör kabloları, USB kabloları, bağlayıcılar vb. imalatı. 26.12 Yüklü elektronik kart imalatı Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; - yüklü baskılı devre kartları imalatı, - baskılı devre kartlarının üzerine parçaların yüklenmesi. - ara yüz kartları imalatı (örneğin; ses, görüntü (video), denetleyiciler, ağ (network), modem kartı) 26.2 Bilgisayar ve bilgisayar çevre birimleri imalatı 26.20 Bilgisayar ve bilgisayar çevre birimleri imalatı Bu sınıf, elektronik bilgisayarların, örneğin ana bilgisayarların, masa üstü bilgisayarlarının, dizüstü bilgisayarların, bilgisayar sunucularının ve bellek cihazları, girdi/çıktı cihazları (yazıcılar, monitörler, klavyeler) gibi bilgisayar çevre donanımlarının imalatını ve/veya montajını kapsamaktadır. Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; - masaüstü bilgisayarları imalatı, - dizüstü bilgisayarları imalatı, - ana bilgisayarların imalatı, - cep veya avuç içi bilgisayarları imalatı (örneğin; PDA), - manyetik disk sürücüler, harici sürücüler ve diğer bellek depolama cihazları imalatı, - optik disk sürücülerin (örneğin; CD-RW, CD-ROM, DVD-ROM, DVD-RW) imalatı, - yazıcı imalatı, - monitör imalatı, - klavye imalatı, - her çeşitte fare (mouse), joystik ve iztopu aksesuarları imalatı, - tesis edilmiş bilgisayar terminalleri (depoları) imalatı, - bilgisayar sunucuları imalatı, - barkotlu tarayıcılar dahil tarayıcı imalatı, - akıllı kart okuyucuları imalatı, - sanal gerçeklik sağlayan kasklar imalatı, - bilgisayar projektörleri imalatı (video projektörleri). - mekanik olarak çalışmayan otomatik vezne makineleri (ATM`lerin), satış noktası terminalleri (POS) gibi bilgisayar terminallerinin imalatı, - çıktı alma, tarama, kopyalama, faks çekme gibi iki veya daha fazla işlevi olan çok fonksiyonlu büro makinelerinin imalatı. 26.3 İletişim ekipmanlarının imalatı 26.30 İletişim ekipmanlarının imalatı Bu sınıf, elektronik olarak kablolar üzerinden veya radyo ve televizyon yayını ve kablosuz iletişim donanımı gibi hava aracılığı ile sinyal taşımada kullanılan telefon ve veri iletişim donanımlarının imalatını içermektedir. Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; - Merkezi iletişim santral donanımları imalatı, - kablosuz telefon imalatı, - özel sayısal veya analog telefon santrallerinin imalatı, - telesekreter imalatı da dahil telefon ve faks teçhizatlarının imalatı, - ağ geçitleri, köprüleri ve yönlendiricileri gibi veri iletim donanımlarının imalatı, - yayın alıcı ve verici anten imalatı, - kablolu televizyon donanımlarının imalatı, - çağrı cihazları imalatı, - cep telefonları imalatı, - mobil iletişim donanımları imalatı, - radyo ve televizyon stüdyoları ve yayın teçhizatları imalatı (ticari televizyon kameraları dahil), - harici modemler, taşıyıcı ekipmanların imalatı, - kontrol istasyonlarına sinyal gönderen hırsız ve yangın alarm sistemleri imalatı, - radyo ve televizyon vericilerinin imalatı, - kızıl ötesi (enfraruj) sinyal kullanan iletişim cihazlarının imalatı (örneğin; uzaktan kumanda cihazları). 26.4 Tüketici elektroniği ürünlerinin imalatı 26.40 Tüketici elektroniği ürünlerinin imalatı Bu sınıf, ev eğlence sistemleri, motorlu taşıtlar, havaalanı, alışveriş merkezi vb. yerlerdeki hoparlör sistemleri ve müzik aletleri ses yükselticileri için elektronik müzik ve görüntü donanımlarının imalatını içermektedir. Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; - video kaset kayıt cihazları ve çoğaltma donanımları imalatı, - televizyon imalatı, - televizyon ekranları ve görüntü panelleri imalatı, - ses kaydetme ve çoğaltma sistemleri imalatı, - stereo teçhizatları imalatı, - radyo imalatı, - hoparlör sistemleri imalatı, - ev tipi video kamera imalatı, - parayla çalışan otomatik plakçalar imalatı, - müzik enstrümanları ve havaalanı, alışveriş merkezi vb. yerlerdeki hoparlör sistemleri için ses yükselticisi imalatı, - mikrofon imalatı, - CD ve DVD çalar imalatı, - karaoke makineleri imalatı, - kulaklıklar (örneğin; radyo, stereo, bilgisayar) imalatı, - video oyun konsolları imalatı. 26.5 Ölçme, test ve seyrüsefer amaçlı alet ve cihazlar ile saat imalatı Bu grup, kol saatleri, masa saatleri ve benzer aletler gibi zaman bazlı ölçüm aletleri de dahil, sanayi amaçlı olsun ya da olmasın çeşitli ölçme, test ve seyrüsefer cihazlarının imalatını içermektedir. 26.51 Ölçme, test ve seyrüsefer amaçlı alet ve cihazların imalatı Bu sınıf, araştırma, tespit, seyrüsefer, kılavuzluk, havacılık ve denizcilik ile ilgili sistem ve aletlerin imalatını içermektedir. Bunlar, ısıtma, iklimlendirme, soğutma gibi uygulamalar ve cihazlar için otomatik kontrol ediciler ile düzenleyiciler; ısı derecesi, nem, basınç, vakum, yanma, debi, seviye, kıvam, yoğunluk, asitlik, yoğunlaşma ve deviri ölçmek, göstermek, işaret etmek, kaydetmek, iletmek ve kontrol etmek için kullanılan aletler ve cihazlar; sayaçlar(örneğin;, kayıt etme) ve hesaplama cihazları; elektriğin ve elektrik sinyallerinin özelliklerini ölçmek ve test etmek için kullanılan aletler; katı, sıvı, gaz, ya da bileşik materyallerin numunelerinin kimyasal ya da fiziksel bileşimi ya da konsantrasyonlarının laboratuvar analizinde kullanılan aletler ve sistemler; diğer ölçme ve test aletleri ile bunların parçalarından oluşmaktadır. Elektrikli olmayan ölçme, test ve seyrüsefer cihazları da (basit mekanik aletler hariç) burada kapsanmaktadır. Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; - hava taşıtı motoru ile ilgili aletlerin imalatı, - otomotiv emisyonu test cihazlarının imalatı, - meteoroloji aletlerinin imalatı, - fiziksel özellikleri test etme ve inceleme cihazlarının imalatı, - yalan makinesi imalatı, - radyasyon belirleme ve izleme cihazlarının imalatı, - arazi ölçme (kadastro çalışmaları ile ilgili aletler) aletlerinin imalatı, - cam sıvı termometreleri ve çift metal tipli olanlarının imalatı (tıbbi olanlar hariç) - nem ayarlayıcı cihazların imalatı, - hidronik limit kontrol aletlerinin imalatı, - alev ve ateş kontrol cihazlarının imalatı, - spektrometrelerin imalatı, - hava basıncı ile çalışan göstergelerin imalatı, - tüketim sayaçlarının imalatı (örneğin; su, gaz, elektrik), - debi metreler (akış metreler) ve sayma aletleri imalatı, - sayma makinelerinin imalatı, - mayın dedektörlerinin, sinyal üreticilerin; metal detektörlerinin imalatı, - denize atılan ve yapı itibariyle suda yüzen şamandıralara benzeyen deniz altından aldıkları sesleri antenleri aracılığıyla radyo sinyalleri olarak suyun üzerindeki araçlara ileten cihazlar (sonik şamandıralar) da dahil araştırma, belirleme, seyrüsefer, havacılık ve denizcilikle ilgili aletlerin imalatı, - radar cihazlarının imaları, - Global Konumlandırma Sistemleri (GPS) cihazlarının imalatı, - araç gereçler için çevresel ve otomatik kontrol aletlerinin imalatı, - ölçüm ve kayıt cihazlarının imalatı (örneğin;, uçuş kayıt cihazı), - hareket dedektörlerinin imalatı, - radar imalatı, - laboratuvar analiz cihazlarının imalatı (örneğin;, kan analiz cihazı), - ölçme, test vb. için laboratuvar tipi tartıların, terazilerin, mikroorganizma geliştirmede kullanılan aygıtların ve diğer çeşitli laboratuvar cihazlarının imalatı. 26.52 Kol saatlerinin, masa ve duvar saatlerinin ve benzerlerinin imalatı Bu sınıf kol saatleri, masa saatleri ve duvar saatleri ile zaman mekanizmaları ile bunların parçalarının imalatını kapsamaktadır.Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; - göstergeli panel saatleri de dahil her çeşit kol saati, masa saati ve duvar saatlerinin imalatı, - değerli metal kasalar da dahil olmak üzere kol saati ve masa saati kasaları imalatı, - zaman kaydetme donanımlarının ve zaman aralıklarını ölçmek, kaydetmek ve başka şekillerde göstermek için kullanılan saat makineli veya senkron motorlu donanımların imalatı, örneğin; parkmetreler, işçilerin geliş ve gidişlerini kaydeden saatler, zaman/tarih damgaları, süreç kronometreleri, - saat makineli veya senkron motorlu zaman devre anahtarlarının ve diğer ayırıcıların imalatı; • zaman kilitleri, - masa, duvar ve kol saatleri için parçaların imalatı; her çeşit masa, duvar ve kol saatleri için makineler, zemberekler, kıymetli taşlar, saat kadranları, akrep ve yelkovanlar, taban levhaları, kordon köprüsü ve diğer parçalar, her tür materyalden masa ve kol saatleri için kasalar ve muhafazalar. 26.6 Işınlama, elektro medikal ve elektro terapi ile ilgili cihazların imalatı 26.60 Işınlama, elektro medikal ve elektro terapi ile ilgili cihazların imalatı Bu sınıf aşağıdakileri kapsamaktadır; - ışınlama cihazlarının ve tüplerinin imalatı (örneğin;, endüstriyel, tıbbi tanı, tıbbi tedavi, araştırma, bilimsel); • beta, gama, X-ışını veya diğer ışınlama cihazları, - Bilgisayarlı tomografi (CT) tarayıcıları imalatı, - PET tarayıcıları imalatı, - manyetik rezonans görüntüleme (MRI) cihazlarının imalatı, - tıbbi ultrason cihazlarının imalatı, - elektrokardiyografi cihazlarının imalatı, - elektro tıbbi endoskopik cihazların imalatı, - tıbbi lazer cihazlarının imalatı, - kalp atışını ayarlayan cihazların imalatı, - işitme cihazlarının imalatı. - gıda ve sütün kalite ve güvenliği için kullanılan ışınlama cihazlarının imalatı, Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/1-sinif--sanayide-bilim-sahasnda-fotografclkta-tarm-bahcecilik.html	1. sinif : Sanayide, bilim sahasında, fotoğrafçılıkta, tarım, bahçecilik ve ormancılıkta kullanılan kimyasallar. Gübreler ve topraklar	1. SINIF : Sanayide, bilim sahasında, fotoğrafçılıkta, tarım, bahçecilik ve ormancılıkta kullanılan kimyasallar. Gübreler ve topraklar. İşlenmemiş suni reçineler ve işlenmemiş plastikler. Yangın söndürücü maddeler. Kırtasiye, tıbbi ve ev içi kullanım amaçlı olanlar hariç yapıştırıcılar. 2. SINIF : Boyalar, vernikler, laklar, pas önleyiciler, ahşabı koruyucu maddeler, boyalar için bağlayıcı ve inceltici maddeler, boya pigmentleri, metali koruyucu maddeler, ayakkabı boyaları; matbaa boyaları ve mürekkepleri, tonerler (dolu halde toner kartuşları dahil); besin maddelerini, ispençiyari ürünleri ve içecekleri boyamaya mahsus maddeler. İşlenmemiş doğal reçineler. Boyacılar, dekoratörler, matbaacılar ve sanatçılar için metal levhalar ve toz halde metaller. 3. SINIF : Ağartma ve temizlik amaçlı maddeler. Parfümeri; kozmetik ürünleri, kişisel kullanım amaçlı koku vericiler (insan ve hayvanlar için deodorantlar dahil). Sabunlar. Diş bakımı ürünleri. Aşındırıcı ürünler (zımpara bezleri, zımpara kağıtları, ponza taşları, aşındırıcı pastalar dahil). Parlatma ve bakım ürünleri (deri, vinil, metal, ahşap vb. için). 4. SINIF : Sınai amaçlı yağlar, gresler (kesme sıvıları, toz emici-ıslatıcı ve bağlayıcı maddeler dahil). Katı yakıtlar (odun dahil). Sıvı ve gaz yakıtlar ile bunların kimyasal olmayan katkıları. Aydınlanma amaçlı mumlar, fitiller, yarı mamul vakslar, balmumları (vakslar), parafinler. 5. SINIF :İnsan ve hayvan sağlığı için ilaçlar, tıbbi amaçlı kimyasal ürünler, kimyasal elementler. Tıbbi ve veterinerlik amaçlı olan ya da olmayan diyet maddeleri; besin takviyeleri, zayıflatıcı ürünler; bebek mamaları; tıbbi amaçlı bitkiler ve bitkisel içecekler. Diş hekimliği için ürünler (aletler/cihazlar hariç). Hijyen sağlayıcı ürünler (pedler, tamponlar, tıbbi amaçlı yakılar, pansuman malzemeleri, kağıt ve tekstilden mamul çocuk bezleri). Zararlı bitkileri, hayvanları ve mantarları imha edici maddeler. İnsan ve hayvanlar için olanlar hariç deodorantlar, havayı tazeleyici kokular. Dezenfektanlar, antiseptikler (mikrop öldürücüler), tıbbi amaçlı deterjanlar. 6. SINIF :Değerli olmayan maden cevherleri. Adi metaller ile bunların alaşımları ve yarı mamulleri. Barınma, saklama, muhafaza etme, kaplama, sarma, çevreleme, depolama, yerleştirme veya inşaat amaçlarıyla yapılmış metalden malzemeler ve araçlar, metalden portatif merdivenler dahil). Eleme, filtreleme ve benzeri amaçlar için yapılmış metalden malzemeler. Metalden mamul kapılar ve pencereler, kepenkler, jaluziler, bunların kasaları ve aksamları. Elektrik için olmayan madeni kablolar, teller. Hırdavatçı (nalburiye) eşyası. Havalandırma, ısıtma, kanalizasyon, telefon, yeraltı elektrik ve iklimlendirme tesisatları için havalandırma kanalları, menfezler, menfez kapakları, bacalar, baca şapkaları, menhol (baca) kapakları, ızgaralar. Metalden mamul işaretle gösterme, yönlendirme, belirtme, tanıtma amaçlı malzemeler (tabelalar, panolar, plakalar dahil). Metalden mamul sıvı veya gaz nakli amaçlı borular ve bunların bağlantı parçaları (metalden vanalar; sondaj boruları dahil). Madeni para kasaları. Metalden mamul demiryolu malzemeleri. Madeni iskele babaları ve şamandıraları, madeni dubalar, deniz taşıtları için çapa demirleri. Döküm işleri için madeni kalıplar (makine parçası olanlar hariç). Adi metallerden veya bunların alaşımlarından yapılmış sanat eserleri. Metalden mamul kapaklar, şişe kapakları. Madeni direkler. Kaldırma, yükleme ve nakil için madeni paletler, madeni halatlar, yük kaldırma ve taşımada kullanılan madeni askılar, bağlar, kolonlar, kuşaklar, bantlar ve şeritler. 7. SINIF :Ahşap, metal, cam ve plastik malzemelerin ve madenlerin işlenmesi, bunlara şekil verilmesi için makineler, takım tezgahları ve bu amaçla kullanılan endüstriyel robotlar. İş makineleri, aynı işleve sahip robotik mekanizmalar. Kaldırma, taşıma ve iletme makineleri, aynı işleve sahip robotik mekanizmalar (asansörler, yürüyen merdivenler, vinçler dahil). Tarım, hayvancılık, ziraat sektörlerinde ve tahıl/meyve/sebze/gıda işlenmesinde kullanılan makineler ve robotik mekanizmalar. Kara taşıtları için olanlar hariç motorlar, elektrikli motorlar, bunların parçaları ve tertibatları, kara taşıtlarında kullanılan ve bu sınıfta yer alan parçalar. Rulmanlar, bilyalı veya masuralı yataklar. Lastik sökme ve takma makineleri. Alternatörler, jeneratörler, elektrik jeneratörleri, güneş enerjisi ile çalışan jeneratörler. Boya makineleri, otomatik boya püskürtme tabancaları, elektrikli zımbalama makineleri ve tabancaları, elektrikli yapıştırıcı tabancalar, basınçlı hava veya sıvı püskürtücü makineler için tabancalar, elektrikli el matkapları, motorlu el testereleri, dekupaj makineleri, spiral makineler, basınçlı hava üreticiler, kompresörler, araç yıkama makineleri ve yukarıda sayılan makine ve araçlarla aynı işleve sahip robotlar. Kaynak makineleri, elektrikli ark kaynak cihazları, elektrikli lehim cihazları, elektrikli ark kesme cihazları, elektrikli kaynak makine elektrotları ve bunlarla aynı işleve sahip robotlar. Matbaa makineleri. Ambalajlama makineleri, doldurma-tapalama ve kapatma makineleri, etiketleme makineleri, tasnifleme makineleri ve yukarıda sayılan makinelerle aynı işleve sahip robotlar ve robotik mekanizmalar (elektrikli plastik kapama/mühürleme cihazları [paketleme] dahil). Tekstil makineleri, dikiş makineleri ve bunlarla aynı işleve sahip endüstriyel robotlar. Makine veya motor parçası olmayan pompalar (akaryakıt dolum ve dağıtım pompaları ve bunların tabancaları dahil). Doğrama, öğütme, ezme, çırpma ve ufalama için mutfakta kullanılan elektrikli aletler; yıkama makineleri (çamaşır/bulaşık yıkama makineleri, ısıtmalı olmayan santrifüjlü çamaşır kurutma makineleri dahil); zemin, halı veya döşeme temizleme amaçlı elektrikli makineler, elektrikli süpürgeler ve bunların parçaları. Otomatik satış makineleri. Galvanizle kaplama ve elektroliz (akımla kaplama) makineleri. Elektrikli ve elektronik açma kapama mekanizmaları. 8. SINIF :Değerli madenlerden olanlar dahil çatallar, kaşıklar, bıçaklar ve kesme, doğrama, soyma amaçlı elektrikli olmayan kesici mutfak aletleri. Kesici ve dürtücü silahlar. Tıraş, epilasyon, manikür, pedikür, güzellik amaçlı kişisel bakım için kullanılan bu sınıfa dahil alet ve cihazlar (elektrikli saç düzleştiricileri ve kıvırıcıları, makaslar dahil). Makine, cihaz ve taşıt onarımı, inşaat, ziraat, bahçecilik ve ormancılıkla ilgili elle çalışan (motorsuz) aletler. Elektrikli-elektriksiz, buharlı ütüler. 9. SINIF :Bilimsel amaçlı ve laboratuarda kullanım amaçlı olanlar dahil ölçme aletleri, cihazları, göstergeler ve laboratuarlarda kullanılan malzemeler. Ses ve görüntünün kaydı, nakli veya yeniden meydana getirilmesi (reprodüksiyonu) için cihazlar (veri işlem, haberleşme ve çoğaltma amaçlı cihazlar ve bilgisayar çevre donanımları dahil). Manyetik, optik kayıt taşıyıcılar ve bunlara kaydedilmiş bilgisayar programları ve yazılımları; bilgisayar ağları vasıtasıyla indirilebilen ve manyetik ve optik ortamlara kayıt edilebilen elektronik yayınlar; manyetik/optik okuyuculu kartlar. Antenler, uydu antenler, yükselticiler ve bunların parçaları. Bilet otomatları, nakit para çekme makineleri. Makine ve cihazların elektroniğinde kullanılan elemanlar. Birim zamandaki tüketim miktarını ölçen sayaçlar ve zaman ayarlayıcıları. Koruyucu giysiler, koruma ve can kurtarma amaçlı donanımlar. Gözlükler, güneş gözlükleri, lensler ve bunların kutuları, kılıfları, parçaları ve aksesuarları. Elektrik enerjisini iletim, dönüştürme, depolama kontrol cihazları ve araçları (elektrik, elektronikte kullanılan kablolar ve güç kaynakları; piller, aküler dahil). Ana fonksiyonu uyarı ve alarm olan cihazlar (taşıt alarmları hariç), elektrikli ziller. Trafikte kullanım amaçlı sinyalizasyon, işaretle bildirme cihazları ve araçları. Yangın söndürme amaçlı taşıtlar dahil yangın söndürme aletleri ve cihazları (yangın söndürme hortumları ve yangın söndürme vanaları dahil). Radarlar, denizaltı radarları (sonarlar), gece görüşü sağlayıcı veya arttırıcı aletler ve cihazlar. Dekoratif mıknatıslar. 10. SINIF : Cerrahi, tıbbi, diş hekimliği ve veterinerlik için alet, cihaz ve mobilyalar. Yapay organlar ve protezler. Tıbbi ortopedik malzemeler. Ameliyathane giysileri ve steril örtüler. Cinsel amaçlı aletler ve malzemeler. Prezervatifler (kondom/kaput). Biberonlar, biberon emzikleri, emzikler, bebekler için diş kaşıyıcılar. 11. SINIF :Aydınlatma cihazları (taşıtlar, iç ve dış mekanlar için aydınlatma armatürleri). Isıtma ve buhar üretme tesisatı için cihazlar (katı, sıvı, gaz yakıtlı ve elektrikli sobalar, kuzineler dahil). İklimlendirme ve havalandırma cihazları. Soğutucular ve dondurucular. Pişirme, kurulama ve kaynatmada kullanılan elektrikle ve gazla çalışan aletler, makineler ve cihazlar (elektrikli çamaşır kurutucuları, saç kurutucuları ve el kurutma cihazları dahil). Sıhhi tesisat, vitrifiye ürünleri; musluklar, duş takımları, klozet iç takımları, banyo-duş kabinleri, küvetler, evyeler, lavabolar. Su yumuşatma cihazları, su arıtma cihazları, su arıtma tesisatı, atık arıtma tesisatı. Tıbbi amaçlı olmayan elektrikli alt yaygıları ve elektrikli battaniyeler, ısıtıcı yastıklar, elektrikli veya elektriksiz ayak ısıtıcıları, sıcak su torbaları (termoforlar). Akvaryumlar için filtreler ve filtre-motor kombinasyonları. Sanayi tipi pişirme, kurutma ve soğutma tesisatı. Pastörize ve sterilize edici makineler. 12. SINIF :Motorlu kara taşıtları ve bu taşıtlar için motorlar, parçalar (motosikletler, mobilet dahil). Bisikletler ve bunların gövdeleri, gidonları, çamurlukları. Taşıt kasaları, damperli kasalar, traktör römorkları, frigorifik kasalar, römork bağlantıları, taşıtlar için damperler, kaldırma tertibatları. Taşıt koltukları, koltuklar için baş dayanakları, emniyetli çocuk koltukları, koltuk kılıfları, araç örtüleri (aracın şeklini almış), güneşlikler. Sinyaller ve yön sinyalleri için kollar, taşıt camları için silecekler, silecek kolları. Taşıtlar için iç ve dış lastikler, tubles lastikler, lastik tamir takımları, taşıt lastikleri için yamalar, kaynak yamalar, taşıt lastikleri için supaplar. Taşıt camları, emniyetli taşıt camları, taşıtlar için dikiz aynaları ve yan aynalar. Patinaj zincirleri, takozlar. Taşıtlar için portbagajlar, bisiklet ve kayak taşıyıcıları, seleler. Lastik şişirme pompaları. Taşıtlar için hırsız alarmları, kornalar. Yolcular için emniyet kemerleri, havalı yastıklar. Bebek arabaları, tekerlekli sandalyeler, pusetler. El arabaları, pazar arabaları, tek veya çok tekerlekli el arabaları, market arabaları, ev eşyaları için tekerlekli taşıyıcılar. Raylı taşıtlar: Lokomotifler, trenler, tramvaylar, vagonlar, teleferikler, telesiyejler. Deniz taşıtları ve parçaları (motorları hariç). Hava taşıtları ve parçaları (motorları hariç). 13. SINIF : Ateşli, havalı, yaylı silahlar ile bunlara ait kılıf ve askı kayışları. Ağır silahlar, havanlar, roketler. Havai fişekler. Kişisel kullanım için koruyucu gazlar. 14. SINIF :Kuyumculuk eşyaları (taklitleri dahil); altınlar, mücevherler, kıymetli taşlar ve bunlardan mamul takılar, kol düğmeleri, kravat iğneleri ve heykeller, biblolar. Saatler ve zaman ölçme cihazları (kronometreler ve parçaları, saat kordonları dahil). 15. SINIF : Müzik aletleri ve kutuları 16. SINIF :Kağıt, karton (mukavva) ve bunlardan yapılmış ürünler (kırtasiye amaçlı ürünler hariç); kağıt havlular, tuvalet kağıtları, kağıt peçeteler, ambalaj ve sarma amaçlı kağıtlar, karton kutular. Plastik malzemeden mamul ambalajlama ve sarma malzemeleri. Matbaa ve ciltleme malzemeleri. Basılı evraklar; basılı yayınlar, takvimler, posterler, fotoğraflar, afişler, tablolar, çıkartmalar, (pullar). Kırtasiye, büro, eğitim-öğretim, yazım, çizim, resim ve sanatçılar için malzemeler (mobilyalar ve cihazlar hariç; kırtasiye tipi kağıt ürünler ve yapıştırıcılar dahil). Büro makineleri. Badana ve boya işleri için fırçalar ve rulolar. 17. SINIF :Kauçuk, gütaperka, lastik, amyant (asbest), mika veya bunlardan mamul toz, levha, çubuk ve folyo halinde yarı mamul sentetik malzemeler. Yalıtım (izolasyon), dolgu ve tıkama malzemeleri (derz dolguları, contalar, o-ringler dahil ). Lastikten, plastikten veya kauçuktan mamul bükülebilir borular, hortumlar (taşıtlar için kullanılanlar dahil), boru kılıf ve rakorları; tekstilden hortumlar, madeni olmayan boru kılıfları ve rakorları, hortum rakorları, taşıtlar için radyatör hortumları (yangın hortumları hariç). 18. SINIF :İşlenmiş veya işlenmemiş deriler ve postlar, yapay deriler, köseleler, astarlık deriler. Derilerden, deri taklitlerinden veya diğer malzemelerden mamul taşıma amaçlı başka sınıflarda yer almayan eşyalar (çantalar, deri veya kösele kutular ve sandıklar, anahtarlıklar dahil). Şemsiyeler, güneş şemsiyeleri, güneşlikler, bastonlar. Kırbaçlar, koşum takımları, eyerler, üzengi ve eyer kayışları. 19. SINIF :İnşaat, yol yapımı, tamirat, kaplama amaçlarıyla kullanılan kum, çakıl, mıcır, asfalt, zift, çimento, alçı gibi malzemeler. Beton, alçı, toprak, kil, doğal ve yapay taş, ahşap, plastik veya sentetik malzemelerden imal edilmiş ve şekil almış yapı/inşaat/yol yapımı ve benzer amaçlı malzemeler, yapı elemanları, taşınabilir bu malzemelerden yapılar, direkler, bariyerler (ahşap ve sentetik malzemeden kapı ve pencereler dahil). Yollar için metal, mekanik ve aydınlatmalı olmayan trafik işaretleri. Beton, taş veya mermerden yapılmış anıtlar, heykeller. Tabaka veya şerit halinde tabii veya sentetik yüzey kaplamaları, ısı ile yapıştırılabilen sentetik kaplamalar; çatılar için ziftli kartonlar; ziftli kaplamalar. İnşaatlar için cam ürünleri. Metalden olmayan prefabrik yüzme havuzları. Akvaryum kumları. 20. SINIF :Yapıldıkları maddelere ve malzemelere bakılmaksızın mobilyalar. Yatak şilteleri, yastıklar, tıbbi amaçlı olmayan havalı yataklar ve yastıklar, kampçılar için uyku tulumları, deniz yatakları. Aynalar. Arı kovanları, suni petekler ve petek çıtaları. Bebekler için ana kucakları, parmaklıklı oyun parkları (iç mekanlar için), bebek beşikleri, yürüteçler. Ahşap veya sentetik malzemeden mamul panolar, resimler, tablolar için çerçeveler, kimlik kartları, künyeler, isimlikler, etiketler. Ahşap veya sentetik malzemeden mamul ambalaj, nakliye ve depolama amaçlı variller, fıçılar, bidonlar, hazneler (depolar), kutular, ambalaj kapları, nakliye amaçlı konteynerler, sandıklar, taşıma paletleri, bunlarla birlikte kullanılan kapaklar. Ahşap veya sentetik malzemelerden mamul hırdavat (nalburiye) eşyası, mobilya bağlantıları, açma kapama tertibatları. Tahta, mum, balmumu, plastik veya alçıdan mamul bu sınıfa dahil süs ve dekorasyon eşyaları. Sepetler, balıkçı sepetleri. Ev hayvanları için kulübeler, yuvalar, yataklar. Ahşap veya sentetik malzemeden mamul portatif merdivenler, hareketli merdivenler. Bambu perdeler, stor perdeler, şerit perdeler, dekorasyon amaçlı boncuklu perdeler; perde kopçaları, perde halkaları, perde kancaları, perde çubukları. 21. SINIF :Elektriksiz temizlik aletleri gereçleri (boya fırçaları hariç fırçalar, çelik talaşları, süngerler, çelik yünleri, üstüpüler, tekstilden mamul temizleme ve silme bezleri, bulaşık eldivenleri, elektrikli olmayan cilalama makineleri, halı süpürgeleri, sopalı yer paspasları, makine parçası olmayan elektrikli fırçalar dahil). Diş fırçaları, elektrikli diş fırçaları, diş ipleri, tıraş fırçaları, saç fırçaları, taraklar. Değerli metalden olanlar da dahil olmak üzere, bu sınıfa dahil elektrikle çalışmayan ev ve mutfak gereçleri, kap kacak, vazolar. Ütü masaları ve kılıfları, çamaşır kurutmalıkları, elbise askıları. Ev hayvanları için kafesler ve malzemeler, evlerde kullanılan bitki ve hayvan yetiştirme yerleri (akvaryumlar, vivaryumlar, terraryumlar). Camdan, porselenden, seramikten, kilden süs ve dekorasyon eşyaları. Fare kapanları, haşerat tuzakları, sinek yakalayıcılar, sinek raketleri, tuvalet taşı delikleri için kapaklar (sinek ve haşeratı kovucu veya yok edici elektrikli cihazlar dahil). Parfüm bekleri (yandığında koku yayan bekler), parfüm spreyleri ve vaporizatörleri (püskürteç), elektrikli-elektriksiz makyaj temizleme aletleri, pudra ponponları, tuvalet eşyaları için kutular. Püskürtmeli hortum başlıkları, sulama süzgeçleri için başlıklar, sulama aletleri, bahçe sulama süzgeçleri, musluklara takılan uçlar. İşlenmemiş cam, yarı işlenmiş cam, dekorasyon için cam mozaikler ve cam tozları (inşaat için olanlar hariç), cam yünleri (izolasyon ve tekstil amaçlı olmayan). Spor müsabakalarında verilen kupalar. 22. SINIF :Halatlar, ipler, ip merdivenler, hamaklar, balık ağları. Çadırlar, tenteler, brandalar, yelkenler, araç örtüleri (araç şeklini almamış olanlar). Tekstilden mamul ambalaj torbaları. Kauçuk ve sentetik olmayan döşeme doldurma malzemeleri (yün, pamuk dahil). Tekstil amaçlı sentetik elyaflar, işlenmemiş büküm elyafları, cam elyaflar. 23. SINIF :Tekstil amaçlı büküm iplikleri; dikiş, nakış ve örgü iplikleri, tireler, esnek iplikler. 24. SINIF :Dokunmuş veya dokunmamış kumaşlar. Ev tekstil ürünleri; perdeler, yatak örtüleri, nevresimler, çarşaflar, yastık kılıfları, battaniyeler, yorganlar, havlular. Tekstilden bayraklar, flamalar, etiketler. 25. SINIF :Koruyucu amaçlı olanlar hariç her türlü malzemeden yapılmış iç-dış giysiler, çoraplar. Ayak giysileri. Baş giysileri. 26. SINIF :Danteller ve nakışlar (aplikeler), güpürler, fistolar, dar dokumalar, şeritler ve kurdeleler, ekstraforlar, fitiller, giysiler için kumaştan yapılmış hazır harfler ve rakamlar, armalar, rütbe işaretleri, vatkalar. Giysiler için düğmeler, kopçalar, halkalar, fermuarlar, ayakkabı ve kemer tokaları, perçinler, yapışkan bantlar, bağlar, toplu iğneler, iğneler, dikiş iğneleri, dikiş makinesi iğneleri, tığlar ve örgü şişleri, iğne kutuları ve iğnelikler. Yapma çiçekler, yapma meyveler. Takma saçlar ve saç aksesuarları. 27. SINIF :Halılar, kilimler, yolluklar. Seccadeler. Muşambalar, yapay çimen, döşemelik mantarlı muşamba (linolyum). Spor amaçlı minderler. Tekstilden olmayan duvar kaplamaları, duvar kağıtları 28. SINIF: Oyunlar ve oyuncaklar. Salonda oynanan oyunlar; harici ekran ya da monitör ile bağlanıp oynanabilen oyunlar için aletler, makineler ve cihazlar (jetonla çalışanlar dahil). Hayvanlar için oyuncaklar. Çocuk bahçeleri, parklar ve oyun parkları için oyuncaklar. Jimnastik ve spor aletleri ile malzemeleri. Suni yılbaşı ağaçları ve bunlar için süsler, suni karlar, çıngıraklar, parti ve benzeri eğlenceler için malzemeler, kağıttan parti şapkaları. 29. SINIF :Et, balık, kümes ve av hayvanlarının etleri ile her nevi işlenmiş et ürünleri. Kuru bakliyat. Hazır çorbalar, bulyonlar. Zeytin, zeytin ezmeleri. Süt ve süt ürünleri (tereyağı dahil). Yenilebilir bitkisel yağlar. Kurutulmuş, konservelenmiş, dondurulmuş, pişirilmiş, tütsülenmiş, salamura edilmiş her türlü meyve ve sebzeler. Kuru yemişler. Fındık ve fıstık ezmeleri, tahin. Yumurtalar, yumurta tozları. Patates cipsleri. 30.SINIF: Kahve, kakao; kahve veya kakao esaslı içecekler, çikolata esaslı içecekler. Makarnalar, mantılar, erişteler. Pastacılık ve fırıncılık mamulleri, tatlılar. Bal, arı sütü, propolis. Yiyecekler için çeşni/lezzet vericiler. Mayalar, kabartma tozları. Her türlü un, irmikler, nişastalar. Toz şeker, kesme şeker, pudra şekeri. Çaylar, buzlu çaylar. Şekerlemeler, çikolatalar, bisküviler, krakerler, gofretler. Sakızlar. Dondurmalar, yenilebilir buzlar. Tuz. Hububat (tahıl) ve mamulleri. Pekmez. 31. SINIF: Tarım ürünleri, bahçecilik ürünleri ve tohumlar. Ormancılık ürünleri. Canlı hayvanlar (kuluçkalık yumurtalar, döllenmiş yumurtalar dahil). Canlı ve kurutulmuş bitkiler ve otlar. Hayvan yemleri. Malt (insan tüketimi için olmayan). 32. SINIF: Biralar; bira yapımında kullanılan preparatlar. Maden suları, kaynak suları, sofra suları, sodalar. Sebze ve meyve suları, bunların konsantreleri ve özleri, meşrubatlar. 33. SINIF: Alkollü içecekler (biralar hariç). 34. SINIF: Tütün ve tütün mamulleri. Değerli metalden olanlar da dahil olmak üzere, tütün içenlere mahsus malzemeler (pipolar, puro ve sigara ağızlıkları küllükler, tütün kutuları, sigara sarmak için cep aletleri, sigara kağıtları, nargileler, çakmaktaşları, çakmaklar dahil). Kibritler. 35. SINIF: Reklamcılık, pazarlama ve halkla ilişkiler ile ilgili hizmetler (Ticari ve reklam amaçlı sergi ve fuarların organizasyonu hizmetleri dahil). Büro hizmetleri; sekreterlik hizmetleri, gazete aboneliği düzenleme hizmetleri, istatistiklerin derlenmesi, büro makinelerinin kiralanması hizmetleri, bilgisayar veri tabanlarındaki bilginin sistematik hale getirilmesi, telefon cevaplama hizmetleri. İş yönetimi, idaresi ve bu konular ile ilgili danışmanlık, muhasebe ve mali müşavirlik hizmetleri, personel işe yerleştirme, işe alma, personel seçimi, personel temini hizmetleri, ithalat-ihracat acente hizmetleri. Ticari ve sınai ürünler için eksperlik hizmetleri. Açık artırmaların düzenlenmesi ve gerçekleştirilmesi hizmetleri. Müşterilerin malları elverişli bir şekilde görmesi ve satın alması için malların* bir araya getirilmesi hizmetleri (belirtilen hizmetler perakende, toptan satış mağazaları, elektronik ortamlar, katalog ve benzeri diğer yöntemler ile sağlanabilir). * Bu kısımda mal veya mal grubu belirtiniz. 36. SINIF :Sigorta hizmetleri. Finansal ve parasal hizmetler. Gayrimenkul komisyonculuğu, müşavirliği ve idaresi hizmetleri. Gümrük müşavirliği hizmetleri. 37. SINIF: İnşaat hizmetleri, inşaat araç – gereçlerinin ve iş makinelerinin kiralanması hizmetleri. Temizlik hizmetleri; dezenfeksiyon hizmetleri; haşere ilaçlama hizmetleri; temizlik araçları ve makinelerinin kiralanması hizmetleri. Kara araçları servis istasyonu hizmetleri (bakım, tamir ve akaryakıt dolumu). Deniz araçlarının bakımı ve tamiri hizmetleri; gemi inşaatı hizmetleri. Hava taşıtlarının bakım ve tamiri hizmetleri. Mobilyalara ilişkin döşeme, tamir, restorasyon hizmetleri. Isıtma, havalandırma ve su tesisatının kurulması (tesis edilmesi), bakımı ve tamiri hizmetleri. Giysilerin temizliği, bakımı ve tamiri hizmetleri. Sınai makinelerin ve cihazların, büro makinelerinin ve cihazlarının, haberleşme cihazlarının, elektrikli ve elektronik cihazların tesisi, bakımı ve tamiri hizmetleri. Asansör tamiri ve bakımı hizmetleri. Saat tamiri hizmetleri. Madencilik, maden çıkarma hizmetleri. Ayakkabı, çanta, kemer tamiri hizmetleri. 38. SINIF :Radyo ve televizyon yayın hizmetleri. Haberleşme hizmetleri (internet servisi sağlama hizmetleri dahil). Haber ajansı hizmetleri. 39. SINIF :Kara, deniz ve hava taşımacılığı hizmetleri ve kara, deniz ve hava taşıtlarının kiralanması hizmetleri (tur düzenleme, seyahat için yer ayarlama, kurye hizmetleri dahil). Araba parkları hizmetleri, garaj kiralama hizmetleri. Tekne barındırma hizmetleri. Boru hattı ile taşıma hizmetleri. Elektrik dağıtım hizmetleri. Su temin hizmetleri. Taşıt ve malları kurtarma hizmetleri. Malların depolanması, paketlenmesi ve sandıklanması hizmetleri. Çöplerin depolanması ve taşınması hizmetleri, atıkların toplanması ve taşınması hizmetleri. 40. SINIF :Adi metallerin işleme hizmetleri. Değerli metallerin işlenmesi hizmetleri. Fotografik ve sinematografik ürünlerin işlenmesi hizmetleri (banyo, baskı ve foto gravür hizmetleri dahil). Gıdaların işlenmesi hizmetleri. Hayvan kesim hizmetleri. Deri ve kürk işleme hizmetleri. Saraçlık hizmetleri. Kumaş işleme hizmetleri, yün işleme hizmetleri. Terzilik hizmetleri, nakış işleme hizmetleri. Ahşap ve kereste işleme hizmetleri. Sanat eserlerinin çerçevelenmesi hizmetleri. Sıvı, kimyasal madde, gaz, hava işleme hizmetleri. Cam ve optik cam işleme hizmetleri. Malzemelerin montajı (üçüncü şahıslar adına) hizmetleri. Diş teknisyenliği (döküm) hizmetleri. Çömlekçilik hizmetleri. Enerji üretimi hizmetleri, jeneratörlerin kiralanması hizmetleri. Kağıdın işlenmesi. Baskı hizmetleri, ciltçilik hizmetleri. Plastik işleme hizmetleri. 41.SINIF: Eğitim ve öğretim hizmetleri. Sempozyum, konferans, kongre ve seminer düzenleme, idare hizmetleri. Spor, kültür ve eğlence hizmetleri. Dergi, kitap, gazete v.b.gibi yayınların basıma hazır hale getirilmesi, okuyucuya ulaştırılmasına ilişkin hizmetler (global iletişim ağları vasıtasıyla anılan hizmetlerin sağlanması da dahil). Film, televizyon ve radyo programları yapım hizmetleri. Haber muhabirliği hizmetleri, foto-muhabirliği hizmetleri. Fotoğrafçılık hizmetleri. Tercüme hizmetleri. 42. SINIF: Bilimsel ve sınai inceleme, araştırma hizmetleri; mühendislik hizmetleri. Bilgisayar hizmetleri; bilgisayar programlama, bilgisayarı virüse karşı koruma, bilgisayar sistem tasarımı, başkaları adına web sitelerinin tasarlanması, bakımı ve güncelleştirilmesi, yazılım tasarımı, kiralanması ve güncelleştirilmesi, internet arama motoru sağlama, hosting, bilgisayar donanımları alanında danışmanlık ve kiralanması hizmetleri. Bu sınıfa dahil olup mühendislik, mimarlık, bilgisayar hizmetleri kapsamına girmeyen her türlü tasarım hizmetleri; grafik sanat tasarım hizmetleri. Sanat eserleri orijinallik onay hizmetleri. 43.SINIF: Yiyecek ve içecek sağlanması hizmetleri. Geçici konaklama hizmetleri. Gündüz bakımı (kreş) hizmetleri. Hayvan bakım evleri hizmetleri. 44.SINIF:Tıbbi hizmetler. Güzellik bakımı hizmetleri. Veterinerlik ve hayvancılıkla ilgili hizmetler. Tarım, bahçecilik ve ormancılıkla ile ilgili hizmetler. 45.SINIF: Hukuki hizmetler (sınai ve fikri mülkiyet hakları konusunda danışmanlık hizmetleri dahil). Güvenlik hizmetleri. Evlendirme büroları hizmetleri. Cenaze hizmetleri. Giysi kiralama hizmetleri. Yangın söndürme hizmetleri. Refakat etme hizmetleri. Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/edi-projesinde-tamamlayici-bilgiler.html	Edi projesinde tamamlayici biLGİler	Gümrük Otomasyonu projesi kapsamında geliştirilen BİLGE yazılımının, ikinci aşaması olan EDI projesinde; kullanım kolaylığının sağlanabilmesi için kullanıcıların vergi hesabını etkileyen tamamlayıcı bilgileri önceden belirtmeleri faydalı olacaktır. İlgili GTİP’lerde, entegre demir çelik tesislerinin doğrudan ithalatı için olup olmadığının belirtilmesi gerekmektedir. Bu durumda girilmesi gereken tamamlayıcı bilgi, aşağıdaki gibidir. İlgili GTİP’ler, İsrail’den ithal edildiğinde ve yalnız çubuk çikolata, yalnız snack çikolata ve helva veya yalnız kosher şarabı özelliği taşıyorsa tamamlayıcı bilgi girilmesi gerekmektedir. Yukarıdaki listede belirtilen GTİP’ler için ilgili tamamlayıcı bilgi kodu ve tamamlayıcı bilgi girildikten sonra, vergi oranı İsrail serbest ticaret anlaşmasına göre belirtilen oranlar üzerinden hesaplanır. Aynı zamanda bu oranların kullanılabilmesi için uluslararası anlaşma kodu olarak ISR seçilmelidir ve orijin ve çıkış ülkesi kodu olarak, İsaril’in kodu (624) seçilmelidir. İlgili GTİP’lerde katma değer vergisi oranlarında, eşyaya tanınan muafiyetlerden dolayı farklı KDV oranları söz konusudur. Bu özellikten yararlanılmak isteniyorsa, tamamlayıcı bilgi girilmesi gereklidir. Bunun için aşağıdaki tabloda belirtilen tamamlayıcı bilgi kodu ve uygulanacak vergi oranının belirtilmesi gerekmektedir. Tamamlayıcı Bilgi Kodu \| Tamamlayıcı Bilginin Kullanım Amacı \| Uygulanacak Vergi Oranı \| KDVC \| Yemeklik zeytin yağı olarak ithal edildiği hallerde \| 1 \| KDVC \| Zeytin yağının yemeklik harici kullanımında \| 8 \| KDVC \| Tohum olarak ithal edildiğinde kullanılacak kod \| 8 \| KDVC \| Tohum olmayanlar için kullanılacak kod \| 15 \| KDVC \| 847050000000 Gtipten Gerçek Yazar Kasalar \| 8 \| KDVC \| 847050000000 Gtipten Diğer Yazar Kasalar \| 15 \| KDVC \| Bilgisayar Ortamında kullanılanlar(CD Lazer Okuma Diskleri) \| 15 \| KDVC \| Bilgisayar Ortamında Kullanılmayan ( DVD lerde kullanılanlar CD) \| 23 \| KDVC \| AKSAM VE PARÇALAR İSE SEÇİNİZ \| 15 \| KDVC \| AKSAM VE PARÇALARIN HARİCİNDE İSE SEÇİNİZ \| 23 \| KDVC \| AT (Topluluk Menşeli Eşya) \| 0 \| KDVC \| AT (Topluluk Menşeli OLMAYAN eşya ) \| 1 \| KDVC \| 490599000014 den Deniz haritalari,kitap ve benzeri yayınlar ise \| 8 \| KDVC \| 490599000014 deki diğerleri \| 15 \| KDVC \| 1117 Sayılı Kanuna gore POŞETLENEREK Satılan Yayınlar (49029090xxxx) \| 23 \| KDVC \| 1117 Sayılı Kanuna gore POŞETsiz satılan Yayınlar (49029090xxxx) \| 1 \| KDVC \| Yeni Düzenlemeye Göre KDV %18 \| 18 \| KDVC \| Yeni Düzenlemeye göre KDV%26 olanlar \| 26 \| KDVC \| 43 fas. koyun kuzu keçi oğlak. post. kürk. ve taklit. ile bun. mam. \| 18 \| KDVC \| 43 fasılda postlar kürkler ve taklit kürkler ile bunların mamulleri \| 26 \| KDVC \| 8703 lerde Özel amçlı getirilen otomobiller KDV%18 \| 18 \| KDVC \| 8703 lerde çift kabinli pick-up ve benzeri taşıtlar KDV%26 \| 26 \| KDVC \| Silindir hacmi 1600cm3 den küçük KDV%26 \| 26 \| KDVC \| Silindir hacmi 1600cm3 den büyük KDV%40 \| 40 \| KDVC \| Çift-kabinli pick-up ve benzeri taşit. Silindir 1600cm3 küçük KDV%26 \| 26 \| KDVC \| 852453000013 GTİP te KASET ise \| 26 \| KDVC \| 852453000013 GTİP te ROYALTI (Hizmet ) ise \| 18 \| KDVC \| 121299000019 gtip kabak çekirdeği \| 1 \| KDVC \| 121299000019 gtip diğerleri \| 18 \| KDVC \| 080410000000 gtip hurma (kuru) \| 18 \| KDVC \| 080410000000 gtip hurma (yaş) \| 8 \| KDVC \| 140390000019 Süpürge teli ve tohumu ise seçiniz \| 1 \| KDVC \| 140390000019 dan Süpürge teli ve tohum olmayanlar \| 18 \| KDVC \| Yeni Düzenlemeye Göre KDV %8 \| 8 \| KDVC \| 120991900011 gtip kabak çekirdeği \| 1 \| KDVC \| 120991900011 gtip kabak tohumu \| 8 \| KDVC \| 190590900019 gtip katkılı ise \| 8 \| KDVC \| 190590900019 gtip normal ekmek ise \| 1 \| KDVC \| 010600909919 gtip devekuşu \| 8 \| KDVC \| 010600909919 gtip diğerleri \| 18 \| KDVC \| 010600909119 gtip damızlık devekuşu \| 8 \| KDVC \| 010600909119 gtip damızlık diğerleri \| 18 \| KDVC \| 15/05/2001 %17-18 KDV Degismesi \| 17 \| KDVC \| 15/05/2001 %25-26 KDV Degismesi \| 25 \| KDVC \| 480252809011 Merkez BAnkası ithalatı için \| 8 \| KDVC \| 480252809011 Diğer kurumların ithalatı için \| 18 \| KDVC \| Konut dışı teslimler ve net alanı 150 m2 yi aşan konut teslimleri \| 18 \| KDVC \| Net 150 m2 yi aşmayan konut teslimleri \| 1 \| KDVC \| Teknik ve sınai amaçlı ise \| 18 \| KDVC \| Gıda amaçlı ise \| 8 \| KDVC \| Şeker pancarından elde edilenler \| 8 \| KDVC \| Şeker kamışından elde edilenler \| 18 \| KDVC \| 140300000011 süpürge darısı \| 1 \| KDVC \| 852439200000 ve 852439800000 nolu gtip \| 18 \| KDVC \| 121299800019 kabak çekirdeği \| 1 \| KDVC \| 121299800019 diğerleri (kabak çekirdeği hariç) \| 18 \| KDVC \| 480255009011 nolu gtip %8 KDV \| 8 \| KDVC \| 151620980029 Yemeklik yağ üretiminde kullanım \| 8 \| KDVC \| Lazer video diskler %26 KDV \| 26 \| KDVC \| Diğerleri %18 KDV \| 18 \| KDVC \| SAKATLAR İÇİN (8712.00) %1 KDV \| 1 \| KDVC \| Diğerleri (8712.00) %18 KDV \| 18 \| KDVC \| 0401 0402 veya 0403 nolu GTİP lerden süt olanlar \| 8 \| KDVC \| 0401 0402 veya 0403 nolu GTİP lerden süt olmayanlar \| 18 \| KDVC \| 120999999019 nolu GTİP meyva tohumu \| 8 \| KDVC \| 120999999019 nolu GTİP meyva tohumu olmayan \| 18 \| KDVC \| 210610 ve 210690nolu GTİP lerden mamalar \| 8 \| KDVC \| 210610 ve 210690nolu GTİP lerden mama olmayanlar \| 18 \| KDVC \| 300210950000 300210990000 kan komponenti \| 1 \| KDVC \| 300210950000 300210990000 kan ürünü veya serum niteliğinde olanlar \| 8 \| KDVC \| 300210950000 300210990000 kan kompo kan ürünü veya serum nit. olmay \| 18 \| KDVC \| 300490993000 aşılar KDV 2 sayılı liste \| 8 \| KDVC \| 300490993000 aşı olmayanlar \| 18 \| KDVC \| Taze sebze ve meyvelerin yetiştirilmesi amacıyla kullanılanlar \| 8 \| KDVC \| Taze sebze ve meyvelerin yetiştirilmesi amacıyla kullanılmayanlar \| 18 \| KDVC \| yem. ol. kul. katı veya sıvı bit. yağ ve bun. ür.el. ol. di. yağ \| 1 \| KDVC \| yem. ol. kul. katı veya sıvı bit. yağ ima. kullanılmayan diğer yağlar \| 18 \| KDVC \| YENİLEBİLEN MEYVE VE BENZ. AİT AĞAÇ VE ÇAL. YETİŞ. AMACIYLA KULLANILAN \| 8 \| KDVC \| 23. fas. hayvan yemi olarak veya hayvan yemi imalatında kullanılanlar \| 8 \| KDVC \| 23. fas. hay. yemi olarak veya hay. yemi imalatında kullanılmayanlar \| 18 \| KDVC \| 5102 Ankara Tibet Kaşmir ve ben. keçilere ait tiftik ve ince kılları \| 1 \| KDVC \| 510219409029 diğerleri \| 18 \| KDVC \| 5102 Ankara Tibet Kaşmir ve ben. keçilerin kaba kılları \| 1 \| KDVC \| 510220009019 Diğerleri \| 18 \| KDVC \| 271320000011 Penetrasyon asfalt(cut-back asfaltlar hariç) \| 1 \| KDVC \| 271320000011 Penetrasyon asfalt(cut-back asfaltlar) \| 18 \| KDVC \| 09021 Miktr. bksızın çval,sndık,pşet,krton,ktu vb.şkl.ambjlı kr çay \| 8 \| KDVC \| 09021 Açk kuru dökme(ambjı bozlarak dökme hale getrlende dahil)çay \| 18 \| KDVC \| 09022 Miktr. bksızın çval,sndık,pşet,krton,ktu vb.şkl.ambjlı kr çay \| 8 \| KDVC \| 09022 Açk kuru dökme(ambjı bozlarak dökme hale getrlende dahil)çay \| 18 \| KDVC \| 09023 Miktr. bksızın çval,sndık,pşet,krton,ktu vb.şkl.ambjlı kr çay \| 8 \| KDVC \| 09023 Açk kuru dökme(ambjı bozlarak dökme hale getrlende dahil)çay \| 18 \| KDVC \| 09024 Miktr. bksızın çval,sndık,pşet,krton,ktu vb.şkl.ambjlı kr çay \| 8 \| KDVC \| 09024 Açk kuru dökme(ambjı bozlarak dökme hale getrlende dahil)çay \| 18 \| KDVC \| 350400000000 Mama olarak kullanılanlar \| 8 \| KDVC \| 350400000000 Mama olarak kullanılmayanlar \| 18 \| KDVC \| 190190999019 Mama olarak kullanılanlar \| 8 \| KDVC \| 190190999019 Mama olarak kullanılmayanlar \| 18 \| KDVC \| 120910 Sertifikalı tohumluklar \| 1 \| KDVC \| 12072010 Sertifikalı tohumluklar haricindekiler \| 8 \| KDVC \| 1209 Sertifikalı tohumluklar \| 1 \| KDVC \| 1209 Sertifikalı tohumluklar haricindekiler \| 18 \| KDVC \| 060220 Sertifikalı meyve fidanları \| 1 \| KDVC \| 060220 Sertifikalı meyve fidanları haricindekiler \| 18 \| KDVC \| 210210 Hamur mayası \| 8 \| KDVC \| 210210 Hamur mayası haricindekiler \| 18 \| KDVC \| 230110 Et Unu \| 8 \| KDVC \| 230110 Et Unu haricindekiler \| 18 \| KDVC \| 050690000000 Kemik Unu \| 8 \| KDVC \| 050690000000 Kemik Unu haricindekiler \| 18 \| KDVC \| 051199909011 Kan Unu \| 8 \| KDVC \| 051199909011 Kan Unu haricindekiler \| 18 \| KDVC \| 121490900019 Sorgun \| 8 \| KDVC \| 121490900019 Sorgun haricindekiler \| 18 \| KDVC \| 121300000000 Saman \| 8 \| KDVC \| 121300000000 Saman haricindekiler \| 18 \| KDVC \| 12149010 Yem Şalgamı,Hayvan Pancarı ve diğer kök yemler \| 8 \| KDVC \| 12149010 Yem Şalgamı,Hayvan Pancarı ve diğer kök yemler harici \| 18 \| KDVC \| 1214909019 K.ot,yon.,kor.,üçgül,yem.lah.,yem bez.benz.hay.yem \| 8 \| KDVC \| 1214909019 K.ot,yon.,kor.,üçgül,yem.lah.,yem bez.benz.hay.yem harici \| 18 \| KDVC \| 1214909013 Pel.şek.üçgül,Yem lah.,Yem bez benz.hay.yem. \| 8 \| KDVC \| 1214909013 Pel.şek.üçgül,Yem lah.,Yem bez benz.hay.yem.harici \| 18 \| KDVC \| 230800900000 Hasıl ve silajlık mısır \| 8 \| KDVC \| 230800900000 Hasıl ve silajlık mısır haricindekiler \| 18 \| KDVC \| Yalnız tıp ve tıp laboratuarlarında kullanılanlar \| 8 \| KDVC \| Tıp ve tıp laboratuarlarında kullanılmayanlar \| 18 \| KDVC \| Sadece tıbbi cihazlarla birlikte kullanılan kaydırıcılar \| 8 \| KDVC \| Tıbbi cihazlarla birlikte kullanılan kaydırıcılar haricindekiler \| 18 \| KDVC \| Yalnız antiseptik solüsyon emd. olan ameliyat tırnak fırçaları ve süng \| 8 \| KDVC \| Ant. Sol. emd. olan ameliyat tırnak fırçaları ve süngerleri haricinde \| 18 \| KDVC \| Yalnız diş kaşıyıcılar \| 8 \| KDVC \| Diş kaşıyıcılar haricindekiler \| 18 \| KDVC \| Yal.diş kaş. ile ster.ed.olan.ve tıp.kull. ay. öz.çoc.bes.em.yrd.öz.ap \| 8 \| KDVC \| Diş kaş. ile ster.ed.olan.ve tıp.kull. öz.çoc.bes.em.yrd.öz.ap harici \| 18 \| KDVC \| Yalnız diş protez yapımında ve ortopedide kullanılanlar \| 8 \| KDVC \| Diş protez yapımında ve ortopedide kullanılmayanlar \| 18 \| KDVC \| Yalnız dişçi koltukları için olanlar \| 8 \| KDVC \| Dişçi koltukları için olmayanlar \| 18 \| KDVC \| Yalnız dişhekimlerince kullanılan tozlar \| 8 \| KDVC \| Dişhekimlerince kullanılan tozlar haricindekiler \| 18 \| KDVC \| Yalnız dişhekimlerince kullanılanlar \| 8 \| KDVC \| Dişhekimlerince kullanılmayanlar \| 18 \| KDVC \| Yalnız elektrikli olanlar \| 8 \| KDVC \| Elektrikli olmayanlar \| 18 \| KDVC \| Yalnız hasta muayene masası, jinekolojik masa ve doğum masası \| 8 \| KDVC \| Hasta muayene masası, jinekolojik masa ve doğum masası haricindekiler \| 18 \| KDVC \| Yalnız hastalar için kullanılanlar \| 8 \| KDVC \| Hastalar için kullanılmayanlar \| 18 \| KDVC \| Yalnız sodyum hyoluronate \| 8 \| KDVC \| Sodyum hyoluronate haricindekiler \| 18 \| KDVC \| Yalnız tıp ve tıp laboratuarlarında kullanılanlar ve protezler \| 8 \| KDVC \| Tıp ve tıp laboratuarlarında kullanılmayanlar ve protez olmayanlar \| 18 \| KDVC \| Yalnız tıpta kullanılanlar ve elektrikli diş fırçaları \| 8 \| KDVC \| Tıpta kullanılmayanlar ve elektrikli diş fırçaları olmayanlar \| 18 \| KDVC \| Yalnız diş protez yapımında kullanılanlar \| 8 \| KDVC \| Diş protez yapımında kullanılmayanlar \| 18 \| KDVC \| Yalnız dişçilikte kullanılanlar \| 8 \| KDVC \| Dişçilikte kullanılmayanlar \| 18 \| KDVC \| Yalnız görme kusurlarını düzeltme fonk. olanlar ve tıpta kullanılanlar \| 8 \| KDVC \| Görme kusurlarını düzeltme fonk. olmayanlar ve tıpta kullanılmayanlar \| 18 \| KDVC \| Yalnız hasta alt bezleri \| 8 \| KDVC \| Hasta alt bezleri haricindekiler \| 18 \| KDVC \| Yalnız steril edilmiş olanlar ve tıpta eczacılıkta kullanılanlar \| 8 \| KDVC \| Steril edilmiş olmayanlar ve tıpta eczacılıkta kullanılmayanlar \| 18 \| KDVC \| Yalnız steril edilmiş olanlar ve tıpta kullanılanlar \| 8 \| KDVC \| Steril edilmiş olmayanlar ve tıpta kullanılmayanlar \| 18 \| KDVC \| Yalnız tıp ve sağlıkta kullanılanlar \| 8 \| KDVC \| Tıp ve sağlıkta kullanılmayanlar \| 18 \| KDVC \| Yalnız tıpta kullanılanlar \| 8 \| KDVC \| Tıpta kullanılmayanlar \| 18 \| KDVC \| Yalnız iletki ve gönye olanlar \| 8 \| KDVC \| İletki ve gönye olmayanlar \| 18 \| KDVC \| Diğ. kat. mad. hariç buğday unundan imal ed. ekmekler (kepekli dahil) \| 1 \| KDVC \| Buğday unundan imal edilen ekmek haricindekiler \| 8 \| KDVC \| Yalnız simit,poğaça,veya galeta olanlar \| 8 \| KDVC \| Simit, poğaça veya galeta haricindekiler \| 18 \| KDVC \| Yalnız reçel veya pestil olanlar \| 8 \| KDVC \| Reçel veya pestil olmayanlar \| 18 \| KDVC \| Yalnız tıp lab.kullanılanlar(Sterilizasyon kont. ve araş. amaç.hariç) \| 8 \| KDVC \| Tıp lab.kullanılmayanlar ve sterilizasyon kont. ve araştırma amaçlılar \| 18 \| KDVC \| Yalnız tıp ve eczacılıkta kullanılanlar \| 8 \| KDVC \| Tıp ve eczacılıkta kullanılmayanlar \| 18 \| KDVC \| Yalnız tıp laboratuarlarlarında kullanılanlar \| 8 \| KDVC \| Tıp laboratuarlarında kullanılmayanlar \| 18 \| KDVC \| Yalnız tıpta ve dişçilikte kullanılanlar \| 8 \| KDVC \| Tıpta ve dişçilikte kullanılmayanlar \| 18 \| KDVC \| Yalnız kıymetli metalden olmayanlar \| 8 \| KDVC \| Kıymetli metalden olanlar \| 18 \| KDVC \| 190190999011 Mama olarak kullanılanlar \| 8 \| KDVC \| 190190999011 Mama olarak kullanılmayanlar \| 18 \| KDVC \| 2008 pozisyonu dondurulmamış olanlar \| 8 \| KDVC \| 2008 pozisyonu dondurulmuş olanlar \| 18 \| KDVC \| 847050000019 Yazar Kasalar \| 8 \| KDVC \| 847050000019 Yazar Kasa haricindekiler \| 18 \| KDVC \| 190590900019 2004/8301 BKK uyar. I sayılı lis. yer alan eşya \| 1 \| KDVC \| 190590900019 2004/8301 BKK uyar. II sayılı lis. yer alan eşya \| 8 \| KDVC \| 080410000000 kuru hurma \| 8 \| KDVC \| 080410000000 kuru hurma haricindekiler \| 18 \| KDVC \| 081350991000 kurutulmuş karışımlar \| 8 \| KDVC \| 081350991000 kurutulmuş karışım haricindekiler \| 18 \| KDVC \| 081350999000 kurut. erik ve incir içeren turunç. ve üzüm karışımları \| 8 \| KDVC \| 081350999000 kur.er.ve inc.iç.tur.ve üz.kar. haricindekiler \| 18 \| KDVC \| 0814 geçici olarak kons. edilmiş veya kurutulmuş \| 8 \| KDVC \| 0814 geçici olarak kons. edilmemiş veya kurutulmamış \| 18 \| KDVC \| 482010300000 mektupluk bloknotlar \| 8 \| KDVC \| 482010300000 mektupluk bloknot haricindekiler \| 18 \| KDVC \| 370120009012 Seluloit.veya diğ.plast.mad.sağlık işlerinde kullanılanla \| 8 \| KDVC \| 370120009012 Sel.veya diğ.pl. mad.sağ. işlerinde kull. haricindekiler \| 18 \| KDVC \| 2005.80 2005.90 yalnız konserve veya turşu şeklinde olanlar \| 8 \| KDVC \| 2005.80 2005.90 konserve veya turşu şeklinde olmayanlar \| 18 \| KDVC \| 1905 poz. 2004/8301 BKK uyarınca II sayılı listede yer alan eşya \| 8 \| KDVC \| 1905 poz. 2004/8301 BKK uyarınca genel oran \| 18 \| KDVC \| 121490900019 2004/8301 BKK uyarınca II sayılı listede yer alan eşya \| 8 \| KDVC \| 121490900019 2004/8301 BKK uyarınca genel oran \| 18 \| KDVC \| Tıbbi cihaz-2004/8301 s.BKK uyarınca KDV%8 \| 8 \| KDVC \| Tıbbi cihaz-2004/8301 s.BKK kaps. olmayanlar KDV%18 \| 18 \| KDVC \| 19012000 Yalnız yufkalar \| 1 \| KDVC \| 19012000 Yufka haricindekiler \| 18 \| KDVC \| 120929800018 sudan otu ve sorgum-sudan melezi sertif. tohum. \| 1 \| KDVC \| 120929800018 diğer \| 18 \| KDVC \| 020890950019 deve sakatatı \| 1 \| KDVC \| 020890950019 deve sakatatı harici \| 18 \| KDVC \| 15020090 yalnız ham olanlar \| 1 \| KDVC \| 15020090 ham olmayanlar \| 18 \| KDVC \| 3213 pozisyonu sulu boyalar \| 8 \| KDVC \| 3213 pozisyonu sulu boya olmayanlar \| 18 \| KDVC \| sağlık hizmetleri ile veterinerlikte kullanılanlar \| 8 \| KDVC \| sağlık hiz. ile veterinerlikte kullanılanlar haricindekiler \| 18 \| KDVC \| 392610000000 GTİP silgiler \| 8 \| KDVC \| 392610000000 GTİP silgi olmayanlar \| 18 \| KDVC \| 8704 Kapalı kasalı olup istiap haddi 620 kg ın altında olanlar \| 10 \| KDVC \| Yalnız aromalı maden suları %8 \| 8 \| KDVC \| 220210000019 Yalnız aromalı doğal maden suları %8 \| 8 \| KDVC \| 220210000019 Aromalı doğal maden su. harici. %18 \| 18 \| KDVC \| 62121090yl.silk.memeprot.vebuprot.vüc.tes.içinkul.memepro.tes.sütyen%8 \| 8 \| KDVC \| 62121090silk.me.prot.vebuprot.vüc.tes.içinkul.memepro.tes.sütyenhar%18 \| 18 \| KDVC \| 0405.20, 0405.90 yalnız tereyağı \| 8 \| KDVC \| 0405.20, 0405.90 tereyağı haricindekiler \| 18 \| KDVC \| 901780109029-cetvel \| 8 \| KDVC \| 901780109029-cetvel haricindekiler \| 18 \| KDVC \| 2006/10138 sayılı BKK kapsamında olan eşya \| 8 \| KDVC \| 2006/10138 sayılı BKK kapsamında olmayan eşya \| 18 \| KDVC \| 40091200 2004/8301 s. BKK kapsamı eşya \| 8 \| KDVC \| 40091200 2004/8301 s. BKK kapsamı olmayan eşya-Diğerleri \| 18 \| KDVC \| 19059030 Yalnız ekmekler (II sayılı liste) \| 8 \| KDVC \| 19059030 Diğerleri \| 18 \| KDVC \| sağlık hizmetleri ile veterinerlikte kullanılanlar \| 8 \| KDVC \| sağlık hizmetleri ile veterinerlikte kullanılanlar haricindekiler \| 18 \| KDVC \| 0802 yalnız taze bağdem(çağla) olanlar \| 8 \| KDVC \| 0802 yalnız taze bağdem(çağla) haricindekiler \| 18 \| KDVC \| 210690980019 Mamalar \| 8 \| KDVC \| 210690980019 Tic.hay.ekmek miksi olarak ifade edilen un karışımları \| 8 \| KDVC \| 210690980019 Mama olm.ve tic.hay.ekm.miksi.ol.ifade ed.un.kar.olm. \| 18 \| KDVC \| 190120009000 Yalnız yufkalar \| 1 \| KDVC \| 190120009000 Tic.hay.miksi olarak ifade edilen un karışımları \| 8 \| KDVC \| 190120009000 Yufka olm.ve tic.hay.ekm.miksi ol.if.ed.un.kar.olm. \| 18 \| KDVC \| 220110190000 yalnız maden suyu olanlar \| 8 \| KDVC \| 220110190000 maden suyu haricindekiler \| 18 \|
http://azkurs.org/03-2-tuketime-yonelik-mal-ve-malzeme-alimlari.html	03. 2 TÜketime yönelik mal ve malzeme alimlari	03.2 TÜKETİME YÖNELİK MAL VE MALZEME ALIMLARI Üretim sürecinde kullanılmadan doğrudan tüketime yönelik olarak kullanılan nihai mal ve hizmetler üçüncü ve dördüncü düzeyde özelliklerine göre sınıflandırmaya tabi tutulmuş olup, buna göre ilgili kodlara gider kaydedileceklerdir. 03.2.1 Kırtasiye ve Büro Malzemesi Alımları Hizmetin gerektirdiği kırtasiye, basılı kağıt, defter ve benzeri mal ve malzemelerin alım bedelleri ile büro ihtiyaçlarına ilişkin her çeşit tüketim malzemesi alımları, basılı kağıt ve defter alım ve yapımı ile bunlara ilişkin diğer giderler bu bölümde yer alacaktır. 03.2.1.01 Kırtasiye Alımları: Hizmetin gerektirdiği kalem, silgi, zımba teli, toplu iğne, ataç, disket, cd, flash disk, toner, mürekkep, klasör, dosya, basılı kağıt, defter gibi kırtasiye malzemesi ile benzeri mal ve malzemelerin alım bedelleri bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.1.02 Büro Malzemesi Alımları: Doğrudan tüketime yönelik olmayıp kullanım ömürleri bir yıldan fazla olsa bile bedeli bütçe kanunlarıyla tespit edilecek tutarı geçmeyen büro ihtiyaçlarına ilişkin cetvel, makas, kalem açacağı, delgeç, zımba gibi her çeşit el aparatı bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.1.03 Periyodik Yayın Alımları: Hizmetin gerektirdiği durumlarda alınacak gazete, resmi gazete, dergi, bülten gibi belirli sürelerde basılan yapılan yayınlar (cd, vcd, dvd gibi sayısal ortamda yapılan baskılar dâhil) bu bölüme gider kaydedilecektir. Kamu İhale Kurumuna ödenecek olan kamu ihale bülteni bedelleri burada yer alacaktır. Ancak ihale yayın bedelleri 03.5.4.01 koduna gider kaydedilecektir. 03.2.1.04 Diğer Yayın Alımları: Periyodik yayın alımlarının dışında kalan diğer bir ifadeyle belirli sürelerle bağlı kalmaksızın yayınlanan (sayısal ortamda yapılan baskılar dâhil) kitap, ansiklopedi, broşür gibi yayın alımları bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.1.05 Baskı ve Cilt Giderleri: Basılı olarak alınacak yayınlar dışında kalan ve hizmetin gerektirdiği durumlarda yapılacak (gazete, dergi, bülten, kitap, broşür, afiş, gibi) süreli veya süresiz yayınların basımı (sayısal ortamda yapılan baskılar dâhil) ile bunların veya daire ve idarelerce kullanılan her çeşit evrakın ciltlenmesine ilişkin ödemeler bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.1.90 Diğer Kırtasiye ve Büro Malzemesi Alımları: Yukarıda sayılanlar dışında kalan kırtasiye ve büro malzemesi alımları bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.2 Su ve Temizlik Malzemesi Alımları 03.2.2.01 Su Alımları: Belediyelerden, diğer kamu kurumlarından veya piyasadan temin edilen, içecek amaçlı olmayıp, kullanmaya yönelik olan su tüketim bedelleri ile ilgili mevzuatına göre abone olunması gerektiği durumlarda ödenecek abone bedelleri bu bölüme gider kaydedilecektir. Ancak, ambalajlanmış veya ambalajlanmamış olarak içme amaçlı alınan su bedelleri ise 03.2.4.02 İçecek Alımları koduna, su sayacı, musluk, batarya vb. malzeme veya teçhizatın alım giderleri bu bölüme değil niteliğine göre ilgili bölümlerine gider kaydedilecektir. 03.2.2.02 Temizlik Malzemesi Alımları: Sabun, deterjan ve temizlikte kullanılan kimyevi maddeler ile bu amaçlarla kullanılmak üzere alınan (diş macunu, diş fırçası, kova, fırça, paspas gibi) her türlü temizlik madde ve malzeme alım bedelleri bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.3 Enerji Alımları 03.2.3.01 Yakacak Alımları: Odun, çıra, kömür, kalorifer yakıtı, doğalgaz, tüp gaz gibi ısıtma ve pişirmeyle ilgili her türlü madde, malzeme ve yakıtların tüketim bedelleri ile ilgili mevzuatına göre abone olunması gerektiği durumlarda ödenecek abone ve güvence bedelleri bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.3.02 Akaryakıt ve Yağ Alımları: Özellikle taşıtlar olmak üzere, her çeşit makine-teçhizatın işletmesine yönelik olarak kullanılan akaryakıtlar, madeni yağlar, antifriz, benzeri tüketim malları ve kimyevi madde alımları bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.3.03 Elektrik Alımları: Hangi amaçla olursa olsun (aydınlatma, ısıtma, soğutma, havalandırma, çalıştırıcı kuvvet vb.) elektrik tüketim bedelleri ile ilgili mevzuatına göre abone olunması gerektiği durumlarda ödenecek abone ve güvence bedelleri bu bölüme gider kaydedilecektir. Ancak, elektrik sayacı, ampul, kablo vb. elektrik malzemesi veya teçhizatın alım giderleri bu bölüme değil niteliğine göre ilgili bölümlerine gider kaydedilecektir. 03.2.3.90 Diğer Enerji Alımları: Yukarıda sayılanlar dışında kalan, jeotermal enerji, nükleer enerji gibi diğer enerji tüketim bedelleri ile ilgili mevzuatına göre abone olunması gerektiği durumlarda ödenecek abone bedelleri bu bölüme gider kaydedilecektir. - Yiyecek, İçecek ve Yem Alımları - Yiyecek Alımları : - Kanunla tespit edilen hakediş maddeleri ile bunların mübadelesine tabi tutulan ikmal maddeleri bedelleri ile besin ürünleri ve beslenmeyle ilgili her türlü ikmal maddesi giderleri, - Yiyecek alım giderleri, (nakliye, depolama, pişirme, dağıtım giderleri ilgili tertibine gider kaydedilecektir.) - Yemeğe ilişkin yiyecek maddelerinin; - pişirme, - dağıtım ve - servis gibi ihtiyaçlardan tamamı veya bir kısmı ile birlikte ihale suretiyle teminine ilişkin giderler, (Sadece yemeğe ilişkin servis hizmetinin ihale suretiyle temin edilmesi durumunda ise bu ödemelerin “03.5.1.04 – Müteahhitlik hizmetleri” ekonomik koduna gider kaydedilmesi gerekmektedir.) - Türk Silahlı Kuvvetlerinde, kazandan iaşesi mümkün olmayan er, erbaş, hemşire, ebe, hastabakıcı ile sonunda muayene kaydıyla üç aya kadar (üç ay dâhil) dinlenme ve hava değişimi alan er ve erbaşın, askeri öğrencilerin iaşe bedelleri; hava değişimli er ve erbaşın muayeneye sevki gerektiğinde tekrar memleketlerine gönderilmesi halinde geçecek günler için verilecek yiyecek istihkakları; celp ve terhis er ve erbaşının iaşe ve ibate bedelleri, (657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 212 nci maddesi gereğince çıkarılan yönetmelik hükümleri saklıdır). bu bölüme gider kaydedilecektir 03.2.4.02 İçecek Alımları: Ambalajlanmış veya ambalajlanmamış olarak içme amaçlı alınan su bedelleri ile içecek amaçlı tüketilen meyve suyu, ayran, kola, süttozu gibi içecekler ve su temizleme tableti, tuz tableti gibi aynı amaca yönelik yardımcı maddeler bu bölüme gider kaydedilecektir. Ancak, şehir şebekesinden gelen ve hizmet yerlerindeki musluklardan kullanılan sular kısmen içme amaçlı kullanılıyor olsa da genellikle ve ağırlıklı olarak temizlik veya diğer amaçlarla kullanıldığı kabul edilerek temizlik giderlerinin altında yer alan 03.2.2.01 su alımları koduna gider kaydedilecektir. 03.2.4.03 Yem Alımları: Hayvanların beslenmesine yönelik olarak alınan mal ve madde bedelleri bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.4.90 Diğer Yiyecek, İçecek ve Yem Alımları: Yukarıda sayılan gruplara girmeyen yiyecek, içecek ve yem alımları bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.5 Giyim ve Kuşam Alımları 03.2.5.01 Giyecek Alımları: İlgili mevzuatı gereğince; - Kişilerin giyim ve kuşam alımları ile bunların yapımında kullanılan hammadde alımları, - Kuruluşların bünyesinde bulunan mehter, bando, orkestra, koro ve boru takımları ve benzeri teşkillerin özel giyim-kuşamları ile bunlar için gerekli mal ve malzeme alımları, - Sağlığı bozucu ve aynı zamanda zehirleyici olduğu doktor raporu ile belirlenen ve ilgili mevzuatınca sermaye giderleri kapsamı dışındaki işlerden kabul edilen görevlerde bilfiil çalışanlara verilecek giyecek ve koruyucu malzemeler, için yapılan ödemeler bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.5.02 Spor Malzemeleri Alımları: Spor yaparken kullanılan giyim eşyaları ile (forma, şort, t-shirt, eşofman, ayakkabı gibi) bir sporun yapılmasında gerekli veya yardımcı olan her türlü (top, raket, güreş minderi, skor tabelası, tenis masası, ok, hedef tahtası gibi) mal ve malzeme alımları bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.5.03 Tören Malzemeleri Alımları: Sadece törenlerde kullanılan özel giysiler ile yine törenlerde kullanılan mal ve malzeme alımları bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.5.04 Bando Malzemeleri Alımları: Kuruluşların bünyesinde bulunan mehter, bando, orkestra, koro ve boru takımları ve benzeri teşkillerin kullandıkları müzik alet ve edavatı ile bu müzik aletlerine ait mal ve malzeme alımları bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.5.05 Kuşam Alımları: İlgili mevzuatı gereğince; hayvanların kuşam alımları ile bu kuşamlarda kullanılan mal ve malzeme alımları bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.5.90 Diğer Giyim ve Kuşam Alımları: Yukarıda sayılan gruplara girmeyen giyim ve kuşam alımları ile kişilerin giyim ve kuşamlarına ilişkin mal ve malzeme (düğme, fermuar gibi) alımları bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.6 Özel Malzeme Alımları 03.2.6.01 Laboratuar Malzemesi ile Kimyevi ve Temrinlik Malzeme Alımları: Laboratuarlarda kullanılan sarf malzemeleri, deney tüpleri, kimyevi ve temrinlik malzeme alımları ile yangın tüplerinin dolumu için yapılacak ödemeler bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.6.02 Tıbbi Malzeme ve İlaç Alımları: Kamu personeli ve bakmakla yükümlü oldukları kişilerin tedavileri için reçete karşılığında eczanelerden alınarak Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından ödenecek olanlar hariç olmak üzere, kurumların doktorluk, dispanser, revir gibi birimleri ile hastaneler ve diğer sağlık kuruluşlarında veya hizmet yerlerinde (ecza dolapları dâhil) kullanılmak üzere toptan veya perakende olarak alınan ilaç, hammadde ve tıbbi malzeme bedelleri ile haşereyle mücadelede kullanılacak ilaç ve kimyevi maddeler bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.6.03 Zirai Malzeme ve İlaç Alımları: Zirai amaçlı olarak kullanılacak olan malzemeler ile zararlılara karşı zirai mücadelede kullanılacak ilaç ve malzeme alımları bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.6.04 Canlı Hayvan Alım, Bakım ve Diğer Giderleri : - Hizmette kullanılan hayvanlara ilişkin yiyecek ve yem alımları dışında kalan ve her cins ve her çeşit hayvan alım, koruma, bakım, kurtarma ve dağıtımı ile bunlara ilişkin ilaç ve tedavi gibi diğer ödemeler, - Özel ve tüzel kişilere ait hayvanların her çeşit tazmin ve taviz bedelleri; hizmette kullanılan hayvanların özel ve tüzel kişilere karşı işleyecekleri zararlar karşılığı verilecek tazminatlar, hayvanları yok etme, gömme giderleri ile bunlara ilişkin diğer ödemeler, bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.6.90 Diğer Özel Malzeme Alımları: Yukarıda sayılan gruplara girmeyen ve hizmetin özelliği nedeniyle ekonomik sınıflandırmanın diğer bölümlerinden alınamayan (bayrak, flama, sancak, çadır, soğuk iklim malzemeleri ile kamu personeli olsun veya olmasın kişi veya kurumlara verilen plaket şilt, kupa altın gibi para dışındaki ödüller ile teşekkür belgeleri gibi) özel malzeme alımları bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.7 Güvenlik ve Savunmaya Yönelik Mal, Malzeme ve Hizmet Alımları, Yapımları ve Giderleri: Güvenlik ve savunmaya yönelik mal, malzeme ve hizmet alımları ile aynı amaçlı yapım ve bakım giderleri parasal limite bakılmaksızın bu bölümde toplanmıştır. Bu amaçlara yönelik olarak inşa edilen ve yatırım programına dâhil olmayan her türlü gayrimenkulün ister ihale edilmek suretiyle isterse mal ve malzeme alımı ve kurumun imkanlarından da yararlanmak suretiyle yapımına veya büyük onarımlarına ilişkin giderler de bu bölüme kaydedilecektir. Bu bölümdeki giderler doğrudan bu amaçlara yönelmiş olmalıdır. Bunun dışında kalanların, ilgisine göre mal ve hizmet alımları veya sermayenin ilgili bölümlerine dâhil edilmesi gerekmektedir. 03.2.7.01 Güvenlik ve Savunmaya Yönelik Silah, Araç, Gereç ve Savaş Teçhizatı Alımları : - Güvenlik ve savunmaya yönelik silahlar, savaş araç ve gereçleri, savaş, haberleşme ve bilgi işlem teçhizatı alımları ile bu nitelikteki savaş stokları alım, yapım giderleri, - Silahlı Kuvvetlerin topyekün savaş gücünün gereken düzeye çıkartılmasını ve devamını sağlamak maksadıyla gerekli her türlü harp ve destek tesislerini (elektronik radar, muhabere, radyolink sistemleri dâhil) kurma, genişletme ve bunlara ilişkin her türlü taşınır ve taşınmaz (silah, gemi, uçak, helikopter, tank, zırhlı personel taşıyıcıları, taktik araç gibi) harp silah, araç ve gereçleri ile bu maksadı destekleyecek malların alım, yapım giderleri, - Tahkimatla ilgili engelleme, barınaklar, tahkimat tesisleri ve cephaneliklerin yapımları ile bunlara ait paratoner vb. malzeme alım giderleri, - Seyir, hidrografi, oşinografi, cihaz, malzeme ve teçhizatı alım ve yapım giderleri, - Silahlı Kuvvetlerin eğitim alanlarının oluşturulması (bina inşaatı işleri hariç), eğitim yardımcı malzemeleri ile her türlü silahlarla, yapacakları atışlarda kullanılacak levha ve hedeflerin alım giderleri ve yapımı ile ilgili diğer giderler, bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.7.02 Güvenlik ve Savunmaya Yönelik Silah, Araç, Gereç ve Savaş Teçhizatı İşletme, Bakım ve İdame Giderleri : - Güvenlik ve savunmaya yönelik her türlü silah, araç, gereç, ve savaş teçhizatı (gemi, uçak, helikopter, tank, zırhlı personel taşıyıcıları) ile bu maksadı destekleyecek malların, tadil ve her çeşit tamir ve bakım ve yedek parça giderleri ile bunların işletmesine ait giderler, - Uçaklarla ilgili malzeme yapımı, uçak motor revizyonu, uçakların fabrika seviyesi bakımları, seyir, hidrografi, oşinografi, cihaz, malzeme ve teçhizatın, tanzim, tersim, teksir ve tabı ile korunmalarının gerektirdiği giderler, - Silahlı Kuvvetlerin eğitim yardımcı malzemeleri ile her türlü silahlarla, yapacakları atışlarda kullanılacak levha ve hedeflerin, bakım, onarım malzemesi ve atış alanlarının onarımı ilgili giderler, bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.7.03 Mühimmat Alımları : Güvenlik ve savunmaya yönelik her türlü silah, araç, gereç, ve savaş teçhizatında kullanılan mühimmat alımları bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.7.04 Güvenlik ve Savunmaya Yönelik Araştırma-Geliştirme Giderleri: Güvenlik ve savunmaya yönelik olup, yatırım programında yer almayacak olan ve doğrudan kurum tarafından yapılan araştırma-geliştirme faaliyetlerinde bu iş ve hizmetlerde çalışsa dahi kurum personeli olanlara ödenen maaş ve benzeri ödemeler dışında kalan ve doğrudan ve münhasıran projeye ilişkin olarak yapılması gereken giderler ile sözkonusu faaliyetlerin üçüncü şahıslara ihale edilmek suretiyle gördürülmesi halinde müteahhide ödenen hakediş bedelleri bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.7.05 Güvenlik ve Savunmaya Yönelik Hizmet Alım Giderleri: Güvenlik ve savunmaya yönelik her türlü silah, teçhizat, malzeme, araç, gereç, mühimmat, bakım-onarım, alt yapı ve inşaatla ilgili muhtelif mühendislik hizmetleri, çizim, bilgisayar yazılımı gibi hizmet alımlarının gerektirdiği giderler bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.7.06 Savunma Projeleri ve Acil İhtiyaç Giderleri: Türk Silahlı Kuvvetlerinin Savunma Sanayi Müsteşarlığı kanalıyla veya Devlet/Firma kredileriyle tedarik ettiği mali boyutu yüksek projeler ile acil ihtiyaçların gerektirdiği ödemeler bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.7.09 Güvenlik ve Savunmaya Yönelik Diğer Giderler: Manevra ve tatbikat ve bunlarla ilgili eğitim giderleri, uluslar arası anlaşmalar ve Bakanlar Kurulu kararı gereğince yurt dışında bulunan Türk Silahlı Kuvvetleri birliklerinin her türlü mal ve hizmet alımlarına ait giderler, NAMSA Silah/ Sistem Programları İdari Katkı ve ayrıca faturalandırılamayan taşıma-depolama dâhil diğer masraflara ait giderler ile diğer bölümlere dâhil edilemeyen güvenlik ve savunma hizmetlerinin gerçekleştirilmesine ilişkin diğer giderler bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.7.11 Güvenlik ve Savunmaya Yönelik Makine-Teçhizat Alımları: Güvenlik ve savunmaya yönelik olarak kullanılacak olan (jeneratör, iş makinesi, taktik araçlar, telli ve telsiz haberleşme sistem ve cihazları, kripto cihazı, uydu yer terminali, radar, termal kamera, mayın temizleme cihazları, gece görüş yeteneği teçhizatı, sağlık cihazları, bilgisayar sistemi, bilgisayar ve yazıcıları alımları gibi) makine-teçhizat alım giderleri ile öğretim ve araştırma kurumlarıyla hastane, laboratuar, matbaa, atölye, gibi iş ve hizmet yerlerinin ve ulaştırma, haberleşme ile ilgili kuruluşların teknik bakımdan teçhizi için gerekli makine, alet, cihaz ve bunlar gibi sabit tesis giderleri bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.7.12 Güvenlik ve Savunmaya Yönelik Makine-Teçhizat Büyük Onarımları: Güvenlik ve savunmaya yönelik olarak kullanılacak olan ve 03.2.7.11 ekonomik kodunda yer alan makine-teçhizat onarımları ile bu işler için kullanılacak yedek parçalar, bunların modifikasyon ve yenileştirmeleri ile faal durumda bulundurulmaları için yapılacak yıllık/yıllara sari bakım-onarım sözleşmeleri kapsamında yapılacak giderler ile bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.7.21 Güvenlik ve Savunmaya Yönelik Gayrimenkul Yapım Giderleri: Güvenlik ve savunmaya yönelik olarak inşa edilecek; - Birlik binası, erin iaşe ve ibatesinin sağlanmasına yönelik tesisler, (koğuş, jandarma karakolu, nizamiye, çevre duvarı vb.), - Harekat alarm iskan tesisleri, lojistik destek tesisleri, eğitim ve tatbikat tesisleri, - Altyapı tesisleri, - Her türlü silah, araç-gereç ve teçhizat ile mal ve malzemenin konulabileceği mahaller (cephanelik, yiyecek deposu, giyecek deposu vb.), - Bu ekonomik kodda sayılanların mütemmim cüzleri vb. yatırım programına dâhil olmayacak gayrimenkullerin ister üçüncü şahıslara ihale edilmek, isterse mal ve malzeme alımı ve kurumun imkanlarından da faydalanmak suretiyle yapımı durumundaki tüm giderler bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.7.22 Güvenlik ve Savunmaya Yönelik Gayrimenkul Büyük Onarım Giderleri: Güvenlik ve savunmaya yönelik olarak inşa edilmiş olan ve 03.2.7.21 ekonomik kodunda yer alan ve yatırım programına dâhil olmayan gayrimenkullerin ister üçüncü şahıslara ihale edilmek, isterse mal ve malzeme alımı ve kurumun imkanlarından da faydalanmak suretiyle büyük onarımlarının yapılması durumunda bu ödemeler bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.7.31 NATO Altyapısına İlişkin Gayrimenkul Yapım Giderleri: NATO altyapısına yönelik olarak inşa edilen ve yatırım programına dâhil olmayan her türlü gayrimenkulün ister üçüncü şahıslara ihale edilmek, isterse mal ve malzeme alımı ve kurumun imkanlarından da faydalanmak suretiyle inşası durumunda bu ödemeler bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.7.32 NATO Altyapısına İlişkin Gayrimenkul Büyük Onarım Giderleri: NATO altyapısına yönelik olarak inşa edilen, 03.2.7.31 ekonomik kodunda yer alan ve yatırım programına dâhil olmayan her türlü gayrimenkulün ister üçüncü şahıslara ihale edilmek, isterse mal ve malzeme alımı ve kurumun imkanlarından da faydalanmak suretiyle büyük onarımlarının yapılması durumunda bu ödemeler bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.7.90 Diğer Savunma Mal ve Malzeme Alımları ve Yapımları: Savunma ve güvenlik amaçlı olup, yatırım programına dâhil olmadığı gibi yukarıdaki bölümlere de dâhil olmayan mal ve malzeme alımları ile yapım giderleri (Silahlı Kuvvetler ve Emniyet Genel Müdürlüğü dışında kalanların kurumsal güvenliğe yönelik kullanacakları silah, mermi, kelepçe, cop, vb. mal ve malzeme alımları ile bunların bakım-onarımları dâhil) bu bölüme kaydedilecektir. 03.2.8 NATO Giderleri İle Gayrimenkul Alım ve Kamulaştırma Giderleri: NATO anlaşması çerçevesinde yürütülen faaliyetlerin sonucu oluşan giderler ile savunma ve güvenlik amaçlı olan ve Devlet Planlama Teşkilatı vizesine dâhil olmayan gayrimenkul alım ve kamulaştırmasına ilişkin giderler bu bölüme gider kaydedilecek olup, IV. düzeyde aşağıdaki detaylar yer alacaktır. 03.2.8.01 Gayrimenkul Alım ve Kamulaştırma Giderleri: Güvenlik ve savunmaya yönelik amaçlı olan ve Devlet Planlama Teşkilatı vizesine dâhil olmayacak, arsa, arazi gibi gayrimenkulün alım ve kamulaştırmasına ilişkin aşağıda belirtilen giderler 06.4 ekonomik kodunda değil bu bölümde sınıflandırılacaktır. - Arazi, arsa, bina, fabrika, gemi, tersane ve benzeri taşınmaz malların kamulaştırılması veya satın alınması için yapılacak ödemeler, - Üzerinde Medeni Kanun ile diğer hükümlere göre ayni haklar tesisi için ödenecek bedeller, - Kamulaştırma, satın alma, ayni hak tesisi işlemlerine ilişkin giderler ile geçici işgalin gerektirdiği giderler, - Teferruğ ve vergi borçlarının tasfiyesi ve mahsubu amacıyla borçlu her çeşit tüzel kişilerden taraflarca mutabık kalınacak bedeli üzerinden Hazineye intikal edecek taşınmaz mal bedelleri ve ayni hakların tesisi ve bunlara ilişkin giderler, - Hazinenin paydaş olduğu veya çeşitli kanunlar uyarınca Hazinece idare edilmekte olan taşınmaz mallarla ilgili paydaşlığın giderilmesi işlem ve satışlarında kullanılmak üzere yapılacak giderler. 03.2.8.02 NATO Altyapısına İlişkin Gayrimenkul Alım ve Kamulaştırma Giderleri: NATO altyapısına yönelik olan ve Devlet Planlama Teşkilatı vizesine dâhil olmayan arsa, arazi gibi gayrimenkulün alım ve kamulaştırmasına ilişkin olarak yapılması gereken ve detayları 03.2.8.01 bölümünde belirtilen türden giderler 06.4 ekonomik kodunda değil bu bölümde sınıflandırılacaktır. 03.2.8.03 NATO Giderleri: - NATO teşkilatları nezdindeki askeri temsilcilik, müşavirlik, ataşelik ve kıdemli subaylık gibi Türk teşkilatı tarafından NATO’nun icabı olarak yapılan her çeşit mal ve hizmet alımları ile temsil giderleri, - Amerikan Yardım Kurulu (ODS) karargah personeli ile bu personelden yurdun çeşitli bölgelerinde görevlendirilenler için bina kira bedeli, aydınlatma, ısıtma, döşeme, demirbaş ve diğer giderleri ile resmi telefon konuşma bedelleri ve diğer ulaştırma giderleri, - 10.3.1954 tarih ve 6375 sayılı Kanunla onaylanan sözleşmeye göre ödenmesi gereken tazminatlar, - NATO makamlarının istemi üzerine ifa edilen geçici görev yollukları, - NATO askeri personelinin tatbikatlar dâhil Türkiye’yi ziyaretlerinde makam sahibinin takdiri esas olmak suretiyle temsil hizmetinin gerektirdiği her çeşit giderler, - Türkiye’deki NATO teşkillerinde görevli komutanlar ile Kurmaybaşkanlarının kişisel ikametine mahsus möbleli olarak kiralanan binanın kira bedeli, bu bölüme kaydedilecektir. 03.2.9 Diğer Tüketim Mal ve Malzemesi Alımları 03.2.9.01 Bahçe Malzemesi Alımları ile Yapım ve Bakım Giderleri: Bahçe yapım ve bakımı ile ilgili olarak kullanılan kürek, makas, tırmık, ilaçlama pompası, fide, fidan, tohum, gübre gibi mal ve malzeme alımları ile bahçe yapım ve bakımı için ihale suretiyle üçüncü şahıslara yapılan ödemeler bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.2.9.90 Diğer Tüketim Mal ve Malzemesi Alımları: Yukarıda sayılan gruplara girmeyen tüketim mal ve malzemesi (ampul, kablo, fiş, duy, priz, kapı kolu, teleks bobini, teleks şeridi, ambalaj malzemesi, lehim, lehim pastası vb.) alımları bu bölüme gider kaydedilecektir. - YOLLUKLAR Kamu personeli olanlara veya olmayanlara ilgili mevzuatı çerçevesinde ödenen yurtiçi ve yurt dışı geçici veya sürekli görev yollukları ile yolluk tazminatları ve uluslararası profesör, uzman, memur ve öğrenci mübadele giderleri yolluklar bölümünde yer alacaktır. 03.3.1 Yurtiçi Geçici Görev Yollukları 03.3.1.01 Yurtiçi Geçici Görev Yollukları: - Yurt içinde yapılacak geçici görevlendirmeler için istihdam şekline bakılmaksızın kamu personeline yapılacak ödemeler, - Yurt içinde yapılacak geçici görevlendirmeler için kamu personeli olmayanlara (öğrenciler gibi) ilgili mevzuatına göre yapılacak ödemeler, - Mahkum veya tutukluların sevkine memur edilen veya refakat görevi ile bağlı olduğu il sınırı dışına çıkan er ve erbaşlara verilecek gündelikler, bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.3.1.02 Yurtiçi Tedavi Yollukları: 31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu hükümleri çerçevesinde, çalışanların tedavi yolluklarına ilişkin ödemeler bundan böyle Sosyal Güvenlik Kurumunca yapılacağından, sadece ilaç ve tedavileri ilgili kurumunca ödenecek olanlara ilişkin olmak üzere, özel kanun ve yönetmeliklerinde tespit edilen esaslara göre ödenecek olan yurtiçi tedavi yolluğu bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.3.2 Yurtiçi Sürekli Görev Yollukları 03.3.2.01 Yurtiçi Sürekli Görev Yollukları: - Geçici ve daimi personele yurtiçi daimi görev yerlerinin değiştirilmesi sonucu yapılacak ödemeler ile işin bulunduğu yerden sağlanamayan kalifiye işçilerin yollukları, - 4969 sayılı Kanun ile 375 sayılı KHK’ye eklenen hükme göre, emekliliğini isteyen veya emekliye sevk olunanlara, haklarında toptan ödeme hükümleri uygulananlara, emekli iken yeniden hizmete alındıktan sonra cezaen olmamak üzere görevlerine son verilenlere ve terhis olan yedek subaylara ve bunlardan görevde iken ölenlerin kanuni mirasçılarına yapılacak olan maktu ödemeler, bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.3.3 Yurtdışı Geçici Görev Yollukları 03.3.3.01 Yurtdışı Geçici Görev Yollukları: Yurt dışına ve yurt dışında yapılacak geçici görevlendirmeler ve atamalarda yapılacak olan ödemeler (yüksek lisans amacıyla yapılan görevlendirmelerde ödenecek yolluklar ile yurtdışı yolculuğunun zorunlu kıldığı belge ve işlemler giderleri, çalışma ve toplantının gerektirdiği katılım, kaydiye, aidat ve gidere katılma gibi ödemeler dâhil) bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.3.3.02 Yurtdışı Tedavi Yollukları: 31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu hükümleri çerçevesinde, çalışanların tedavi yolluklarına ilişkin ödemeler bundan böyle Sosyal Güvenlik Kurumunca yapılacağından, sadece ilaç ve tedavileri ilgili kurumunca ödenecek olanlara ilişkin olmak üzere, özel kanun ve yönetmeliklerinde tespit edilen esaslara göre ödenecek olan yurtdışı tedavi yolluğu bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.3.4 Yurtdışı Sürekli Görev Yollukları 03.3.4.01 Yurtdışı Sürekli Görev Yollukları: Yurt dışına veya yurt dışındaki atamalarda yapılacak ödemeler (yurt dışı yolculuğunun zorunlu kıldığı belge ve işlemler giderleri dâhil) bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.3.5 Yolluk Tazminatları 03.3.5.01 Seyyar Görev Tazminatları: 6245 sayılı Kanunun 49 uncu maddesi hükümlerine göre, asli görevleri gereği, memuriyet mahalli dışında ve belirli bir görev bölgesi içinde fiilen gezici olarak görev yapan memur ve hizmetliler ile sürekli ve geçici işçilere gündelik ve yol gideri yerine Bakanlığımızca vize edilen cetvellere göre ödenecek seyyar görev tazminatları bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.3.5.02 Arazi Tazminatları: 6245 sayılı Kanunun 50 nci maddesi hükümlerine göre, fiilen arazi üzerinde çalışanlara ödenecek tazminatlar bu bölüme gider kaydedilecektir. 03.3.6 Uluslararası Profesör, Uzman, Memur ve Öğrenci Mübadele Giderleri 03.3.6.01 Profesör, Uzman ve Memur Mübadele Giderleri: - 20.5.1946 tarih ve 4895 sayılı Kanun gereğince onanan sözleşme ve benzeri kültür anlaşmalarının gerektirdiği giderler, yayın giderleri, - Uluslararası kültür kurumlarının heyet ve temsilcilerinin ağırlama giderleri, - Devletçe öğrenimleri üstlenilen veya mübadele dolayısıyla yurt dışından gelen öğrenciler dışındaki elemanların Türkiye’deki giderleri karşılığı ikamet ve iaşeleri için yapılacak ödeme ve yardımlarla, inceleme gezileri giderleri, bu elemanların her türlü öğrenim giderleri, \|
http://azkurs.org/1-elektrik-ve-devre-kavrami-elektrigin-geregi-ve-onemi.html	1. elektrik ve devre kavrami elektriğin Gereği ve Önemi	Elektriğin Gereği ve Önemi Günlük hayatımızda su, hava gibi alıŞtığımız ancak yokluğunda önemini anladığımız elektrik; kullanımı en kolay ve en temiz enerji kaynağıdır. Çevrenize bir bakın; elektriğin kullanılmadığı araç-gereç ve makine hemen hemen yok gibidir. Günümüzde tornavidada, daktiloda, buzdolabında, klimada, hassas ölçmenin arandığı ölçme araçlarında, elektrik enerjisi kullanılmaktadır. Çoğumuzun kolundaki saat bile elektrik enerjisiyle çalıŞmakta ve daha güvenilir bir ölçme yapmaktadır. Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür. Bir an için elektrik enerjisinin hiç var olmadığını düŞünün. Gelinen nokta, ilkel bir yaŞantı olacaktır. Elektrik Enerjisinin Tanıtımı Elektrik enerjisi, bir atomun elektronlarının yer değiştirilmesiyle oluşan yönlü bir hareketin doğurduğu sonuçtur. Bunu açıklayalım: Özellikle iletken maddelerde çok sayıda serbest elektron bulunduğunu ve bir elektronun bir kuvvet etkisi ile kendi yörüngesinden çıkıp diğer komşu atomun yörüngesine girdiğini söylemiştik. İyi iletkenlerde atomlar birbirine o kadar yanaşık durumdadır ki atomların dış yörüngeleri birbirini örter ve bir atomun dış yörüngesindeki elektron, diğer atomların da etkisi ile kendi yörüngesinden çıkıp komşu atomun dış yörüngesine girer. Komşu atomun dış yörüngesine giren elektron, bu atomun dış yörüngesindeki atoma çarpar ve onu yörüngesinden dıŞarı iter. Böylece serbest elektronlar iletken içinde sürekli olarak dolaşır. Ancak elektronların bu hareketleri belirli bir yönde değildir, rastgeledir, bir arı kovanındaki arıların hareketine benzer. Eğer bir iletkenin bir ucuna pozitif diğer ucuna negatif elektrik yükü uygulanırsa negatif yükler elektronları iter, pozitif yükler elektronları çeker. Bu yüzden elektronların hareketi rastgelelikten çıkar ve belirli bir yön alır. Bir iletkende pek çok sayıda atom bulunduğundan çok sayıda da serbest elektron bulunur. Bu serbest elektronların dışarıdan verilecek bir etkiyle bir yönde hareket etmelerinden düzenli bir elektron akışı meydana gelir. Her elektron enerji taşır. Bir elektron kendi yörüngesinden çıkıp diğer komşu atomun yörüngesine girdiğinde taŞıdığı enerjiyi komŞu atomun en dış yörüngesindeki elektronuna aktarır ve onu kendi yörüngesinden dışarı iter. Bu elektron ve bu elektronun etkileyeceği diğer elektronlar aynı işlemi tekrarlar. Böylece vurgu, teknik deyimi ile (impuls) itki biçimindeki enerji aktarılışı, bütün iletken boyunca itkiler (itici güç) hâlinde sürer gider. Anlaşılacağı üzere bir elektron taşıdığı enerjiyi, iletkenin bir ucundan diğer ucuna kendi başına taşımamaktadır. Elektrik enerjisinin iletimi, elektrik yükünün elektrondan elektrona aktarılması yolu ile gerçekleŞmektedir. Bu nedenle elektrik akımının hızı çok büyüktür. Bunu basit bir örnekle açıklayabiliriz. Çok sayıda aynı çaplı bilyeleri veya misketleri, yan yana (temas hâlinde) bir dizi oluşturacak Şekilde sıralayalım (Şekil 1.2). Bu dizinin bir ucundaki bilyeye başka bir bilyeyi çarptıralım. Bilyenin çarpması ile dizinin diğer ucundaki bilye, hemen hemen o anda diziden ayrılır. Fakat arada kalan diğer bilyelerin çok az yer değiştirdikleri görülür. Bir iletkende de elektrik enerjisi, iletkenin uçlarına uygulanan pozitif ve negatif elektrik yüklerinin etkisi ile elektrondan elektrona aktarılarak iletilmektedir. Burada da yukarıdaki örnekte olduğu gibi elektronlar daha az bir hızla hareket ettikleri hâlde elektrik akımının iletimi saniyede 300.000 kilometrelik büyük bir hızla oluŞmaktadır. Elektrik Enerjisi Kaynakları Elektrik enerjisini meydana getirmenin yolunun yönlü bir elektron hareketi olduğunu öğrendik. O hâlde elektrik akımını veya elektrik enerjisini elde edebilmek için elektronları harekete geçirmemiz gerekir. Bunun için bir kuvvet kaynağına ihtiyaç vardır. - Kimyasal yolla elektrik enerjisi elde edilebilir: Taşıtlarda kullanılan akümülatörlerle hesap makinelerinde, radyo, el feneri ve test cihazlarında kullanılan piller depo ettikleri kimyasal enerjiyi istendiğinde elektrik enerjisine çevirir. - Isı etkisi ile elektrik enerjisi elde edilebilir: Malzemeleri farklı iki metal tel, uçlarından kaynakla birleŞtirildiğinde basit anlamda bir bi-metal (termokupl) elde edilir. Bu birleŞme noktasının ısıtılmasıyla uçlar arasında bir sıcaklık farkı oluşturulduğunda sıcak ve soğuk uçlar arasında yönlü bir elektron hareketi ile sonuçlanan elektriki bir voltaj (gerilim) elde edilir. Bu uçlar arasındaki sıcaklık farkı korunduğu sürece enerji akışı devam eder. Uçlar arasındaki sıcaklık farkı (ΔT C) ne kadar büyükse elektriki gerilim yani voltaj da o kadar yüksek olur. Bu olaya termoelektrik (sıcak) etki, bu işlemde kullanılan bir çift tele de termokupl denir. Endüstride birçok yerde kullanılır. Özellikle evlerimizde sıcak su üretiminde kullanılan gazlı Şofben ve kombilerin gaz yolu valflerinin kumandasında ve emniyet tertibatında güvenle kullanılmaktadır. - Basnı ç etkiis ile elektrik enerjiis elde edilebilir: Kristal yapılı bazı maddeler (Örneğin, kuvartz veya baryum titanat gibi) mekanik basınç etkisi altında bırakıldığı zaman maddenin içindeki elektronlar kayarak maddenin iki yüzeyi arasında bir potansiyel farka (gerilime) neden olacaktır. Bu olaya piezzo elektrik denir. Oluşturulan gerilim miktarı, uygulanan basınçtaki değişmeye ve uygulama süresine bağlıdır. Basınç ne kadar yüksek ve bu süre ne kadar kısa olursa üretilen gerilim miktarı o kadar büyük olacaktır. Bu özellikten yararlanılarak çeşitli yanıcı gaz ateşleme sistemleri geliştirilmiştir. - Manyetik etki ile elektrik enerjisi üretilebilir: Yukarıdaki konularda aynı cins elektrik yüklerinin birbirlerini ittiğini, zıt yüklerin ise çektiğini belirtmiştik. Bir doğal mıknatıs da yapısal olarak (farklı elektrik yüklerini andıran) bir ucu güney (S), diğer ucu kuzey (N) olmak üzere iki kutba sahiptir. Mıknatısın bu iki kutbu arsında oluŞan kuvvet çizgileri, manyetik alan olarak ifade edilir. Eğer bu mıknatıs çubuk, bir bakır tel bobin içinden geçirilecek olursa bobinin iki ucunda bir gerilim indüklenmesine yani yönlü bir elektron akımına neden olur. Burada mıknatısın bobin içindeki hareketi aynı zamanda mekanik bir hareketi gerektirdiğinden mekanik etkiden elektrik enerjisi elde edilmiş gibi de değerlendirilebilir. - Işık etkisi ile elektrik elde edilebilir: Üzerine ışık enerjisi düşen bazı maddeler, madde atomlarındaki serbest elektronları harekete geçirerek maddenin uç noktalarında bir gerilim meydana getirir. Bu olaya fotoelektrik adı verilir. Işık da bir enerji kaynağıdır ve foton adı verilen taneciklerin hareketiyle yayılır. Fotonlar elektronlara çarparak sahip olduğu enerjinin bir kısmını bırakır. Bunun sonucunda elektronlar yönlü bir hareket kazanarak elektrik akımının oluŞmasına neden olur. Foto-transistörler, fotoseller, güneş pilleri buna örnek verilebilir. - Sürtünme ile elektrik enerjisi elde edilebilir: Birçoğumuz yünlü giysilerimizi üzerimizden çıkarırken bir çıtırtının oluştuğunu fark etmişizdir. Eğer bu olayı karanlık bir ortamda yaşarsanız çıtırtıyla beraber kıvılcımları da görmeniz mümkün olacaktır. Burada bir sürtünme eylemi ve bunun sonucu oluŞmuş elektriklenme söz konusudur. Sürtünme sonucu cisimler malzeme özelliklerine göre negatif (-) ya da pozitif elektrik yükleri kazanır. Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/tarih--26-12-2001-sirkuler--2001-83.html	Tarih : 26. 12. 2001 Sirküler : 2001-83	SOLMAZ GÜMRÜKLEME VE TİCARET LTD. ŞTİ. Rıhtım Cad. Denizciler Sok. No : 3 Solmaz İş Merkezi 80030 Karaköy / İSTANBUL Tel : 0212 2494062-2939420 Fax : 0212 2433580-2931167 E-Mail : [email protected] Web : www.solmaz.com.tr Tarih : 26.12.2001 Sirküler : 2001-83 Konu : Garanti Belgesi Uygulama Esaslarına Dair Tebliğ Hakkında. Sektör : Genel Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nca 21.12.2001 tarihli ve 24617 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ve 01.01.2002 tarihinde yürürlüğe girecek olan tebliğ ile, 09/09/1995 tarih, 22399 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan "Garanti Belgesi ile Tanıtma ve Kullanma Kılavuzunun Uygulama Esaslarına Dair TRKGM-95/116-117 sayılı Tebliğ" ile 02/09/1995 tarih, 22392 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan "Garanti Belgesi İle Satılmak Zorunda Olan Sanayi Malları ve Bu Malların Arızalarının Tamiri İçin Gereken Azami Süreler Hakkında TRKGM-95/105-106 sayılı Tebliğ" yürürlükten kaldırılarak, hangi sanayi mallarının garanti belgesi ile satılmak zorunda olduğunu, bunların azami tamir sürelerini ve garanti belgesinin onaylanmasına ve uygulanmasına ilişkin usul ve esasları yeniden düzenlemektir. Bu Tebliğ hükümleri, doğrudan, garanti belgesi ile satılmak zorunda olan ve ekli listede yer alan sanayi mallarına uygulanacaktır. Anılan Tebliğ’in gecici maddeleriyle de; Tebliğ eki listeye ilk defa dahil olan sanayi mallarını imal veya ithal edenler, 31.03.2002 tarihine kadar durumlarını bu Tebliğ hükümlerine uydurmak zorunda oldukları, Keza, 8 inci maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen malları ithal eden ve daha önce İl Müdürlüğü'nden garanti belgesi alan ithalatçıların, 31.03.2002 tarihine kadar belgelerini Genel Müdürlüğe yeniletmek zorunda oldukları, Hüküm altına alınmıştır. Tebliğ hükümlerine genel olarak bakıldığında , konular itibariyle, aşağıdaki tespitleri yapmak mümkündür; Garanti Belgesi Düzenleme Zorunluluğu İmalatçı veya ithalatçı firmalar, imal veya ithal ettikleri, ilişik listede yer alan sanayi malları için garanti belgesi düzenlemek zorundadırlar. Bu Tebliğ hükümlerine göre; garanti belgesinin tasdik edilerek tüketiciye verilmesini temin etmekle satıcı, bayii, acente ya da temsilcilikler yükümlü ve sorumludurlar. Garanti ve Tamir Süresi Garanti süresi; sanayi malının tüketiciye teslim tarihinden itibaren başlar ve en az bir yıldır. Sanayi malının arızalanması durumunda, tamirde geçen süre garanti süresine eklenir. Sanayi malının tamir süresi en fazla 30 iş günüdür. Bu süre mala ilişkin arızanın servis istasyonuna, servis istasyonunun olmaması durumunda, malın satıcısı, bayii, acentesi, temsilciliği, ithalatçısı veya imalatçısından birine bildirim tarihinden itibaren başlar. Sanayi malının arızasının 5 iş günü içerisinde giderilememesi halinde, imalatçı veya ithalatçı; malın tamiri tamamlanıncaya kadar, benzer özelliklere sahip başka bir sanayi malını tüketicinin kullanımına tahsis etmek zorundadır. Garanti Belgesinde Bulunması Zorunlu Bilgiler Garanti belgesinde aşağıda belirtilen bilgi ve açıklamalar yer alır: - İmalatçı ve ithalatçı firmanın ünvanı, merkez adresi ile yetkilisinin imzası ve kaşesi, - Satıcının ünvanı, adresi ile yetkilisinin imzası ve kaşesi, - Fatura tarih ve sayısı, - Malın cinsi, markası, modeli ile varsa bandrol ve seri numarası, - Malın tüketiciye teslim tarihi ve yeri, - Garanti süresi, - Azami tamir süresi, - Malın bütün parçaları dahil olmak üzere tamamının en az bir yıl garanti kapsamında olduğu, ı) Malın ücretsiz tamir ve değiştirme yükümlülüklerine ilişkin bu Tebliğ'de düzenlenen şartlar, - Kullanım hataları, - Tüketici lehine tanınabilecek haklarla ilgili diğer hususlar, - Bakanlık izin ve vize tarih ile sayıları, İzin İmalatçı veya ithalatçı firmalar, bu maddenin 2'nci fıkrasında belirtilen mallar haricinde, ürettikleri veya ithal ettikleri her sanayi malı için bu Tebliğ'de yer alan hususlara uygun olarak ayrı ayrı düzenledikleri garanti belgelerini merkezlerinin bulunduğu yerdeki İl Müdürlüğü'ne onaylatmak zorundadırlar. Dış Ticaret Müsteşarlığı İthalat Genel Müdürlüğü tarafından her yıl İthalat Rejimine ek olarak yayımlanan, İthalinde Garanti Belgesi Aranacak Sanayi Mallarına İlişkin Liste'de gümrük tarife istatistik pozisyonları ve madde isimleri yer alan sanayi mallarını ithal etmek isteyenlerin garanti belgeleri Genel Müdürlükçe onaylanır. Genel Müdürlük, başvuruları değerlendirirken gerek duyması halinde tüketicilerin sağlık ve güvenliği ile ekonomik çıkarlarını korumak amacıyla; belgelendirilecek ürünle ilgili olarak gerekli incelemeleri yapmaya veya yaptırmaya yetkili olup, daha önce onaylanmış kuruluşlardan alınacak raporları ve ürünle ilgili olarak diğer kamu kurum ve kuruluşları tarafından verilen belgeleri de dikkate alabilir. Sanayi Mallarının Satış Sonrası Hizmetleri Hakkındaki Tebliğ'de yer alan sanayi mallarına yönelik garanti belgeleri Genel Müdürlük tarafından da onaylanabilir. Genel Müdürlük veya İl Müdürlüğü'nün onayı bulunmayan garanti belgeleri geçersizdir. Başvuru İmalatçı veya ithalatçılar bir dilekçe ekinde ve Bakanlıkça bastırılan müracaat formunu doldurarak aşağıdaki belgelerle birlikte Genel Müdürlüğe veya merkezlerinin bulunduğu yerdeki İl Müdürlüğü'ne başvururlar. - Bu Tebliğ'e uygun şekilde Bakanlıkça bastırılmış 3 adet garanti belgesi örneği, - Yetkililerin noter onaylı imza sirküleri, - Satış Sonrası Hizmetleri Yeterlilik Belgesi ve eki liste aslının Bakanlık veya noter tasdikli bir örneği, - Malın bakım, onarım ve kullanımını gösterir Türkçe tanıtma ve kullanma kılavuzu. Sanayi malının bakım gerektirmemesi veya tamirinin mümkün olmaması ile yaygın olarak kullanılmaması durumlarında, kullanım ömrü süresince arızalanması halinde yenisi ile değiştirileceğinin imalatçı ve/veya ithalatçı tarafından taahhüt edilmesi ve ürüne ait garanti belgesi üzerinde açıkça belirtilmesi kaydıyla, bu Maddenin (c) fıkrasında belirtilen belge aranmayabilir. Bu tür talepler Genel Müdürlükçe değerlendirilerek karara bağlanır. Garanti Belgesi Geçerlilik Süresi, Vize ve Diğer İşlemler Genel Müdürlük veya İl Müdürlüğü'nce onaylanan garanti belgelerinin geçerlilik süresi 1 yıldır. Garanti belgeleri onay tarihi esas alınarak, belgenin onay işleminin yapıldığı yerde, her yıl vize edilir. Geçerlilik süresinin dolmasını müteakip üç ay içerisinde vizesi yaptırılmayan belgeler geçersiz sayılır. Satış Sonrası Hizmetleri Yeterlilik Belgesi vizeli olmayan, tüketiciye verilen garanti belgesi örneklerini bu Tebliğ hükümlerine göre düzenlemeyen ve vize tarihi itibariyle değişen kural veya kriterlere uygun davranmayan firmaların vize işlemleri yapılmaz. Garanti belgelerine yönelik vize işlemleri ile ünvan, adres değişikliği, model ilavesi ile bu Tebliğin 17'nci maddesinde belirtilen muafiyet işlemleri ve benzeri müracaatlar sırasında istenecek bilgi ve belgeler Genel Müdürlükçe ayrıca belirlenerek İl Müdürlükleri'ne de bildirilir. Garanti Belgesi İptali Bu Tebliğ'e aykırı uygulamaların tespiti ve bununla ilgili olarak Genel Müdürlüğün veya İl Müdürlüğü'nün yazılı uyarısına rağmen, verilen süre içeresinde durumun düzeltilmemesi halinde, firmanın garanti belgesi iptal edilerek mensubu olduğu meslek odasına ve diğer ilgili kamu kuruluşlarına Genel Müdürlükçe ayrıca bildirilir. Garanti belgeleri iptal edilen veya 10'ncu maddenin üçüncü fıkrasına göre belgesi geçersiz sayılan imalatçı ve/veya ithalatçılara aynı ürün için 6 ay süre ile yeni belge tanzim edilemez. İhtiyari Garanti Belgesi Bu Tebliğe ekli listede yer almayan bir sanayi malı için yapılacak garanti belgesi başvurularında imalatçı veya ithalatçılar bu Tebliğ hükümlerine uymak zorundadırlar. Bu tür talepler Genel Müdürlük tarafından değerlendirilerek sonuçlandırılır. Ücretsiz Tamir Yükümlülüğü Satıcı sanayi malını; garanti süresi içinde, gerek malzeme ve işçilik gerekse montaj hatalarından dolayı arızalanması halinde işçilik masrafı, değiştirilen parça bedeli ya da başka herhangi bir ad altında hiçbir ücret talep etmeksizin tamirini yapmak veya yaptırmakla yükümlüdür. Arızalarda kullanım hatasının bulunup bulunmadığı servis istasyonları, servis istasyonunun mevcut olmaması halinde sırasıyla; bu malın satıcısı, bayii, acentesi, temsilciliği, ithalatçısı veya imalatçısından birisi tarafından düzenlenen raporla belirlenir. Tüketiciler, bu maddenin ikinci fıkrasında belirtilen rapora ilişkin olarak bilirkişi tarafından tespit yapılması talebiyle ilgili tüketici sorunları hakem heyetine başvurabilir. Değiştirme Yükümlülüğü Sanayi malının; - Tüketiciye teslim edildiği tarihten itibaren, belirlenen garanti süresi içinde kalmak kaydıyla, bir yıl içerisinde; aynı arızayı ikiden fazla tekrarlaması veya farklı arızaların dörtten fazla ortaya çıkması sonucu, maldan yararlanamamanın süreklilik kazanması, - Tamiri için gereken azami sürenin aşılması, - Firmanın servis istasyonunun, servis istasyonunun mevcut olmaması halinde sırasıyla satıcısı, bayii, acentesi, temsilciliği, ithalatçısı veya imalatçısından birisinin düzenleyeceği raporla arızanın tamirinin mümkün bulunmadığının belirlenmesi, durumlarında, tüketici malın ücretsiz değiştirilmesini talep edebilir. Satıcı bu talebi reddedemez. Tüketicinin bu talebine karşı satıcı, bayii, acente, imalatçı-üretici ve ithalatçı müştereken ve müteselsilen sorumludurlar. Bu maddenin (c) bendinde belirtilen raporun, tüketicinin başvuru tarihinden itibaren yedi gün içerisinde düzenlenmesi zorunludur. Tüketici, raporun belirtilen süre içerisinde düzenlenmemesi veya raporu kabul etmemesi hallerinde, ilgili tüketici sorunları hakem heyetine başvurarak mevcut durumun tespit edilmesini isteyebilir. Hizmet Yükümlülüğü İmalatçı veya ithalatçılar, garanti belgesi ile sattıkları sanayi mallarının bakım onarım ve kullanımına ilişkin satış sonrası servis hizmetlerini yeterli olarak vermek ve bunun için gerekli tedbirleri almak zorundadır. Garanti süresi içerisinde, servis istasyonları tarafından yapılmasının zorunlu olduğu, imalatçı veya ithalatçı tarafından şart koşulan periyodik bakımlarda; verilen hizmet karşılığında tüketiciden işçilik ücreti veya benzeri bir ücret talep edilemez. Kullanım Hatası Tüketicinin sanayi malını kullanma kılavuzunda yer alan hususlara aykırı kullanmasından kaynaklanan arızalar hakkında Tebliğ'in 13 ve 14 ncü madde hükümleri uygulanmaz. Garanti Belgesi Muafiyet İşlemleri Garanti belgesi ile satılmak zorunda olan bir sanayi malının imalatının veya ithalatının yalnızca bir gerçek veya tüzel kişiliğin siparişi üzerine, özel olarak gerçekleştirilmesi durumunda; satıcı ile tüketici arasında satış sonrası hizmetlerini de kapsayacak şekilde bu Tebliğ hükümlerine uygun yazılı bir sözleşmenin bulunması kaydıyla ve ayrıca kendi ihtiyacında kullanılmak üzere yapılacak imalat veya ithalatlarda, garanti belgesi düzenleme zorunluluğu aranmaz. Ceza Bu Tebliğ hükümlerine aykırı hareket edenler hakkında, Kanun'un idari para cezası ile ilgili hükümleri uygulanacaktır. GARANTİ BELGESİ İLE SATILMAK ZORUNDA OLAN SANAYİ MALLARI LİSTESİ 1- SAĞLIK SEKTÖRÜ 1-1 Anestezi, solunum ve reanimasyon cihaz ve ekipmanları 1-2 Tıbbi laboratuvar cihazları 1-3 Röntgen, EMC tomoğraf, ultrason, Radyografik ve diğer teşhis cihazları 1-4 Terapi cihazları 1-5 Cerrahi el aletleri 1-6 Oftalmik cihazlar 1-7 Diş hekimliği cihazları 1-8 Sterilizasyon cihazları 1-9 Bedensel özürlülere ait bisiklet ve arabalar ile benzeri araçlar 1-10 Dolap, yatak, sedye, ameliyat masası, pansuman arabası, bebek küvezi ve benzeri hastane mefruşatı ve ekipmanları 1-11 Suni uzuv, protez ve benzeri ekipmanlar 1-12 Tüketiciler tarafından kullanılabilen kan şekeri ve tansiyon ölçüm aletleri ile işitme cihazları ve benzerleri 1-13 Alkolmetreler 1-14 Yukarıda adı geçmeyen, teşhis, tedavi ve diğer maksatlı bütün cihazlar ve benzerleri 2- OPTİK ALET VE CİHAZLAR 2-1 Her türlü optik aletler, mercekler, lensler ve çerçeveler dahil gözlükler 3- YANGINDAN KORUNMA EKİPMANLARI 3-1 Her türlü arabalı veya arabasız yangın söndürme cihazları ve ekipmanları 3-2 İtfaiye eri kaskı, maske ve benzeri yangından koruyucu elbise ve ekipmanlar 4- GENEL AMAÇLI AKIŞKAN SİSTEMLERİ VE BİLEŞENLERİ ALET VE CİHAZLARI 4-1 Hidrofor ve benzeri sabit kaplar ve tanklar 4-2 Araçlara takılmış tanklar 4-3 Basınçlı kaplar ve gaz silindirleri, blower 4-4 LPG, doğalgaz ve bütün yanıcı ve uçucu gazları depolamak amacıyla kullanılan tüpler 4-5 Küresel, bilyeli, sürgülü, termostatik, konik ve benzeri valfler ile vanalar 4-5.1 Dedantörler dahil basınç regülatörleri 4-5.2 Selenoid ve benzeri otomatik kapama valfleri 4-5.3 Musluklar 4-5.4 Mutfak, banyo ve benzeri yerlerde kullanılan bataryalar, armatürler ve benzerleri 4-5.5 Rezervuar iç takımı dahil hela yıkayıcıları 4-6 Ultraviyole ekipmanları dahil su arıtma cihaz ve sistemleri 4-7 Su, yağ, akaryakıt ve benzerleri için pompa ve motorlar 4-8 Havalandırma ve klima sistemleri 4-8.1 Vantilatörler, davlumbazlı olsun olmasın aspiratörler 4-8.2 Fanlar 4-8.3 Nem ayarı olsun olmasın klimalar 4-8.4 Klima santralleri ve ekipmanları 4-8.5 Hava temizleyicileri ve nemlendiriciler 4-8.6 Hava perdeleri 4-9 Hermetik kompresörler dahil, diğer kompresörler, pnömatik makinalar ve benzerleri 4-10 Basınçlı hava kurutucular 5- İMALAT SANAYİ 5-1 Her türlü ağaç, metal, mermer, taş işleme ve benzeri takım tezgahları 5-1.1 Tornalar 5-1.2 Tornalama merkezleri dahil, metal işlemeye mahsus torna tezgahları 5-1.3 Kızaklı işlem üniteleri ve tornalama merkezleri dahil olmak üzere, metalleri talaş kaldırmak suretiyle delmeye, raybalamaya, frezelemeye, diş açmaya veya vida yuvası açmaya mahsus takım tezgahları 5-1.4 Metalleri veya sermetleri taşlama taşları, aşındırıcılar veya parlatma ürünleri vasıtasıyla işleyen çapak alma, bileme, taşlama, honlama, lepleme, parlatma veya başka şekilde tamamlama işlemlerine mahsus tezgahlar 5-1.5 Delme ve freze makinaları 5-1.6 Planya makinaları 5-1.7 Tesviye makinaları 5-1.8 Matkap makinaları 5-1.9 Taşlama, perdahlama makinaları 5-1.10 Bıçkı makinaları 5-2 Talaşlı ve talaşsız çalışma makine ve ekipmanları 5-2.1 Dövme makinaları 5-2.2 Makaslar 5-2.3 Haddeleme ve kalıplama cihaz ve ekipmanları 5-2.4 Presler 5-2.5 Kenet makinası ve benzeri 5-3 Elde kullanılan elektrikli aletler ve benzerleri 5-3.1 Pnömatik aletler 5-3.2 Elektrikli aletler 5-3.3 Zincirli ve fırçalı testereler 5-4 Kaynak, lehimleme makinaları ve ekipmanları 5-5 Elektrikli, gazlı, sıvı veya katı yakıtlı endüstriyel fırınlar 5-6 Asfalt-beton kesme makinaları, çatlak derz genişletme makinaları, perdah makinaları, asfalt ve beton freze makinası, vibrasyonlu satıh mastarı, vakum pompası, kompaktörler, vibrasyonlu tokmak, vibrasyonlu silindir, beton vibratörü, betoniyerler, beton test çekici ve benzerleri 5-7 Hidrolik kırıcı ve deliciler ile bunlara ait ataşmanlar 5-8 Diğer sanayi makinaları: Yukarıda açıkça belirtilmeyen metal, taş, mermer, cam, plastik ve benzeri hammadde ve yarı mamülleri işlemeye mahsus cihaz, alet ve ekipmanlar 6- ENERJİ VE ISI TRANSFERİ MOTOR, CİHAZ VE ALETLERİ 6-1 İçten yanmalı motorlar 6-2 Gaz ve buhar türbinleri, buhar motorları 6-3 Brülör ve kazanlar 6-3.1 Gaz, sıvı ve çift yakıtlı brülörler 6-3.2 Kazanlar, boyler ve benzeri ısı eşanjörleri 6-3.3 Kat kaloriferi kazanı 6-3.4 Kombi 6-3.5 Elektrikli katı, sıvı gaz yakıtlı sobalar ile ısıtıcılar ve benzerleri 6-4 Isı pompaları 6-5 Termal güç santralleri dahil enerji santralleri 6-6 Radyan ısıtma sistemleri 6-7 Konveksiyonlu ısı sistemleri 6-8 Güneş enerjisi ısıtma, aydınlatma ve benzeri sistemleri 6-9 Kalorifer radyatörleri ve apareyleri 7- ELEKTRİKLİ ALET CİHAZLAR VE EKİPMANLARI 7-1 Döner makinalar 7-1.1 Jeneratörler ve benzeri elektrojen grupları ve rotatif elektrik konvertörleri 7-1.2 Elektrik motorları 7-2 Transformatörler 7-3 Redresörler 7-4 Akümülatörler 7-5 Şalt cihazları, kontaktörler ve benzerleri 7-6 Kesintisiz güç kaynakları 7-7 Elektrikli panolar ve benzeri anahtarlama ve kontrol üniteleri 8- ELEKTRONİK, TELEKOMÜNİKASYON ALET VE CİHAZLARI 8-1 Telli telefon ve telli telgrafa mahsus elektrikli cihazlar, kuranportörlü ve nümerik telekomünikasyon cihazları 8-1.1 Telefon santralları 8-1.2 Telli telefon cihazları 8-1.3 Kordonsuz ahizeli telli telefon cihazları 8-1.4 Alıcısı bulunan verici portatif (Celluar) telsiz telefon cihazları 8-1.5 Alıcısı bulunan verici araç (Celluar) telsiz telefon cihazları 8-1.6 Portatif uydu telsiz telefon cihazları 8-1.7 Telefon test cihazı, telefonla uzaktan kumanda cihazı, arayan numarayı gösteren cihazlar ve benzerleri 8-1.8 Şarj cihazları, bataryalar ve benzerleri 8-1.9 Araç içi konuşma kitleri, setleri ve benzerleri 8-2 Teleks, telefaks, teletekst, data modem ve data terminal ara birim cihazları, network yan bişleşenleri, interaktif tele kontrol cihazları ve benzeri veri iletişim sistemleri 8-3 Telsizler 8-3.1 Telsiz telefon, telsiz telgraf veya radyo yayınlarını alıcı cihazlar 8-4 Çağrı cihazı 8-5 Bağımsız veya bir başka ürün üzerine monte edilmiş her türlü radyolar 8-6 Taşınabilir olanlar dahil kasetçalar, CD çalarlar müzik setleri ve benzerleri 8-7 Bağımsız veya bir başka cihaz üzerine monte edilmiş her türlü televizyonlar 8-8 Her türlü televizyon ve bilgisayar resim tüpü 8-9 Videolar, DVD, VCD ve benzeri cihazlar ile ev sinema ürünleri 8-10 Data ve video projeksiyon cihazı 8-11 Her türlü televizyon ve bilgisayara bağlanabilen oyun cihazları 8-12 Kumanda aletleri 8-13 Dijital ses kaydediciler dahil her türlü ses ve görüntü kayıt sistemleri 8-14 Amplifikatör, Equalizer, ses mikser cihazları ve benzerleri 8-15 Mikrofon, megafonlar, hoparlör, kulaklıklar ve benzerleri 8-16 Merkezi anons sistemleri 8-17 Uydu anten sistemleri 8-17.1 Uydu alıcıları 8-17.2 Antenler 8-18 Elektronik optik alet ve cihazlar 8-18.1 Her türlü kameralar 8-18.2 Fotoğraf makinaları 8-18.3 Mikroskoplar 8-18.4 Her türlü dürbün ve amatör teleskoplar 8-18.5 Sinema film makinaları 8-18.6 Fotokopi, teksir, ozalit, plan-kopya ve benzeri makinalar 8-18.7 Topografya ve fotogrametri cihazları 8-18.8 Tepegöz ve slayt makinaları 8-19 Fotograf baskı ve banyo makinaları 8-20 Bilgisayar sistemleri ve çevre birimleri 8-20.1 Otomatik bilgi işlem makinaları ile bunlara ait birimler; manyetik okuyucular, verileri kayıt ortamına kod şeklinde girmeye ait makinalar ile bu verileri işleyen makinalar ile merkezi işletim ünitesi (CPU), monitör, printer, klavye 8-20.2 Scaner, Plotter, mouse, hard disk, modem ve benzerleri 8-20.3 Digitizer, ışıklı kalem, el/araç terminali ve bunlara ait yazıcılar ile barkod yazıcıları 8-20.4 Manyetik teyp birimi ve benzerleri 8-20.5 Manyetik kod ve optik okuyucular ve benzerleri 8-20.6 Ses kartları, televizyon, oyun, radyo kartları ve benzerleri 8-20.7 Birleşik olsun yada olmasın CD ve DVD okuyucuları ve yazıcıları 8-20.8 T.V., bilgisayar ve benzerlerinde kullanılan arabirim cihazları 8-21 Paket programlar 8-22 Gaz, yangın, güvenlik ve benzeri amaçlarla kullanılan alarm cihazları 8-23 Güvenlik sistemleri ve bu sistemlerde kullanılan monitör, kamera ve kaydediciler 8-24 Frekans bozucular, bastırıcılar ve kripto cihazları 8-25 GSM ağ (Network) engelleyicisi 8-26 Ev içi dinleme ve izleme cihazları 8-27 Dedektörler 8-28 Işıklı, sesli ikaz ve yönlendirme sistemleri 8-29 GPS ve benzeri uydu yardımıyla konum belirleme cihazları 8-30 Görüntülü, sesli-görüntülü kapı, telefon ve aksesuarları 9- KARAYOLU TAŞITLARI 9-1 Kamyonlar 9-2 Kamyonetler 9-3 Otobüsler 9-4 Midibüsler 9-5 Minibüsler 9-6 Traktörler ve Remorkları 9-7 Otomobiller 9-8 Motosikletler, mopetler, triporterler, bisikletler ve benzerleri 9-9 Özel amaçlı taşıtlar 9-9.1 Çekiciler 9-9.2 İtfaiye araçları 9-9.3 Ambulans 9-9.4 Çöp temizlik araçları ve vidanjörler 9-9.5 Karla mücadele araçları ve kar motosikletleri 9-9.6 Karavanlar 9-9.7 Bedensel özürlüler için araçlar 9-9.8 Özel amaçlı taşıtlara ait üst yapı ekipmanları 9-10 Karayolu taşıtları için elektrikli, elektronik ve mekanik alet ve cihazları 9-10.1 Komple fren sistemi 9-10.2 Komple direksiyon sistemi 9-10.3 Cam silecek motor ve mekanizması 9-10.4 Aks ve dingiller 9-10.5 Süspansiyon sistemi 9-10.6 Farlar 9-10.7 Gösterge tablosu ve göstergeler 9-10.8 Merkezi kilit 9-10.9 Emniyet kemeri ve bağlantıları 9-10.10 Güvenlik camları 9-10.11 Egzoz susturucu ve boruları 9-10.12 Şarj dinamosu (Oto alternatörü) 9-10.13 Marş motoru 9-10.14 Jant 9-10.15 Katalitik konvertör 9-10.16 Rot, rotil 9-10.17 Amortisör 9-10.18 Otomobil komple kornaları 9-10.19 Rulmanlar hariç debriyaj baskı disk ve setleri 9-10.20 Motor gücünü arttırıcı cihazlar 9-10.21 Hidrolik silindirler 9-10.22 Tork konvertör 9-10.23 Şanzuman 9-10.24 Diferansiyel 9-10.25 Radyatör 9-10.26 Oto kaloriferi 9-10.27 Oto klimaları 9-11 Her türlü taşıt ve makinalar için iç ve dış lastikler 9-12 Motorlu taşıtlar için motorla donatılmış şasiler 9-13 LPG, doğalgaz ve benzeri yakıtlara yönelik araç dönüşüm kitleri ve benzerleri 9-14 Yanma tadilat sistemleri ve benzeri yakıt tasarruf sistemleri ve ekipmanları 10- DENİZ MOTOSİKLETİ DAHİL DENİZ VE HAVA TAŞITLARI: 11- İNSAN VE YÜK TAŞIMA MAKİNE VE ALETLERİ 11-1 Kaldırma ekipmanları 11-1.1 Liftler, forkliftler 11-1.2 Vinçler 11-1.3 Asansörler 11-1.4 Yürüyen-merdiven ve platformlar 11-1.5 Krikolar 11-2 Endüstriyel kamyonlar ve treyler, semitreyler, dorse, karoser, konteyner ve benzerleri 11-3 İnşaat, tesviye ve kazı makinaları 11-3.1 Kendinden hareketli buldozerler, grayderler, dozer, loder, skreyper, silindir, toprak tesviyesine mahsus makinalar, mekanik küreyiciler, ekskavatörler, küreyici yükleyiciler, sıkıştırma işini tokmaklamak suretiyle yapan makinalar, yol silindirleri, asfalt plenti, beton pompası, şap makinesi ve benzeri hafriyat ve inşaat makinaları ile yoldışı kaya kamyonu 11-4 Puset ve benzeri çocuk arabaları 12- GIDA, SÜT, İÇKİ SANAYİ MAKİNALARI VE BENZERLERİ 13- AMBALAJ SANAYİ MAKİNALARI VE BENZERLERİ 13-1 Etiketleme makinaları 13-2 İşaretleme, markalama ve kodlama makinaları 13-3 Daldırma, damgalama ve kapatma makinaları 13-4 Kağıt katlama ve kesme makinaları 13-5 Zımba 14- TEKSTİL SANAYİ 14-1 Tekstil makinaları 14-1.1 İplik makinaları 14-1.2 İplik bükme ve tekstüre makinaları 14-1.3 Sentetik ve rejenere liflerin imalinde kullanılan makinalar v.b. 14-2 Çözgü makinaları 14-3 Dokuma tezgahları 14-4 Dokuma makinaları 14-5 Evlerde kullanılan örgü makinaları dahil trikotaj makinaları 14-6 Tekstil terbiye makinaları 14-7 Evlerde kullanılan dikiş makinaları dahil konfeksiyon makinaları 14-8 Yaylı ve sünger yataklar (Bazalı ve bazasız) 14-9 Halı, kilim ve benzeri tekstil yer döşemeleri 15- DERİ VE KÜRK İŞLEME MAKİNALARI 16- EV VE BENZERİ YERLERDE KULLANILAN ELEKTRİKLİ GAZLI ALET VE CİHAZLAR 16-1 Buzdolapları 16-2 Derin dondurucular 16-3 Mini barlar 16-4 Soğutucu cihazlar 16-5 Su sebilleri 16-6 Bulaşık makinaları 16-7 Çamaşır makinaları, çamaşır kurutma makinaları 16-8 Elektrikli ve gazlı fırın 16-9 Ocak ve fırınlı ocak 16-10 Mikrodalga fırınlar 16-11 Mikser, blender, meyve sıkacağı, et kıyma makinası, mutfak robotu, eyve ve sebze presi ve benzeri besin hazırlayıcılar ile ekmek kızartma, tost, zgara, fritöz makinası ve benzeri mutfak gereçleri 16-12 Elektrik süpürgeleri 16-13 Merkezi yerleştirilmiş elektrik süpürgesi 16-14 Halı yıkama makineleri 16-15 Elektrikli ve gazlı termosifon 16-16 LPG, doğalgaz, elektrik ve benzeri yakıtlar ile çalışabilen ofbenler 16-17 Elektrikli, yağlı radyatörler 16-18 Elektrikli ütü makinaları 16-19 El ütüleri 16-20 Çöp öğütücüler 16-21 Elektrikli battaniye v.b. 16-22 Ani su ısıtıcıları 16-23 Elektrikli diş fırçası ve epilasyon aleti, el ve saç kurutma akinaları, elektrikli traş makinaları ve benzeri vücut temizlik ve bakım aletleri 16-24 Hidromasaj sistemleri, elektronik klozet kapakları ve benzeri elektronik ve elektromekanik banyo ve tuvalet ürünleri 16-25 Acil durum lambası ve benzerleri 16-26 Elektrikli alet ve cihazların motorlu taşıtlarda kullanılan benzerleri 16-27 Elektrikli alet ve cihazların sanayi tipi olanları 16-28 Elektrikli alet ve cihazların batarya ile kullanılabilenleri 17- TARIM VE HAYVANCILIK ALET VE MAKİNALARI 17-1 Ekim, dikim ve gübreleme makinaları 17-2 Biçerdöverler, hasat ve harman alet - makinaları 17-3 Hayvancılık makina ve ekipmanları 17-4 Tarımsal mücadele ekipmanları 17-5 Pulluk, çapa, kültüvatör ve benzeri toprak işleme alet ve makinaları 17-6 Çim biçme makinaları 17-7 Çalı budama makinası, zincirli testere, ağaç kesme ve benzerleri 18- MATBAA MAKİNALARI 19- SANAYİ VE EV TİPİ MUTFAK EŞYALARI 19-1 Tencere, tava, çaydanlık, çatal, kaşık, bıçak takımı v.b. 19-2 Düdüklü tencereler 20- SERAMİK SANAYİ 20-1 Her türlü malzemeden yapılmış lavabo, küvet, klozet, duş teknesi ve benzerleri 21- ÖLÇME, TEST ALET VE CİHAZLARI 21-1 Uzunluk ve boyut ölçü aletleri (Metre, şerit, kumpas, mikrometre ve mercekli ölçme mikroskobu) 21-2 Hacim, kütle, yoğunluk mastarları, cetvelleri ve viskozite ölçüm aletleri (Havagazı sayacı, doğalgaz sayacı, hidrometre, su sayacı, elektrik sayaçları, basküller, PH metre v.b.) 21-3 Zaman, hız, ivme ve açısal hız ölçüm aletleri (Saat, takometre, v.b.) 21-4 Akışkanlık ölçü aletleri ve ekipmanları (Flowmetre v.b.) 21-5 Akustik ve ölçüm aletleri (Ses seviyesi ölçüm aletleri, desibelmetre v.b.) 21-6 Titreşim ve darbe ölçüm aletleri 21-7 Optik ölçüm aletleri (Spektroskoplar, jeodedit aletleri v.b.) 21-8 Sıcaklık ölçüm aletleri (Termometreler, kalorimetre termometreleri, klinik termometreler, termokupullar, termostatlar) 21-9 Elektriksel ve manyetik büyüklük ölçü aletleri (Ampermetre, voltmetre, birleşik multimetre, sayaçlar, köprüler v.b.) 21-10 Radyasyon ölçüm aletleri (Dozimetre, doz hızı ölçerler v.b.) 21-11 Basınç ve benzeri ölçü aletleri (Barometre, Manometre, Vakummetre v.b.) 22- OYUN, SPOR VE AV AMAÇLI ALET VE MAKİNELER 23- MÜZİK ENSTRÜMANLARI 24- BÜRO, MUHASEBE MAKİNELERİ 24-1 Yazar kasalar ve POS terminalleri 24-2 Hesap makineleri, data banklar, elektronik sözlükler ve benzerleri 24-3 Yazı makineleri ve benzerleri 24-4 Para sayma makineleri 24-5 Para kasaları 24-6 Evrak imha, laminasyon, ciltleme makinaları ve benzerleri 25- HERTÜRLÜ METAL, AHŞAP, PVC V.B. MALZEMELİ MOBİLYA 26- HERTÜRLÜ METAL, AHŞAP, PVC V.B. MALZEMELİ KAPI VE PENCERE SİSTEMLERİ 26-1 Her türlü mekanik ve elektronik kapı kilitleri 27- PLASTİK SANAYİ (Şişme yatak, bot, cankurtaran yelekleri ve benzeri) 28- OTOMOTİV SANAYİ SERVİS HİZMETLERİ CİHAZ VE EKİPMANLARI 28-1 Elektrikli breyiz 28-2 Parça yıkama makinası 28-3 Avans tabancası 28-4 Buji temizleme ve kontrol cihazları 28-5 Akü şarj cihazı 28-6 Far ayar cihazı 28-7 Buharlı yıkama cihazı 28-8 Hidrolik pres 28-9 Motor yıkama cihazı 28-10 Gaz analiz cihazı 28-11 Ön düzen ayar cihazı 28-12 Sabit balans 28-13 Seyyar balans 28-14 Klima gaz dolum cihazları 28-15 Şasi doğrultma cihazları 28-16 Zımpara makinesi 28-17 Polisaj makinesi 28-18 Zımpara toz emici 28-19 Boya tabancası 28-20 Boya fırını 28-21 Zımpara motoru (Tezgah üstü) 28-22 Akü test cihazı 28-23 Enjektör test ve temizleme cihazı 28-24 Yakıt tüketimi ölçme cihazı 28-25 Fren hidrolik test cihazı 28-26 Fren test cihazı 28-27 Fren havası alma cihazı 28-28 Güç test cihazı 28-29 Avuç taşlama 28-30 Infrared panel kurutucu 28-31 Sıcak hava üfleyicisi 28-32 Boya mikser sistemi 28-33 Sıcak sulu yıkama 28-34 Sabit hava saati 28-35 Gaz kaçak dedektörü 28-36 Termik kesici 28-37 Havalı somun sıkma makinesi 28-38 Kompresör 28-39 Vakummetre 28-40 Lift 28-41 Akü hidrometresi 28-42 Antifriz hidrometresi 28-43 Yağ emme ve basma ekipmanları 28-44 Kriko 28-45 Komparatör takımı 28-46 Motor test cihazı 28-47 Ön düzen lifti 28-48 Oksiasetilen kaynak 28-49 Gazaltı (Argon) kaynak makinesi 28-50 Punto kaynak makinesi 28-51 Punto kaynak sökücü 28-52 Pnömatik saç testeresi 28-53 Takograf test cihazı 28-54 Yukarıda ifade edilmeyen ancak otomotiv sektöründe kullanılan tüm test alet ve cihazlar 29- EĞİTİM AMAÇLI ALET, CİHAZ VE SİSTEMLER: Hidrolik, pnömatik, mekanik, elektromekanik, elektrik ve elektronik ve benzeri eğitim setleri ile eğitim amaçlı laboratuvar sistemleri ve benzerleri. Bilgilerinize sunulur. Saygılarımızla. SOLMAZ Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/pedagogika-va-ijtimoiy-fanlar-fakulteti-dekani-s-s-hamroyev.html	Pedagogika va Ijtimoiy fanlar fakulteti dekani: S. S. Hamroyev Туйев Фазлиддин	Buxoro davlat Pedagogika instituti direktori M.I.Daminovga Pedagogika va Ijtimoiy fanlar fakulteti dekani S.S.Hamroyev tomonidan Bildirishnoma Pedagogika va ijtimoiy fanlar fakulteti, Ijtimoiy fanlar kafedrasi o‘qituvchisi Tuyev Fazliddin Erkinovichni O‘zbekiston Respublikasi Oliy attestatsiya komissiyasi tomonidan 2023-yil 3-iyun 338/1-sonli bayonnomasiga asosan Tarix fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) ilmiy darajasi berildi. Buxoro davlat Pedagogika instituti xo‘jalik shartnomasiga binoan, yuqoridagini inobatga olib, jamoa shartnomasining 7-ilovasi 2.6-bandiga asosan rag‘batlantirishga tavsiya etiladi. Pedagogika va Ijtimoiy fanlar fakulteti dekani: S.S.Hamroyev
http://azkurs.org/mundarija-v7.html?page=8	-rasm. n-p - Мундарижа	12-rasm. n-p o‘tishli ikkita yarim o‘tkazgichlarning teskari yo‘nalishda kuchlanish berilgan paytdagi ishlash sxemasi: 1 va 2 – metalli elektrodlar To‘g‘ri tokning miqdori teskari tokka nisbatan ko‘p marta katta. Yuqorida aytib o‘tganimizdek, yarim o‘tkazgichli to‘g‘rilagichning ishlash jarayoni uning voltamper xarakteristikasi orqali baholanadi. Unga ko‘ra kichik (2 V gacha bo‘lgan) kuchlanishlarda to‘g‘rilagichdan o‘tayotgan to‘g‘ri tokning miqdori nisbatan yuqori qiymatlargacha (4 mA gacha) ko‘tariladi. To‘g‘rilagichga teskari kuchlanish berilganda, ya’ni batareyaning musbat qutbi p-tipidagi yarim o‘tkazgichga, minus qutbi esa n-tipdagi yarim o‘tkazgichga ulansa, to‘g‘rilagichdan amalda tok oqib o‘tmaydi. 200 V ga teng bo‘lgan teskari kuchlanish qiymatidan boshlab, n-p o‘tish kichik teskari tokni o‘tkaza boshlaydi. Agar teskari kuchlanish miqdorini oshirsak, teskari tok qandaydir momentdan boshlab kuchli darajada o‘sadi hamda u shunday qiymatga ko‘tarilishi mumkinki, bu paytda n-p o‘tishda teshilish sodir bo‘ladi. Yarim o‘tkazgichli to‘g‘rilagichlarda n-p o‘tish turli xil tipdagi elektr o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lgan ikki yarim o‘tkazgich orasida quymali kontakt qotishmasi hosil qilish hisobiga yoki yarim o‘tkazgich plastinkasi va o‘tkazgich orasidagi kontakt ko‘rinishida amalga oshiriladi. Birinchi holatda ikki yarim o‘tkazgichlarni bir biriga tegish joyida ma’lum bir yuza (kontakt) hosil bo‘ladi (bunday to‘g‘rilagichlar yassi to‘g‘rilagichlar deb ataladi). Ikkinchi holatda esa 2x2 o‘lchamdagi yarim o‘tkazgich (germaniy yoki kremniy) plastinkasi yupqa o‘tkir metall sim bilan tutashadi (bunday to‘g‘rilagichlar nuqtaviy to‘g‘rilagichlar deb ataladi). Bunday to‘g‘rilagichlar kichik sig‘imli n-p o‘tishga ega bo‘linadi va yuqori chastotali kurilmalarda qo‘llaniladi. Biz hozirgacha yarim o‘tkazgichlarning asosiy xususiyatlarini ko‘rib chiqdik, endi esa ularning ayrim bir o‘ziga xos xususiyatlari bilan tanishib chiqamiz. Yorug‘lik ta’sirida ayrim yarim o‘tkazgichlar (masalan, selen) ning o‘tkazuvchanligi keskin o‘zgarishi mumkin. Bu holat ma’lum bir to‘lqin uzunligiga ega bo‘lgan yorug‘lik nurlarining yarim o‘tkazgich elektronlariga ularni erkin elektronlarga aylanishiga etarli bo‘lgan energiya berishi bilan tushuntiriladi. Bu paytda yarim o‘tkazgichlarning elektr qarshiligi keskin kamayadi. Yarim o‘tkazgichlarning bu xususiyatidan fotorezistorlar yaratishda foydalaniladi. Fotorezistorlar nafaqat ko‘rinadigan yorug‘lik spektrlari, balki infraqizil nurlanishlarga ham sezgir hisoblanadi. Qisman yarim o‘tkazgichni yoritganimizda, uning yoritiladigan va yoritilmaydigan qismi yuzasida foto-EYUK hosil bo‘ladi. Bu xususiyatdan elektr energiyasi manbalari – fotoelementlar va quyosh batareyalari yaratishda foydalaniladi. Quyosh batareyalari quyosh energiyasini bevosita elektr energiyasiga aylantiradi. Ayrim yarim o‘tkazgichlar (misol uchun, kremniy) o‘zining elektr qarshiligini ularga ko‘rsatilgan bosim (tenzorezistiv effekt) hisobiga keskin o‘zgartira oladi. Yarim o‘tkazgichlarning bu xususiyatidan bosimni o‘lchashda sezgir bo‘lgan tenzodatchiklar yaratishda foydalaniladi. Agar yarim o‘tkazgichda turli xil haroratga ega bo‘lgan ikkita qismi bo‘lsa, buning natijasida erkin zaryadlarning issiq uchidan sovuq uchiga xarakatlanishi yuz beradi. Agar tok tashuvchilar elektronlar hisoblansa, ular sovuq uchiga xarakatlangan holda uni manfiy zaryad bilan zaryadlaydi. Yarim o‘tkazgichning issiq uchi ma’lum bir elektronlarni yo‘qotgan holda musbat zaryadlanadi. Buning natijasida yarim o‘tkazgichning issiq va sovuq uchlari orasida termo-EYUK hosil bo‘ladi. Bu hodisa termoelektrik hodisa deb atalgan holda, undan termoelementlar va termogeneratorlar yaratishda foydalaniladi. Ular issiqlik energiyasini elektr energiyasiga aylantirish xususiyatiga ega.
http://azkurs.org/mundarija-v7.html?page=7	-rasm. Ikki yarim o‘tkazgichda n	10-rasm. Ikki yarim o‘tkazgichda n-p o‘tish hosil bo‘lish sxemasi: a – p va n – tipdagi yarim o‘tkazgichlarning qo‘shilishi; b – ikki yarim o‘tkazgich chegarasida ikkilangan elektr qatlamining hosil bo‘lishi; 1 va 2 – metall elektrodlar 10-rasmda ko‘rsatilganidek ikkita yarim o‘tkazgich tizimiga tashqi kuchlanish berilganda, ya’ni tashqi energiya manbai kuchlanishi Etmaxalliy maydon kuchlanishi Eo bilan mos tushganda, p-tipidagi yarim o‘tkazgichlardagi elektronlar va n-tipidagi teshiklar 1 va 2 elektrodlar tomon harakatlanishadi. Buning natijasida n-p o‘tishda r-tipidagi yarim o‘tkazgichlardagi elektronlar sohasi va p-tipidagi Yarim o‘tkazgichlardagi teshiklar sohasi kengayadi. O‘z navbatida n-p o‘tishning elektr qarshiligi kuchli darajada oshadi va tokni o‘tkazmay qo‘yadi. Faqatgina bu paytda tasodifiy tok tashuvchilar hisobiga hosil bo‘ladigan teskari tok Ites deb ataluvchi juda kichik tok oqib o‘tadi. 11-rasm. n-p o‘tishli ikkita yarim o‘tkazgichlar (yassi diod)ning to‘g‘ri yo‘nalishda kuchlanish berilgan paytdagi ishlash sxemasi: 1 va 2 – metalli elektrodlar Tashqi eneriya manbai kuchlanishi Et mahalliy maydon kuchlanishi Eo ga teskari yo‘nalganda va mahalliy maydon sezilarli darajada kuchsizlanganda p-tipidagi yarim o‘tkazgichlardagi elektronlar va n-tipidagi teshiklar n-p o‘tish sohasi tomon harakatga kirisha boshlaydi (11-rasm). Buning natijasida ushbu to‘sqinliq qiluvchi soha qisqaradi, uning elektr qarshiligi keskin kamayadi. Bu paytda n-p o‘tish tokni o‘tkazadi. Ushbu tok to‘g‘ri tok Ito‘g‘. deb ataladi va uning yo‘nalishi to‘g‘rilagichlarda to‘g‘ri yo‘nalishda bo‘ladi.
http://azkurs.org/1-jazoir-talim-tizimi-janubiy-afrika-respublikasi-talim-tizimi.html	1. Jazoir ta'lim tizimi. Janubiy Afrika Respublikasi ta'lim tizimi	Mavzu: Afrika mamlakatlarida ta'lim tarbiya jarayoni Reja: 1.Jazoir ta'lim tizimi. 2. Janubiy Afrika Respublikasi ta'lim tizimi. 3. Zambiya ta'lim tizimi. Maorifi, madaniy-ma'rifiy va ilmiy muassasalari. Jazoir mustaqilikka erishgach, maorif sohasida katta yutuqlarga erishildi. 7 ta universitet, 170 ta boshqa oliy o'quv yurtlari, 700 ta hunar-texnika ta'limi markazlari bor. Mamlakatdagi umumta'lim maktablarida 260 mingdan ortiq o'quvchi, oliy o'quv yurtlarida 200 ming talaba ta'lim oladi. Eng yirik kutubxonasi- Jazoir shahridagi milliy kutubxona (1 mln.ga yaqin asar). Yirik muzeylari-Jazoir milliy muzeyi (1930), Antik dunyo yodgorliklari milliy muzeyi (1897) va b. Asosiy ilmiy muassasalari Jazoirdagi Yadro tadqiqot instituti (1966), Okeanografiya instituti, Astronomiya, astrofizika va meteorologiya rasadxonasi, Biokimyo instituti mavjud. Tibbiyot muammolari bilan Rakka qarshi markaz, Paster instituti (parazitologiya vamikrobiol.), gigiyena, traxoma va tropik oftalmologiya, stomatologiya institutlari shug'ullanadi. Janubiy Afrika Respublikasi ta'lim tizimi. Maorifi, madaniy-ma'rifiy va ilmiy muassasalari. Hozirgi JAR hududiga yevropaliklar kelgunga qadar (17-asr o'rtalarigacha) afrikalik yoshlarga ta'lim berish an'anaviy afrikacha yo'ldan borgan: yosh avlodga turmush ko'nikmalari va hayot falsafasini o'rgatar edi. Yevropalikalarning dastlabki manzilgohlari barpo etilgach, ularning farzandlari cherkov ruhoniysida diniy kitob o'qishni o'rganardi. xristian dini targ'ibotchilari (missionerlar) 18-asr oxiri-19 asr boshlarida dastlabki maktablarni ochishdi. Inglizlar avval boshdanoq bu maktablarda yevropaliklar va mahalliy millat bolalarining alohida-alohida o'qishini joriy etdilar. 1995-96 yil o'quv yilida maorif ehtiyojlari uchun 8,9 mln AQSH dollari miqdoridagi mablag' ya'ni davlat byudjetining 21,2 % sarflandi. Jami o'quvchilar 9,3 mln kishiga yetdi. Boshlang'ich maktab o'qituvchilari kollejlarga, o'rta maktab o'qituvchilari 17 universitet va 3 politexnika institutida tayyorlanadi. Yirik universitetlari:
http://azkurs.org/kompyuter-tarmoqlari-fanidan-307--guruh-talabasi-bajardi--doni.html	Kompyuter tarmoqlari fanidan 307 – guruh talabasi Bajardi : Doniyorov r tekshirdi : Xusanov K. Samarqand -2022	Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Samarqand filiali MUSTAQIL_ISH_4 Kompyuter tarmoqlari fanidan 307 – guruh talabasi Bajardi : Doniyorov R Tekshirdi : Xusanov K. Samarqand -2022 1.Kompyuter tarmoqlarining tarixi. Ushbu kursda o’rganiladigan kompyuter tarmoqlari, insoniyat sivilizatsiyasi tomonidan yaratilgan yagona tarmoq emas. Hatto Qadimgi Rimning suv quvurlari ham katta hududlarni qamrab oladigan va ko'plab mijozlarga xizmat ko'rsatadigan eng qadimiy tarmoqlardan biri sifatida qaralishi mumkin. Boshqa, yana ham ekzotik misol – elektr tarmoqlari. Ularda har qanday hududiy kompyuter tarmog'ining tarkibiy qismlarining o'xshashliklarini topish oson: elektr stantsiyalari - ma'lumot manbalariga, yuqori voltli elektr uzatish liniyalari - magistrallarga, transformator podstansiyalariga - ulanish tarmoqlariga, yorug'lik va maishiy elektr jihozlari - mijoz terminallariga mos keladi. Kompyuter tarmoqlari, shuningdek ma’lumot uzatish tarmoqlarideb ham nomlanadi, zamonaviy sivilizatsiyaning ikki muhim ilmiy va texnik sohasi – hisoblash texnikalari va telekommunikatsiya texnologiyalari rivojlanishining mantiqiy natijasidir. Bir tomondan, kompyuter tarmoqlari - bu o'zaro bog'liq bo'lgan vazifalar to'plamini doimiy ravishda hal qiladigan, avtomatik rejimda ma'lumot almashadigan kompyuterlar guruhidir 2.IEEE 802.3 , 802.11 802.15 802.16. texnologiyasi, bir-biridan farqi IEEE 802.3 Stаndаrt tаrmоqlаr o‘rtаsidа eng ko‘p tаrqаlgаn tаrmоq bu Ethernet tаrmоg‘idir. U birinchi bo‘lib 1972 yildа Xerox firmаsi tоmоnidаn yarаtilib, ishlаb chiqаrilа bоshlаndi. Tаrmоq lоyiхаsi аnchа muvоfаqiyatli bo‘lgаnligi uchun 1980 yili uni kаttа firmаlаrdаn DEC vа Intel qо‘llаdilаr (Ethernet tаrmоg‘ini birgаlikdа qо‘llаgаn firmаlаrni bоsh hаriflаri bilаn DIX dеb yuritilа bоshlаndi). Bu uchtа firmаning hаrаkаti vа qо‘llаshi nаtijаsidа 1985 yili Ethernet hаlqаrо stаndаrti bo‘lib qоldi, uni kаttа hаlqаrо stаndаrtlаr tаshkilоtlаri stаndаrt sifаtidа qаbul qilаdilаr: 802 IEEE qо‘mitаsi (Institute of Electrical and Electronic Engineers) vа ECMA (European Computer Manufactures Association). Bu stаndаrt IEEE 802.3 nоmini оldi. IEEE 802.03 stаndаrtining аsоsiy ko‘rsаtgichlаri quyidаgilаr: Tоpоlоgyasi – shinа; uzаtish muхiti – kоаksiаl kаbеl; uzаtish tеzligi – 10 Mbit/s; mаksimаl uzunligi – 5 km; аbоnеntlаrning mаksimаl sоni – 1024 tаgаchаn; tаrmоq qismining uzunligi – 500 m; tаrmоqning bir qismidаgi mаksimаl аbоnеntlаr soni – 100 tаgаchа; tаrmоqgа egа bo‘lish usuli – CSMA/CD, uzаtish mоdulyatsiyasiz (mоnоkаnаl).
http://azkurs.org/1-kurs-ishi-bitiruv-malakaviy-ishi-3.html	1. Kurs ishi Bitiruv malakaviy ishi 3	1. Kurs ishi 2. Bitiruv malakaviy ishi 3. Magistrlik va doktorlik disertatsiyalari Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar 1. Kurs ishi Kurs ishini muvaffaqqiyatli bajarilishining muxim omili – bu talabaning oʻz qiziqishi va qobiliyatiga qarab mos mavzuni tanlashi hisoblanadi. Shuning uchun ushbu bosqichda talaba mavzu tanlashda sinchkov va ma’suliyatli boʻlishi lozim. Kurs ishi mavzulari kafedra tomonidan ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi. Mavzular soni talabalar sonidan koʻp boʻlishi kerak, ularning yoʻnalishi oʻquv dasturi doirasida va talabaning qobiliyati xamda imkoniyatlari darajasida boʻlishi kerak. Kurs ishi mavzusi talabalarni nazariy bilimlarini mustahkamlashga va ijodiy fikrlashga qaratilgan boʻlishi bilan bir qatorda bozor iqtisodiyoti sharoitidan kelib chiqib belgilanishi kerak. Kurs ishi rahbari talabaga tanlangan mavzu boʻyicha kurs ishi topshirigʻini rasmiylashtiradi va kafedra mudiri tasdiqlagandan soʻng topshiriqni talabaga beradi. Kurs ishi mavzusi talabalarning guruh jurnalidagi nomeriga muvofiq tanlanadi. Kurs ishi topshirigʻida talabaning ismi sharifi, yoʻnalishi, kursi, guruhi, fan nomi, kurs ishi mavzusi, topshirish muddati bilan bir qatorda namunaviy reja (kirish, asosiy qism, xulosa va boshqalar) hamda adabiyotlar, me’yoriy hujjatlar va shu kabilar aks etishi lozim. Kurs ishini bajarish jarayonida kurs ishi mavzusini oʻzgartirish yoki boshqa mavzu tanlanishiga ruxsat etilmaydi. Talaba kurs ishi mavzusini biriktirish toʻgʻrisida ariza bergandan soʻng va kafedra uni tasdiqlagandan soʻng rahbar bilan maslahatlashib adabiyotlar toʻplashiga kirishishi kerak. Bunda faqat darslik, balki boshqa fanlarni oʻrganish davomida koʻrsatilgan adabiyotlar, statistik va internet ma’lumotlari, qonunlar, me’yoriy hujjatlar va boshqalarni xam oʻrganishi lozim. Undan soʻng ularning ichidan kurs ishi mavzusiga bevosita aloqador boʻlgan adabiyotlar roʻyxatini tuzish va ularni topib bir qator tanishib chiqishi kerak, chunki boshlangʻich tanishuv natijasida talaba kurs ishi rejasini mustaqil ravishda tuzadi.
http://azkurs.org/mundarija-v7.html?page=14	Zamonaviy elektronika elementlarini tigelsiz o‘stirish usullari	Zamonaviy elektronika elementlarini tigelsiz o‘stirish usullari Tigelga yaroqli materiallarning cheklanganligi tufayli bu usullarni qo‘llash ham nisbatan cheklangan. Tigelga yaroqli asosiy materiallardan biri platinadir. Silikat germaniyli (Ge) va silikat kremniyli (Si) monokristallarini o‘stirishda ishlatiladigan platinali tigellarda eritma odatda kislorod bilan to‘yintiriladi. Misol, silikat germaniy (Ge) va silikat kremniy (Si) monokristallini o‘stirish jarayonida kremniyga konsentratsiyasi 105 sm-3 germaniyga konsentratsiyasi 107sm-3 kremniyga qadar kislorod kirishmalari kirishi mumkin. Pe’zoelektrik yarim o‘tkazgichli monokristallarni o‘stirish jarayonida esa platinali tigel bo‘lgani uchun faqat kislorod atomlari kirishi mumkin. Pe’zoelektrik yarim o‘tkazgichli materiallarni tigelsiz o‘stirish usullarini Varneyl usuli misolida ko‘rishimiz mumkin (2.2-rasm). Pe’zoelektrik yarim o‘tkazgichli selenli monokristalli yaxlit silindr shaklidagi silenli kremniy (Si) va silenli germaniyning (Ge) tekislik yщnalishlari Miller indekslari orqali berilgan namunasi shtokka mahkamlanadi. YUqoridagi shtokka mahkamlangan kichkina tirqishli idishda maydalangan holdagi o‘stirilayotgan pe’zoelektrik yarim o‘tkazgichli eritma material kukuni solinadi. SHtoklarni o‘zgarmas tezlikda aylantirish yoki bir biriga nisbatan yaqin masofaga ko‘chirish mumkin. Silikat kremniyning va silikat germaniyning tor (chegaralangan) qismida issiqlik manbai yordamida erigan soha hosil qilinadi. Erigan soha sirt taranglik kuchlari ta’sirida ushlab turiladi. YA’ni erigan soha og‘irligi sirt taranglik kuchlari ta’siridan kam bo‘lgan holda ushlab turiladi. O‘stirilayotgan pe’zoelektrik yarim o‘tkazgichli kristall diametri sohaning kritik uzunligi va material xossalariga, ya’ni (G/d)1/2ga bog‘lik bo‘ladi (G – suyuqlik-qattiq jism orasidagi sirt tarangligi, d – erigan moddaning solishtirma og‘irligi). Issiqlik manbai sifatida yuqori chastotali induktiv qizitish, elektron-nurli yoki radiatsion usullar qo‘llanilishi mumkin. Nostexiometrik eritmalardan pe’zoelektrik yarim o‘tkazgichli kristallarni o‘stirish. Bu usul nisbatan universal usul bo‘lib, uning yordamida har qanday erish haroratiga ega bo‘lgan, hamda bug‘lar bosimi katta bo‘lgan pe’zoelektrik yarim o‘tkazgichli birikmalarini ham o‘stirishda qo‘llash mumkin. Bu usulda o‘stirish jarayonida eritmalar tayorlashda erituvchi neytral moddadan (o‘stirilayotgan material tarkibiga kirmagan moddadan) yoki birikma tarkibiga kiruvchi moddalardan ham foydalanish mumkin. Rasm 2.3 ga qarang. Yo‘naltirilgan kristallanish usuli bilan o‘stirishning asosiy afzalliklari. 1. Bu usul bilan o‘stirish nisbatan past haroratlarda olib boriladi. 2. Bug‘ bosimi katta bo‘lgan birikmalarni 1.punktni hisobga olgan holda o‘stirish mumkinligi. 3. YUqoridagi usullarga nisbatan o‘stirish qurilmalarining konstruksiyasi nisbatan soddalashadi. Rasm 2.3. AV birikma asosidagi kristallni eritmadan yo‘naltirilgan pe’zoelektrik yarim o‘tkazgichli monokristallarni kristallanish usuli bilan o‘stirish. Suyuq fazali epitaksiya usuli. Bu usul yuqoridagi usuldan prinsipial farq qilmaydi. Bu usul bilan asosan ko‘p fazali yarim o‘tkazgichli pe’zoelektrik monokristall plenkalari olinadi. Usulni qo‘llashning dastlabki qurilmalaridan biri 2.4-rasmda ko‘rsatilgan. Rasm 2.4. Eritmalardan epitaksial qatlamlar o‘stirish qurilmasi. Bu usul bilan silikat germaniy, silikat kremniy va boshqa A3 V4 birikmalar va ularning qattiq eritmalari asosidagi nurlanuvchi boshqa pe’zoelektrik yarim o‘tkazgichli monokristallar olingan.
http://azkurs.org/buxoro-davlat-universiteti-fizika--matematika-fakulteti-fizika.html	Buxoro davlat universiteti fizika -matematika fakulteti "fizika " kafedrasi	O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIMVAZIRLIGI BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI FIZIKA –MATEMATIKA FAKULTETI “FIZIKA ” KAFEDRASI “Lazer” fanidan KURS ISHI Mavzu: Invers bandlik va uni hosil qilish usullari _____________________________ ____________________________________________________________ Bajardi: _____Fizika-matematika_____ fakulteti, _1-1-Fiz-18_ guruhi talabasi______________________________________________________________ Tekshirdi:____________________________________________________________ Kurs ishi himoya qilingan sana: “____” _______2022y Ball_________ Buxoro – 2022 Mavzu: Invers bandlik va uni hosil qilish usullari Reja Kirish I BOB. Invers bandlik 1.1 Invers toʼldirilgan muhitlar hosil qilish. Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/mundarija-v7.html?page=2	Kirish Mavzuning dolzarbligi	Kirish Mavzuning dolzarbligi. Zamonaviy elektronika sohasi jahon fani va texnikasida salmoqli o‘rinni egallaydi. Ular asosida ishlab chiqarilayottan asboblar va qurilmalar miqdori tez ko‘payib, ularning turli soxalarga tatbiqi kengayib bormoqda. Xozir zamonaviy elektronika elementlari qo‘llanilmayotgan insoniyat faoliyati soxalarini aloxida ko‘rsatish qiyin — ular avtomatikada, telemexanikada, radioelektronikada, elektron-xisoblash texnikasida va boshqa qator soxalarda keng ishlatilayotir. Quyosh energiyasini elektr energiyasiga aylantirishdek muxim dunyoviy muammoni echishda ham elektronika elementlarining axamiyati juda kattadir. Xozirda unumli foydalanilayotgan fotoelementlar, jumladan, quyosh batareyalari va kichik energetikaga mansub boshqa elementlarni takomillashtirishdan tashqari, yarimo‘tkazgichlarga asoslangan katta energetika — ancha qudratli quyosh elektrstansiyalarini yaratish loyixalari xam o‘rtaga tashlanmoqda, zero quyosh energiyasidan foydalanish inson va tabiatga ziyon keltirmaydi. So‘nggi yillarda O‘zbekistonda elektronika sanoati rivojlana borishi bilan birgalikda bu soxadagi ilmiy tadqiqot ishlari xam avj olib bormoqda. SHu tufayli yarimo‘tkazgichlar fizikasi va yarimo‘tkazgichlar asosida tayyorlanadigan asboblar, qurilmalar va mikrosxemalar hamda mikroelektronika elementlari bo‘yicha yuqori ixtisosli mutaxassislarni etishtirishga extiyoj katta. Ana shunday kasbni egallashga intilayotgan yoshlar safi tobora kengayib bormokda. Bu talabni qondirish maqsadida O‘zbekistonning deyarli barcha oliy o‘quv yurtlarida mazkur soxa bo‘yicha mutaxassislar tayyorlanmoqda. Binobarin, bu ishni muvaffaqiyatli bajara borish uchun o‘quv va ilmiy laboratoriyalar zaminidan tashqari yana yarimo‘tkazgichlar va qattiq jismlar fizikasi xamda uning muxim bo‘limlari asoslari bayon qilingan darsliklar, qo‘llanmalarni atroflicha o‘rganish va tahlil qilish juda zarurdir. Amaliy tadqiqotlar esa optimal parametrga ega bo‘lgan fotoelektrik qurilmalarning konstruksiyalarini loyihalash, tayyorlash, ular xususiyatlarini o‘rganish, fotoelement va fotoelektrik qurilmalar texnologiyasini ishlab chiqish va ular asosida har xil konstruksiyali, turli sharoitda ishlaydigan, har xil quvvatli iste’molchilarga mo‘ljallangan elektronika asoslaridagi elektr manbalari tizimini ishlab chiqarishni amalga oshirishga bag‘ishlanadi. Zamonaviy elektronika elementlari xaqida so‘z yuritishdan oldin ularning asosiy qismini tashkil etgan moddalarning tuzilishi va ularning fizik xossalari to‘g‘risida eng zarur ma’lumotlarni bilishimiz kerak. Bu ma’lumotlar yarim o‘tkazgichlar va qattiq jismlar fizikasiga bag‘ishlangan ko‘pgina adabiyotlarda batafsil tavsiflangan. Biz ushbu bitiruv malakaviy ishimizda ularni qisqacha ta’kidlab o‘tamiz. Xozirgi zamonda ilmiy texnik taraqqiyotni elektronikasiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Xozirgi elektronikaning beshinchi mukammal avlodini yaratish yangi xilma – xil yarim o‘tkazgichli elektronika asboblari va integral mikrosxemalarning yaratilishini va ularni xisoblash texnikasida, avtomatikada, radiotexnikada, o‘lchash texnikasida, televideniyada, biologiyada, quyosh batareyalarida va golagrammali yozuvlarda xamda boshqa sohalarda qo‘llashdan iborat. Agar tarixga nazar tashlansa, nuqtaviy diodlar yoki kristall dedektorlar ko‘rinishidagi yarim o‘tkazgichli asboblar ancha ilgari qo‘llanilgan. Masalan, metallar bilan sulfit birikmalar kontakini to‘g‘irlash xossalari 1874 yilda aniqlangan. Unda nuqtaviy kontaktdan tok o‘tayotganda kremniy karbidining yorug‘lanishi kuzatilgan va yuqori takroriylikli elektromagnit tebranishlarni paydo qilish va kuchaytirish amalga oshirilgan. Ikkinchi jaxon urushi vaqtida yuqori takroriylikli va o‘ta yuqori takroriylilikli germaniy va kremniy nuqtaviy diodlari ishlab chiqildi, issiqlik energiyasini bevosita elektrik energiyaga aylantirib beradigan yarim o‘tkazgichli termoelektrik generatorlar tayyorlandi. 1948 yilda amerika olimlari J.Bardin, V.Bratteyn va V. SHokli nuqtaviy tranzistorlarni yaratdi. V.SHoklining r-n o‘tishi nazariyasi yarim o‘tkazgichlar elektornikasi rivojining yangi bosqichini boshlab berdi. 50- yillarda ikki qutbli tranzistorlarning xar xillari, tristorlar, katta quvvatli to‘g‘irlagich diodlar, fotodiodlar, fototranzistorlar, fotoelementlar, tunelli diodlar va boshqa dastlabki elektronika elementlari yaratila boshlandi. 1960 – yillarga kelib integral sxemalar ishlab chiqarish boshlandi. 1967 yilda J.I.Alferov rahbarligida xossalari mukammallikka yaqin bo‘lgan geteroo‘tishlar xosil qilindi va bular asosida xozirgi vaqtda kunlik extiyojda foydalanilayotgan uyali aloqa vositalari va boshqalarni aytishimiz mumkin. Bu geteroo‘tishlar asosida lazerlar tayyorlandi. O‘zining xossalarining mukammalligi va qo‘llanilayotgan sohalarining kengligi bilan yarim o‘tkazgichli materiallar jumladan pe’zoelektrik (yorug‘lik ta’sirida bo‘ladigan xajmiy o‘zgarishlar) xususiyatiga ega bo‘lgan yarim o‘tkazgichlarni xosil qilish texnologiyasi va ularning fizik xossalarini o‘rganish shu kunning dolzarb muammolaridan biridir.
http://azkurs.org/mundarija-v7.html?page=3	Ishning maqsad va vazifalari	Ishning maqsad va vazifalari Bizga ma’lumki, xozirda zamonaviy elektronika elementlarini beshinchi avlod elektronikasi sanoatining asosiy xom ashyosi xisoblanadi. Bu avlod elektronikasining asosiy elektronika elementlarini o‘zining ma’lum bir xossasiga ega bo‘lgan yarim o‘tkazgichlar tashkil etadi. Ularning xossalarini o‘rganish ustida samarali ishlar olib borilmoqda. Jumladan, o‘zining yorug‘lik sezgirligining o‘ta yuqoriligi, elektro va pe’zoelektrik xususiyatining alohidaligi, magnitik va pe’zooptik sezuvchanligining samaradorligi bilan selinitli pe’zoelektrik yarim o‘tkazgichlar ustida olib borilayotgan ishlar xaqida bir qancha ma’lumotlarga ega bo‘lish ushbu bitiruv malakaviy ishining asosiy maqsadi va vazifasi hisoblanadi. Ishning tuzilishi. Ushbu bitiruv malakaviy ishi kirish, asosiy qism, ikkita bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Bitiruv malakaviy ishining kirish qismida mavzuning dolzarbligi, ishning maqsad va vazifalari xamda ishning tuzilishi xaqida ma’lumot berilgan. Ishning birinchi bobida Elektronika sanoatida ishlatiladigan yarim o’tkazgichli materiallar va ularning asosiy xususiyatlari, birinchi bobning birinchi paragrafida yarim o‘tkazgichlarning elektr xususiyatlari, ikkinchi paragrafida yarim o‘tkazgichli materiallar va ularning tuzilishi xaqida ma’lumot berilgan. Bitiruv malakaviy ishining ikkinchi bobi yarim o’tkazgichli elektronika elementlarini tayyorlash texnologiyasi va ularni o‘stirish usullari xaqida ma’lumotlar berilgan. Ish xulosalangan va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati keltirilgan. I BOB ELEKTRONIKA SANOATIDA ISHLATILADIGAN YARIM O’TKAZGICHLI MATERIALLAR VA ULARNING ASOSIY XUSUSIYATLARI 1.1 Yarim o‘tkazgichlarning elektr xususiyatlari Yarim o‘tkazgichlar elektr o‘tkazuvchanligi jihatidan metall o‘tkazgichlar va dielektriklar orasida turuvchi materiallar hisoblanishadi. Metall o‘tkazgichlarning solishtirma o‘tkazuvchanligi 104-106Om-1∙sm-1, yarim o‘tkazgichlarniki 10-10-104 Om-1·sm-1, dielektriklarda esa bu qiymat 10-20–10-10Om-1∙sm-1 ni tashkil etadi. Bundan tashqari, barcha metall o‘tkazgichlarning harorat ko‘tarilishi bilan elektr o‘tkazuvchanligi pasaysa, o‘z navbatida yarim o‘tkazgichlarda va dielektriklarda oshadi. O‘tkazgichlarda ko‘plab miqdordagi erkin elektronlar bo‘lib, ularning yo‘naltirilgan harakati tufayli tok o‘tkazuvchanligi yuzaga keladi. Yarim o‘tkazgichlarda esa erkin elektronlarning soni kam. Yarim o‘tkazgichlarda valentli elektronlarning o‘z atomlari bilan bog‘lanib turishi, ya’ni ularning erkin bo‘lmasligi bilan bu holat tushuntiriladi. Yarim o‘tkazgichlarning yana bir o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, ularga tashqi tomondan ta’sir ko‘rsatish, ya’ni qizdirish, nurlantirish va aralashmalar qo‘shish hisobiga tok hosil qilish va ularni keng chegaralarda o‘zgartirish mumkin. Bu yarim o‘tkazgichlardagi valentli elektronlarning energiyasini oshishiga sabab bo‘ladi. Ushbu energiya hisobiga valentli elektronlar o‘z atomlaridan ajralib chiqadi va berilgan kuchlanish ta’sirida yo‘naltirilgan xarakatga kelishadi, ya’ni tok tashuvchilar yuzaga keladi. Qanchalik yarim o‘tkazgichning harorati yuqori yoki intensiv ravishda nurlantirish amalga oshirilsa, shunchalik unda erkin elektronlar soni ko‘p, natijada yarim o‘tkazgichda tokning miqdori ham yuqori bo‘ladi. Buning natijasida yarim o‘tkazgichda elektron elektr o‘tkazuvchanlik yoki p-tipidagi* o‘tkazuvchanlik yuzaga keladi. Erkin elektronlar yarim o‘tkazgichning o‘z atomiga tegishli bo‘lganligi bois, bunday elektr o‘tkazuvchanlik – xususiy o‘tkazuvchanlik deb ataladi. 1- rasm. Yarim o‘tkazgich xususiy o‘tkazuvchanligi paytidagi elektronlar va teshiklarning harakat sxemasi Elektronlarini yo‘qotgan yarim o‘tkazgich atomlari musbat zaryadlangan ionlarga aylanishadi. Ushbu atomlar o‘z joylarida mustahkam turgan holda harakatlanisha olishmaydi. Atomning tashqi orbitasida elektron ketgan joy – teshik deb ataladi. Bu joyni qo‘shni atomni tashlab ketgan boshqa bir elektron egallashi mumkin. Shu tarzdagi elektronlarning saqrashi hisobiga qo‘shni atomda ham teshik paydo bo‘ladi, ya’ni u musbat zaryadlangan zarracha ionga aylanadi. Agar yarim o‘tkazgichga elektr kuchlanish berilsa, elektronlar bir atomdan boshqasiga bir xil yo‘nalishda harakatga keladi. Teshiklar esa qarama-qarshi yo‘nalishda paydo bo‘ladi. Zaryadi elektron zaryadiga teng bo‘lgan musbat zaryadlangan zarracha teshik deb ataladi. Elektronlar harakatiga qarama-qarshi yo‘nalgan teshiklarning harakati teshikli tok deb ataladi. Teshikli tok tufayli yuzaga kelgan yarim o‘tkazgichning elektr o‘tkazuvchanligi teshikli yoki n-tipidagi* o‘tkazuvchanlik deyiladi. Shunday qilib, elektronlarning bir yo‘nalish, teshiklarning qarama-qarshi yo‘nalish bo‘yicha harakatlanishi yarim o‘tkazgichlarning xususiy o‘tkazuvchanligini belgilaydi, chunki tok tashuvchilar (elektronlar va teshiklar) yarim o‘tkazgichning xususiy atomiga tegishli hisoblanishadi. Bu holatda umumiy tok I elektron Ie va teshikli toklar It ning yig‘indisidan tashkil topadi. Yarim o‘tkazgichlarning xususiy elektr o‘tkazuvchanligi paytida elektronlar Ne va Nt teshiklar soni bir biriga teng. Ammo Ia > It, chunki, elektronlarning harakatchanligi teshiklarnikidan yuqori. Tok tashuvchilarning harakatchanligi elektronlar υe yoki va teshiklar harakat tezligi υt ning yarim o‘tkazgichdagi elektr maydoni kuchlanishi E ga nisbatiga teng. Bu paytda elektronlarning harakatchanligi μe=υe/E, teshiklar harakatchanligi μd=υt /E ga tengligi aniqlanadi. Shunday qilib, hxarakatchanlik E = 1 V/sm kuchlanish ostida 1 s ichida elektron yoki teshiklarning qancha masofa bosib o‘tganligini ko‘rsatadi. Yuqoridagilarni hisobga olib, elektron va teshikli toklar uchun quyidagi ifodani yozish mumkin: bu erda e — elektrona yoki teshikning zaryadi; E — elektr maydoni kuchlanishi. Bu paytda Yarim o‘tkazgichdagi umumiy tok quyidagiga teng: Yarim o‘tkazgichlarning xususiy elektr o‘tkazuvchanligi paytida elektronlar soni teshiklar soniga teng, ya’ni Ushbu ifodani hisobga olgan holda (8) formulani quyidagicha yozish mumkin: * p – lotincha «negativus» so‘zining birinchi harfidan olingan bo‘lib, manfiy ma’nosini bildiradi, chunki elektron – manfiy zaryadlangan zarracha hisoblanadi. * r - lotincha «pozitivus» so‘zining birinchi harfidan olingan bo‘lib, musbat ma’nosini bildiradi, chunki teshik – musbat zaryadlangan ionni hosil bo‘lganligini bildiradi. Yarim o‘tkazgichli to‘g‘rilagichlar yaratish uchun ko‘pincha p - yoki n-tipidagi elektr o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lgan yarim o‘tkazgichli materiallar kerak bo‘ladi. Shuning uchun, 10-9 — 10-11 (massasi bo‘yicha) miqdordagi aralashmasi bo‘lgan yaxshilab tozalangan yarim o‘tkazgichga o‘lchangan qiymatlarda legirlovchi aralashma qo‘shiladi. Atomlari yarim o‘tkazgichlarni erkin elektronlar bilan ta’minlovchi legirlovchi aralashmalar donorli* aralashmalar deb ataladi. Yarim o‘tkazgich atomlariga nisbatan kichik valentlikka ega bo‘lgan aralashma atomlari o‘zlariga elektronlarni qo‘shib olish xususiyatiga ega. Bunday aralashmalar akseptor** aralashmalar deyiladi. Elektron o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lgan yarim o‘tkazgich olish uchun, uning tarkibiga asosiy yarim o‘tkazgich atomi valentligidan bitta valentlikka yuqori bo‘lgan atomli moddalar qo‘shiladi. To‘rt valentli bo‘lgan germaniy (Ge) atomiga, atomi besh valentli bo‘lgan surma (Sb) yoki fosfor (P) qo‘shiladi. Kiritilgan aralashmalar har bir atomining to‘rtta elektroni asosiy yarim o‘tkazgich atomlari bilan chambarchas kovalent (juft) bog‘lanish hosil qilishadi, beshinchi elektron esa bunday aloqada qatnashmaydi. Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/mundarija-v7.html?page=9	Yarim o‘tkazgichli materiallar va ularning tuzilishi	1.2. Yarim o‘tkazgichli materiallar va ularning tuzilishi Monokristall va polikristall tuzilishga ega bo‘lgan, kelib chiqishi noorganik va organik bo‘lgan ko‘p sonli yarim o‘tkazgichli materiallardan elektrotexnika asosan germaniy, kremniy, selen, kremniy karbidi va galliy arsenidlaridan foydalaniladi. Ushbu materiallar yarim o‘tkazgichli elektr jixozlar va integral sxemalar ishlab chiqarishda keng qo‘llaniladi. Kremniy va germaniy strukturaviy tuzilishi jixatidan olmossimon yarim o‘tkazgichlar toifasiga kiradi. U kub shaklida bo‘lib, uning tepalarida va markaziy chegaralarida germaniy yoki kremniy atomlari joylashgan. Bundan tashqari atomlar shu bilan birgalikda katta kub bo‘linadigan to‘rtta kichik kublarning markazida ham bo‘lishadi (12- rasm). 13-rasm. Olmos tipidagi kristall tuzilishi Yuqoridagi rasmlarda germaniy kubik tuzilishining yassi tasviri aks ettirilgan. Rasmdan ko‘rinib turibdiki, olmos tipidagi tuzilishda har bir ko‘rilayotgan atom (germaniy yoki kremniy) to‘rtta shunga o‘xshagan atom bilan o‘ralgan. Ushbu atomlar orasidagi masofa bir xil bo‘lib, har bir atom qo‘shni atom bilan kovalent bog‘lanish hosil qilinadi. G e r m a n i y (Ge) — Mendeleev davriy sistemasining to‘rtinchi guruhiga kiruvchi element hisoblanadi. Uni olishda xom ashyo vazifasini tarkibida germaniy bo‘lgan rux va sulfid rudalari, shu bilan birgalikda ko‘mir tuzlari o‘taydi. Murakkab ximiyaviy jarayon hisobiga germaniy quymasi olinadi, lekin uning tarkibida aralashmalar va u monokristall material bo‘lganligi bois, undan yarim o‘tkazgichli priborlar tayyorlashda foydalanib bo‘lmaydi. Dastlab ushbu quyma aralashmalardan zonaviy eritish usuli bilan tozalanadi. Tozalangan yarim o‘tkazgichli materialda, ya’ni germaniyda aralashmalar 10-9% (massasi bo‘yicha), kremniyda esa 10-11% (massasi bo‘yicha) dan ortmasligi lozim. Monokristalli germaniy olish uchun dastlab u vakuumda yoki inert gazli atmosfera sharoitida eritiladi. So‘ngra p- va n-tipidagi elektr o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lgan germaniy olish uchun tozalangan germaniy quymasiga donor yoki akseptorli aralashma qo‘shiladi. Eritmadan ma’lum bir tezliklarda kerakli diametrlarda yaxlit silindr ko‘rinishida monokristalli germaniy so‘rib olinadi. Germaniy och kumushsimon rangda bo‘lib, zichligi 5320 kg/m3 va erish harorati 937,2°C ga teng. Tozalangan legirlanmagan germaniy quyidagi elektr xarakteristikalariga ega (20°C harorat sharoitida): solishtirma elektr qarshiligi ρ = 60÷68 Om·sm; ε= 16,3. p-tipidagi elektr o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lgan legirlangan germaniy navlarida ρ=0,003÷45 Om·sm; n-tipidagi elektr o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lgan legirlangan germaniy navlarida esa ρ=0,4÷7 Om·sm (legirlash darajasiga ko‘ra) ni tashkil etadi. Germaniyning barcha navlari yuqori jihatdan qattiq va mo‘rt xususiyatga ega. Germaniydan diod, fotoelement va boshqa yarim o‘tkazgichli priborlar tayyorlashda foydalaniladi.
http://azkurs.org/mavzu-multimedia-protsessorlari-va-ularning-asosiy-xususiyatla.html	Mavzu: Multimedia protsessorlari va ularning asosiy xususiyatlari. Kripto protsessorlari va ularning asosiy xususiyatlari. Multiprocessors va ularning asosiy xususiyatlari Multicompyuterlar va ularning asosiy xususiyatlari Bajardi	O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI "Kompyuter injiniring" fakulteti "Kompyuter tizimlari" kafedrasi "Kompyuter arxitekturasi” fanidan MUSTAQIL ISH-№4 Mavzu: Multimedia protsessorlari va ularning asosiy xususiyatlari. Kripto protsessorlari va ularning asosiy xususiyatlari. Multiprocessors va ularning asosiy xususiyatlari Multicompyuterlar va ularning asosiy xususiyatlari Bajardi: KI20-02-guruh talabasi Kucharov.M Qabul qildi: Sobirov R.A SAMARQAND_2023 Reja: Multimedia protsessorlari va ularning asosiy xususiyatlari. Kripto protsessorlari va ularning asosiy xususiyatlari. Multiprocessors va ularning asosiy xususiyatlari Multicompyuterlar va ularning asosiy xususiyatlari.. Tayanch atamalar: Multimedia tizimi, Kriptoprotsessor, Simmetrik multiprotsessor Ko'p protsessorli, Asimmetrik multiprotsessor. Multimedia tizimi - bu bir vaqtning o'zida bir nechta kanallarga ta'sir qiladigan har qanday tizim: video, audio, matn, shuningdek, ko'pincha interaktiv o'zaro ta'sirga imkon beradi, masalan, o'ynash yoki o'rganish jarayonida. Intellektual tizimlar multimedianing yanada ilg'or darajasi hisoblanadi, ular nafaqat axborotni translyatsiya qiladi, balki uni markazlashgan holda ham boshqara oladi. Misol uchun, bunday tizim tadbir boshlanishidan oldin ma'lum vaqtni yoqish uchun sozlanishi mumkin. Shu bilan birga, uning o'zi xatolarni tekshiradi va ijro etish ketma-ketligini biladi. Bunday tizimlar pochta xizmatidagi voqealar jadvali bilan sinxronlashtirilishi mumkin. Siz aqlli multimediasiz va xavfsizlik tizimini loyihalashda qilolmaysiz. "Aqlli multimedia" butun makonni "qoplash", unga cheklangan kirishni ta'minlash, videokuzatuv, yong'in datchiklari va ogohlantirishlarni ishga tushirishga qodir, ya'ni bir vaqtning o'zida bir nechta jabhalarda ishlaydi. Demak, intellektual media tizimlarining asosiy vazifasi hayotimizni osonlashtirish, zarur jarayonlarni yanada funksional qilish, ularni optimallashtirish, shu orqali vaqt va moliyaviy xarajatlarni kamaytirishdir. Tizimning barcha qismlari o'zaro bog'langan va yagona axborot maydoniga kiritilgan. Tizimni boshqarish ko'pincha bir nuqtadan, bir kishi tomonidan amalga oshiriladi, intuitiv tushunarli va foydalanish mumkin. Intellektual tizimlar deyarli har qanday biznes sohasida qo'llanilishi mumkin. Bugungi kunda ular barcha Evropa mamlakatlarida va Amerika Qo'shma Shtatlarida faol foydalanilmoqda, asta-sekin Rossiyani zabt etmoqda. Mutaxassislarning fikricha, multimedia kelajak. Ammo bu holatda, kelajak allaqachon kelgan deb aytishimiz mumkin. Kriptoprotsessorlar - bu apparat ichida kriptografik algoritmlarni bajaradigan maxsus protsessorlar. Funksiyalarga shifrlash algoritmlarini tezlashtirish, takomillashtirilgan buzish va tajovuzni aniqlash, kengaytirilgan ma'lumotlar, kalitlarni himoya qilish va xavfsizlikni kuchaytirilgan xotiraga kirish va kiritish-chiqarish kabilar kiradi. Kriptoprotsessorlar yangi emas. Birinchi marta harbiy ilovalarda foydalanilgan, ular 1980-yillarning o'rtalarida IBM 3480 ular bilan jihozlanganida tijorat ilovalariga kirdi va ular tranzaktsiyalarni himoya qilish uchun bankomat va bank ilovalarida ishlatilgan. So'nggi 10 yil ichida kichraytirilgan versiyalar smart-kartalar, SIM-kartalar, uyali radiolar, pristavkalar, avtomobillar, o'yin pristavkalari va boshqalar kabi iste'molchi qurilmalarida paydo bo'ldi. Kripto protsessor bir qancha afzalliklarga ega. Birinchidan, u IPni kuchli himoya qilishni taklif qilishi mumkin. Ikkinchidan, u oddiy saqlash shifrlashdan ko'ra asosiy ma'lumotlarni yaxshiroq himoya qiladi. Uchinchidan, u zaiflikdan foydalanishdan himoya qiladi. Bu standart protsessorlar ustidagi dasturiy ta'minot qatlamlarida joylashgan odatiy xavfsizlik funktsiyalarini apparat qatlamlariga birlashtirish orqali amalga oshiriladi. Ko'pgina kompyuter tizimlari bitta protsessorli tizimlar, ya'ni ular faqat bitta protsessorga ega. Biroq, hozirgi kunda ko'p protsessorli yoki parallel tizimlar ahamiyati ortib bormoqda. Bu tizimlar kompyuter soati, xotirasi, avtobusi, periferik qurilmalari va boshqalarni taqsimlovchi parallel ravishda ishlaydigan bir nechta protsessorlarga ega. Ko'p protsessorli arxitekturani ko'rsatadigan rasm -Ko'p protsessorli tizimlar Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/mundarija-v7.html?page=21	Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati	Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati Karimov I.A. “Jahon moliyaviy – iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari”. Toshkent.: O’zbekiston NMIU, 2009 yil Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch. Toshkent.: Ma’naviyat 2008 y I.A.Karimov O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari.-T.:O’zbekiston, 1997.- 356 b Barkamol avlod O’zbekison taraqqiyotining poydevori. Toshkent. 1997 A.T. Mamadolimov. M.N.Tursunov. “Yarim o’tkazgichli quyosh elementlari fizikasi va texnologiyasi” Toshkent., 2002 y. Lidorenko N.S., “Issledovaniya po priyemu preobrazoniya solnochnoy energii v elektricheskuyu” «Geliotexnika» № 5 1977 y J.Tvaydalli, A.Uyeyr., «Vozobnovlyamiye istochniki energii» M. Energoatomizdat 1990 g S.Zi. Fizika poluprovodnikovыx priborov. Kniga 2 M., “Mir”, 1984 Koltun M.M. “Solnechnыye elementi” M., Nauka 1987 g Raugenbax.G., Spravochnik po proyektirovaniyu solnechnыx batareiy. M., Energoatomizdat. 1983 g per.s angl, Kolocheva B.A. 1966 Risboyev T. “Kremniyli quyosh elementining asosiy xarakteristikalarini o’rganish” “Umumiy fizika” kafedrasi. GulDU. Guliston. 2005 yil Al saud – M.S., Axmedov F, Tursunov M. «Geliotexnika» Toshkent 1994 y M.Azizov «Yarimo’tkazgichlar fizikasi». Toshkent. 1974 y X.Akromov, Z.Zaynobiddinov, A.Teshaboyev «Yarim o’tkazgichlarda fotoelektrik xodisalar» Toshkent 1994 y Z.Zaynobiddinov, A.Teshaboyev, I.Karimov, N.Raximov, R.Aliyev «Yarim o’tkazgichli asboblar fizikasi» Andijon 2002 y O’zbek sovet ensiklopediyasi. 1- t, «Fan» 1977 y Seiyechenko V.K. Saidov M.S. Poverxnosti yavleniya v metalax I splavah FMM. 9,2. 1960 Grilixes V.A., Orlov P.P., Popov L.V. «Solnechnaya energiya i kosmicheskie poletы». M., Nauka, 1984. Reinahrts K.K. Photovoltaic power generator in space – In: Proc. 2 E.G. Photovolt. Solar Energy Conf., Berlin, 1979; N.Y.: IEEE, 1979, p. 456.
http://azkurs.org/kompyuter-ilmlari-va-dasturlash-texnologiyalari-yonalishlar-bo.html	«Kompyuter ilmlari va dasturlash texnologiyalari (yo’nalishlar bo’yicha)» ixtisosligi bo’yicha magistrlik darajasini olish uchun Azizova Durdonaxon Abduvohidovna Taqriz	«Kompyuter ilmlari va dasturlash texnologiyalari (yo’nalishlar bo’yicha)» ixtisosligi bo’yicha magistrlik darajasini olish uchun Azizova Durdonaxon Abduvohidovna 70610101 - «Kompyuter ilmlari va dasturlash texnologiyalari (yo’nalishlar bo’yicha) » ixtisosligi bo’yicha magistrlik darajasini olish uchun Azizova Durdonaxon Abduvohidovna tomonidan “ Pedagogik tadqiqotlarda ma’lumotlarni tahlil qilish va statistik qayta ishlash ” mavzusida tayyorlangan magistrlik ishiga T A Q R I Z 70610101 - «Kompyuter ilmlari va dasturlsh texnologiyalari (yo’nalishlar bo’yicha)» ixtisosligi bo’yicha magistrlik darajasini olish uchun Azizova Durdonaxon Abduvohidovnatomonidan “Pedagogik tadqiqotlarda ma’lumot-larni tahlil qilish va statistik qayta ishlash ” mavzusida tayyorlangan magistrlik ishi kirish, uchta bob, xulosadan iborat. Kirish qismida tadqiqodning dolzarbligi, ilmiy yangiligi, tadqiqod vazifalari bayon etilgan. Birinchi bobda masalani qo’yilishi va uni hozirgi kundagi hal etilganlik sharhi keltirilgan, plitalar tebranishi masalasining yechish usullari yoritilgan, Matlab dasturining qo’yilgan masalani hal qilishdagi imkoniyatlari keltirilgan. Ikkinchi bob plitalar tebranishi masalasini yechishda manbalar usulini qo’llashga qaratilgan. Uchinchi bobda sonli yechish algoritmi va u bo’yicha tayyorlangan Matlab dasturi imkoniyatlari ko’rsatib o’tilgan. Magistrlik ishi ixtiyoriy chegaraviy shartlarda ixtiyoriy shakldagi yupqa plitalarning kuchlanish-deformatsiya holatini tadqiq qilish uchun universal usul bo’lgan manbalar usuli algoritmi bo’yicha zamonaviy dasturiy vositalarda dastur ishlab chiqishga bag’ishlangan. Uni hal qilishda plitalar tebranishi masalalarini qo’yilishi, chegaraviy shartlar o’rganilgan va plita shakli bilan bog’liq masalalar yechish usullari tadqiq qilingan . Izotrop, bir jinsli yupqa plitalar tebranishi masalasini manbalar usulida yechish algoritmi va dasturini ishlab chiqilgan. L.Turgunova tayyorlagan dasturdan bino va inshoatlarni loyixalashda hisoblash ishlarini amalga oshirish uchun foydalanish mumkin. Hamda kompyuter injineringi yo’nalishlari bo’yicha amaliy, labaratoriya mashg’ulotlarda dasturlash, modellashtirish bo’yicha nazariy bilimlarini amaliy tadbiqi sifatida foydalanish mumkin. Xulosa qilib shuni aytishim mumkinki Turgunova Layloxon Ilhomjon qizi tomonidan “Matlab dasturida plitalar tebranishi masalalarini yechish uchun dasturiy kompleks ishlab chiqish” mavzusida tayyorlangan magistrlik dissertatsiya ishini Davlat Attestasiya Hay’atida himoya qilishga tavsiya qilaman. Taqrizchi: Andijon davlatuniversiteti F-m.f.n R.Mullajonov.
http://azkurs.org/mundarija-v7.html?page=5	-rasm. Akseptor aralashmali yarim o‘tkazgichlarda elektron va teshiklarning harakat sxemasi	5-rasm. Akseptor aralashmali yarim o‘tkazgichlarda elektron va teshiklarning harakat sxemasi Berilayotgan kuchlanish ta’siri hisobiga elektron va teshiklar yarim o‘tkazgichda harakat paytida turli xil to‘siqlarga uchraydi. Bu paytda ular o‘zlarining ma’lum bir energisini yo‘qotishadi va o‘z yo‘lidan chekkaga og‘ishi mumkin, ya’ni tok tashuvchilarning behudaga tarqalishi kuzatiladi. Bu holatning yuz berishi asosan turli xil zararli aralashmalarga bog‘liq. Qanchalik yarim o‘tkazgich toza bo‘lsa, shunchalik tok tashuvchilar behudaga kamroq tarqaladi va shunchalik elektron va teshiklarning harakatchanligi yuqori bo‘ladi. Harorat oshishi bilan barcha yarim o‘tkazgichlarning o‘tkazuvchanligi oshadi (5-rasm) hamda yarim o‘tkazgichga qancha ko‘p donorli va akseptorli aralashma kiritilgan bo‘lsa, shunchalik o‘tkazuvchanlik intensiv ravishda o‘sadi. T1 haroratgacha yarim o‘tkazgichda aralashmalar zaryadining yo‘naltirilgan harakati hisobiga yuzaga kelgan aralashmali o‘tkazuvchanlik kuzatiladi. T1-T2 harorat chegarasida yarim o‘tkazgichning o‘tkazuvchanligi bir muncha pasayadi. Bu holat, uning atomlarida kuzatiladigan erkin elektron va teshiklarning harakatiga to‘sqinlik qiladigan intensiv darajadagi issiqlik tebranishlari hisobiga yuz beradi. Haroratni yanada oshirganda (T2 dan yuqori) yarim o‘tkazgichda xususiy o‘tkazuvchanlik yuzaga keladi va ko‘plab yangi teshik va elektronlar paydo bo‘ladi. Ularning yo‘naltirilgan harakati hisobiga yarim o‘tkazgichlarda tokning qiymati oshadi. Buning hisobiga yarim o‘tkazgichning solishtirma o‘tkazuvchanligi keskin ko‘tariladi. 6-rasm. Yarim o‘tkazgich solishtirma o‘tkazuvchanligining haroratga bog‘liqlik grafigi: 1–legirlovchi aralashma kam qatnashgan (kichik konsentratsiyali) yarim o‘tkazgich; 2-legirlovchi aralashma ko‘p qatnashgan (yuqori konsentratsiyali) yarim o‘tkazgich 2 egri chiziq T1-T2 harorat intervalida yuqori darajada legirlangan yarim o‘tkazgich o‘tkazuvchanligining pasayganligini ko‘rsatmaydi. Bu holatning kuzatilishiga yarim o‘tkazgichga ko‘plab darajadagi aralashmali elektron va teshiklarning kiritilganligi sabab bo‘ladi. Ushbu aralashmali tok tashuvchilarning qatnashishi T1-T2 haroratlarda to‘liq darajada yarim o‘tkazgichlar o‘tkazuvchanligi turg’un bo‘lishiga ko‘maklashadi. Absolyut nol harorat sharoitida (-273ºC) elektronlar o‘z harakatchanligini yo‘qotiladi, shuning uchun yarim o‘tkazgichlar dielektriklarga aylanadi. Yarim o‘tkazgichlarda tokning berilgan kuchlanishga chiziqli bo‘lmagan bog‘liqligi, yarim o‘tkazgichning xarakterli xususiyati hisoblanadi, ya’ni bu paytda tok I kuchlanish U ga nisbatan sezilarli darajada tezroq o‘sadi (6-rasm). Shu bilan birgalikda tok I oshishi bilan yarim o‘tkazgichning elektr qarshiligi R kamayadi.
http://azkurs.org/mundarija-v7.html?page=4	-rasm. Donor aralashma sifatida fosfor qo‘shilgan yassi kristall panjarali germaniy	2-rasm. Donor aralashma sifatida fosfor qo‘shilgan yassi kristall panjarali germaniy O‘z navbatida ushbu elektron erkin holatga o‘tishi va berilgan kuchlanish ta’sirida yarim o‘tkazgichda elektronli tokni yuzaga keltirishi mumkin. Rasmdan ko‘rinib turibdiki, asosiy tok taShuvchilar elektronlar hisoblanishadi. Ular n-tipidagi aralashmali elektr o‘tkazuvchanlikni hosil qilishadi. Germaniy atomini ionlashlashtirish hisobiga uchta elektron va unga mos ravishda uchta teshik hosil qilinadi. Ushbu tok tashuvchilar yarim o‘tkazgichning xususiy elektr o‘tkazuvchanligini yuzaga keltiradi. Yarim o‘tkazgichda umumiy tok elektron va teshikli toklarning yig‘indisiga teng, ammo elektron tok teshikli tokka nisbatan ko‘p marta katta (2-rasm). Donor – lotincha «donare» so‘zidan olingan bo‘lib, sovg‘a qilish, berish ma’nolarini bildiradi. Akseptor - lotincha «akseptare» so‘zidan olingan bo‘lib, qabul qilish, olish ma’nolarini bildiradi. 3-rasm. Donor aralashmali yarim o‘tkazgichlarda elektron va teshiklarning harakat sxemasi Agar germaniyga qandaydir akseptorli aralashma, misol uchun bor (B) qo‘shilsa, aralashmalarning har bir atomlari germaniy atomi bilan mos ravishda uchta kovalent bog‘lanish hosil qilishadi. Ammo, borda faqatgina uchta valentli elektronlar bo‘lganligi bois, germaniyning yaqin bo‘lgan uchta atomlari bilan aloqa o‘rnatishi mumkin. Germaniyning to‘rtinchi atomi bilan bog‘lanadigan borning to‘rtinchi elektroni yo‘q. Shunday qilib, germaniyning bir nechta atomlarida bittadan kovalent bog‘lanmagan elektronlari hosil bo‘lib qoladi. Unchalik katta bo‘lmagan tashqi ta’sir tufayli elektronlarni joylarini tashlab ketgazishga va germaniy atomlarida teshiklarni yuzaga kelishiga erishish mumkin (3-rasm). 4-rasm. Akseptor aralashma sifatida bor elementi qo‘shilgan yassi kristall panjarali germaniy: 1,3 va 5 – hosil bo‘lgan teshiklar; 2,4 va 6 ozod bo‘lgan elektronlar Ozod bo‘lgan 2,4 va 6 germaniy atomining elektronlari bor atomi bilan bog‘lanadi. Bor atomlari bilan egallangan 2,4 va 6 elektronlar yarim o‘tkazgichda elektr toki hosil qila olishmaydi. Germaniy atomida hosil bo‘lgan 1,3 va 5 teshiklar o‘rniga qo‘shni atomlardan elektronlar o‘ta boshlaydi. Ularning o‘rnida o‘z navbatida yangidan teshiklar paydo bo‘ladi. Shunday qilib, hosil bo‘lgan musbat zaryadli teshik germaniyning bir atomidan boshqasiga, undan esa keyingisiga o‘tadi va hokazo. Berilayotgan kuchlanish hisobiga bu teshiklarning harakati tartibga solinadi, ya’ni yarim o‘tkazgichda teshikli tok hosil bo‘ladi, buning natijasida n-tipidagi elektr o‘tkazuvchanlik yuzaga keladi. Yarim o‘tkazgichlarda aralashmali n-tipidagi elektr o‘tkazuvchanlikdan tashqari germaniy atomining erkin holdagi bir qancha elektron va teshiklar jufti ham bo‘ladi. O‘z navbatida xususiy elektr o‘tkazuvchanlik ham kuzatiladi. Yarim o‘tkazgichda umumiy tok ilgarigidek elektron va teshikli toklarning yig‘indisiga teng, bu holatda teshikli tokning qiymati elektronnikidan etarli darajada yuqori bo‘ladi. 4-rasmda akseptor aralashmali yarim o‘tkazgichda teshik va elektronlarning harakat sxemasi tasvirlangan. Sxemadan ko‘rinib turibdiki, musbat zaryadlangan zarrachalar (teshiklar) elektronlardan anchagina ko‘p. Ko‘rib o‘tilgan misollar shuni ko‘rsatadiki, aralashmalar sezilarli darajada yarim o‘tkazgichlarning elektr o‘tkazuvchanligini oshiradi.
http://azkurs.org/oliy-talim-fan-va-innovatsiyalar-vazirligi.html	Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi	OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI Ta’lim fakulteti “Maktabgacha ta'lim” ta'lim yo'nalishi ish stajiga ega bo'lgan mutaxassislar uchun sirtqi ta'lim” yo’nalishi 4-guruh talabasi Yo’ldashev Axrorjon Egamnazar o’g’lining “Axborot kommunikatsiya texnologiyalari” fanidan “Maktabgacha ta’lim sohasida dasturiy ta’minotlar” mavzusida tayyorlagan Qabul qildi: ______________ Tayyorladi: ______________ Qo‘qon 2023 Maktabgacha ta’lim tashkilotida AKT Bugungi kunda axborot kommunikatsiya texnologiyalari va innovatsiyalarsiz hech bir soha taraqqiyotini tasavvur qilib bo`lmaydi. Ayniqsa yosh avlodga ta’lim va tarbiya berishda zamonaviy axborot texnologiyari imkoniyatlaridan keng foydalanish, sohaga innovatsiyalarni joriy etish eng dolzarb vazifalardandir. Mazkur maqolada maktabgacha ta`lim tizimini zamonaviy talablarga asoslangan holda tashkil etish, bolalarni sog’lom va har tomonlama yetuk qilib voyaga yetkazishda ta‘lim samaradorligini oshirishda axborot texnologiyalarining ahamiyati to`g’risida fikr yuritilgan, shuningdek zamonaviy axborotlashgan jamiyat maktabgacha ta‘lim tashkiloti pedagoglari va tarbiyalanuvchilarning ota-onalari oldiga dolzarb vazifalarni qo`yganligi yoritilgan. Bugungi jadal rivojlanib borayotgan axborotlashtirish tizimi jamiyatimizning barcha sohalari qatorida ta‘lim sohasini ham qamrab olmoqda. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining “Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalari sohasini yanada yanada takaomillashtirish chora-tadbirlari tog’risida”gi 2018-yil 19-fevraldagi PF-5349 - sonli hamda 2020 yil 5 oktyabrdagi PF-6079-son “Raqamli O`zbekiston — 2030” strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora-tadbirlari to`g’risida”gi Farmonlari shuningdek, “O`zbekiston Respublikasida Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi faoliyatini tashkil etish to`g’risida”gi 2018-yil 19-fevraldagi 3549-sonli Qaroriga muvofiq jamiyatimizning boshqa sohalarida bo`lganidek, maktabgacha ta‘lim sohasida ham ta‘lim jarayonlarida axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalaridan keng foydalanish ta‘lim sifatini ta‘minlovchi vositalardan biriga aylanmoqda. Axborot kommunikatsiya texnologiyalarining ta‘limning ilk bosqichi bo`lgan maktabgacha ta‘lim sohasiga kiritilishi pedagog xodimlarning oldiga katta mas’uliyat qo`yilishi bilan birga, ularning o`z ustida ishlab, AKT buyicha bilim saviyasini oshirishni, shuningdek ularning izlanuvchanligi va ijodkorligini talab etadi. Maktabgacha ta‘lim tizimida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishdan kutiladigan natijalar quyidagilarda yaqqol namoyon bo`ladi: birinchidan, maktabgacha ta‘lim sohasida ta‘lim sifati va bolalarni maktabga tayyorlash samaradorligining yaxshilanishi; ikkinchidan, bolalarning erkin fikrlashi doirasi va dunyoqarashining kengayishi; uchinchidan, bolalarning intellektual, ijtimoiy-hissiy va ijodiy rivojlanishi darajasining oshishi; ota-onalar bilan maktabgacha ta‘lim tashkiloti hamkorligining yanad mustahkamlanishi va qulaylikni ta’minlashi bilan afzaldir.
http://azkurs.org/mundarija-v7.html?page=6	-rasm. Yarim o‘tkazgichda tok va qarshilikning berilayotgan kuchlanishga bog‘liqlik grafigi	7-rasm. Yarim o‘tkazgichda tok va qarshilikning berilayotgan kuchlanishga bog‘liqlik grafigi Kuchlanishni +U dan –U ga o‘zgartirganda tok yarim o‘tkazgichda teskari yo‘nalishda harakatlanadi va 7-rasmda ko‘rsatilgan qonun bo‘yicha o‘zgaradi. Demak, yarim o‘tkazgich simmetrik bo‘lgan voltamper xarakteristikasiga ega ekan. 8-rasm. Yarim o‘tkazgichning simmetrik volt-amper xarakteristikasi Agar ikkita bir-biri bilan zich kontakt holatida joylashgan yarim o‘tkazgichlarni olib, ularning biri p–tipidagi, ikkinchisi esa n-tipidagi elektr o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lishsa, bu paytda ular nosimmetrik voltamper xarakteristikasiga ega bo‘lishadi (8-rasm).Toklar bir yo‘nalish bo‘yicha xarakatlanganda ushbu ikkita yarim o‘tkazgichlar tizimi juda kichik qarshilikka ega bo‘ladi, teskari yo‘nalishda harakatlanganda esa qarshilikning yuqori bo‘lishi kuzatiladi. Turli xil tipga ega bo‘lgan ikkita yarim o‘tkazgichlar tizimida har xil yo‘nalishlarda o‘tadigan tok o‘tkazuvchanligi ham turlicha bo‘ladi. Bu paytda to‘g‘ri tok Ito‘g‘.berilayotgan kuchlanish ortishi bilan tezda o‘sadi. Ushbu tizimga –U kuchlanish bersak, boshlang‘ich paytda ushbu tizim orqali teskari yo‘nalishdagi tok o‘tmaydi. 9-rasm. Yarim o‘tkazgichning nosimmetrik voltamper xarakteristikasi Teskari kuchlanish miqdori oshirilganda juda kichik miqdordagi teskari tok hosil bo‘ladi. Shunday qilib, turli xil tipdagi elektr o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lgan ikkita yarim o‘tkazgichlar tizimi teskari yo‘nalishdagi tokni o‘tkazmaydi. Yarim o‘tkazgichlarning ushbu xususiyati yarim o‘tkazgichli to‘g‘rilagichlarda keng qo‘llaniladi. Bunday tizimga yuqori teskari kuchlanish berilganda ushbu ikki yarim o‘tkazgichlarning bir-biriga tegish joyida elektr teshilish sodir bo‘lishi mumkin. Turli xil tipdagi elektr o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lgan ikkita yarim o‘tkazgichlarning bir biriga jips tekkan joyi n-p o‘tish deb ataladi. Ushbu tizimli ikkita yarim o‘tkazgichlarga o‘zgaruvchan kuchlanish berilganda, n-p o‘tish faqat unga o‘zgaruvchan kuchlanishning yarim davri berilgandagina tokni o‘tkazadi. n-p o‘tish hosil qilishning bir nechta to‘liq xususiyatlarini ko‘rib chiqamiz. Ikkita yarim o‘tkazgichlar tizimiga tashqi kuchlanish berilmagan paytda p-tipidagi yarim o‘tkazgichda ko‘plab miqdor (konsentratsiya) dagi elektronlar, n-tipidagi yarim o‘tkazgichda esa ko‘plab miqdordagi teshiklar kuzatiladi. Bundan tashqari, ikkala yarim o‘tkazgichda ham kam miqdordagi asosiy bo‘lmagan tok tashuvchilar bo‘ladi. p-tipidagi yarim o‘tkazgichda uncha ko‘p bo‘lmagan teshiklar, n-tipidagi yarim o‘tkazgichlarda esa elektronlar kuzatiladi. Ikkita yarim o‘tkazgichlarning jips kontakti, masalan, birini ikkinchisiga yaqinlashtirganda p-tipidagi yarim o‘tkazgichlardagi elektronlar n-tipidagi (elektronlar miqdori juda kam bo‘lgan) yarim o‘tkazgichga kirib boradi. Bir paytning o‘zida teshiklar ham n-tipdagi yarim o‘tkazgichdan p-tipdagi yarim o‘tkazgichga kirib borishi kuzatiladi. Bu o‘zaro elektron va teshiklarning diffuziyasi p-tipdagi yarim o‘tkazgich chegara sohasida elektronlar konsentatsiyasining kamayishiga olib keladi va ular joyini teshiklar egallaydi. Shu bilan birgalikda r-tipdagi Yarim o‘tkazgich chegara sohasida teshiklar konsentatsiyasi ham pasayadi. Ushbu soha elektronlar bilan to‘ldiriladi (9-rasm). Shunday qilib, 1 va 2 elektrodga tashqi kuchlanish berilgunga qadar, ikkita yarim o‘tkazgich chegarasida ikkilangan elektr sohasi hosil bo‘ladi. Buning natijasida bu erda Eo kuchlanishga ega bo‘lgan mahalliy elektr maydoni yuzaga keladi. Ushbu elektr maydoni ikkilangan elektr sohasidagi manfiy zaryadlar tomon harakatlanadi.
http://azkurs.org/pdfview/212262.html	axborot(1) (1)	axborot(1) (1) Yüklə 1,64 Mb. Mətnə bax tarix 29.12.2023 ölçüsü 1,64 Mb. #212262 Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024 rəhbərliyinə müraciət gir \| qeydiyyatdan keç Ana səhifə Stomatologiya Anesteziologiya Cərrahlıq Ginekologiya Tibb yükləyin
http://azkurs.org/osmirlarda-suisidal-holatlar-va-ularni-diagnostikasi.html	O’smirlarda suisidal holatlar va ularni diagnostikasi	KIRISH Bir qarashda o’smirlarning o’z joniga qasd qilishi murakkabligini tushunish muhim hisoblanadi. Psixologiyada o’smirlik davri o’zgarish davri, deb tavsiflanadi. Bu davr bolalikdan balog’at yoshiga o’tish davri hisoblanadi. O’smir – bola ham emas, katta odam ham emas. Unda yangi hissiyot uyg’onadi, ya’ni balog’atga etganlik hissi, balog’at yoshining qadri, kattalar bilan aloqa qilish haqida yangi fikrlari bo’lmaydi. Bu vaqtda o’z tengdoshlari bilan aloqa qilish etakchi o’rinni egallaydi. Kattalardan ko’ra, o’z sinfdoshlari, do’stlari qurshovida bo’lish muhim ahamiyat kasb etadi. O’smirlik davridagi o’zgarishlar, qiyinchiliklar nafaqat bolada ichki ziddiyatlarni keltirib chiqarishi bilan balki atrofidagilar bilan ziddiyatli vaziyatlarni yuzaga kelishi bilan ham ajralib turadi. Bu hayot o’smir uchun etarli darajada anglanilmagan, tushunarsiz, qo’rqinchliligi bilan ajralib turadi. Yangi hayotga, balog’at yoshi dunyosiga qadam qo’yish bilan bog’liq muammolarni o’smir o’zicha hal qilolmaydi shuningdek, atrofidagilarga ham tushuntirib berolmaydi. Shaxsda o’z joniga qasd qilish, ko’pincha, atrofdagilardan o’z vaqtida yordam kelmaganda sodir etiladi. Shuningdek, suitsidal urinish sodir etish orqali o’g’il yoki qiz bola o’ziga e’tibor qaratishga urinadi. Boshqa yoshdagilarga nisbatan, o’smirlar bo’layotgan voqealarni kuchli hissiyot, nafrat va ta’sirchanlik bilan qabul qiladilar. Boshqalarga, ya’ni o’z joniga qasd qilayotganlarga taqlid qilishga urinish, suitsid uchun asos bo’ladi.
http://azkurs.org/nizomiy-nomidagi-toshkent-davlat-pedagogika-universiteti-sirtq-v3.html	Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti sirtqi bo’lim “pedagogika” kafedrasi	NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI Sirtqi bo’lim “PEDAGOGIKA” KAFEDRASI “Pedagogik mahorat” fanidan MAVZU: PEDAGOGIK FIKR TARIXI VA MAKTAB AMALIYOTIDA O’QITIVCHI MAHORATI MASALALARINING O’RNI VA AHAMIYATI Mavzusidagi KURS ISHI Bajardi: Ilmiy rahbar: Toshkent – 2023 M U N D A R I J A KIRISH…………………………………………………………………...2-5 Ⅰ BOB. PEDAGOGIK FIKR TARIXI VA MAKTAB AMALIYOTIDA O’QITIVCHI MAHORATI MASALALARINING NAZARIY ASOSLARI…………………………………………………………………….6-25 1.1. Eng qadimgi davrlardan eramizning VII asrlarigacha bo’lgan davrlarda o’qituvchi, shogird va ularning jamiyatdagi o’rni to’g’risidagi qarashlar……….6-11 1.2. Sharq mutafakkirlari ijodiy meroslarida mudarrislarni tanlash, ularga qo’yiladigan talablar…………………………………………………………...12-26 Ⅱ BOB. MAKTAB AMALIYOTIDA O’QITIVCHI MAHORATI MASALALARINING O’RNI VA AHAMIYATI…………………………..27-36 2.1. Maktab amaliyotida o’qituvchi mahoratini oshirishga qo’yiladigan talablar ………………………………………………………………………...27-31 2.2. Pedagogning kasbiy mahoratini oshirish yo’llari …………………..32-36 XULOSA……………………………………………………………….37-39 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YHATI………………..40-41 KIRISH Mavzuning dolzarbligi: Ta’lim va tarbiya tarixini o‘rganar ekanmiz, uning rivojlanishi, yillar davomida shakllanib borishi ustoz va shogird faoliyatiga bog‘liqligining guvohi bo‘lamiz. Eng qadimgi davrlardayoq mudarrislar (o‘qituvchilar) ta’lim va tarbiyaning samarali ta’sir usullarini qidirib topib, hayotga tatbiq eta boshlaganlar. Buning natijasida eramizdan oldingi davrlardayoq ta’lim-tarbiyaning samaradorligiga erishilishi uchun o‘qituvchiga bo‘lgan talablar kuchayib bordi. O‘qituvchi mahoratini takomillashtirish yuzasidan turli g‘oyalar, nazariya va tavsiyalar paydo bo‘la boshladi. O‘qituvchi barkamol avlod ta’lim-tarbiyasi uchun javobgar shaxs bo‘lib, nafaqat ma’naviy-axloqiy madaniyati bilan atrofdagilarga o‘rnak bo‘lishi, shu bilan birga, pedagogik mahoratini ham namoyon eta olishi, yetuk o‘qituvchi sifatida malakali kadrlarni tayyorlash ishiga o‘zining munosib hissasini qo‘shishi zarur. Pedagogik mahoratga ega bo‘lish, o‘qituvchi uchun ta’lim-tarbiya samaradorligini ta’minlovchi zamin bo‘libgina qolmasdan, ayni vaqtda, uning jamiyatdagi obro‘-e’tiborini ham oshiradi, o‘quvchilarga nisbatan hurmat yuzaga keladi. Kasbiy mahoratni oshirish yo‘lida amaliy harakatlarni tashkil etish pedagogik faoliyatda yo‘l qo‘yilgan yoki qo‘yilayotgan xatolardan holi bo‘lish, o‘quvchilar, hamkasblar hamda ota-onalar bilan munosabatda muvaffaqiyatlarga erishish imkoniyatini yaratadi1. O‘z davrlarida Abu Nasr Forobiy, Yusuf Xos Hojib, Sa’diy Sheroziy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Alisher Navoiy, Husayn voiz Koshifiy, Abdulla Avloniy va boshqalar o‘qituvchilik kasbi, uning mashaqqatlari, shuningdek, o‘qituvchi shaxsida aks etishi zarur bo‘lgan sifatlar xususida qimmatli ma’lumotlarni o‘z asarlarida qizg‘in bayon qilishgan. Binobarin, pedagogik jarayonning mohiyatini anglamagan, bolaga nisbatan chuqur hurmatda bo‘lmagan o‘qituvchi ta’lim-tarbiya samaradorligi va inson kamolotini ta’minlovchi fikrga ham ega bo‘lolmaydi. Yuksak pedagogik mahoratga ega bo‘lgan o‘qituvchi bolani tushuna olishi, unga nisbatan insonparvar munosabatda bo‘lishi, har qanday pedagogik vaziyatni to‘g‘ri baholashi, yuzaga kelishi ehtimoli bo‘lgan ziddiyatlarni o‘z vaqtida bartaraf etishi, pedagogik faoliyatda hamisha ilg‘orligi, jamiyat taraqqiyoti hamda pedagogik jarayonda o‘quvchilar ongiga singdirilayotgan ezgu g‘oyalarni hayot bilan bog‘lay olishi lozim. Yuqoridagilarga asoslangan holda ushbu mavzu bugungi uchun dolzarb deb o’ylaymiz., shu sababdan mavzuni o’z imkonlarimiz darajasida yoritamiz. Maktab amaliyotida o’qituvchi mahoratini oshirishga qo’yiladigan talablar va pedagogning kasbiy mahoratini oshirish yo’llari haqida yoritib berish bugungi kun uchun dolzarb hisoblanadi.
http://azkurs.org/reja-axloqiy-ogishlarni-tasniflash-muammosi.html	Reja: Axloqiy og’ishlarni tasniflash muammosi	2.Og'ishgan xulqning psixologik tasnif turlari 3.Axloqiy parokandalikni tibbiy tasniflash 4.Axloqiy fenomenlarning qiyosiy tavsifnomasi. Tayanch so’z va iboralar: Axloqiy fenomenlar, Ijtimoiy-huquqiy yondoshuv, Sotsiologiya axloqiy dyeviatsiya, Jinoyatlar harakatlarning xarakteri, Ijtimoiy moslashmaganlik. 1.Axloqiy og’ishlarni tasniflash muammosi Psixologik ryeallikni tahlil ilmiy qilish shakllaridan biri uning ko'rinishlari tasnifi hisoblanadi. Tadqiqotchilarning axloqiy og’ishlarni tizimlashtirishdagi ko'p sonli urinishlari qali yagona tasnif yaratishga olib kyelmadi. Murakkabliklarni bir nyecha sharoitlar bilan tushuntirish mumkin. Axloqiy dyeviatsiyaning muammosiga asosiy sabab uning fanlararo xaraktyerda ekanligidadir. Modomiki, “dyeviant (og'ishgan) xulq ” atamasi turli fanlarda turli ma'noda ishlatilarkan, shu sabab axloqiy og’ishlarning ko'p turli xil tasniflari mavjud. Muammo mavjudligini tushuntiruvchi boshqa sabablar orasida inson axloqining o'ta turli-tuman shakllari va “mye'yor” tushunchasining o'zi noaniq ekanligini aytish mumkin. Bularning barchasi umumiy myezonlarni ajratishdyek, og'ishgan xulqning har xil ko'rinishlarining yagona tasnifini yaratishda ham qiyinchilik tuqdiradi. Ayni damda tizimlashtirish mavjud va alohida fanlar doirasida kyeng foydalaniladi. Shartli ravishda axloqiy og’ishlar tasniflash muammosida uchta asosiy yondoshuvni ajratish mumkin: ijtimoiy-huquqiy, klinik va psixologik. Ijtimoiy-huquqiy yondoshuv doirasida, o'z navbatida, sotsiologik va huquqiy yo'nalishni ajratish mumkin. Sotsiologiya axloqiy dyeviatsiyanibir nyecha asoslar bo'yicha guruhlanadigan ijtimoiy ko'rinish sifatida ko'rib chiqadi: masshtabdan qat'i nazar ommaviy va shaxsiy og’ishlar ajratiladi; oqibatlar aqamiyati bo'yicha - salbiy (zararli oqibatlar kyeltirib chiqaruvchi va potyentsial xavf tuqdiruvchi) va ijobiy; v) sub'yekt bo'yicha - aniq shaxslar, norasmiy guruhlar (masalan, yo'lto'sar guruhlar faoliyati), rasmiy tuzilmalar, shartli ijtimoiy guruhlar (masalan, ayollar piyonistaligi) og’ishi; g) ob'yekt bo'yicha - iqtisodiy, maishiy, mulkiy buzilishlar va boshqalar; d) muddati bo'yicha - bir vaqtli va davomli; ye) buzilgan mye'yor turi bo'yicha - jinoyatchilik, ichkilik (piyonistalik) giyohvandlik, o'z-o'zini o'ldirish, axloqsiz xulq , daydilik, fog’ishabozlik, byezorilik, boqimanda bo lish, sotqin, rasmiyatchilik, tyerrorizm, irqchilik, gyenotsid, dyestruktiv madaniyatlar [1, 13]. huquqda og'ishgan xulq atamasi ostida qozirgi vaqtda qabul qilingan va jazolash xavfi bilan taqiqlangan qonuniy mye'yorlarga qarshilik qiluvchi barcha narsa tushuniladi. Shaxs harakatlarini huquqiy baholashdagi yetakchi myezon ularning jamiyatga xavf solish darajasi hisoblanadi. harakatlarning jamiyatga xavf solish xaraktyeri va darajasi bo'yicha ularni jinoyat, ma'muriy va fuqarolik- huquqiy dyeliktlar, intizomiy qiliqlarga bolinadi [5]. Jinoyatlar, o'z navbatida, jamiyatga xavf tuqdirish darajasiga ko'ra quyidagi katyegoriyalarga bo linadi: uncha oqir bo'lmagan - ikki yilgacha ozodlikdan maxrum etish; o'rtacha oqir - byesh yilgacha ozodlikdan maxrum etish; oqir jinoyatlar - on yilgacha ozodlikdan maxrum etish; alohida oqir - ikki yilgacha ozodlikdan maxrum etish yoki ancha qat'iy jazo byelgilash. Jinoyatlar harakatlarning xarakteri bo'yicha ham bolinadi: shaxsga qarshi jinoyat, iqtisod soqasidagi jinoyat, davlat qokimiyatiga qarshi jinoyatlar, qarbiy xizmatga qarshi jinoyat, insoniyat tinchligi va xavfsizligiga qarshi jinoyat. Shunday qilib, Jinoyat va Fuqarolik kodyekslari qonuniy nuqtai nazar dan og'ishgan xulqning turli shakllari tasnifi hisoblanadi. Vaqt huquqiy og’ishning yanada yangi shakllarini tuqdirmoqda, masalan, rekyet, uyushgan jinoyatchilik, xakyerlik. Bu, o'z navbatida, qonunchilikka doimiy o'zgartirish kiritish zaruriyatini tuqdiradi. Ko'rib chiqilgan tasniflarga axloqiy dyeviatsiyaga pyedagogik yondoshuvni qo'shimcha qilish mumkin. Bizning fikrimizcha, pyedagogik tasniflar kamroq diffyeryentsiyalangan va ko'pincha boshqa fanlardan o'zlashtirilgan. Ko'pincha “og'ishgan xulq” tushunchasini “moslashmaganlik” tushunchasi bilan tenglashtiriladi. O'quvchini tarbiyalash va o'qitishning asosiy pyedagogik vazifalari olamida maktab o'quvchisining og'ishgan xulqi maktabga moslashmaganlik [2] kabi ijtimoiy moslashmaganlik xaraktyeriga ham ega. Maktabga moslashmaganlik tuzilmasiga o'zlashtirmaslik, tyengdoshlari bilan o'zaro munosabatning buzilishi, hissiy buzilishlar kabi uning ko'rinishlari qatorida axloqiy og’ish ham kiradi. Pedagoglar bilan qamkorlik tajribasi maktabga moslashmaganlik bilan uyqunlashuvchi birmuncha kyeng tarqalgan quyidagi axloqiy og’ishlar qaqida gapirishga imkon byeradi. Bu intizom buzilishi, sababsiz maktab kyelmaslik, gipyerfaol axloq, tajovuzkor axloq, oppozitsion axloq, chyekish, byezorilik, o'qrilik, yolqon. Ijtimoiy moslashmaganlikning maktab yoshida anchagina masshtabli byelgilari bo'lib quyidagilar chiqishi mumkin: psixofaol moddalarni muntazam istye'mol qilish (uchuvchi eritmalar, ichkilik, giyohvand moddalar), jinsiy dyeviatsiyalar, fog’ishabozlik, daydilik, jinoyat sodir etish. Oxirgi vaqtlarda maktab oquvchilarining og'ishgan xulqida nisbatan kompyutyer o'yinlari yoki diniy syektalarga qaram bo'lib qolish bilan bog’liq bo'lgan yangi shakl kuzatilmoqda. Juda yoshlikdan va maktab yoshidan og'ishgan xulq ko'rinishlari qaqidagi masala yanada chalkash. Umuman shaxsning “mustaqil bo'lmagan” bu bosqichida dyeviant axloq qaqida gapirish mumkinmikinq Pyedagoglar va ota-onalar ko'pincha kichik bolalarda zararli odatlar (barmoqini so'rish, tirnoqini chaynash), ovqat yeyishdan bosh tortish, quloq solmaslik, tajovuzkor axloq, masturbatsiya, gipyerfaol axloq kabi axloqning shunday salbiy ko'rinishlari bilan to'qnashadilar. Afsuski, jamiyatda og'ishgan xulqqa nosoqlomlik kabi munosabatda bo'lish ustundir. Uning ko'zga ko'ringan shakllari bilan to'qnashgach, odamlar avvalo tibbiy tashhis va unga tyegishli tibbiy yordam olishga harakat qiladilar. Dyeviant axloq masalalari bo'yicha ilmiy adabiyotlarda birmuncha ishlab chiqilgan va anchagina odatlangan klinik yondoshuv qukmronlik qiladi. Ayni damda ma'lumki, shaxs axloqiga psixolgik jiqatdan - shaxsning o'ziga nasiqat qilib ta'sir ko'rsatish mumkin. Yaqqolki, mutaxassis og'ishgan xulq tasnifiga ikkita yetakchi yondoshuvni aniq diffyeryentsiyalashi zarur - psixologik va klinik. Og'ishgan xulq turlarining psixologik tasnifi Psixologik yondoshuv shaxsning og'ishgan xulqidagi alohida ko'rinishlarni ijtimoiy-psixologik tafovutini ajratishga asoslangan. Psixologik tasniflar quyidagi myezonlar asosida quriladi: buzilgan mye'yor turi; axloq va uning motivatsiyada psixologik maqsad; ushbu axloq oqibati va u kyeltirgan zarar; axloqning shaxsiy-uslubiy tavsifnomasi. Psixologik yondoshuv doirasida og'ishgan xulqning turli tipologiyasidan foydalaniladi. Ko'pchilik mualliflar, masalan, Yu.A. Klyeybyerg axloqiy dyeviatsiyaning uchta asosiy guruhini ajratadi: salbiy (masalan, giyohvand moddalar istye'mol qilish), ijobiy (masalan, ijtimoiy ijodkorlik) va ijtimoiy-xolis (masalan, tilanchilik) [3, 50-b.]. Shaxs og'ishgan xulqining ko'rinishlarini tizimlashtirishning birmuncha to'liq va qiziqarli variantlaridan biri bizning nazarimizda S.P. Korolyenko va T. A. Donskix [6] ga tyegishli. Mualliflar barcha axloqiy dyeviatsiyani ikkita katta guruhga bo'ladilar: nostandart va dyestruktiv axloq. Nostandart axloq tafakkurning yangi shakli, yangi qoyalar, shuningdyek, axloqning ijtimoiy styeryeotiplari doirasidan chiquvchi harakatlarga ega bo'lishi mumkin. Bunday shakl garchi aniq tarixiy sharoitlarda qabul qilingan mye'yorlardan chyetga chiqsa- da, biroq jamiyatning kyelgusidagi rivojlanishida ijobiy rol o'ynovchi faollikni ko'zda tutadi. Nostandart axloqqa misol qilib, novatorlar, inqilobchilar, oppozitsionyerlar, bilimning qaysidir soqasini ilk ochuvchilarni kyeltirish mumkin. Ushbu guruh qat'iy ma'noda og'ishgan xulq dyeb tan olinishi mumkin emas. Dyestruktiv axloq tipologiyasi uning maqsadlariga muvofiq tiziladi. Bir qolatda bu ijtimoiy mye'yorlarni (qonuniy, ma'naviy-etik, madaniy) buzishga yonaltirilgan tashqi dyestruktiv maqsadlar va munosib ravishda tashqi dyestruktiv axloq. Ikkinchi qolda - shaxsning ozini dyezintyegratsiyaga yonaltirilgan ichki dyestruktiv maqsadlar, uning ryegryessi va munosib ravishda ichki dyestruktiv axloq. Tashqidyestruktiv axloq, o'z navbatida, ad-diktiv va antiijtimoiyga bo'linadi. Addiktiv axloq ryeallikdan kyetish va istalgan hissiyotni olish maqsadida maxsus faollik yoki qanday dir moddalardan foydalanishni ko'zda tutadi. Antiijtimoiy axloq mavjud qonun va boshqa odamlar huquqlarini qonunga qarshi, asotsial, axloqsiz-byeadab axloqlar shaklida buzuvchi harakatlardan iborat. Ichki dyestruktiv axloq guruhida S.P.Korolyenko va T.A.Donskix quyidagilarni ajratadilar: suitsid, konformistik, nartsissik, fanatik va autik axloq. Suitsid axloq o'z-o'zini o'ldirishning yuqori xavfi bilan xaraktyerlanadi. Konformistik - individuallikka muqtoj, faqat tashqi avtorityetga yo naltirilgan axloq. Nartsissik - shaxsiy buyukligi tuyqusi bilan boshqariladi. Fanatik - qandaydir qoya, nuqtai nazarga ko'r-ko'rona byerilgan shaklda yuzaga chiqadi. Autistik - odamlar va atrofdagi harakatlardan byevosita chyegaralanganlik, shaxsiy fantaziyasi olamiga sho'nqiganlikda ko'zga tashlanadi Dyestruktiv axloqning barcha sanab o'tilgan shakllari, olimlar fikriga ko'ra, qayot sifatining yomonlashishi, o'z axloqiga tanqidni pasaytirish, kognitiv xatolar (sodir bo'lganlarni qabul qilish va tushunishda) o'z-o'zini baholash va hissiy buzilishlar kabi dyeviant myezorlarga javob byeradi. Nihoyat, ular katta eqtimol bilan shaxsning yakkalanib qolishigacha bo'lgan ijtimoiy moslashmasligiga olib kyeladi. Psixologik adabiyotlarda shaxs og'ishgan xulqining ko'rinishlarini tasniflashda boshqa yondoshuvlarni ham uchratish mumkin. Kyelgusida biz axloqiy og’ishlarning og'ishgan xulqning salbiy oqibatlari va buzilgan mye'yor ko'rinishlari kabi yetakchi myezonlarga asoslangan shaxsiy tasnifimizga suyanamiz. Sanab o'tilgan myezonlarga muvofiq og'ishgan xulqning uchta asosiy guruhini ajratamiz: antiijtimoiy (dyelinkvyent) axloq, asotsial (axloqsiz) axloq, autodyestruktiv (o'z-o'zini parchalovchi) axloq. Antiijtimoiy (dyelinkvyent) axloq - bu qonun mye'yorlariga qarshi chiquvchi, ijtimoiy tartib va atrofdagi odamlar farovonligiga xavf soluvchi axloq. U qonunchilik bilan taqiqlangan istalgan harakat yoki harakatsizlikni o'z ichiga oladi. Katta odamlar (18 yoshdan kattalar) da dyelinkvyent axloq, ayniqsa, o'z ortidan jinoiy yoki fuqarolik javobgarligi va tyegishli jazoni boshlab kyeluvchi qonunbuzarlik shaklida namoyon bo'ladi. O'smirlarda (13 yoshdan boshlab) dyelinkvyent axloqning quyidagi turlari ustunlik qiladi: byezorilik, mayda o'qrilik, o'qrilik, vandalizm, jismoniy zo'rlik, giyohvand moddalarni sotish. Bola yoshida (5 yoshdan 12 yoshgacha) o'zidan kichik yoshdagi bolalar va tyengdoshlariga nisbatan zo'ravonlik, qayvonlarga shafqatsiz munosabat, o'qrilik, mayda byezorilik, mulkni buzish, yondirish kabi shakllari birmuncha kyeng tarqalgan. Asotsial axloq - bu shaxslararo munosabatlarning tinchligiga byevosita xavf soluvchi, axloqiy-ma'naviy mye'yorlarni bajarishdan qochuvchi axloq. U tajovuzkor axloq, jinsiy dyeviatsiya (tartibsiz jinsiy aloqalar, fog’ishabozlik, yomon yo'lga kirish, vuayyerizm, eksgibitsionlik va boshqalar), pulga azart o'yinlarga tortilish, daydilik, boqimandalik sifatida namoyon bo'ladi. O'smir yoshida uydan chiqib kyetish, daydilik qilish, maktabga bormaslik yoki ta'lim olishdan bosh tortish, tajovuzkor axloq, promiskuityet (tartibsiz jinsiy aloqa), graffiti (dyevorga uyatsiz xaraktyerdagi rasmlar chizish va yozuvlar yozish), submadaniy dyeviatsiyalar (slyeng, shramlash, tatuirovkalar) birmuncha tarqalgan. Bolalarda esa uydan qochib kyetish, daydilik, maktabga bormaslik, tajovuzkor axloq, qiybat qilish, yolqon, o'qrilik, ta'magirlik (tilanchilik) kabi korinishlarda uchraydi. Asotsial axloqning chyegaralari, ayniqsa, o'zgaruvchan, chunki u boshqa axloqiy dyeviatsiyalardan ko'ra madaniyat va vaqtning ta'siri ostidadir. Autodyestruktiv (o'z-o'zini parchalovchi axloq) - bu tibbiy va psixologik mye'yorlardan og'ishgan, shaxsning rivojlanishi qamda umuman o'ziga xavf soluvchi axloq. O'z-o'zini parchalovchi axloq zamonaviy dunyoda quyidagi asosiy shakllarda yuzaga chiqadi: suitsidal axloq, ozuqaga muqtojlik, kimyoviy moddalarga muqtojlik (psixofaol moddalarni suiistye'mol qilish), fanatik axloq (masalan, dyestruktiv-diniy madaniyatga tortilish), autik axloq, viktim axloq (jabrlanuvchining axloqi), qayot uchun aniq ko'rinib xatarli faoliyat (sportning ekstryemal turlari, avtomobilda yurganda tyezlikni o'ta oshirish va boshqalar). O'smir yoshda autodyestruktiv axloqning xususiyati (avvalgi shakliga o'xshash) uning guruhli qadriyatlar bilan bilvosita bog’liqligi hisoblanadi. O'smir kiritilgan guruh autodyestruktsiyaning quyidagi shakllarini tuqdiradi: giyohvandlikka mutye bo'lib qolgan axloq, o'z-o'zini kyesish, kompyutyerga boqlanib qolish, ozuqa addiktsiyalari, kamroq - suitsidal axloq. Bolalik yoshida tyekish va toksikomaniyaga o'rin bor, biroq umuman olganda ushbu yoshdagilar uchun autodyestruktsiya davri kam xaraktyerlidir. Biz shaxs og'ishgan xulqining turli ko'rinishlari ikkita - o'ziga yoki boshqalarga qarama-qarshi yo'nalishli “dyestruktiv axloq”ning yagona o'qida joylashganini ko'ramiz. Dyestruktiv ifodalanganlikning yo'nalishi va darajasi bo'yicha og'ishgan xulqning quyidagi shkala bo'yicha taqdim etish mumkin: antiijtimoiy (faol- dyestruktiv) - proijtimoiyye (antiijtimoiy guruhlar mye'yoriga moslashgan, nisbatan dyestruktiv) - asotsial (passiv-dyestruktiv) - o'z-o'zini parchalovchi (passiv-autodyestruktiv) - o'z-o'zini o'ldiruvchi (faol-autodyestruktiv). Og'ishgan xulqning alohida turlarini ajratish va ularni o'xshash byelgilar bo'yicha tizimlashtirish garchi ilmiy tahlil maqsadida oqlangan bo'lsa-da, shartli hisoblanadi. Ryeal qayotda alohida shakllar ko'pincha uyqunlashadi yoki kyesishadi, og'ishgan xulqning alohida aniq qollari individual bo'yalgan va takrorlanmas bo'ladi. Axloqiy buzilishlarning tibbiy tasnifi Og'ishgan xulqning ba'zi turlari mye'yorning so'nggi chyegarasidan kasallikka o'tishi va tibiyotni o'rganish pryedmyeti bo'lishini aytib o'tish mumkin. Xullas, masalan, tibbiy maqsadlarda giyohvand moddalarni epizodik istye'mol qilish suiistye'mol qilish shakliga (psixologik bog’liqlik) o'tishi va jismoniy bog’liqlik (giyohvandlik) byelgilari bilan dardchil ishtiyoq rivojlanishi mumkin. Tibbiy bo'lmagan kasblar mutaxassislari o'z vakolatlari chyegarasidan chiqmasliklari va shifokor ishtiroksiz axloqning patologik shakli bilan shuqullanmasliklari lozim. Yuqorida ta'kidlab otilgandyek, oqriqli, shu jumladan, axloqiy buzilish kasalliklar tasnifida sanab o'tilgan va yoritib byerilgan. Shuning uchun kim og'ishgan xulq bilan profyessional tarzda shuqullanayotgan bo'lsa eng kam darajada tibbiy mye'yorlar bilan boshqariladigan axloqning turlari qaqida umumiy tasavvurga ega bo'lishi kyerak. Axloqiy buzilishlarning tibbiy tasnifi psixopatologik va yosh myezonlariga asoslangan. Ularga muvofiq tibbiy tashhisiy myezonlarga munosib, ya'ni kasallik darajasiga yetgan axloqiy buzilishlar ajratiladi. Kasalliklar xalqaro tasnifining o'ninchi qayta ko'rib chiqishdagi (MKB-10) “Psixik va axloqiy buzilishlar tasnifi” [9] bo'limida quyidagilarni axloqiy buzilish (katta yoshdagilar uchun) dyeb aytadi: F10-19 - psixik va axloqiy buzilish oqibatida psixofaol moddalarni (spirtli ichimliklar, opioidlar, kannabinoidlar, syedativ va uxlatuvchi moddalar, kokain, kofyeinni kiritgan qolda qo'zqatuvchilar, gallyutsinogyenlar, tamaki, boshqa psixofaol moddalardan foydalanish yoki istye'mol qilish bilan uyqunlashgan uchuvchi eritmalar) istye'mol qilish; F50-59 - fiziologik buzilish va jismoniy omillar (ovqat qabul qilishning buzilishi; noorganik tabiatda uyquning buzilishi, organik buzilish yoki kasallik sabab bo'lmagan jinsiy disfunktsiya, tuqishdan kyeyingi davr bilan bog’liq bo'lgan psixik va axloqiy buzilishlar, bog’liqlik chaqirmaydigan moddalarni suiistye'mol qilish, masalan, syetroidlar, vitaminlar) bilan bog’liq bo'lgan axloqiy sindromlar; F63 - odatlar va intilishlarning(azart o'yinlarga patologik moyillik; piromaniya - patologik kuyishlar; patologik o'qrilik - klyeptomaniya; soch yulish trixotilomaniya; odatlar va intilishlarning boshqa buzilishlari) buzilishi; F65 - jinsiy afzal ko'rish bo'lishi (fyetishizm; fyetishistik transvyestizm; eksgibitsionizm; vuayyerizm; pyedofillik; sadomazoxizm; jinsiy afzal ko'rish ko'plab buzilishlari). Aytib o'tish lozimki, ushbu taqrirda gomosyeksualizm yo'q. Ko'rsatilgan bo'limlar ushbu axloq tyegishli bo'lishi mumkin bo'lgan kasalli buzilishlarga muvofiq byelgilar va aniq tashhisiy myezonlardan iborat. Masalan, «Patologik o'qrilik (klyeptomaniya)» rubrikasi quyidagi tashhisiy byelgilardan iborat: a) yoki shaxs yoki boshqa odam uchun ko'rinmas sabablarsiz ikki yoki undan ortiq o'qirlik qollari; b) individ o'qirlikka kuchli intilish harakatni sodir etish oldidan zo'riqish tuyqusi va undan kyeyingi yengillikni yoritib byeradi [9, 162-b.]. MKB-10, shuningdyek, bolalar va o'smir yoshidagilar uchun xaraktyerli bo'lgan boshlanish bilan axloqiy buzilish tipologiyasini ham o'z ichiga oladi. F90 - gipyerkinyetik buzilishlar; F91 - axloq buzilishi (F91.0 - oilaviy muqit bilan chyegaralangan axloqning buzilishi; F91.1 - axloqning ijtimoiylashmagan buzilishi; F91.2 - axloqning ijtimoiylashgan buzilishi; F91.3 - oppozitsion-chaqiruvchi axloq; F91.8 - boshqalar; F91.9 - aniqlanmagan axloq buzilishi); F92 - axloq va hissiyotlarning kulgili buzilishi; F94 - ijtimoiy ishlashning buzilishi; F95 - tikozli buzilish; F98.0 - noorganik enuryez; F98.1 - noorganik enkopryez; F98.2 - ilk yoshdagi bolalarda oziqlanishning buzilishi; F98.3 - tanovul qilib bo'lmaydigan narsani yeyish; F98.4 - styeryeotipli harakatlanuvchan buzilish; F98.5 - duduqlanish; F98.6 - shoshilib gapirish. Ushbu axloqiy buzilishlar 6 oydan kam bo'lmagan muddatda saqlanishi zarur bo'lgan bir nyecha xaraktyerli simptomlarga ega bo'lganda tashhis qo'yiladi. Masalan, axloq buzilishiga quyidagi simptomlarni [9, 190-192-b.] o'z ichiga oluvchi takrorlanuvchi va turqun axloq taalluqlidir: byemor o'z yoshi uchun qayrioddiy tarzda jaqlning tyez-tyez yoki oqir ko'tarilishini namoyon qiladi; kattalar bilan tyez-tyez baqslashadi; tyez-tyez kattalarning talablarini bajarishdan faol bosh tortadi yoki ularning qoidalarini buzadi; ko'pincha ataylab shunday ishlarni qiladiki, boshqa odamlarning xo'rligini kyeltiradi; o'z xatolari yoki axloqida ko'pincha boshqalarni ayblaydi; ko'pinchi xafa bo'ladi yoki uni osongina o'ksitadilar; ko'pincha qazablanadi yoki achchiqlanadi; ko'pincha qazabnok yoki qasoskor; ko'pincha foyda olish yoki majburiyatdan qochish maqsadida aldaydi yoki va'dasini buzadi; ko'pincha mushtlashuv chiqaradi (bunga sibslar - aka-ukalar va opa- singillar bilan mushtlashish kirmaydi); boshqa odamlarga jiddiy jismoniy zarar yetkazishga qodir bo'lgan qurollardan foydalanadi (masalan, chavgan, qisht, singan butilka, pichoq, o'qotar qurollar); ota-onasining ma'n etishiga qaramay kyech qoronqigacha ko'chada qoladi (agar og’ishning boshlanishi bo'lsa - 13 yoshgacha); boshqa odamlarga nisbatan jismoniy shafqatsizlikni namoyon etadi (masalan, qurbonni boqlaydi, uni kyesadi, kuydiradi); qayvonlarga nisbatan jismoniy shafqatsizlikni namoyish etadi; byegonalar mulkini qaraz bilan buzadi; qasddan xatar yoki jiddiy zarar yetkazish maqsadida olov yoqadi; uydan yoki boshqa joydan qimmatbaho buyumlarni o'qirlaydi; tez-tez dars qoldiradi; uydan kamida ikki marta yoki bir marta qochgan, biroq bir kyechaga (zo'ravonlikdan qochish qolatidan tashqari); jabrlanuvchining ko'z o'ngida jinoyat sodir etadi (qamyonni yulib olish, sumkani qirqishni kiritgan qolda); boshqa birovni jinsiy faoliyatga majburlaydi; tyegajoq axloqni tyez-tyez namoyish etadi (qasddan oqriq, kamsitish, qiynov yetkazish); byegona uy va avtomobillar ichiga kiradi. Izoq. 11, 13, 15, 16- simptomlar konstatatsiyasi uchun. 20, 21, 23-bandlar uchun ularning loaqal bir marotaba yuzaga kyelishi talab etiladi. Axloq buzilishi faqat agar buzilish shaxsning disijtimoiy buzilishi, shizofryeniya, maniakal epizod, gipyerkinyetik buziish, ruqiy azoblanish qolatidagi epizod, hissiy buzilish kabi boshqa buzilishlar myezoniga javob byermagan taqdirda tashhislanadi. Asosiy tizimlashtirishga qo'shimcha ravishda qiyla xususiy tasniflardan ham foydalaniladi. M.Rattyer bola yoshidagi axloq buzilishini ikkita asosiy guruhchalarga bo'ladi: jamiyatga qarshi aqloqning ijtimoiylashgan shakllari va ijtimoiylashmagan tajovuzkor axloq [12, 280-b.]. Birinchi guruhdagi bolalar va o'smirlar jamiyatga qarshi guruhlar ichida yaxshi moslashadilar, guruhda antiijtimoiy harakatlar sodir etayotib, hissiy buzilishlar byelgilarini namoyish etmaydilar. Ijtimoiylashmagan tajovuzkor axloq vakillari, aksincha, yaqin atrofdagilar - boshqa bolalar va oilalari bilan juda yomon munosabatda bo'ladilar. Ular uchun dushmanlik, salbiylik, qo'pollik va qasoskorlik xaraktyerlidir. N. Oudsxorn bolalar yoshidagi axloqiy buzilishni gipyerfaollik va antiijtimoiy tajovuzkor(yoki oppozitsion) axloqqa bo'lishni taklif qiladi [I, 114- b.]. O'msir yoshidagilar uchun antiijtimoiy (dyelinkvyent) axloq, giyohvand moddalarni suiistye'mol qilish, nomaqbul jinsiy axloq xaraktyerlidir [11, 136-b.]. A.Ye.Lichko fikri bo'yicha bola va o'smir yoshida axloq buzilishining 7 turini o'z ichiga olgan R.Djyenkins tasnifi tarqalgan: gipyerkinyetik ryeaktsiya, kyetish ryeaktsiyasi, autistichyeskogo tipdagi ryeaktsiya, xavotir ryeaktsiyasi, qochoqlik ryeaktsiyasi, «ijtimoiylashmagan tajovuzkorlik», guruhli qonunbuzarlik [8, 31-b.]. O'smirlarning dtviant axloqi mahalliy tibbiy adabiyotlarda yetarlicha yoritilgan. U, qoidadagidek, delinkvyent axloq, spirtli ichimliklar va giyohvand moddalarni barvaqt iste'mol qilish, jinsiy axloq deviatsiyasi, suitsidal axloq, uydan qochib ketish va daydilik kabi shakllarni o'z ichiga oladi [4, 8]. Bunda o'smir buzilgan axloqining, ayniqsa, klinik aspektlarini ishlab chiqib, tadqiqotchilar uning ijtimoiy-psixologik dyetyerminantining yetakchi rolini ta'kidlaydi. Axloqiy fenomyenlarning qiyosiy tavsifnomasi Axloqiy dyeviatsiya tasniflarini taqqoslab, biz turli axloqiy fyenomyenlarning farqli xususiyatlarini anchagina aniq ifodalashi mumkin. Ijtimoiy axloqning asosiy variantlari: Mye'yoriy («standart») axloq- ko'pchilik odamlar uchun xaraktyerli bo'lgan ijtimoiy mye'yorlarga mos tushadi, atrofdagilarning ma'qullashini uyqotadi va mye'yoriy moslashuvga olib kyeladi. Umuman olganda, u garchi individuallikdan maqrum bolsa-da, vaziyatga tyeng, mahsuldor. Marginal (chyeklangan) axloq - ijtimoiy mye'yorlarning eng oxirgi chyegarasida turadi, mye'yor chyegaralarini yuvadi va kyengaytiradi, atrofdagi odamlarda zoriqish tuqdiradi. Nostandart («nomye'yoriy») axloq - ushbu jamiyatda ushbu vaqtda qabul qilingan kamchilik odamlarga xos mye'yorlar chyegarasidan chiqadi. Ikki asosiy shaklda namoyon bo'ladi: kreativ (ijodiy) axloq - yangi qoyalarni amalga oshiradi, o'ziga xos, mahsuldor, taraqqiyparvar, mye'yorning o zini o'zgartirishga olib kyelishi mumkin, biroq qator qollarda atrofdagilarning qarshiligini uyqotadi; dyeviant (og'ishgan) axloq - mahsuldor emas, dyestruktiv yoki autodyestruktiv, atrofdagilarning ma'qullamasligini uyqotadi. Patologik axloq - tibbiy mye'yorlardan og’ishadi, aniq simptomlar shaklida namoyon bo'ladi, mahsuldorlik va shaxsning ishga layoqati tushib kyetadi, atrofdagilarning qayrixoqligi yoki qo'rquvini. Patologik axloq vaziyatga tyeng emas, u shaxsning o'z harakatlarini anglash va ularni boshqarish qobiliyatining pasayishi bilan birga boradi. obiq Ittifok o‘smirlik psixiatriyasida asosiy diagnostik masala sifatida xarakter akqentuatsiyasi negizida shakllanuvchi xulq-atvorning tranzitor buzilishlarini psixopatiyadan ajratish nazarda tutiladi va uni quyidagi ko‘rinishda ifodalashga harakat qilinadi. Bolalik va o‘smirlik yoshidagi buzilishlar O‘zini chetga tortuvchi Xulq-atvor Qarshi harakat Shaxs buzilishlari Shizoid O‘zini chetga tortuvchi Aksil ijtimoiy Sust-tajovuzkorlik Chegara o‘zgarishlari Endi bolalik, o‘smirlik yoshlardagi buzilishlar va u bilan uxshash shaxc buzilishlarini qanday farqlash mumkin? - degan savolga javob topishimiz mumkin. 30 Shizoid buzilishlar. Bolalik va o‘smirlik yoshidagi shizoid o‘zgarishlar diagnozi quyidagi sharoitlarda quyiladi: a) mijozning o‘z tenghurlari ichida yakin do‘sti bulmasa va umuman do‘st orttirishga qiziqmasa; b) o‘z tengqurlari bilan muloqotdan ko‘nikmasa; v) oila a’zolaridan boshqa kishilar bilan muloqotdan qochsa; g) guruhiy faollikka (hamkorlikdagi o‘yinlar, sport jamoasida ishtirok etish) qiziqishning yo‘qligi. Ta’kidlash joizki, qayd etilgan xususiyatlar ma’lum muddat saklanadi va yana surunkali psixik shikastlanish bilan bog‘liq depressiya oqibati bo‘lishi mumkinligini ham unutmaslik kerak. Ular yolg‘izlikni yoqtiradilar, lekin ularni ijtimoiy yolg‘izlik azob-lamaydi, ammo o‘z yaqinlariga nisbatan boglangan bo‘ladilar hamda ayrim norasmiy mulokotlarni talab qiluvchi sharoitlar (masalan,. internat va yozdagi lager hayoti) va ijtimoiy vaziyatlarni yoktirmaydilar. O‘z navbatida tengqurlari bunday holatlardan ustamonlik bilan foydalanganligi tufayli ularga o‘zlari bajarishlari lozim bo‘lgan «ish»larini ham, o‘z ayblarini ham yo‘qlab qo‘yadilar. Jur’atsizliklari bois, har xil bahonalar tukiydilar. Ushbu muammoga oid adabiyotlar taxlilining ko‘rsatishicha, shizoidga oid buzilishlarni 5-yoshdan kuzatish mumkin. A.Ye. Lichkoning fikricha, bular xarakter akqentuatsiyasining shizoid tipiga tug‘ri keladi, fakatgina unga intuitsiyaning nuqsoni, hamdardlik layokatining etishmasligi, do‘st izlashning samarasizligi kabi muhim xususiyatlarni ham kushish kerak. Bular amerikalik mutaxassislar tomonidan «o‘zini chetga tortuvchi buzilish» tipining xususiyatlariga xosdir. O‘zini chetga tortuvchi tip buzilishlari. Shaxsning mazkur buzilishlari kattalar uchun ham, mijozlar uchun ham bir xil ma’no kasb etadi. Rus psixologlarining fikricha, bu psixopatiyaning sensitiv tipiga tug‘ri kelib, u shizoid buzilishlardan emotsional munosabatlarga layokat muammosi bilan farq qiladi. Uning ilk ko‘rinishlari taxminan 2-2,5 yoshlarga tug‘ri kelishi, ularning «begonalardan» kechishga intilishi, o‘zgalardan kurkishlari va dovdirashlari, xatto, ba’zilarda mutizm holatining kechishi bilan izoxlanadi. Ammo oila a’zolariga va oilaning eng yakin kishilariga boglanib qoladilar hamda ular bilan «sirlashadilar» ham. O‘smirlik yoshiga kelib, bu holat ularda «jinsiy qiziqishlarning seinlashishi»ga olib keladi. Amerikalik mutaxassislar kattalardagi (18 yoshdan boshlab) quyidagi belgilarga binoan diagnoz ko‘yadilar:a) xafagarchilikka asos bo‘lmaydigan xodisalarga ham «kulgi» deb harash, o‘z g‘ururini o‘zgalar oldida toptalishi, o‘zini «yerga» urilgan deb harashi va undan uyalishi, o‘zgalar tomonidan o‘zini xo‘rlagin degan kechinmalar bilan bog‘lih xislarning ortishi; b) xali uni tankid k.ilmasliklaridan oldin, yaxshisi ular bilan munosabat urnatmaslik; v) xurlanishdan kurkishi tufayli hammadan o‘zini chetga tortish; g) aslida o‘zgalar tomonidan «qabul kilinishini» xoxlash; d) o‘z xatolaridan kaygurish va muvaffakiyatlarini kamsitish, o‘zini o‘zi past baholashdan azoblanish va boshqalar. Yana shuni qayd etish mumkinki, shizoidlardan farq kilgan holda, begonalar bilan kechadigan har qanday alohalar ularni kiynaydi. Shu-nisi ahamiyatliki, atrofdagilar ularni «ortiqcha» deb biladilar. Eng asosiysi, o‘smirlik davriga xos bo‘lgan giperkompensatsiya reaksiyasi ularda uchramaydi. Aksincha, ularga depressiyaga moyillik, xadik-sirash va xususan «ijtimoiy fobiya» xos xususiyatdir. Yuqorida qayd etilganlardan ma’lum bo‘lishicha, ushbu tipda xuddi shizoid tipiga taallukli «bolalik va o‘smirlik davri buzi-ishlari» hamda «shaxs buzilishlari» ayrim yosh xususiyatlarini xisobga olmaganda aytarli darajada farq uchramaydi. Shizotipik buzilishlar. Ushbu muammoni o‘rgangan amerikalik olimlarning fikricha, shizoid va o‘zini chetga tortuvchi tiplari buzilishlaridan tashqari fakat kattalar uchun xos bo‘lgan «shizotipik buzilishlar» qayd etiladi. Demak, bu shaxs buzilishlarini quyida qayd etilajak 8 ta belgilaridan 4 tasi uchraganligida tan olinadi. Ular: 1) oldindan bilish, «oltinchi sezgi», telepatiya, mo‘jizaviy kuchga ishonch, sirli tafakkur, ya’ni irim-sirimlarga ishonish, bolalar va o‘smirlarda esa galati, ajoyib hamda kurkinchli xayollarga berilish; 2) munosabat bilan bog‘liq fikrlar; 3) kundalik extiyojlarni konadirish bilan bog‘liq, ijtimoiy alokalarning cheklanganligi, ishonchli va yakin insonlarning yo‘qligi; 4) vahimali qo‘rquvga asoslanmagan depersonalizatsiya va derealizatsiya, qandaydir tashqi, aslida yo‘q kuchning ta’sirini sezish yoki aslida yo‘q kimsaning borligini his etish (ulgan onam men bilan yonma-yon turganligini sezayapman); 5) g‘aroyib nutq; a) mavzudan chetlashgan uzuq-yo‘luq kovushmagan fikrlar yoki b) o‘ta muhim pishiq, ishonarli fikrlardan iborat holat; 6) sovuqqonlik va begonalashishdan iborat nomuvofiq vaziyat; 7) shubhali va paranoidal tafakkur (amerikaliklar parnoyyal holat deb ataydilar); 8) o‘z sha’niga aytiladigan hakikiy yoki xayoliy tanqiddan ta’sirlanish va qo‘rqish. Ammo bu «og‘ishlar» shizofreniya bo‘yicha diagnoz quyish uchun yetarli darajada yorqin ifodalanmaydi. Shart bo‘lmagan simptomlardan xavotir, depressiya, disforiya uchrashi mumkin. Ba’zan stress holatining distressga aylanishida muvaqqat xususiyatga ega bo‘lgan reaktiv psixoz, e’tiqod va fanatizmga kuchli mayl uchraydi. Bizning fikrimizcha, yuqorida qayd etilganlardan 2- va 4-belgilarning o‘zi shizofreniya deb faraz qilishimizga yetarli, shu bilan birga 3, 5, 6, 7, 8-belgilar esa shizoid tipiga xos, ya’ni u aloxida shizotipik belgi emas. Xulqi og‘ishgan bolalarning o‘ziga xosligi Ayrim tadqikotchilar bolalar va o‘smirlarda xulqi og‘ishning kelib chiqishida ijtimoiy muhit, oilaviy munosabatlar va tengdoshlar guruhining ta’siri kattadir deb ta’kidlaydilar. Jumladan V.V.Kovalev o‘smirlar xulqi o‘zgarishi psixogen vaziyatning situatsion ta’sirlanishlarini keltirib chiqarishi va bunday vaziyatlarning xulq og‘ishining kelib chiqishiga ta’siri haqida gapirib, xulq o‘zgarishini keltirib chiqaruvchi psixologik, patologik reaksiyalar xaqida alohida to‘xtaladi. U psixologik situatsion ta’sirlanishlarni xarakterologik ta’sirlanishlar o‘smirlar xulq-atvori va xarakteridagi o‘zgarishlarni keltirib chiqarishlari mumkin deb uqtiradi. Bunday ta’sirlanishlar asosan oila, maktab yoki turli xil uyushgan guruhlar ta’siri tufayli vujudga kelib, ma’lum shaxsga yo‘naltirilgan bo‘ladi. O‘smirlar va o‘spirinlar xulqi og‘ishiga bag‘ishlangan tadqiqotlarda ko‘rsatilishicha ijtimoiy moslashishning izdan chiqishi asosiy sabab sifatida ko‘rsatilib o‘tiladi. Jumladan o‘smir xulqi buzilishi mexanizmining rivojlanishida adaptatsiya (moslashish) va dezadapatatsiya (moslashishning izdan chiqishi)ning o‘rni katta ekanligini ta’kidlaydi. Muallifning fikricha bir-biriga qarama-qarshi bo‘lgan bu ikki tushuncha inson organizmining ichki mezanizmi bilan tashqi muhit o‘rtasidagi o‘zoro murakkab bog‘lanishni ta’minlashda xizmat qiladi. Ijtimoiy-psixologik moslashishning izdan chiqishi deyilganda. Organizm va tashqi muhit o‘rtasidagi murakkab bog‘lanishning izdan chiqishiga aytiladi. Shuningdek, xulqi og‘ishning kelib chiqishi haqida g‘arbda sotsiogenitik nazariya deb nomlangan , o‘zimizda esa «nasli buzuq» deb ta’riflanadigan ta’limotning xato ekanligini alohida ko‘rsatib o‘tish kerak. Xulqi og‘ish xususiyatlarini o‘rganishga bag‘ishlangan manbaalar tahlilidan ma’lum bo‘lishicha xulqi og‘ish bir qancha turlarga bo‘linadi. Jumladan V.V.Kovalevning fikricha xulqi og‘ishning to‘rt xil ko‘rinishi mavjud: 1. Mavjud tartib, talab va qoidalarga bo‘ysinmaslik ko‘rinishidagi og‘ma xulq. 2. Ijtimoiy muhitga, jamiyat normalariga nisbatan noroziligini namoyon qilish maqsadidagi og‘ma xulq. 3. Mavjud xuquqiy normalarga, qonun qoidalarga bo‘ysinmaslik zamirida yuzaga keladigan og‘ma xulq. 4. Shaxsning situatsion vaziyatda o‘zini boshqara olmay qolishl Mavzu bo’yicha nazorat savollari. 1.Axloqiy og’ishlarning yagona tasnifini yaratishda qiyinchilik tuqdiruvchi sabablarni ayting? 2.Ijtimoiy og’ishishlarning asosiy turini sanab byering? 3.Axloqiy og’ishlarning ishchi tasnifini yodga oling? 4.Og'ishgan axloq ko'rinishlarida o'z tasnifingizni taklif qiling? Asosiy adabiyotlar: 1. N .G ’.Kornilova Xulqi og'ishgan yoshlar psixologiyasi - Т.: TDPU 2014 2. Август Айхорн Трудный подросте - М.: СпБ 2001 3. Л.М.Семенюк Психологические особенности агрессивного повединия подростков и условия его коррекции - М.: Речь 1998 Q o ‘shimcha adabiyotlar 4.Мирзиёев Ш.М. Танкидий тахлил катыий тартиб интизом ва шахсий жавобгарлик хар бир рахбар фаолиятини кундалик коидаси булиши керак Ўзбекистон Республикаси Вазирлар махкамасининг 2016 йил якунлари ва 2017 йил истикболларига багишланган мажлисидаги Ўзбекистон Республикаси Президентининг нутки //Халк сўзи газетаси 2017 йил 16 январ №11. 5.Мирзиёв Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. “Узбекистон” 2016. 6.Мирзиёв Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олийжаноб халкимиз билан бирга курамиз. “Ўзбекистон” 2017 7.Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев 2017— 2021 йилларда Ўзбекистонни ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича харакат стратегияси. 7 январ 2017 йил. 8.В.Казанская. «Подросток. Трудности взросления». Учеб.пос. 2008 6 9.K.Raximova, A.Abdullaeva «Tarbiyasi kiyin usmirlar psixologiyasi». 0 ‘quv qo‘llanma. 2007 10.М. Тутушкина. «Психологическая помощь и консультирование». 2001 11.Дубровина И.В. «Практическая психология образования». 2004 12.Таланов Л.В., Малкина-Пих И.Г. «Справочник практического психолога». 2005 13.Волкова Е.Н., Балашова Т.Н., «Зашита детей от жестого образования». 2007 14.Корнилова Н. «Подростки группа риска». 2005 15.Хадиров Г.П. «Введение в современний девиантологии». 2001 Internet saytlari 16.www. tdpu. uz 17.www. pedagog. uz 18.www. ziyonet. uz 19.www. edu. uz
http://azkurs.org/madaniy-xilma-xillik-xalqaro-biznesda-hal-qiluvchi-rol-oynaydi.html	Madaniy xilma-xillik xalqaro biznesda hal qiluvchi rol o'ynaydi, chunki u turli mamlakatlarda mavjud bo'lgan turli XIL madaniy farqlarni va bu farqlar biznes operatsiyalariga qanday ta'sir qilishini o'z ichiga oladi	Madaniy xilma-xillik xalqaro biznesda hal qiluvchi rol o'ynaydi, chunki u turli mamlakatlarda mavjud bo'lgan turli xil madaniy farqlarni va bu farqlar biznes operatsiyalariga qanday ta'sir qilishini o'z ichiga oladi. Madaniy xilma-xillikni tushunish kontseptsiyasi xalqaro miqyosdagi noyob biznesning muhimligini, tushunishni va uni qadrlashni o'z ichiga oladi. Xususiyatlar Madaniy va xilma-xillik turli madaniyatlarga mansub bo'lgan shaxslarning turli xil madaniyatlari nuqtai nazarini bildiradi. a Ushbu subjamiyat mavzusi yoki tashkilotning maqsadi talabalarni e'tiqodlarning ahamiyati, madaniy qadriyatlar, xalqaro va biznesdagi xilma-xillik an'analari bilan tanishtirish. xatti-harakatlari va. Xalqaro biznesni, u amalga oshiradigan biznesni va muhim strategiyalarni shakllantirishda muhim rol o'ynaydi. Bugungi kunda va o'zaro bog'liq bo'lgan global hurmatda ushbu iqtisodiyotda korxonalar xalqaro bozorlarda tobora ko'payib borayotgan turli xil madaniyatlar bilan samarali shug'ullanish va madaniy global xilma-xillik bozorlarida muvaffaqiyatga erishish uchun farqlardir. Birinchidan, siz tushunish uchun. Madaniy tushuncha va xilma-xillik biznes madaniyatlarini o'zlashtirishga ularning asosiy mahsulotlar, xizmatlar va marketing strategiyalarini turli xil madaniy afzalliklarga moslashtirishga imkon beradi. Mijozlar bilan kuchli munosabatlarni tan olish, ularni qadrlash va mahalliy noyob raqobatchilarning xususiyatlari bilan muvaffaqiyatli raqobatlash. Madaniy xilma-xillik, turli madaniyatlar, kompaniyalarda xalqaro biznes rivojlanayotgan kompaniyalarga o'z mahsulotlarini madaniy mahsulotlarga mos, xizmatlar, jozibador va turli bozorlarning o'ziga xos ehtiyojlarini qondirish uchun strategiyalarga mos keladigan marketingga moslashtirishga imkon beradi. Masalan, ko'p millatli turli xil mijozlarning fast-fud iste'molchilarining afzalliklari, shu bilan ularning ko'payishi o'z imkoniyatlari menyusini vegetarianlar tashqi bozorlarida muvaffaqiyat qozonish imkoniyatlariga moslashtirishi mumkin. Xalqaro vegetarianlar populyatsiyalarida asosan madaniy xilma-xillikning muhim jihatiga ega bo'lgan boshqa mamlakatlarda biznes madaniyatga sezgirlik qobiliyatini namoyish etadi va uning innovatsion imkoniyatlarini va muvaffaqiyat ijodkorligini oshirishga yordam beradi. Ikkinchidan, har xil madaniyatga mansub shaxslar, madaniy kelib chiqishi xilma-xilligini tushunish korxonalarga murakkabliklarni bir joyga to'plashda yordam bersa, ular xalqaro muzokaralar va hamkorlikning o'ziga xos istiqbollarini olib keladi va. Madaniy farqlash mumkin bo'lgan tajribalar aloqa uslublarini rivojlantirishga, qaror qabul qilishning innovatsion g'oyalari va jarayonlariga, yechimlar va biznes odob-axloq qoidalariga katta ta'sir ko'rsatishi mumkin. Tanish bo'lgan holda. Ijodkorlik va muammolarni hal qilish bilan shug'ullansangiz, biznesdagi noto'g'ri tushunish qobiliyatlarini oldini olish, ishonchni mustahkamlash, xodimlar va turli madaniyatlarga ega bo'lish, natijada tashkilotning o'sishi va raqobatbardoshligi turlicha bo'lgan sheriklar va mijozlar bilan mustahkam aloqalarni o'rnatishga yordam beradi. Bu. tushunishBundan tashqari, muvaffaqiyatli xalqaro biznes tashabbuslari uchun muhim bo'lgan xalqaro biznes aloqalari va hamkorlikdagi madaniy o'zaro faoliyat xilma-xillik-madaniy samarali hamkorlikni ta'minlaydi. Madaniy tushunish va o'zaro Oxir-oqibat, samarali muloqot va hamkorlik uchun zarur bo'lgan hurmat, tushunish turli xillik bo'ylab madaniy chegaralarni o'z ichiga oladi. tushunmovchiliklarni yumshatish, madaniy xilma-xillikka yo'l qo'ymaslik xodimlarni xalqaro hamkorlar va manfaatdor tomonlarga o'ziga xos kuchli munosabatlar istiqbollari va tajribalarini o'rnatishga, o'z tajribalariga ega bo'lishga undaydi. Jadval, Bundan tashqari, madaniy farqlarni hurmat qiladigan g'oyalar doirasini tushunishga olib keladi, ijodkorlik biznesga yordam berishi mumkin, muammolarni hal qilishda navigatsiya va nuanslar. Mahalliy urf-odatlar, an'analar va turli ovozli odob-axloq qoidalari qadrlanadigan va hurmatga sazovor bo'lgan inklyuziv muhitni ta'minlovchi an'analarga ko'ra, ular biznesga o'zlarining ishchi kuchining to'liq salohiyatiga bo'lgan ishonch va ishonchni qozonishi va tashqi bozorlarga ega bo'lishi mumkin. Umuman olganda, madaniy xilma-xillik raqobatbardoshligi xalqaro bozorda eng katta ahamiyatga ega. Bundan tashqari, biznes,. Turli xil jamoalar nafaqat kompaniyalarga o'z strategiyalarini turli bozorlarga moslashuvchan va moslashuvchan tarzda moslashtirishga imkon beradi, balki ular turli xil madaniy nuqtai nazarlardan innovatsiyalarni, ijodkorlikni rivojlantirish, o'zgaruvchan va samarali muloqotga javob berish uchun jalb qilishlari mumkin. bozor tendentsiyalari E'tirof etish va iste'molchilarning afzalliklari muhimligini Xulosa qilib aytganda, madaniy xilma-xillikni tushunish xalqaro biznes uchun juda muhimdir, chunki bir nechta sabablarga ko'ra biznes tashkil etishi mumkin. Bu global o'yinchilar va korxonalarga turli bozorlar tomonidan taqdim etiladigan imkoniyatlar takliflaridan foydalanish, turli xil global bozorlar bo'ylab sayohat qilish.-madaniy muzokaralar va tashkilotlarda innovatsiyalarni qo'llab-quvvatlash imkonini beradi. Madaniy xilma-xillikni qamrab olgan holda, korxonalar turli madaniyatlarning o'ziga xos xususiyatlarini chuqur tushunish va qadrlashni rivojlantirishi mumkin, bu muvaffaqiyatli va barqaror xalqaro biznes tashabbuslariga olib keladi. Madaniy xilma-xillik global bozorda biznes yuritishning hal qiluvchi jihati hisoblanadi. Dunyo tobora o'zaro bog'langan bo'lsa, korxonalar milliy chegaralar orqali o'z faoliyatini kengaytirmoqda, bu esa turli madaniyatlarni tushunishni talab qiladi. Madaniy xilma-xillik tushunchasi ma'lum bir jamiyat yoki tashkilot doirasida mavjud bo'lgan madaniyatlar, an'analar va e'tiqodlarning xilma-xilligini anglatadi. Xalqaro biznes kontekstida madaniy xilma-xillik biznes amaliyotiga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan til, muloqot uslublari, urf-odatlari, qadriyatlari va munosabatlaridagi farqlarni o'z ichiga oladi. Madaniy xilma-xillikni tushunish va qadrlash bir necha sabablarga ko'ra xalqaro biznesda juda muhimdir. Birinchidan, bu korxonalarga turli xil madaniy kelib chiqishi bo'lgan shaxslar bilan samarali muloqot qilish va muloqot qilish imkonini beradi. Madaniy farqlar muloqot uslublari, ijtimoiy me'yorlar va biznes odob-axloq qoidalariga sezilarli ta'sir ko'rsatishi mumkin. Ushbu farqlarni tan olish va ularga moslashish orqali korxonalar kuchli munosabatlar o'rnatishi, ishonchni o'rnatishi va muvaffaqiyatli biznes operatsiyalariga to'sqinlik qilishi mumkin bo'lgan tushunmovchilik yoki nizolardan qochishi mumkin. Ikkinchidan, madaniy xilma-xillik xalqaro biznes sharoitida ijodkorlik, innovatsiya va muammolarni hal qilishga yordam beradi. Turli xil madaniy kelib chiqishi bo'lgan shaxslar birlashganda, ular o'zlari bilan noyob istiqbollar, tajribalar va bilimlarni olib kelishadi. Ushbu xilma-xillik innovatsion g'oyalar, yondashuvlar va yechimlarni ishlab chiqishga olib kelishi mumkin, bu esa korxonalarga yangi bozorlarga moslashish, rivojlanayotgan tendentsiyalarni aniqlash va jahon bozorida raqobatbardosh ustunlikka ega bo'lish imkonini beradi. Va nihoyat, madaniy xilma-xillik ijtimoiy mas'uliyat va axloqiy biznes amaliyotini qo'llab-quvvatlaydi. Madaniy xilma-xillikni qamrab olgan holda, korxonalar madaniy kelib chiqishidan qat'i nazar, barcha shaxslarni inklyuzivlik, tenglik va hurmatga sodiqligini namoyish etadi. Bu nafaqat kompaniya obro'sini oshiradi, balki manfaatdor tomonlar, jumladan xodimlar, mijozlar va mahalliy hamjamiyat bilan mustahkam aloqalarni o'rnatishga yordam beradi. Bundan tashqari, madaniy xilma-xillikni tan olish va hurmat qilish korxonalarga madaniy o'zlashtirish yoki befarqlikdan qochishga yordam beradi va ularning faoliyati axloqiy va ijtimoiy mas'uliyatli tarzda amalga oshirilishini ta'minlaydi. Xulosa qilib aytganda, madaniy xilma-xillik xalqaro biznesda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Madaniy farqlarni qabul qilish va tushunish orqali korxonalar muloqotni yaxshilashi, innovatsiyalarni qo'llab-quvvatlashi va axloqiy amaliyotlarni targ'ib qilishi mumkin. O'zaro bog'liqlik kuchayib borayotgan dunyoda madaniy xilma-xillik nafaqat biznes muvaffaqiyati uchun, balki butun dunyo bo'ylab shaxslar va jamoalar o'rtasida uyg'un munosabatlarni o'rnatish uchun ham muhimdir. Global biznes muhitini tushunish bugungi o'zaro bog'liq dunyoda faoliyat yuritayotgan kompaniyalar uchun juda muhimdir. Texnologiya va transport sohasidagi yutuqlar tufayli korxonalar o'z faoliyatini ichki bozorlardan tashqarida kengaytirish va xalqaro bozorlarga chiqish imkoniyatiga ega. Biroq, ushbu tashqi bozorlarda muvaffaqiyat qozonish uchun kompaniyalar global biznes muhitini chuqur tushunishlari kerak. Bunga siyosiy tizimlar, iqtisodiy sharoitlar, qonunchilik asoslari va madaniy xilma-xillik kabi omillar kiradi. Madaniy xilma-xillik global biznes muhitida muhim rol o'ynaydi. Bu turli mamlakatlar va mintaqalarda mavjud bo'lgan turli xil madaniyatlar, urf-odatlar, an'analar va qadriyatlarni anglatadi. Globallashib borayotgan dunyoda madaniy xilma-xillikni o'zlashtirgan kompaniyalar raqobatbardosh ustunlikka ega bo'lishlari mumkin. Turli bozorlarning madaniy nuanslarini tushunish va hurmat qilish orqali korxonalar o'z mahsulotlari, xizmatlari va marketing strategiyalarini mahalliy mijozlarning o'ziga xos ehtiyojlari va afzalliklarini qondirish uchun moslashtirishi mumkin. Bu nafaqat mijozlar bilan mustahkam aloqalar o'rnatishga yordam beradi, balki kompaniya obro'siga putur yetkazishi mumkin bo'lgan madaniy tushunmovchiliklar yoki haqoratli xatti-harakatlarning oldini olishga yordam beradi. Bundan tashqari, xalqaro biznesdagi madaniy xilma-xillik innovatsiya va ijodkorlikni rivojlantiradi. Turli madaniyatlarga ega bo'lgan jamoalar birlashganda, ular muammoni hal qilishda o'ziga xos istiqbol va yondashuvlarni olib kelishadi. Ushbu fikr xilma-xilligi yanada innovatsion va samarali echimlarga olib kelishi mumkin. Turli madaniyatlarda ham biznes yuritish va muzokaralarga yondashuv turlicha. Ushbu madaniy farqlarni tushunib, kompaniyalar o'z strategiyalarini moslashtirishi va muvaffaqiyatga erishish imkoniyatlarini oshirishi mumkin. Global ishbilarmonlik muhitida madaniy xilma-xillikni o'zlashtirgan kompaniyalar moslashuvchan va chidamli bo'lib, ularga xalqaro bozorlar murakkabligini yanada samaraliroq boshqarish imkonini beradi. Xulosa qilib aytganda, global biznes muhitini tushunish xalqaro miqyosda kengaymoqchi bo'lgan korxonalar uchun juda muhimdir. Madaniy xilma-xillik global biznes muhitining muhim jihati bo'lib, uni e'tibordan chetda qoldirmaslik kerak. Madaniy xilma-xillikni qabul qilish kompaniyalarga mahsulot va xizmatlarini mahalliy bozorlarga moslashtirish, mijozlar bilan mustahkam aloqalar o‘rnatish, innovatsiya va ijodkorlikni rivojlantirish imkonini beradi. Madaniy farqlarni tan olish va hurmat qilish orqali korxonalar global bozorda muvaffaqiyat qozonishlari mumkin. Madaniy xilma-xillik xalqaro biznes amaliyotini shakllantirishda, ayniqsa xalqaro savdo kontekstida hal qiluvchi rol o'ynaydi. Madaniy xilma-xillikning xalqaro savdoga ta'siri ko'p qirrali bo'lib, ijobiy va salbiy ta'sir ko'rsatadi. Birinchidan, madaniy xilma-xillik xalqaro savdoda innovatsiya va ijodkorlikni rivojlantiradi. Korxonalar turli xil madaniy muhitda faoliyat yuritganda, ular turli xil istiqbol va g'oyalarga duch keladilar, bu esa innovatsiyalarni keltirib chiqarishi va turli madaniyatlarning ehtiyojlari va afzalliklarini qondiradigan yangi mahsulot va xizmatlarning rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Bu iqtisodiy o'sishga yordam beradi va jahon bozorida raqobatbardoshlikni oshiradi. Boshqa tomondan, madaniy xilma-xillik xalqaro savdoda muammolar va to'siqlarni ham keltirib chiqarishi mumkin. Til, urf-odatlar va qadriyatlardagi farqlar turli madaniy kelib chiqishi bo'lgan biznes hamkorlar o'rtasida samarali muloqot va tushunishga to'sqinlik qilishi mumkin. Ushbu farqlar tushunmovchiliklar, nizolar va ishonch muammolariga olib kelishi mumkin, bu esa xalqaro savdoning silliq oqimiga to'sqinlik qilishi mumkin. Bundan tashqari, madaniy xilma-xillik, shuningdek, biznes amaliyoti va qoidalaridagi farqlarga olib kelishi mumkin, bu esa korxonalar uchun turli mamlakatlarning turli xil qonunchilik bazasini boshqarishni va ularga rioya qilishni qiyinlashtiradi. Qiyinchiliklarni yengish va xalqaro savdoda madaniy xilma-xillik afzalliklaridan foydalanish uchun korxonalar madaniyatlararo tushunish va moslashishga yordam beruvchi strategiyalarni qabul qilishlari kerak. Bu xodimlarni madaniy tafovutlarni samarali boshqarish uchun bilim va ko'nikmalar bilan ta'minlovchi madaniy razvedka o'qitishga sarmoya kiritishni o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, korxonalar mahalliy madaniyat va biznes amaliyotlari haqida qimmatli tushunchalarga ega bo'lish uchun tashqi bozorlarda mahalliy firmalar bilan hamkorlik va hamkorlikni faol ravishda izlashlari kerak. Ishonch va oʻzaro hurmatga asoslangan mustahkam munosabatlarni oʻrnatish madaniy toʻsiqlarni yengib oʻtish va muvaffaqiyatli xalqaro savdoni rivojlantirishda ham muhim ahamiyatga ega. Xulosa qilib aytish mumkinki, madaniy xilma-xillikning xalqaro savdoga ta'siri katta va jahon bozorlarida faoliyat yurituvchi korxonalar tomonidan e'tibordan chetda qolmasligi kerak. Madaniy xilma-xillik qiyinchiliklarni keltirib chiqarishi mumkin bo'lsa-da, innovatsiyalar va o'sish imkoniyatlarini ham keltirib chiqaradi. Turli madaniyatlarni qabul qilish va tushunish orqali korxonalar muvaffaqiyatli xalqaro savdo aloqalarini rivojlantirishi va jahon bozorida raqobatbardosh ustunlikka ega bo'lishi mumkin. Asosiysi, madaniyatlararo tushunish, moslashish va hamkorlikka yordam beradigan strategiyalarni qabul qilishda. Bugungi globallashgan dunyoda madaniy xilma-xillik xalqaro biznes muvaffaqiyatida muhim rol o'ynaydi. Madaniy jihatdan xilma-xil bozorni samarali boshqarishning asosiy tarkibiy qismlaridan biri samarali muloqotdir. Muloqot nafaqat bir tilda gapirish, balki turli madaniy me'yorlar va amaliyotlarni tushunish va hurmat qilishdir. Samarali muloqot bo'lmasa, korxonalar tushunmovchiliklar, mojarolar va o'tkazib yuborilgan imkoniyatlarga duch kelishi mumkin. Madaniy jihatdan xilma-xil bo'lgan bozorda korxonalar o'zlarining aloqa strategiyalarini turli madaniy kelib chiqishiga moslashtirishlari uchun juda muhimdir. Bu turli madaniyatlar og'zaki va og'zaki bo'lmagan belgilarni qanday qabul qilishini va talqin qilishini tushunish, shuningdek, tegishli odob va urf-odatlardan xabardor bo'lishni anglatadi. Misol uchun, ba'zi madaniyatlarda to'g'ridan-to'g'ri va qat'iy muloqot qadrlanishi mumkin, boshqalarida esa bilvosita va uyg'unroq yondashuv afzalroq bo'lishi mumkin. Ushbu madaniy nuanslarni tushunib, korxonalar turli xil kelib chiqishi bo'lgan mijozlar, xodimlar va hamkorlar bilan samarali muloqot qilish uchun o'zlarining muloqot uslublarini moslashtirishlari mumkin. Bundan tashqari, madaniy jihatdan xilma-xil bozorda samarali muloqot faol tinglash va empatiyani ham o'z ichiga oladi. Korxonalar uchun manfaatdor tomonlarni faol tinglash, ularning istiqbollari va ehtiyojlarini tushunish muhimdir. Bu oldindan o'ylangan tushunchalar va noto'g'ri qarashlarni chetga surib, turli madaniyatlarga mansub shaxslar bilan chinakam muloqot qilishni talab qiladi. Turli nuqtai nazarlarga hamdardlik va hurmat ko'rsatish orqali korxonalar ishonchni kuchaytirishi va turli manfaatdor tomonlar bilan mustahkam aloqalar o'rnatishi mumkin. Samarali muloqot, shuningdek, fikr-mulohazalarga ochiq bo'lishni va doimiy ravishda o'rganish va bozorning madaniy dinamikasiga moslashishni o'z ichiga oladi. Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, samarali muloqot madaniy jihatdan xilma-xil bozorda hal qiluvchi ahamiyatga ega. Bu korxonalarga turli madaniyatlar o‘rtasidagi tafovutni bartaraf etish, tushunmovchiliklardan qochish va mustahkam munosabatlar o‘rnatish imkonini beradi. Madaniy farqlarni tushunish va hurmat qilish, muloqot uslublarini moslashtirish, faol tinglash va hamdardlik ko'rsatish orqali korxonalar madaniy jihatdan xilma-xil bozorning murakkabliklarida harakat qilishlari va xalqaro biznesda madaniy xilma-xillikdan foyda olishlari mumkin. Bugungi globallashgan dunyoda madaniy xilma-xillik xalqaro biznes muvaffaqiyatida hal qiluvchi rol o'ynaydi. Madaniy xilma-xillik orqali bozorlarni kengaytirish turli madaniyatlarni qamrab olish biznes imkoniyatlari va o'sishning oshishiga qanday olib kelishi mumkinligini ta'kidlaydigan muhim mavzudir. Turli bozorlarning urf-odatlari, urf-odatlari va afzalliklarini tushunish va ularga moslashish orqali kompaniyalar mijozlar bilan samarali aloqa o'rnatishi va mustahkam aloqalarni o'rnatishi mumkin, natijada ularning kengayishiga yordam beradi. Madaniy xilma-xillik orqali bozorlarni kengaytirish turli madaniyatlarning o'ziga xos xususiyatlarini tan olish va qadrlashni o'z ichiga oladi. Bunga so'zlashadigan tillarni, diniy e'tiqodlarni, ijtimoiy me'yorlarni va hatto maqsadli bozorlarning mahalliy biznes amaliyotlarini tushunish kiradi. Bozorni puxta o'rganish va tahlil qilish orqali korxonalar o'z mahsulotlari, xizmatlari va marketing strategiyalarini turli mijozlar bazalarining o'ziga xos ehtiyojlari va afzalliklarini qondirish uchun moslashtirishlari mumkin. Misol uchun, yangi bozorga chiqayotgan kompaniya o'z brendini yoki qadoqlashini mahalliy urf-odatlar yoki an'analarga moslashtirish uchun o'zgartirishi kerak bo'lishi mumkin, bu esa mijozlarning brend bilan bog'lanishi va u bilan bog'lanishini ta'minlashi mumkin. Bundan tashqari, xalqaro biznesda madaniy xilma-xillikni qabul qilish kompaniyalarga mahalliy manfaatdor tomonlar bilan mustahkam va uzoq muddatli munosabatlar o'rnatishga yordam beradi. Turli madaniyatlarga hurmat ko‘rsatib, ularni tushunish va ulardan o‘rganishga faol intilish orqali kompaniyalar o‘zlari faoliyat yuritayotgan mahalliy hamjamiyatlarda ishonch va ishonchni oshirishi mumkin. Bu mijozlarning sodiqligini oshirishga olib kelishi mumkin, chunki odamlar o‘z qadriyatlariga mos keladigan biznesni qo‘llab-quvvatlashga moyil bo‘ladilar. madaniyati uchun minnatdorchilik bildirish. Bundan tashqari, ma'lum bir bozorning madaniy nuanslarini yaxshi biladigan mahalliy xodimlar yoki hamkorlarni jalb qilish orqali kompaniyalar ushbu bozorda muvaffaqiyatga hissa qo'shishi mumkin bo'lgan qimmatli tushuncha va istiqbollarga ega bo'lishlari mumkin. Xulosa qilib aytganda, madaniy xilma-xillik orqali bozorlarni kengaytirish xalqaro biznesning muhim jihati hisoblanadi. Turli madaniyatlarni qabul qilish va tushunish orqali kompaniyalar turli mijozlar bazalari bilan mustahkam aloqalar o'rnatishlari, ularning ehtiyojlarini samarali qondirishlari va biznesni kengaytirishga yordam berishlari mumkin. Bundan tashqari, madaniy xilma-xillikni tan olish va qadrlash mahalliy hamjamiyatlarda ishonch va ishonchni mustahkamlashga yordam beradi va natijada xalqaro bozorlarda uzoq muddatli muvaffaqiyatga olib keladi. Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/iv-bob-ofis-dasturlari-va-ularning-yangi-imkoniyatlari-ofis-da.html	Iv. Bob. Ofis dasturlari va ularning yangi imkoniyatlari. Ofis dasturlari paketi va uning tarkibi	Oquv soati: 2 soat \| Tinglovchilar soni: 12 \| O’quv mashg’uloti shakli vaturi \| Nazariy - to’liq o’quv mashg’ulot \| O’quv mashg’ulot rejasi \| Ofis dasturlari paketi va uning tarkibi Zamonaviy matn protsessorlari va ularning imkoniyatlari. Gipersslkalar, rasmlar bilan ishlash Murakkab jadvallar bilan ishlash \| Mashg’ulotning maqsadi: Ilm egallashning mashaqqatli yo’llarini bosib o’tish, ilm o’ganishda izlanish va OFIS dasturlari va ularning yangi imkoniyatlari mavzusidagi olgan bilimlarini mustaqil o’zlashtirish, har hil illatlarni boshdan chiqarib, ilmni kiritish uchun katta mehnat qilinishi lozimligini ko’rsatib beriladi. \| Pedagogik vazifalar \| O’quv faoliyati natijalari: \| Ofis dasturlari paketi va uning tarkibi haqida ma’lumot beradi. Zamonaviy matn protsessorlari va ularning imkoniyatlari to’g’risida izoh beradi. Gipersslkalar, rasmlar va murakkab jadvallar bilan mustaqil ishlashni o’rgatadi Jamiyatda axboriy jarayonlar haqida misollar bilan tushuntirish \| Ofis dasturlari paketi va uning tarkibi haqida tushinchaga ega bo’ladilar; Zamonaviy matn protsessorlari va ularning imkoniyatlarini to’liq foydalana oladilar; Gipersslkalar, rasmlar va murakkab jadvallar bilan mustaqil ishlay oladilar; Jamiyatda axboriy jarayonlarni misollar asosida aytib beradilar. \| O’qitish metodlari \| Bahs-munozara, «aqliy hujum», o’quv vizual materiallar \| O’qitish vositalari \| Ma’ruza matni, T-sxema, klaster texnikasi, munozara, , kompyuter, tarqatma materiallar, slaydlar, proektor \| O’quv faoliyatni tashkil etish shakllari \| Jamoa va guruhlarda ishlash \| O’qitish shart-sharoiti \| Texnik vositalar bilan ta’minlangan auditoriya \| Qaytar aloqaning usul va vositalari \| Og’zaki nazorat, savol-javob, o’z-o’zini nazorat qilish, reyting tizimi asosida baholash \|
http://azkurs.org/ishlab-chiqarishda-boshqaruv-fakulteti-menejment-kafedrasi.html	“Ishlab Chiqarishda Boshqaruv” fakulteti “Menejment” kafedrasi “Ishlab Chiqarishda Boshqaruv” fakulteti “Menejment” kafedrasi	Mutloq miqdorlar to`g`risida tushuncha va ularning turlari. Nisbiy miqdorlar to`g`risida tushuncha va ularning ifodalanishi. Nisbiy miqdorlarning turlari va ularni hisoblash tartib Mutloq miqdorlar to`g`risida tushuncha va ularning turlari . Mutloq ko’rsatkichlar o’rganilayotgan hodisalar va ularning belgilarini bir xilligini, monandligini, o’xshashligini ifodalaydi. Ular hodisalar va ularning belgilarining ko’lami, soni, hajmi, darajasi makon va zamonda taqsimlanish shaklida namoyon bo’ladi. Mutloq miqdorlar hodisalar to’plami yoki bir butun qismini ta’riflashiga qarab makro va mikro ko’rsatkichlarga, olish usuliga asosan oqim va zahiraviy ko’rsatkichlarga bo’linadi. Oqim ko’rsatkichlari ma’lum davr davomida sodir bo’lgan hodisalarning absolyut miqdorini ta’riflaydi, zahiraviy ko’rsatkichlar esa ularning muayyan holatini, ayni fursatda mavjud bo’lgan miqdorini aniqlaydi. Ifodalanishiga qarab, mutloq miqdorlar yakka va umumiy miqdorlarga bo`linadi. Yakka mutloq miqdorlar statistik kuzatish jarayonida olinib, boshlang`ich xisob va kuzatish xujjatlarida qayt qilinadi. Bunday miqdorlar kuzatilayotgan to`plamning aloxida birliklarini tavsiflamaydi va statistik tekshirish uchun manba bo`lib xisoblanadi. Umumiy mutloq miqdorlar Umumiy mutloq miqdorlar deganda kuzatilayotgan to`plamning xar bir birligini emas, balki uning yig`indisini tariflovchi miqdorlar tushuniladi. Ular boshlang`ich statistik kuzatish materiallarini svodkalash natijasada olinadi. Umumiy mutloq miqdorlar moxiyati jixatdan bir xil bo`lgan yakka mutloq miqdorlarning yig`indisidir.
http://azkurs.org/mavzu-maktabgacha-pedagogikaning-boshqa-fanlar-bilan-aloqasi-r.html?page=3	ADABIYOTLAR RO'YXATI - Mavzu: Maktabgacha pedagogikaning boshqa fanlar bilan aloqasi Reja	ADABIYOTLAR RO'YXATI 1 .Aidasheva G.A. Maktabgacha pedagogika / G.A. Aydasheva, N.O. Pichugina, S.V. Assaulova. - Rostov n / a: Feniks, 2004 .-- 384 p. 2 Maktabgacha pedagogika. Darslik / Ed. IN va. Loginova, P.G. Samorukova. - M .: "Ta'lim" nashriyot uyi, 1983. - 280 b. 3 .Lobanova E.A. Maktabgacha pedagogika: o'quv qo'llanma / E.A. Lobanova - Balashov: Nikolaev, 2005 .-- 76 b 4. Miklyaeva N. Maktabgacha pedagogika. Korrektsiya pedagogikasining nazariy va uslubiy asoslari: o'quv qo'llanma / N. Miklyaeva, Yu.Miklyaeva. - M .: Vlados, 2008 .-- 263 p. 5 .Smirnova E.O. Maktabgacha ta'limning pedagogik tizimlari va dasturlari: darslik. pedagogika maktablari va kollejlari talabalariga beriladigan nafaqa / E.O. Smirnova. - M .: Gumanitar fanlar. tahrirlangan VLADOS markazi, 2005. - 119 b. 6. Chmeleva E.V. XIX asr oxiri - XX asr boshlarida Rossiyada maktabgacha yoshdagi bolalik pedagogikasi: tarixiy-pedagogik insho: monografiya / E.V. Chmeleva. - Smolensk: SmolSU nashriyoti, 2008. - 220 s Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/va-2-rasmlarda-eksperemental-tadqiqotlar-asosida-qurilgan-yang.html	va 2-rasmlarda eksperemental tadqiqotlar asosida qurilgan yangi motorning ishchi xarakteristikalari ko‘rsatilgan	Yangi 4A250M8/6 tipidagi motorning P1=3 juft qutb tomonidagi eksperimental tadqiqotlari shuni ko‘rsatadiki, FIK =97,6%, cos =0,881, I1=79,695 A va sirpanish s=7,3%, bo‘lganda foydali quvvat P2=45 kVt qiymatga erishadi. P2=4 juft qutb tomonida FIK =96,4%, cos =0,838, I1=62,21 A va sirpanish s=4% bo‘lganda foydali quvvat P2=33,166 kVt qiymatga erishdi.
http://azkurs.org/mavzu-altlarni-lingvistik-dasturiy-va-informatsion-taminlanish.html	Mavzu: altlarni lingvistik dasturiy va informatsion taminlanishi	Lingvistik ta'minot - berilgan ma'lumotlarni imlo xatosini tekshirishdan iborat. ALT lingvistik ta’minoti asosini maxsus til vositalari (loyihalash tillari) tashkil qiladi . Lingvistik ta’minotning asosiy qismi – insonning EHM bilan muloqot qilish tillari. Lingvistik ta'minot - berilgan ma'lumotlarni imlo xatosini tekshirishdan iborat. ALT lingvistik ta’minoti asosini maxsus til vositalari (loyihalash tillari) tashkil qiladi . Lingvistik ta’minotning asosiy qismi – insonning EHM bilan muloqot qilish tillari. Loyihalashning muammoli-yo‘nalgan tillari (MYT) loyihalashning algoritmik tillariga (Visual Basic, Visual CQQ, Delphi, Java, Visual Fox Pro va sh.k.) o‘xshash. Masalan, muhandislik tipidagi masalalarni yechishda, DT o‘zida hisobiy matematik masalalarni yechish uchun yuqori darajali algoritmik til vositalarini va geometrik ob’yektlarni modellashning maxsus til vositalarini birlashtiradi. Loyihalashning muammoli-yo‘nalgan tillari (MYT) loyihalashning algoritmik tillariga (Visual Basic, Visual CQQ, Delphi, Java, Visual Fox Pro va sh.k.) o‘xshash. Masalan, muhandislik tipidagi masalalarni yechishda, DT o‘zida hisobiy matematik masalalarni yechish uchun yuqori darajali algoritmik til vositalarini va geometrik ob’yektlarni modellashning maxsus til vositalarini birlashtiradi. 2. Dasturiy ta'minot - dasturda ishlatiladigan matnli dastur hujjatlari bilan birga berilgan shaklda taqdim etilgan dasturlar jamlanmasidan iborat. Avtоmatizatsiyalashtirilgan lоyihalash tizimi tillar tasnifiga (klassifikatsiyasiga) ko’ra ikki turga bo’linadi. 1.Dasturiy tillar 2.Mashinada ishlashga yo’naltirilgan tili Dasturiy til deb, dasturiy ta`minоtni yozish tiliga aytiladi. Ushbu til-ALT yaratuvchisining asоsiy vоsitasi bo’lib xisоblanadi. Dasturiy til deb, dasturiy ta`minоtni yozish tiliga aytiladi. Ushbu til-ALT yaratuvchisining asоsiy vоsitasi bo’lib xisоblanadi. Dasturiy tilga qo’yiladigan asоsiy talablar quyidagilardan ibоrat: Ishlatish uchun qulay bo’lishligi deb, dastur tuzuvchining (prоgrammist) bu tilni o’rganishga va shu tilda dastur tuzishga sarflanadigan vaqtiga aytiladi. Ishlatish uchun qulay bo’lishligi deb, dastur tuzuvchining (prоgrammist) bu tilni o’rganishga va shu tilda dastur tuzishga sarflanadigan vaqtiga aytiladi. Universallik deb, ta`minоt dasturi uchun xarakterli bo’lgan tillarda turli-tuman algоritmlar yaratish xususiyatiga aytiladi. Оb yekt dasturini samaradоrligi deb, fоydalaniladigan translyatоr xususiyatiga aytiladi. Mashinada ishlatishga yo’naltirilgan tillar, assembler tillari, MatCad yoki Autocad lar deb yuritiladi. Mashinada ishlatishga yo’naltirilgan tillar, assembler tillari, MatCad yoki Autocad lar deb yuritiladi. Assembler tillari ishlash uchun nоqulay bo’lganligi va dastur yaratuvchining mexnat unumdоrligini pasaytirib yubоrilganligi uchun, asоsan katta xisоblash mashinalarini yechish mоdullarida qo’llaniladi. 3 ALTning informatsion ta’minoti 3 ALTning informatsion ta’minoti Loyihalovchilar loyihalash jarayonida loyihaviy yechimlarni bevosita ishlab chiqish uchun foydalanishadigan ma’lumotlar ALT informatsion ta’minoti (IT) asosini tashkil qiladi. ALTning hamma komponentlari tomonidan foydalaniladigan ma’lumotlar majmui ALT informatsion fondini tashkil qiladi. ALT ITning asosiy funksiyasi – informatsion fondni boshqarishdir, ya’ni ma’lumotlarga kira olishni hosil qilish, qo‘llab-quvvatlash va tashkil qilishni ta’minlaydi. ALT ITning asosiy funksiyasi – informatsion fondni boshqarishdir, ya’ni ma’lumotlarga kira olishni hosil qilish, qo‘llab-quvvatlash va tashkil qilishni ta’minlaydi.
http://azkurs.org/mavzu-maktabgacha-pedagogikaning-boshqa-fanlar-bilan-aloqasi-r.html?page=2	Maktabgacha pedagogikaning boshqa fanlar bilan aloqasi	Maktabgacha pedagogikaning boshqa fanlar bilan aloqasi Gumanitar fanlar tizimidagi pedagogikaning o'rnini uning boshqa fanlar bilan aloqalarini ko'rib chiqish jarayonida aniqlash mumkin. O'zining paydo bo'lishi tarixida pedagogika har doim gumanitar fanlar bilan bog'liq bo'lgan. Pedagogikaning o'zaro aloqasi falsafa eng samarali va uzoq muddatli. Ko'plab falsafiy g'oyalar pedagogik nazariya va tushunchalarning asosi bo'lgan, pedagogik bashoratni aniqlagan va uning uslubiy asosi bo'lib xizmat qilgan. Falsafaning pedagogikaga nisbatan uslubiy funktsiyasi falsafiy bilimlarning mohiyati bilan belgilanadi, tabiatda g'oyaviy va insonning dunyodagi o'rnini anglashda hal qilinishi kerak bo'lgan vazifalarga mos keladi. Pedagogika tadqiqotchilari rioya qiladigan falsafiy qarashlar tizimidan (ekzistensial, pragmatik, neopozitivist, materialistik va boshqalar) pedagogik qidiruv yo'nalishi o'quv jarayonining muhim, maqsadli va texnologik xususiyatlarini aniqlashga bog'liq. Bundan tashqari, pedagogikaga nisbatan uslubiy funktsiya ilmiy bilimlarning umumiy tamoyillari va usullari tizimini ishlab chiqishda namoyon bo'ladi. Falsafiy pozitsiyalar pedagogik tajribani anglash va ta'lim modellarini yaratish uchun asosiy asosdir. Pedagogika falsafaning axloqiy va estetik tarbiya muammolarini hal qilishga hissa qo'shadigan etika, estetika kabi sohalari bilan bevosita bog'liqdir. Pedagogikaning o'zaro aloqasi sotsiologiya an'anaviy, chunki ikkala fan ham ta'lim tizimini rejalashtirish bilan shug'ullanadi, ijtimoiy guruhlarning rivojlanish tendentsiyalarini, turli ijtimoiy institutlarda ijtimoiylashuv va shaxsiy ta'limni aniqlaydi. Sotsiologik va pedagogik tadqiqotlarga ko'ra, maktabgacha yoshdagi bolani maktabda o'qishga tayyorligini pasaytirish tendentsiyasi aniqlandi. Maktabgacha pedagogika ushbu muammoni hal qilish usullarini taklif qiladi: maktabgacha muassasalarda qisqa muddatli bo'lish guruhlarini yaratish, ota-onalar jamoatchiligi uchun ta'lim shakllarini kengaytirish, maktabgacha va maktab ta'limi o'rtasidagi uzviylikni aniqlash. Maktabgacha pedagogika bilan uzviy bog'liqdir psixologiyainson ruhiyatining rivojlanish qonuniyatlarini o'rganish. Insonning xususiyatlarini, shu jumladan bolalar tabiatini, uning tabiiy ehtiyojlari va qobiliyatlarini tushunish, aqliy faoliyat va shaxsni rivojlantirish mexanizmlari, qonunlarini hisobga olish, ta'limni ushbu qonunlarga, xususiyatlarga, ehtiyoj va qobiliyatlarga muvofiq ravishda qurish zarurligi ko'plab taniqli o'qituvchilar tomonidan aytilgan. . Ko'pgina pedagogik hodisalar psixologik asosga ega. Shunday qilib, aqliy ta'lim muammosi kognitiv jarayonlar va aqliy rivojlanish nazariyasiga asoslanadi; ta'limning qonuniyatlari shaxsning psixologik nazariyasini hisobga olgan holda aniqlanadi. Psixologiya va pedagogikaning birlashishi chegara hududlari - psixo-pedagogika, pedagogik psixologiya paydo bo'lishiga olib keldi. Anatomiya va fiziologiya insonning biologik tabiatini, organizmning turli yoshdagi rivojlanish xususiyatlarini tushunish uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Yuqori asabiy faoliyat haqidagi ilmiy bilimlar maktabgacha pedagogika tomonidan bolalarning jismoniy va aqliy rivojlanishini tartibga soluvchi qonunlarni o'rganish uchun foydalaniladi. Xuddi shu bilimlar bolaning hayot tarzining tashkiliy asoslarini, turli xil faoliyat turlarini rivojlantirishda, maktabgacha ta'lim muassasalarida, ayniqsa erta va maktabgacha yoshdagi bolalar uchun mo'ljallangan muhitni loyihalashtirish tamoyillarini o'rganishda juda muhimdir. Tibbiyot fanlariga pedagogikaning jozibasi paydo bo'lishiga olib keldi tuzatuvchi pedagogika pedagogik bilimlarning maxsus sohasi sifatida, uning mavzusi orttirilgan yoki tug'ma rivojlanish nuqsonlari bo'lgan bolalarni tarbiyalashdir. Ushbu fan tibbiyot bilan birgalikda terapevtik samaraga erishadigan va mavjud nuqsonlarni qoplaydigan ijtimoiylashuv jarayonlarini osonlashtiradigan vositalar tizimini rivojlantirmoqda. Pedagogikaning boshqa fanlar bilan rivojlanishi pedagogik fanlar tizimini yaratish to'g'risida gapirishga imkon beradi, bunga quyidagilar kiradi. umumiy pedagogika ta'lim shakllarini o'rganish bilan shug'ullanadigan; yosh pedagogikasi - maktabgacha, maktab pedagogikasi, kattalar pedagogikasi, o'qitish va ta'limning yoshga oid jihatlarini o'rganish; axloq tuzatish pedagogikasi - audiopedagogiya (kar va eshitish qobiliyatiga ega bo'lmaganlarni o'qitish va o'qitish), tiflopedagogika (ko'zi ojiz va ko'zi ojiz nogironlarni o'qitish va o'qitish), oligofrenopedagogiya (aqliy zaif va aqliy rivojlanishida nuqsoni bo'lgan bolalarni o'qitish va o'qitish), nutq terapiyasi (nutqida nuqsoni bo'lgan bolalarni o'qitish va o'qitish); xususiy usullar o'qitishni umumiy qonuniyatlarini individual fanlarni o'qitishda qo'llashning o'ziga xos xususiyatlarini o'rganish; pedagogika va ta'lim tarixiturli tarixiy davrlarda pedagogik g'oyalar va ta'lim amaliyotini rivojlantirishga bag'ishlangan; filial pedagogikasi (harbiy, sport, oliy ma'lumot, ishlab chiqarish). Pedagogika fanining rivojlanish jarayoni davom etmoqda. So'nggi yillarda qiyosiy pedagogika, ijtimoiy pedagogika, ta'lim falsafasi, tibbiy pedagogika va boshqalar paydo bo'ldi. Xulosa Demak, maktabgacha tarbiya pedagogikasi - bu bolani o'qitish va tarbiyalash, odamlarni jamiyat, u bilan bog'liq pedagogik jarayon va pedagogik faoliyat bilan tanishtirishning qonuniyatlari va maqsadli amaliyotini o'rganadigan fan. Boshqacha qilib aytganda, pedagogik qonunlarni o'rganish va amalga oshirishni ta'minlaydigan, aniqlanishi uning ob'ekti va predmetini o'rganish maqsadi va natijasi bo'lgan fan. Tarkib maqsadlar, vazifalar va texnologiyalarda har xil bo'lganligi sababli kursivdagi jarayonlar yoritilgan, ular e'tiborning kelib chiqishi va ko'lami va pedagogikaning ta'sirini to'g'ri aks ettiradi. Buning sababi shundaki, u insoniyat bilan bir xil yoshda bo'lib, u hali shakllanayotganda, yangi avlodni tarbiyalash haqida ta'lim haqida o'ylay boshlagan va buning uchun ularga o'z tajribasini etkazish va o'zidan keyingi avlod tajribasini tashkil etish zarurligi haqida gapirdi. Maktabgacha pedagogika fan sifatida turli xil vazifalar va funktsiyalarni bajaradi. Ammo barchasini birlashtiradigan narsa, ular birinchi navbatda zamonaviy jamiyat va kelajak avlodlar rivojida muhim rol o'ynaydigan odamlarni tarbiyalash va o'qitish uchun qaratilgan. Har bir inson, umumiy madaniyatning bir qismi sifatida, pedagogik madaniyat asoslariga egalik qilishga majburdir. Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/1-nazariy-tilshunoslik-masalalari-fani-uning-predmeti-maqsad-v-v2.html	1. “Nazariy tilshunoslik masalalari” fani, uning predmeti, maqsad va vazifalari	1. “Nazariy tilshunoslik masalalari” fani, uning predmeti, maqsa 1. “Nazariy tilshunoslik masalalari” fani, uning predmeti, maqsad va vazifalari. “Tilshunoslik nazariyasi” fani murakkab va ko‘p qirrali, boshqa ijtimoiy fanlar bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan til haqidagi mustaqil va aniq fan bo‘lib, tilshunoslik sohasining nazariy mavzularini yoritish, fan doirasida o‘rganiladigan asosiy masalalarning mazmun mundarijasini belgilash, nazariy tilshunoslikning muhim xususiyatlari borasida tasavvur hosil qilish, asosiy lingvistik hodisalar, jarayonlar, til birliklari, til birliklarining tizim sifatidagi qurilishi haqida ma’lumot keltirish, til mohiyatini nazariy muammolar asosida tahlil qilish, tilning tabiati, ijtimoiy mohiyati, kishilik jamiyatida bajaradigani vazifasi, til va so‘zlashuvchining ruhiy faoliyati, so‘zlovchi va suhbatdoshning o‘zaro munosabati, tilning kommunikativ xususiyatlari, tilning kelib chiqishi, tarixiy taraqqiyot jarayonlari va qonuniyatlarini, til va tafakkurning bir-biriga uzviy bog‘liqligini, tilning belgili va belgisiz xususiyatlarini umumlashtirib, ilmiy xulosalar chiqaradi va shu asosda til qonuniyatlarini aniqlab beradi. “Nazariy tilshunoslik masalalari” fanining maqsadi quyidagilardan iborat: -lingvistikaning tabiati, mohiyati va predmetini belgilash; obyektiv borliqdagi hodisalarga tilning munosabati, uning boshqa hodisalar ichida tutgan o‘rnini o‘rganish; - tilning nutq va nutq faoliyati bilan munosabatini o‘rganish; - til strukturasi, bu strukturani tashkil etgan birliklarning o‘zaro munosabati, uning ichki mexanizmi, ishlash qonuniyatlari kabi muhim masalalarni ilmiy o‘rganish; -til va jamiyat, tilning kishilik jamiyatidagi o‘rni, tilning ijtimoiy muhitga ko‘ra o‘zgarish xususiyatlari, tillarning sotsiolingvistik tasnifi kabilarni o‘rganish; - til va tafakkur, til va psixologiya, til va semiotika kabi tilga bog‘liq masalalarni tadqiq etish; -tildagi muammo va masalalarni sinxroniya va diaxroniya (ya’ni hozirgi va tarixiy holati)da ilmiy tadqiq etish; - mavjud metod va metodologiyalardan magistrlarni puxta xabardor etishdan iborat. Ushbu kurs magistrant talabalarning umumlingvistik tayyorgarligini, bilim doirasini yanada kengaytirish va chuqurlashtirish, yangi nazariy va metodologik materiallar bilan tanishtirish, ijodiy mulohaza yuritishga, izchillikka undash, nazariy bilim saviyasini oshirish, talabalarni ilmiy tadqiqotning, lisoniy tahlilning metodikasi va metodologiyasi bilan qurollantirish vazifasini qo‘yadi.
http://azkurs.org/asu-tp-sovutgichlarini-avtomatlashtirish.html	Асу тп sovutgichlarini avtomatlashtirish	АСУ ТП sovutgichlarini avtomatlashtirish. Avtomatlashtirilgan jarayonlarni boshqarish tizimlarini sovutgich bilan ta'minlashni avtomatlashtirish (Sankt-Peterburg). "TECHNOMIR" MChJ sanoat sovutgichlari sohasida 20 yildan ortiq vaqtdan beri ishlaydi. Kompaniya yuqori texnologiyali va xavfli uskunalar bilan ishlash uchun barcha zarur ruxsatnomalar va sertifikatlarga ega. Sanoat korxonalarida texnologik jarayonlarni boshqarish tizimlarini sovutgich bilan ta'minlashni avtomatlashtirish Avtomatlashtirilgan jarayonni boshqarish tizimi (sovutish uchun АСУ ТП) bir necha darajalardan iborat bo'lgan boshqaruv tizimi bo'lib, ularning murakkabligi tezlik, taqsimot, signallar soni va boshqalar kabi mezonlarga ko'ra baholanadi. Sovutgich bilan ta'minlash tizimini avtomatlashtirish (АСУ ТП) Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish har qanday sohada texnologik taraqqiyotning muhim shartlaridan biridir. Umuman olganda, jarayonni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimi bu bir necha darajalardan tashkil topgan boshqaruv tizimi bo'lib, ularning murakkabligi ba'zi mezonlar asosida baholanishi mumkin: tarqatish; ishlash; Signallar soni va boshqalar. Sovutgich tizimlarini avtomatlashtirishning maqsadi qo'l mehnatini almashtirish, baxtsiz hodisalarning oldini olish, belgilangan parametrlarni aniq barqarorlashtirish, asbob-uskunalarning xizmat qilish muddatini oshirish, ishlab chiqarish madaniyatini oshirish va xarajatlarni kamaytirishdir. Katta korxonada avtomatlashtirilgan sovutgichSuratda АСУ ТПSovutgichni avtomatlashtirish АСУ ТП o'rnatish Jarayonlarni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimlarini joriy etish quyidagi vazifalarni hal qiladi: Texnik tizimlar va ishlab chiqarish jarayonlarining xavfsizligini nazorat qilish darajasini oshirish; Uskunaning ish rejimlari va ish yukini optimal tashkil qilishni ta'minlash; Tizimning texnik holati va texnologik parametrlari to'g'risidagi ma'lumotlarni avtomatik ravishda yig'ish, qayta ishlash, saqlash va taqdim etish; Imkon qadar “inson omili”dan qutulish va mehnat samaradorligini oshirish va mahsulot (xizmat) sifatini oshirish. Albatta, har bir o'ziga xos tizim har doim o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'ladi, ammo soddalashtirilgan shaklda АСУ ТП sovutgichni avtomatlashtirish sxemasini quyidagicha ta'riflash mumkin. АСУ ТП uskunalari. Pastki darajadagi uskunaning tuzilishi sensorlar, drayvlar, aktuatorlarni o'z ichiga oladi. Sensorlar ma'lumotni PLC larga (mahalliy dasturlashtiriladigan mantiqiy kontrollerlar) uzatadi, ular ma'lumot to'playdi, uni qayta ishlaydi, drayvlar va aktuatorlarni boshqaradi va avtomatik mantiqiy boshqaruv uchun javobgardir. PLC dan ma'lumot boshqaruv xonasiga yuboriladi. Boshqaruv xonasi (yuqori daraja) axborotni aks ettirish uchun xizmat qiluvchi va texnologik jarayonlarni (dispetcher yordamida) nazorat qiluvchi boshqaruv stantsiyasidir. Bugungi kunga kelib, texnologik jarayonlarni avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlarini sovutgich bilan ta'minlashni avtomatlashtirishning eng istiqbolli va ommabop usuli SCADA tizimlari bo'lib, ular maxsus dasturiy ta'minot (yoki maxsus dispetcherlik tizimi). SCADA ning asosiy afzalliklari quyidagilardan iborat: ob'ektning turli nuqtalaridan real vaqt rejimida ma'lumotlarni taqdim etish, axborotning to'liqligi va uning ravshanligi, barcha jarayonlarni boshqarish qulayligi, ishonchliligi, favqulodda vaziyatlarda tezkor javob berish.
http://azkurs.org/ijtimoiy-hamkorlik-asosida-talabalarning-kasbiy-kompentensiyal.html	Ijtimoiy hamkorlik asosida talabalarning kasbiy kompentensiyalarini rivojlantirish	IJTIMOIY HAMKORLIK ASOSIDA TALABALARNING KASBIY KOMPENTENSIYALARINI RIVOJLANTIRISH Artikbayeva A.A. – Toshkent davlat pedagogika universiteti o‘qituvchisi Аnnotatsiya. Maqolada ijtmoiy hamkorlik asosida talabalarni kasbiy kompentensiyalarini rivojlantirish, maqsad va vazifalari, ularning oliy ta’lim muassasalari pedagog kadrlarining kasbiy kompetentligini baholash va rivojlantirish yо‘nalishlarini belgilashdagi imkoniyatlari tahlil qilingan. Kalit sо‘zlar: kasbiy kompetensiya, asosiy kompetensiya, kognitiv, kasbiy faoliyat, kompetensiya texnologiyalari, ta’lim va ishlab chiqarish. РАЗВИТИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ КОМПЕТЕНЦИЙ СТУДЕНТОВ НА ОСНОВЕ СОЦИАЛЬНОГО ПАРТНЕРСТВА В ПРОЦЕССЕ ПРОХОЖДЕНИЯ ПРАКТИКИ Артикбаева А.А. - преподаватель Ташкентского государственного педагогического университета Аннотация. В статье анализируется развитие профессиональных компетенций студентов на основе социального сотрудничества в процессе прохождения практики, их цели и задачи, их способность оценивать профессиональную компетентность преподавателей высших учебных заведений и определять направления для развития. Ключевые слова: профессиональная компетентность, базовая компетентность, познавательная, профессиональная деятельность, компетентностные технологии, образование и производство. DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCES OF STUDENTS ON THE BASIS OF SOCIAL PARTNERSHIP IN THE PROCESS OF PRACTICE Artikbayeva A.A. - Teacher of Tashkent State Pedagogical University Annotation.The article analyzes the development of students' professional competencies based on social cooperation in the process of internship, their goals and objectives, their ability to assess the professional competence of university teachers and determine directions for development. Key words: professional competence, basic competence, cognitive, professional activity, competency-based technologies, education and production. Respublikamiz ko‘pgina tadqiqotchilarning fikricha, XX asrning oxiriga ko‘ra fan, ta’lim va ishlab chiqarish o‘rtasidagi tafovut tufayli o‘z mavqeyini yo‘qotdi, bu esa ishlab chiqarishning keskin pasayishiga olib keldi. Ta’lim va ishlab chiqarish o‘rtasidagi aloqani qo‘llab-quvvatlamasdan turib, fan, texnika taraqqiyotini ta’minlash va sanoat korxonalarining zamonaviy ehtiyojlariga javob beradigan malakali kadrlarni tayyorlash qiyin. Ma’lumki, hozirgi vaqtda mutaxassislarning kasbiy tayyorgarlik darajasi, о‘zgaruvchan mehnat bozorining shart-sharoitlaridan kelib chiqqan holda о‘z ta’sirini kо‘rsatmoqda, yuqori malakali kadrlarni tayyorlash va talabalarning kasbiy kompentensiyalarini rivojlantirish uchun uning maqomini oshirish lozim. “Kompetensiya” to‘grisda tushunca beradigan bo‘lsak – fan bo‘yicha egallagan nazariy bilim, amaliy ko‘nikma va malakalarni kundalik hayotida duch keladigan amaliy va nazariy masalalarni yechishda foydalanib, amaliyotda qo‘llay olishdir. Shuningdek kasbiy kompetensiyalarning turli tasniflari mavjud . R. V. Gurinaning so‘zlariga ko‘ra, kasbiy kompetensiyalar, asosiy va maxsus qismlardan iborat. Asosiy kompetensiyalar - har qanday zamonaviy mutaxassisning samarali kasbiy faoliyati uchun zarur bo‘lgan umumiy kompetensiyalar; Maxsus kompetensiyalar talab qilinadigan kompetensiyalardir muayyan kasbiy muammolarni hal qilish. Mavzusining dolzarbligini korib chiqadigan bolsak. Jamoat manfaati va mehnat bozorida ish beruvchi hozirda mutaxassis tomonidan taqdim etiladi; zamonaviy texnologiyalarning rivojlanish darajasiga mos keladigan kasbiy vakolatlarga ega bo‘lishi lozim. Kasbiy kompetensiyalarni rivojlantirishning yondashuvlari va vositalarini ko‘rib chiqadigan ishlarni tahlil qilish ushbu muammoning tadqiqot bosqichida ekanligini ko‘rsatdi. Qo‘llanilayotgan vositalar xilma-xilligiga qaramay, kasb-hunar ta’limi muassasalarida kasbiy kompetensiyalarni shakllantirish imkoniyatlaridan yetarlicha foydalanilmayotganini aniqlandi. Kognitiv yondashuv ko‘proq qo‘llaniladi va integratsiyalashgan yondashuv amalda qo‘llanilmaydi, bu integratsiya va parchalanish jarayonlarini hisobga olgan holda kasbiy vakolatlarni rivojlantirish muammosini har tomonlama ko‘rib chiqishga imkon beradi. Ilmiy va uslubiy darajada izlanishlarning dolzarbligi kasbiy kompetensiyalarni rivojlantirishning asosiy muammosi talabalarni ongli faoliyatga jalb qiladigan samarali texnologiyalarni izlash ekanligini tushunish bilan bog‘liq. Biz ongli faol faoliyatni talabalarga mustaqillik, faollik, o‘z faoliyatini loyihalash, mustaqil qarorlar qabul qilish va ular uchun javobgar bo‘lish, o‘z harakatlarining natijalarini ijtimoiy normalarga muvofiq tanqidiy baholash imkoniyatini beradigan uyushgan jarayon sifatida ko‘rib chiqamiz. va kasbiy qadriyatlar. Ijtimoiy-professional qadriyatlar deganda biz ijtimoiy-professional hamjamiyat tomonidan tan olingan va qabul qilingan xulq-atvor ko‘rsatmalarining birligini, ularning kasbiy faoliyatining maqsadlari va natijalariga shaxsiy munosabatini tushunamiz. Psixologik-pedagogik adabiyotlarni tahlil qilish, pedagogik tajribani umumlashtirish va bu yo‘nalishdagi o‘z izlanishlarimiz kasb-hunar ta’limining pedagogik nazariyasi va amaliyotida quyidagi qarama-qarshiliklarni aniqlash imkonini berdi: ● kasbiy kompetensiyalarni shakllantirish uchun talabalarning loyihalash faoliyatiga asoslangan umumiy kasbiy fanlarni birlashtirishni o‘z ichiga olgan va eksperimental va qidiruv ishlarida sinovdan o‘tgan psixologik-pedagogik vositalar to‘plami taklif etiladi. ● zamonaviy texnologiyalarning rivojlanish darajasiga mos keladigan kasbiy kompetensiyalarga ega zamonaviy mutaxassislarga bo‘lgan ehtiyojning ortib borayotganligi va ularni tayyorlashga mavjud an'anaviy yondashuvlar o‘rtasida. Aniqlangan qarama-qarshiliklar talabalarning kasbiy qobiliyatlarini rivojlantirish jarayonini ilmiy-nazariy asoslash va amaliy amalga oshirishdan iborat bo‘lgan muammolari o‘rganildi. Maqsadi - talabalarning kasbiy kompetensiyalarining tarkibi va tuzilishini aniqlashtirish va elektron fanlarini integratsiyalashuvi asosida ularni rivojlantirish imkoniyatlari asosida, ilmiy va uslubiy darajada mavzuningning dolzarbligi kasbiy rivojlanishning asosiy muammosi ekanligini tushunish bilan bog‘liq. Kompetensiyalar - bu talabalarni o‘z ichiga olgan samarali texnologiyalarni izlash ongli faoliyatga biz ongli faol faoliyatni talabalarga ta'minlovchi tashkiliy jarayon sifatida qaraymiz mustaqillik, faollik, o‘z faoliyatini loyihalash, mustaqil qarorlar qabul qilish va ular uchun javobgarlikni ko‘rsatish, o‘z harakatlarining natijalarini ijtimoiy va kasbiy qadriyatlarga muvofiq tanqidiy baholash qobiliyati. Ijtimoiy-professional qadriyatlar ostida biz eng tan olingan va eng kam birlikni nazarda tutamiz ijtimoiy-professional hamjamiyat tomonidan taqdim etilgan xulq-atvor ko‘rsatmalari, o‘z kasbiy faoliyatining maqsadlari va natijalariga shaxsiy munosabatlari o‘rganildi. Климов Е.А. Пути в профессионализм (психологический взгляд) [1;]. Kompetensiyaga asoslangan yondashuv doimiylikni o‘z ichiga oladi faoliyatni o‘zgartirish, shu bilan talabalarni doimiy mulohaza yuritishga undaydi (maqsadlarni belgilash, muammolarni aniqlash, rejalashtirish, mavzu bo‘yicha ishni tashkil etish, faoliyatni tuzatish, loyihalash). yangi sharoitlarda bilim), o‘quv jarayoni esa talabalarning imkoniyatlari, moyilligi va bevosita manfaatlaridan kelib chiqib, rivojlanish asosida amalga oshiriladi. Shu bilan birga, talabalarning ta’lim faoliyati kelajak kontekstida quriladi. Kasb-hunarga ega va kasbiy bilim va texnologik ko‘nikmalarning rivojlanishini ta’minlaydi. Kasbiy kompetensiyalarni rivojlantirish texnologiyasini ishlab chiqishda biz ularning psixologik ekvivalenti, aqliy (kognitiv) tuzilmalari orqali inson dunyoni taniydi, uni ko‘radi va tushunadi, bu esa uning hayotiy faoliyatida fikrlash, nutq, xotira, xulq-atvor, kasbiy faoliyatda ifodalanadi. Ko‘rinib turibdiki, kasbiy kompetensiya turli kasbiy vazifalarni hal qilish uchun turli faoliyatlarda qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan tizimlalar, bo‘lajak mutaxassisning umumiy kasbiy tayyorgarligini belgilaydi, yangi bilim va ko‘nikmalarni rivojlantirish va egallashga, shunigdek kasbiy mahoratini oshirish imkoniyatlarini beradi. Kasbiy tayyorgarlik jarayonida fanlarni integratsiyalashuvi asosida kasbiy kompetensiyalarni rivojlantirishni samarali texnologiyalarni aniqlash imkonini beradigan pedagogik muhitning xususiyatlari quyidagicha tizimlashtirilgan: • shaxsga yo‘naltirilgan texnologiyalar ichki imkoniyatlar, “yashirin” qobiliyatlarini yuzaga chiqarishga qaratilgan. Talabaning ijtimoiy va kasbiy o‘zi qiziqqan sohasidagi qobiliyatlari va imkonyatlari, xatti-harakatlar va faoliyat usullarini mustaqil tanlash asosida. • o‘quv va kognitiv faoliyatni o‘rganish texnologiyasi, pedagog ta’siri yordamida talabani passiv holatdan faol holatga o‘tishga imkon beradi. Ushbu bosqichning maqsadi talabalarning integrativ fikrlashni rivojlantirish, yuqori sifatli assimilyatsiya qilishni ta’minlash individual imkoniyatlarga muvofiq kasbiy bilim talabalar, o‘quv (kasbiy) muammoni shakllantirish, maqsad va vazifalarni loyihalash, ma’lumotlarni tanlash bilan bog‘liq qidiruv faoliyatini amalga oshirish, taqdim etish uchun dizayn va texnologik ko‘nikmalarni rivojlantirish, muammoning mumkin bo‘lgan yechimlarini ramziy shaklda, rejalashtirilgan natijaga erishish uchun optimal harakatlar algoritmini ishlab chiqish, o‘z o‘quv dizayn va texnologik faoliyatida aks ettira olishi, bundan tashqari, kompetensiya bitiruvchiga imkon beradigan xususiyatdir, zamonaviy bozor ishlab chiqarishi faoliyatining o‘zgaruvchan sharoitlarida professional imkoniyatlarni samarali amalga oshirishi lozim. Shuni esda tutish kerakki, zamonaviy universitet bitiruvchisi o‘z ta’lim yo‘nalishi bo‘yicha dasturni nafaqat mukammal o‘zlashtirgan, balki gumanitar, tabiiy fanlar, umumiy kasbiy (umumiy texnik) va maxsus bilimlarga ega bo‘lgan, ulardan foydalanishi mumkin bo‘lgan korxona xodimi, fan-texnika taraqqiyoti tendensiyalarini hisobga olgan holda zamonaviy ilmiy nazariyalarni ishlab chiqarishga tatbiq etishning progressiv usullarini ishlab chiqara oladigan kadrlar talab qilinadi. Dostları ilə paylaş: \|
http://azkurs.org/2-keys-stadi-metodi-tarixi.html?page=2	Muammoni tahlil qilish va echish jadvali	2. Keys-stadi metodi tarixi Muammoni tahlil qilish va echish jadvali Yüklə 32,48 Kb. səhifə 2/2 tarix 18.05.2023 ölçüsü 32,48 Kb. #116172 1 2 2. Keys-stadi metodi tarixi Bu səhifədəki naviqasiya: Guruh sardori tomonidan taklif qilingan yechim Guruh yechimi Muammoni tahlil qilish va echish jadvali Muammoni tasdiqlovchi dalillar Muammoni kelib chiqish sabablari Guruh sardori tomonidan taklif qilingan yechim Guruh yechimi 1 Yüklə 32,48 Kb. Dostları ilə paylaş: 1 2 Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024 rəhbərliyinə müraciət gir \| qeydiyyatdan keç Ana səhifə Stomatologiya Anesteziologiya Cərrahlıq Ginekologiya Tibb yükləyin
http://azkurs.org/tarbiyalash-muammolari.html	Tarbiyalash muammolari	Oriental Renaissance: innovative, educational, natural and social sciences VOLUME 1 \| ISSUE 1 ISSN 2181-1784 234 w www.oriens.uz 2021 February INKLYUZIV TA’LIMDA NOGIRON BOLLALARNI O’QITISH VA TARBIYALASH MUAMMOLARI Panjizoda Hurriyatxon Ziyod qizi Zoxiriy O’ZMU 2 kurs magistranti, Ijtimoiy ish kafedrasi Yoshlar bilan ishlashni tashki etish yo’nalishi Ilmiy rahbar: Latipova Nodira Sotsiologiya fanlari nomzodi, Professor Abstract: The issue of education of children with disabilities is becoming one of the most pressing issues today. At present, in order to carry out education in a special or general education system according to the level of development, opportunities, features and abilities of children in need of special assistance in the Republic, the inclusive education system is being implemented. Inclusive education culture! ―In accordance with the Salamanca declaration, the Khar is viewed as a proof, supporting and approving reform of the characteristics of a reader. Its objectives are to prevent social segregation caused by differences in gender, race, culture, social nationality, religion, individual opportunity and ability. However, it turned out to be unsuitable for conception universal use. According to world, inclusion in schools is often regarded as the education of disabled people in secondary schools along with their peers (Judi Kugel'mas) however, knowledge and knowledge of the essence of inclusive education is not yet sufficient in the society. The terms" inclusive "and" integrated " are often used in the same meaning. But despite the fact that in philosophy there is a huge difference between these concepts. Key words: Education, children, disabilities, special education, general education, inclusive education, social segregation, school, disabled people, integrated, gender, general education institutions. Annotatsiya: Imkoniyati cheklangan bolalarni tarbiyalash masalasi bugungi kunda eng dolzarb masalalardan biriga aylanib bormoqda. Hozirgi kunda Respublikamizda alohida yordamga muhtoj bolalarning rivojlanish darajasi, imkoniyatlari, xususiyatlari va qobiliyatlariga ko'ra maxsus yoki umumiy ta'lim tizimida ta'limni amalga oshirish maqsadida inklyuziv ta'lim tizimi amalga oshirilmoqda. Inklyuziv ta'lim madaniyati! Salamanka deklaratsiyasiga muvofiq xar bir o'quvchi xususiyatlarini isloh qilishni qo'llab-quvvatlovchi va ma'qullovchi dalil sifatida qaraladi. Uning maqsadlari jinsi, irqi, madaniyati, ijtimoiy millati, dini, individual imkoniyati va qobiliyati farqlar sabab ijtimoiy segregatsiya oldini olish uchun emas. Biroq, kontseptsiya universal foydalanish uchun yaroqsiz bo'lib chiqdi. Dunyo tajribasiga ko'ra, maktablarda kiritish ko'pincha tengdoshlari bilan birga
http://azkurs.org/qadimgi-yunonistondagi-iqtisodiy.html	Qadimgi Yunonistondagi Iqtisodiy	Kirish. "Iqtisodiy ta'limotlar tarixi" kursi iqtisodiy fanlar tizimida muhim o`rinni egallaydi. Insoniyat o`zining ko`p ming yillik tarixi davomida katta iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyot yo`lini bosib o`tgan. Har bir davrda u yoki bu mamlakatda ayrim shaxslar (olim yoki hokimlar) tomonidan shunday iqtisodiy ahamiyatga molik fikr, g`oya, nazariya, konsepsiyalar ilgari surilgan va amalga oshirilganki, bir holda shular tufayli davlat va xalqlar ravnaq topgan, ba'zida tushkunlikka uchragan. Ana shu iqtisodiy g`oyalarni har tomonlama chuqur o`rganish, tahlil etish, ular orasidan umumbashariy ahamiyatlilarini ajratib olib, hozirgi davrga, ya'ni hayotga tadbiq etish nihoyatda ham amaliy, ham nazariy foydalidir, chunki ularda ko`p yillik tajriba mujassamlashgan bo`ladi. "Iqtisodiy ta'limotlar tarixi" fanining predmeti bo`lib, ma'lum davrlardagi u yoki ijtimoiy qatlamlar, insonlar manfaatini ifoda etuvchi iqtisodiy g`oyalar va ijtimoiy konsepsiyalarning vujudga kelishi, rivojlanishi va almashinuvining tarixiy jarayoni hisoblanadi. Bu g`oyalar ayrim iqtisodchi olimlar, nazariy maktablar, oqimlar va yo`nalishlarga tegishlidir. Iqtisodiy ta'limotlar tarixi mustaqil fan sifatida eng qadimgi davrdan boshlab to hozirgi zamongacha vujudga kelgan asosiy iqtisodiy fikr, g`oya, qarash, nazariya va ta'limotlarni o`z ichiga oladi. Metodik jihatdan bu fan iqtisodiy tahlilning ilg`or metodlari yig`indisidan iborat bo`lib, tarixiy, induksiya, mantiqiy abstraksiya va boshqa usullardan keng foydalanadi. "Iqtisodiy ta'limotlar tarixi" fani "Iqtisodiy nazariya" fani bilan chambarchas bog`liq, lekin undan katta farq qiladi. "Iqtisodiy nazariya" fanida eng muhim iqtisodiy kategoriyalarning so`nggi davr uchun tahlili beriladi, ammo, bu nazariyalar har doim ham turg`un bo`lmaydi va vaqt davomida, ayniqsa keskin o`zgarishlar davrida evolutsiyada bo`ladi. "Iqtisodiy ta'limotlar tarixi" fanida ayrim olimlar, davlat arboblari tomonidan ilgari surilgan g`oya, qarash, nazariya, qonun, ta'limot, konsepsiyalar insoniyat taraqqiyotining turli bosqichlaridagi ijtimoiy qatlamlar, sinflar va boshqa guruhlarning manfaatlari nuqtayi nazaridan tarixiy rivojlanishi tadqiq etiladi.
http://azkurs.org/informatika.html	Информатика	Dasturlash tillari va uni o\'qitish mtodikasi kurs ishi 0076777 Dasturlash tillari va ularni tasniflash. Hozirgi kunda dasturlash tillarini u yoki bu bеlgisi bo‘yicha tasniflash mumkin. Dasturlash tilining kompyuterga bog‘liqlik darajasi bo‘yicha tasniflash eng umumiy hisoblanadi. Yuqorida aytilgan bеlgiga qarab, dasturlash tillari kompyuterga bog‘liq va kompyuterga bog‘liq bo‘lmagan tillarga bo‘linadi. Kompyuterga bog‘liq tillar, o‘z navbatida, kompyuter tillari va kompyuterga mo‘ljallangan tillarga ajratiladi. Dasturlash tilining kompyuter tiliga yaqinligi darajasini tariflash uchun til darajasi tushunchasi qo‘llaniladi. Kompyuter tili 0 daraja dеb qabul qilingan bo‘lib, sanoq boshi hisoblanadi. Odamning tabiiy tili ―eng yuqori darajadagi til‖ dеb qaraladi. Kompyuterga bog‘liq bo‘lmagan tillar ham ikkita turga bo‘linadi: birinchisi protsеduraga mo‘ljallangan tillar, ikkinchisiga - muammoga mo‘ljallangan tillar. Protsеduraga mo‘ljallangan tillar turli masalalarni yеchish algoritmlarini (protsеduralarni) tavsiflashga mo‘ljallangan. Shuning uchun ular ko‘pincha oddiy qilib ―algoritmik tillar" dеb ataladi. Ushbu tillar yеchilayotgan masalalar xususiyatlarini to‘la hisobga oladi va kompyuterning turiga dеyarli bog‘liq emas. Bu xildagi tillar tarkibi kompyuter tiliga qaraganda tabiiy tilga, masalan, ingliz tiliga yaqinroq. Hozirgi kunda hisoblash, muhandis-tеxnik, iqtisodiy, matnli va sonli axborotlarni tahlil qilish va boshqa masalalarni yеchish tillari ma`lum. Masalan: FORTRAN tili 1954 -yili ishlab chiqilgan bo‘lib, formula translator formulalar translyatori dеgan manoni anglatadi va ilmiy va muhandis - tеxnik masalalarni hisoblashlarda qo‘llaniladi. ALGOL tili 1960 -yili yaratilgan bo‘lib, ALGORITMIC Langauge - algoritmik til dеgan ma'noni anglatadi va ilmiy-tеxnik masalalarni hisoblashlarda qo‘llaniladi. KOBOL tili 1959 -yili yaratilgan bo‘lib, Common Businees Oriented Langauge - ―savdo-sotiq masalalariga mo‘ljallangan til‖ dеgan ma'noni anglatadi. Korxona va tarmoqning moddiy boyligini, moliyasini, ishlab chiqargan mahsulotini hisobga olish bilan bog‘liq iqtisodiy masalalarni yеchish uchun qo‘llaniladi. PASKAL tili 1971 -yilda e`lon qilingan bo‘lib, fransuz olimi Blеz Paskal nomiga qo‘yilgan. Turli xildagi masalalar yеchimini olishda tartiblangan (strukturaviy) dasturlar tuzishda qo‘llaniladi. PL/1 tili 1964 -yilda yaratilgan bo‘lib, Programming Langauge/ 1 - 1-tartib raqamli dasturlash tili ma'nosini anglatadi. Ushbu til univеrsal tillar turkumiga kiradi. Bu tilda ishlab chiqilgan dasturlar kompyuterni yangisi bilan almashtirilganda qaytadan tuzib chiqilishi zarur emas. BЕYSIK (BASIC - Beginner's All Purpose Sumbolic Instruction Code - boshlovchilar uchun ko‘p maqsadli dasturlash tili) hisoblash algoritmlarini yozish uchun qo‘llaniladigan algoritmik tildir. Bu til 1965 yilda Dartmut kollеji xodimlari Kеmini va Kurtslar tomonidan ishlab chiqilgan. Protsеduraga mo‘ljallangan tillardan masalalarning matеmatik ifodalari, algoritmlar va dasturlash usullari bilan tanish bo‘lgan mutaxassislar foydalaniladilar. Bunda ulardan kompyuterning tuzilishini mukammal bilish talab qilinmaydi. Muammoga mo‘ljallangan tillar kompyuterda masala yеchish usullari va dasturlash usullari bilan tanish bo‘lmagan foydalanuvchilar uchun yaratilgandir. Foydalanuvchi masalani ta`riflashi, boshlang‘ich malumotlarni bеrishi va natijani chiqarishning talab qilingan ko‘rinishini aytishi kifoya.
http://azkurs.org/inglizcha.html	Inglizcha	Marketing (inglizcha: market — „bozor“, „bozordagi harakat“, „faoliyat“) — korxonaning tovarlar ishlab chiqarish va sotishini tashkil etish hamda boshqarish shakli. „marketing“ atamasi isteʼmolga 19-asrning 60-yillarida Makkovern tomonidan kiritilgan. Marketing nazariy konsepsiya va tijorat faoliyatining oʻziga xos hodisasi tarzida 20-asr boshlarida AQShda ilk bor qoʻllanildi. Ishlab chiqarish va kapitalning yuksak darajada toʻplanishi, iqtisodiyot tarmoqlarida monopoliyalar qukmronligining, xalqaro bozorda keskin raqobatning vujudga kelishi mahsulot sotish muammosini obyektiv tarzda birinchi oʻringa chiqardi. 1908-yilda AQShda marketing muammolarini oʻrganadigan birinchi ixtisoslashgan firma paydo boʻldi. 1911-yilda esa oʻsha davrdagi bir qator yirik kompaniyalar tijorat tadqiqotlari bilan shugʻullanadigan dastlabki boʻlimlarni ochdi. Kompaniyalar huzurida bozorni oʻrganish, reklama, haridorlarga xizmat koʻrsatish va boshqarishning boshqa vazifalari bilan shugʻullanadigan "marketing`` boʻlimlari taʼsis etila boshlandi. 1931-yilda Amerika marketing jamiyati, 1937-yilda esa Amerika marketing milliy uyushmasi tuzildi. 20-asrning 50—60-yillarida xalqaro marketing federatsiyasi, jamoatchilik fikri hamda marketing boʻyicha Yevropa jamiyati va Yevropa marketing akademiyasi kabi xalqaro marketing tashkilotlari tuzildi.Marketing zamonaviy kasblardan biri deyiladi marketing Bozorni bilish (isteʼmolchilarni har tomonlama oʻrganish, ularning did va istaklarini bilish), bozorga moslashish, bozorga taʼsir oʻtkazish marketingning asosiy tamoyillaridir. Shuningdek, marketingni qoʻllash bilan bogʻliq masalalarni kompleks ravishda oʻrganish; mahsulot assortimentini rejalashtirish; talabni va savdoga ragʻbat beradigan tadbirlarni shakllantirish; savdo va taqsimot; boshqarish va nazorat qilish marketing faoliyatining mazmunini belgilaydi. Mutaxassislar marketingning 9 ta asosiy vazifasini koʻrsatib oʻtadilar: rejalashtirish va mahsulotni yaratish; mahsulotning navi va standartlarini belgilash; mahsulot haridi va uni guruhlashtirish; sotish; omborga joylash; transport xizmati; marketing faoliyatini moliyalash; xatarlar va bozorga oid axborotlar toʻplash. Oʻzbekistonda 1980-yillardan boshlab iqtisodiyot oʻquv yurtlarida marketing kurslari oʻqitila boshlandi. Shu yillari marketing masalalari bilan S.Salimov, S. Fylomov, A. Bekmurodov, J. Jalolov, marketing Qosimova, D. Muhitdinov, marketing Nasreddinova, X. Raimov kabi olimlar ilmiy-tadqiqot ishlari olib borishgan. 1986-yilda „SovplastItal“ qoʻshma korxonasida birinchi boʻlib marketing boʻlimi tuzildi. Keyinchalik, „Toshkent toʻqimachilik mashinasozlik zavodi“ aksiyadorlik jamiyati, „V. P. Chkalov nomidagi Toshkent aviatsiya ishlab chiqarish birlashmasi“ davlat-aksiyadorlik birlashmasi, „Toshkent qishloq xoʻjaligi mashinasozligi“ aksiyadorlik jamiyati kabi korxonalarda ham marketing boʻlimlari ochildi. Birja soʻzi lotincha va olmoncha soʻzdan kelib chiqqan boʻlib „xamyon“ni bildiradi. Qadimda birja soʻzi quyidagi 3 xil voqelikni ifodalash uchun qoʻllanilar edi[1]: 'Birja(gollandcha beurs, nem. Burse — hamyon) — bozorni uyushtirishning tashkiliy shakli; tovarlar (tovar birjasi), qimmatbaho qogʻozlar (fond birjasi), valyuta (valyuta birjasi) ulgurji savdosi, tovar boʻlgan ish kuchi oldi-sotdisi (mehnat birjasi) bozori. Aksariyat hollarda yopiq yoki ochiq aksiyadorlik jamiyati shaklida tashkil etiladi. B.ga birja qoʻmitasi rahbarlik qiladi. Uning huzurida kotirovka komissiyasi ish olib boradi. B.da brokerlar, dilerlar, trey^ derlar faoliyat koʻrsatadi. B. va uning shakllari bozor mexanizmining zaruriy infratuzilmasi hisoblanadi. Tovar B.si ommaviy tovarlar (don, paxta, metall va boshqalar)ni standartlar yoki namunalar boʻyicha sotadi. Ayrim B.lar faqat bir guruh tovarlar savdosi boʻyicha ixtisoslashadi. Kelishuvlar maʼlum muddatlarga tuziladi (aksariyat 6 oy), natijada tomonlar narxlar farqlaridan koʻp narsa yutishi yoki yutkazishi mumkin. B. narxlari haqidagi maʼlumotlar kotirovka shaklida muntazam birja byulletenlarida eʼlon qilib boriladi. Oʻzbekistonda 1994-yildan Respublika tovarxom ashyo B.si (ochiq aksiyadorlik jamiyati) va 1991-yil avgustdan "Oʻzbekistan" respublika universal agrosanoat B.si, shuningdek respublikada ishlab chiqarish vositalari, tovar resurslari oldisotdisi bilan shugʻullanadigan "Oʻzulgurjibirjasavdo" — Oʻzbekistonda ulgurji va birja savdosi boʻyicha Respublika davlataksiyadorlik uyushmasi (1994-yil mart) faoliyat koʻrsatadi. Shuningdek Respublika koʻchmas mulk B.sida (1994 i. mart) koʻchmas mulk (turar joy binolari, yer maydonlari, avtotransport vositalari, bankrot boʻlgan korxonalar va boshqa mulklar) kimoshdi va tanlov savdolari orqali sotiladi. Fond B.si aksiyalar va obligatsiyalar bilan oldisotdi muomalasini olib boradi. Bundam B.larda mamlakatda chiqarilgan qimmatbaho qogʻozlar bilan birga chet el qimmatbaho qogozlari ham savdoda qatnashaveradi. Fond B.sidagi bitishuvlarda qimmatbaho qogozlar haqi savdolashuvning oʻzida yoki 2—3 kun keyin toʻlanadi (kassa bitishuvi) yoki hisobkitoblar bir oy muddatda oʻtkaziladi (muddatli bitishuv). B.da ish koʻrayotganlar qimmatbaho qogʻozlarni sotib olish vaqtidagi kurslar farqidan (muddatda sotish) katga fonda koʻradilar. Yirik fond B.lari NyuYork, Tokio, London, Parij, Bazel, Moskva va boshqa shaharlarda joylashgan. Oʻzbekistonda "Toshkent" respublika fond B. erkin sotuvga chiqarilgan aksiyalar, veksellar, obligatsiyalar, depozitli sertifikatlar savdosi bilan shugʻullanadi (1994-yil aprelda ta sh kil etilgan).
http://azkurs.org/1-maruza-osimliklarning-fiziologik-faol-moddalari-faniga-kiris.html	1-ma’ruza. O’simliklarning fiziologik faol moddalari faniga kirish	1-ma’ruza. O’simliklarning fiziologik faol moddalari faniga kirish. REJA O’simliklarning fiziologik faol moddalari fanining ob’ektlari va predmeti. O’simliklarning fiziologik faol moddalarining vazifalari. O’simliklar fiziologik faol moddalari fanining rivojlanish tarixi va uning metodlari, xozirgi zamon yo’nalishlari. Fiziologik faol moddalar. Dorivor xom-ashyo va uning tiplari. Fiziologik faol moddalar klassifikatsiyasi. Birlamchi sintezlangan moddalar, ikkilamchi sintezlangan moddalar. O’simliklarning fiziologik faol moddalari o’simliklar hayot faoliyatidagi eng muhim faol moddalarning ta’siri konuniyatlarini, ularnning kimyoviy tabiatini, o’simliklar hayotidagi ahamiyatini, tabiatdagi, inson hayotidagi o’rnini hamda tibbiyotda va farmostevtika sanoatida ko’llanilishi va boshka jihatlarini o’rganadi. Bularning asosida moddalar almashinuvining assimilyastiya va dissimilyastiya jarayonlari yotadi. O’simliklarning fiziologik faol moddalari botanika, biokimyo, biofizika, Molekulyar biolgiya , mikrobiologiya, odam va hayvonlar fiziologiyasi, kimyo , fizika kabi fanlar bilan chambarchas bog’lik bo’lib, ularning yutuklaridan foydalanadi va o’z navbatida ularga ta’sir etadi. O’simliklarning fiziologik faol moddalari fanida keyingi yillardagi tabiiy fanlar yutuklaridan, xususan fizik-kimyoviy usullardan, xromatografiya, nishonlangan atomlar, elektron mikroskopiya, elektroforez, differenstial stentrifugalash, spektrofotometriya, rentgen tuzilish analizi va boshkalardan foydalanishi natijasida juda katta yutuklarga erishildi. O’simlik organizmi juda ham murakkab bo’lib, uning tarkibida turli organik va mineral birikmalar bo’ladi. Butun tirik organizm uchun zarur bo’lgan organik birikmalarni anorganik moddalardan fakat o’simliklargina sintez kila oladi. Ana shu o’simliklar to’kimasida sintezlangan organik birikmalar 2 guruhga bo’linadi: 1.Birlamchi sintezlangan moddalar – birlamchi metabolitlar bularga oksillar, uglevodlar, lipidlar, fermentlar va vitaminlar kiradi. Birlamchi metabolitlar hamma tirik organizmlar uchun juda ham zarur birikmalar bo’lib, ularsiz hayot bo’lmaydi.
http://azkurs.org/2-keys-stadi-metodi-tarixi.html#“ilk_ixtirochisi”	2. Keys-stadi metodi tarixi	1.Keys-stadi muammoli o‘qitish texnologiyalaridan hisoblanadi. Ushbu innovasion texnologiya asosini talabalarning kasbiy faoliyati bilan bog‘liq vaziyatlar va ularning tahlili tashkil qiladi. Bo‘lg‘usi kasbiy faoliyat bilan bo‘g‘liq vaziyatlarni chuqur o‘rganish natijasida nazariyaning amaliyot bilan bo‘g‘liqligi ta’minlanadi. O’quvchilar muayyan vaziyatlarni har tomonlama o‘rganadilar. O‘z navbatida ular faol fikrlaydilar, nazariy mashg‘ulotlarda eshitgan bilimlarini mustaqil o‘rganish davomida to‘plagan ma’lumotlar bilan taqqoslaydilar, shaxsiy tajribalarga murojaat qiladilar. Turli vaziyatlarni hamkorlikda yoki mustaqil ravishda tahlil qilish va qayta ishlash davomida qo‘shimcha ma’lumotlarga nisbatan zarurat sezadilar, statistik ma’lumotlarni o‘rganadilar. Natijada talabalarning bilimlari amaliy jarayon bilan bog‘likda mustahkamlanib boriladi. O’quvchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyati, nutq mahorati, hamkorlikda ishlash ko‘nikmalari rivojlanadi.1 Masalaning muammolilik jihatlari aniqlashtiriladi, maqsad va vazifalari, tadqiqot yo‘nalishlari belgilaniladi. O’quvchilar muammoli vaziyatlarni hal qilishning turli variyatlarini ilgari suradilar, mulohaza yuritadilar, eng ma’qul hisoblangan g‘oyalarni muhokamaga qo‘yadilar, qarorlarni qabul qiladilar. O‘quvchilar kelgusi mehnat faoliyatini aniq rejalashtirilishini o‘rganadilar, favqulotda holatlar sodir bo‘lsa, eng to‘g‘ri yechim va qarorlarni qabul qilishga, ta’lim jarayonida to‘plangan nazariy ma’lumotlarni rivojlantirgan holda amaliyotga ijodiy tadbiq qilishga tayyor bo‘ladilar. 2. Keys-stadi metodi tarixi. Keys-stadi amaliy vaziyatlarni tahlil etish va hal qilish asosida o’qitish metodi sifatida xorijiy ta’limda dastlab huquq sohasida qo’llanila boshladi: u ilk marta Garvard universitetining huquq maktabida 1870 yilda qo’llanilgan edi. 1920 yilda Garvard biznes-maktabi (GBM) o’qituvchilari yuristlarning o’qitish tajribasiga tayanib, iqtisodiy amaliyotdagi aniq vaziyatlarni tahlil etish va muhokama qilishni ta’limning asosiy usuli etib tanlashganidan keyin mazkur o’qitish uslubi keng tatbiq etila boshladi. Ana shu vaqtdan boshlab GBM keyslarning boy to’plamini yig’di va mazkur metodni ta’limning mustaqil konstepstiyasi darajasigacha olib chiqdi. Ayni shu sababga ko’ra keys-stadi metodini ko’pincha Garvard metodi deb ham ataladi. O’z mohiyatiga ko’ra, Garvard metodi ta’lim oluvchilarning amaliy vaziyatlarni videomateriallar, kompyuter va dasturiy ta’minotdan foydalanib hal qilish bo’yicha intensiv treningidan iboratdir. Keys-stadining ikki klassik maktabi – Garvard (Amerikada) va Manchester (Yevropada) maktablari mavjud. Garvard maktabi doirasida mazkur metod yagona to’g’ri yechimni izlashni o’rgatish metodi hisoblanib, ikkinchi maktab (Manchester) keysda bayon qilingan muammoli vaziyat yechimining ko’p variantliligini taklif qiladi. Amerika keyslari o’nlab sahifali matnni va ko’plab chizmalarni o’z ichiga oladi. Yevropa keyslari xajmi birmuncha kamroq. 3. Chet ellardagi biznes-maktablarda odatiy vaziyatlarni o’rganishga o’quv vaqtining o’rtacha 25% dan 90% gacha bo’lgan qismi ajratiladi. Masalan, Chikago universiteti biznes-maktabida o’quv vaqtining 25%i keyslar ulushiga, Kolumbiya universitetida – 30%, Uortonda esa – 40% iga to’g’ri keladi. Mashg’ulotlarni ushbu metod bo’yicha o’tkazishga ajratiladigan soatlar soni bo’yicha uning “ilk ixtirochisi” – Garvard yetakchilik qiladi. Oddiy tinglovchi GBMda o’qish vaqtida 700 tagacha keyslarni ko’rib chiqadi va buning uchun o’quv vaqtining 90% gacha qismini sarflaydi. Bunda shunday aniqlik kiritish kerak: moliyaviy fanlarga ixtisoslashgan maktablarda keyslar salmog’i asosiy fanlar – menejment, marketing, axborot texnologiyalari, xodimlarni boshqarish va shu kabilardan iborat maktablardagiga nisbatan ancha kamdir. Mamlakatimizdagi ta’lim sohasida keys-stadi, asosan, mutaxassislarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimida, ayniqsa boshqaruv sohasida qo’llaniladi. Keyingi yillarda oliy o’quv yurtlarida ham o’qituvchilarning keyslarni ishlab chiqish va amalga oshirishga qiziqishi oshayotganligi kuzatilayapti. 4. Keyslarni quyidagi turlarga ajratish mumkin - baholash, tahlilga o‘rgatuvchi; - muammoni yechish, qaror qabul qilishga o‘rgatuvchi; - umumiy tarzda muammoni yechishga o‘rgatuvchi keyslar; Shuningdek ko‘pgina adabiyotlarda keyslarni quyidagi turlarga ajratadilar: 1) Kalit keyslar(Key cases); 2) Notanish keyslar(Outlier cases); 3) Tanish keyslar(Local knowledge cases). Keyslarni turlarga ajratishda N. Fedyaninm, V.Davidenkolarning ham o‘z nazariyalari mavjud. - tizimlashtirilgan (highly structured) keysda kichik hajmdagi qo‘chimcha axborotlar beriladi, bunda мuammoni vaziyatni yechayotgan talabalar oldindan tuzilgan rejalar asosida vaziyat yechimini izlashlari lozim. Bu turdagi keyslar yuqori darajadagi vaziyat yechimini talab qiladi. - kichik tasvirlar (short vignetts) keysida muammoli vaziyat hajmi bitta matndan, bir yoki ikkita ilovadan iborat bo‘lib, talabalar faqat yechimga xos tushunchalar bilan tanishtiriladi, tahlil davomida talaba bilim zahirasi kengligi alohida o‘ringa egadir. - katta hajmdagi tizimlashmagan keyslar (long unstructured cases ) hajmi chegaralanmagandir. Shuningdek ta’lim jarayoning barcha turlarida foydalanish mumkin, ma’lumotlar aniq va to‘liq hajmda talabalarga taqdim qilinadi. - boshlang‘inch keyslar (ground breaking cases) qo‘llashdan maqsad talabalarni oldin o‘zlashtirgan bilimlarini sinovdan o‘tkazishdir va mavjud bilimlarni amaliyotda qo‘llash ko‘nikmasini shakllantirishdir. Bu jarayonda talaba va o‘qituvchilar ilmiy izlanuvchilar talab qilinadi. 5. Keys-stadi texnologiyasi talabaning kelajakda yetuk mutaxassis sifatida shakllanishida ijtimoiy- psixologik ahamiyati katta. Chunki kasbiy faoliyat bilan bog‘liq turli amaliyotlarini, lavozimiy majburiyatlarini bajaruvchi shaxs o‘rniga qo‘yib ko‘radi, voqea-hodisalarni o‘rganadi, qanday xulosa yoki qaror qabul qilish mumkinligini va bunda mehnat jamoasi bilan ijodiy hamkorlikni qanday yo‘lga qo‘yish ma’qulligini o‘ylab ko‘radi, yakuniy natijalarni oldindan ko‘ra bilish, muammolarni oldini olish, ularni hal qilish davomida turli ruhiy zo‘riqish holatlariga yo‘l qo‘ymaslik kerakligini, kasbiy sohada hamkorlik, hamfirlilik, faoliyatini to‘g‘ri rejalashtirish va amalga oshirish lozimligini, na moddiy va nama’naviy, ruhiy isrofgarchilikka yo‘l qo‘yish mumkin emasligini bilib oladilar. Ushbu texnologiyaning yana bir afzaligi shundaki, o‘quvchilarda kasbiy axloq me’yorlari haqida tushunchalar shakllanadi va rivojlanadi. Olar o‘zlarini bo‘lg‘usi kasbiy faoliyati qay darajada tayyor ekanliklarini sinab ko‘radilar. Ular o‘z qobiliyatlarini aniq baholagan holda rivojlanish imkoniyatlari to‘g‘risida o‘ylab ko‘radilar. 6. CASE STUDY usuli quyidagi ko'nikmalarni rivojlantiradi: 1. “Analitik mahorat. Bunga quyidagilar kiradi: ma'lumotlarni ma'lumotlardan ajratish, muhim va muhim bo'lmagan ma'lumotlarni tasniflash, ajratib ko'rsatish, tahlil qilish, taqdim etish va ajratib olish, bo'shliqlarni topish va ularni tiklash qobiliyati. Aniq va mantiqan o'ylang. Axborot yuqori sifatli bo'lmaganida, bu ayniqsa muhimdir. 2. Amaliy ko'nikmalar. Ishda keltirilgan muammoning murakkabligi darajasi, real vaziyat bilan taqqoslaganda, kamaytirilgan bo'lib, amalda iqtisodiy nazariya, usul va printsiplardan foydalanish ko'nikmalarini shakllantirishga yordam beradi. 3. Ijodiy mahorat. Odatda, CASE vaziyatni faqat mantiq bilan hal qila olmaydi. Mantiqiy ravishda topib bo'lmaydigan muqobil echimlarni yaratishda ijodiy qobiliyatlar juda muhimdir. 4. Muloqot qobiliyatlari. Ular orasida quyidagilar mavjud: munozarani o'tkazish qobiliyati, boshqalarni ishontirish. Vizual va boshqa ommaviy axborot vositalaridan foydalaning, guruhlarda hamkorlik qiling, o'z nuqtai nazaringizni himoya qiling, raqiblarni ishontiring, qisqa, ishonchli hisobot tuzing. 5. Ijtimoiy ko'nikmalar. CASE munozarasi jarayonida ma'lum ijtimoiy ko'nikmalar rivojlanadi: odamlarning xulq-atvorini baholash, tinglash qobiliyatlari, muhokamada qo'llab-quvvatlash yoki qarama-qarshi fikrni bahslashish, o'zini boshqarish va boshqalar. 6. Introspektsiya. Muhokamadagi kelishmovchilik boshqalarning va o'zlarining fikrlarini tushunishga va tahlil qilishga yordam beradi. Yangi paydo bo'layotgan axloqiy va axloqiy muammolar ularni hal qilish uchun ijtimoiy ko'nikmalarni shakllantirishni taqozo etadi »[Smolyaninova O.G. Talabalarni o'qitishda keys-stadi uslubining didaktik imkoniyatlari]. oshirish tizimida, ayniqsa boshqaruv sohasida qo’llaniladi. Keyingi yillarda oliy o’quv yurtlarida ham o’qituvchilarning keyslarni ishlab chiqish va amalga oshirishga qiziqishi oshayotganligi kuzatilayapti.
http://azkurs.org/1-metallarda-elektr-toki-mavzusi-oquvchilarni-nimalar-bilan-ta.html	1. Metallarda elektr toki mavzusi o’quvchilarni nimalar bilan tanishtiriladi?	1-ВАРИАНТ 1.Metallarda elektr toki mavzusi o’quvchilarni nimalar bilan tanishtiriladi? А)Metallarda elektr toki mavzuning asosiy vazifasi o’quvchilarni klassik electron nazariya elementlari bilan tanishtirishdir. В)Metallarda elektr toki mavzuning asosiy vazifasi o’quvchilarni nazariya elementlari bilan tanishtirishdir. С)Metallarda elektr toki mavzuning asosiy vazifasi o’quvchilarni maydon nazariya elementlari bilan tanishtirishdir. Д)Metallarda elektr toki mavzuning asosiy vazifasi o’quvchilarni elektr toki elementlari bilan tanishtirishdir. 2.Metall kristall panjara tusilishida bo’lib… А)Metall kristall panjara tusilishida bo’lib, panjara tugunlarida manfiy zaryadli ionlar joylashgan. Б)Metall kristall panjara tusilishida bo’lib, panjara tugunlarida neytral zaryadli ionlar joylashgan. С)Metall kristall panjara tusilishida bo’lib, panjara tugunlarida musbat zaryadli zarralar joylashgan. Д)Metall kristall panjara tusilishida bo’lib, panjara tugunlarida musbat zaryadli ionlar joylashgan 3.Metallarda elektr toki … А)Metallarda elektr toki elektronlarning tartibli harakati (oqim) dan iboratdir. Б) Metallarda elektr toki elektronlarning tartibli harakati (oqim) dan iboratdir. С)Metallarda elektr toki elektronlarning xaotik harakati (oqim) dan iboratdir. Д)Metallarda elektr toki elektronlarning trkis harakati (oqim) dan iboratdir 4.Ionli bog’lanish deb nimaga aytaladi? А)Ionlar orasida Kulon kuchi tufayli vujudga keladigan kimyoviy bog’lanish ionli bog’lanish deb ataladi. Б)Ionlar orasida Kulon kuchi tufayli vujudga keladigan fizikaviy bog’lanish ionli bog’lanish deb ataladi. С)Zaryadlar orasida Kulon kuchi tufayli vujudga keladigan kimyoviy bog’lanish ionli bog’lanish deb ataladi. д)Ionlar orasida Lorens kuchi tufayli vujudga keladigan kimyoviy bog’lanish ionli bog’lanish deb ataladi. 5.Qanday moddalar bir holatdan ikkinchi holatga o’tganda elektr tokini o’tkazadi? А)NaCl qattiq holatda elektr tokini o’tkazmaydi, lekin eritilib, suyuq holatga o’tganda elektr tokini o’tkazadi. Б)CuSO4 kristal holatda elektr tokini o’tkazmaydi, lekin eritilib, suyuq holatga o’tganda elektr tokini o’tkazadi. С)AgNO4 holatda elektr tokini o’tkazmaydi, lekin eritilib, suyuq holatga o’tganda elektr tokini o’tkazadi. Д)Barcha javoblar to’g’ri. 6.Gazlarda elektr o’tkazuvchanlik qanday harakatdan iborat? А)Gazlarda elektr o’tkazuvchanlik elektr maydonda ionlar va elektronlarning tartibill harakatidan iborat. Б)Gazlarda elektr o’tkazuvchanlik elektr maydonda ionlar va elektronlarning tartibsiz harakatidan iborat. С)Gazlarda elektr o’tkazuvchanlik magnit maydonda ionlar va elektronlarning tartibill harakatidan iborat. Д)Gazlarda elektr o’tkazuvchanlik elektr maydonda zaryadlar va elektronlarning tartibill harakatidan iborat. 7.Umumo’rta ta’lim maktablarida «Elektromagnit hodisalar» bo’limi nechanchi sinflarda o’rganiladi? А)Umumo’rta ta’lim maktablarida «Elektromagnit hodisalar» bo’limi VII, XI sinflarida “Magnit maydon” bo’limlarida o’rganiladi. Б)Umumo’rta ta’lim maktablarida «Elektromagnit hodisalar» bo’limi VIII, X sinflarida “Magnit maydon” bo’limlarida o’rganiladi. С)Umumo’rta ta’lim maktablarida «Elektromagnit hodisalar» bo’limi VIII, IX sinflarida “Magnit maydon” bo’limlarida o’rganiladi. Д)Umumo’rta ta’lim maktablarida «Elektromagnit hodisalar» bo’limi VIII, XI sinflarida “Magnit maydon” bo’limlarida o’rganiladi. 8.Darslarda hodisalarning qanday nazariy manzarasi yaratiladi? А)Nazariyadn olingan ma’lumotlar asosida elektr va magnit maydonlari haqidagi bilimlardan foydalanib, darslarda hodisalarning nazariy manzarasi yaratiladi. Б)Tajribadan olingan ma’lumotlar asosida elektr va magnit maydonlari haqidagi bilimlardan foydalanib, darslarda hodisalarning nazariy manzarasi yaratiladi. С)Tajribadan olingan ma’lumotlar asosida elektrostatik hodisalar haqidagi bilimlardan foydalanib, darslarda hodisalarning nazariy manzarasi yaratiladi. Д)Tajribadan olingan ma’lumotlar asosida nuqtaviy maydonlar haqidagi bilimlardan foydalanib, darslarda hodisalarning nazariy manzarasi yaratiladi. 9.Magnit maydon qaerlarda mavjud bo’ladi? А)Har qanday tokli o’tkazgich atrofida magnit maydon mavjud bo’ladi Б)Har qanday elektr tokli atrofida magnit maydon mavjud bo’ladi С)Har qanday tokli o’tkazgich atrofida, magnit maydon mavjud bo’ladi Д)Har qanday magnit strelkasi atrofida, ya’ni harakatlanuvchi elektr zaryadlari atrofida magnit maydon mavjud bo’ladi 10.Qanday moddalar magnit maydonga kiritilganda magnitlanib qolishi kuzatiladi? А)Alyuminiy, nikel, kobalt kabi moddalar magnit maydonga kiritilganda magnitlanib qolishi kuzatiladi. Б)Temir, kalsiy nikel moddalar magnit maydonga kiritilganda magnitlanib qolishi kuzatiladi. С)Temir, nikel, kobalt kabi moddalar magnit maydonga kiritilganda magnitlanib qolishi kuzatiladi Д)Barcha javoblar to’g’ri. 11. Magnit xossalari bo’yicha moddalar necha turga bo’linadi? А)Magnit xossalari bo’yicha hamma moddalar uch turga bo’linadi. Б)Magnit xossalari bo’yicha hamma moddalar besh turga bo’linadi. С)Magnit xossalari bo’yicha hamma moddalar to’rt turga bo’linadi. Д)Magnit xossalari bo’yicha hamma moddalar ikki turga bo’linadi. 12.Molekulyar fizika nimalarni o’rganadi? А)Molekulyar - fizika, modda tuzilishining molekulyar – kinetick nazariya asoslari, jismlarning tuzilishi, ideal gaz holati tenglamasi, izojarayonlarni o’rganadi. Б)Molekulyar fizika modda tuzilishining molekulyar – kinetick nazariya asoslari, jismlarning mexanik va issiqlik xossalarini, jismlarning tuzilishi, ideal gaz holati tenglamasi, izojarayonlarni o’rganadi. С)Molekulyar fizika modda tuzilishining molekulyar – kinetick nazariya asoslari, jismlarning jismlarning o’zaro ta’siri, jismlarning tuzilishi, ideal gaz holati tenglamasi, izojarayonlarni o’rganadi. Д)Molekulyar fizika modda tuzilishining molekulyar – kinetick nazariya asoslari, jismlarning syuqlik xossalarini, jismlarning tuzilishi, ideal gaz holati tenglamasi, izojarayonlarni o’rganadi. 13.Qachon Ersted elektr tokning magnit strelkasiga ta’sirini kashf etgan? А)1820 yilda X.K. Ersted elektr tokning magnit strelkasiga ta’sirini kashf etgan. Б)1822 yilda X.K. Ersted elektr tokning magnit strelkasiga ta’sirini kashf etgan. С)1830 yilda X.K. Ersted elektr tokning magnit strelkasiga ta’sirini kashf etgan. Д)1819 yilda X.K. Ersted elektr tokning magnit strelkasiga ta’sirini kashf etgan. 14.Termodinamika qachon vujidga kelgan? А)Termodinamika XX asrda vujudga kelgan. Б)Termodinamika XIII asrning ikkinchi yarmida ujudga kelgan. С)Termodinamika XIX asrning birinchi yarmida vujudga kelgan. Д)Barcha javoblar to’g’ri. 15. Issiqlikning molekulyar kinetik nazariyasi yaratilishida nimaga asos solindi? А)Issiqlikning molekulyar kinetik nazariyasi yaratilishida statistik fizikaga asos solindi. Б)Issiqlikning molekulyar kinetik nazariyasi yaratilishida qattiq jismlar fizikaga asos solindi. С)Issiqlikning molekulyar kinetik nazariyasi yaratilishida molekulyar fizikaga asos solindi. Д)Issiqlikning molekulyar kinetik nazariyasi yaratilishida nazariy fizikaga asos solindi. 16.Idishdagi gaz nimalardan iborat? А)Idishdagi gaz xaotik harakatdagi molekulalar to’plamidan iborat. Б)Idishdagi gazlarning tartibli harakatdagi molekulalar to’plamidan iborat. С)Idishdagi gaz xaotik harakatdagi zarrachalar to’plamidan iborat. Д)Idishdagi gaz issiqlik harakatdagi molekulalar to’plamidan iborat. 17.Izojarayon deb nimaga ataladi? А)Berilgan gazning birorta makroskopik parametrik o’zgarmas bo’lganda qolganlari orasidagi bog’lanishni tasvirlaydigan jarayon izojarayon deb ataladi. Б)Berilgan gazning hajmi o’zgaruvchan bo’lganda qolganlari orasidagi bog’lanishni tasvirlaydigan jarayon izojarayon deb ataladi. С)Berilgan gazning bosimi o’zgarmas bo’lganda qolganlari orasidagi bog’lanishni tasvirlaydigan jarayon izojarayon deb ataladi. Д)To’g’ri javob y’oq. 18.Izobarik jarayon deb nimaga aytiladi? А)Bosim o’zgarmas bo’lganda kechadigan fizik jarayonlar izobarik jarayon deyiladi. Б)Hajm o’zgarmas bo’lganda kechadigan fizik jarayonlar izobarik jarayon deyiladi. С)Temperatura o’zgarmas bo’lganda kechadigan fizik jarayonlar izobarik jarayon deyiladi. Д)Barcha javoblar to’g’ri. 19.Izoxorik jarayon deb nimaga aytiladi? А)Bosim o’zgarmas bo’lganda kechadigan fizik jarayonlar izoxorik jarayon deyiladi. Б)Temperatura o’zgarmas bo’lganda kechadigan fizik jarayonlar izoxorik jarayon deyiladi. С)Hajm o’zgarmas bo’lganda kechadigan fizik jarayonlar izoxorik jarayon deyiladi. Д)Barcha javoblar to’g;ri 20.Izotermik jarayon deb nimaga aytiladi? А)Temperatura o’zgarmas bo’lganda kechadigan fizik jarayonlar izotermik jarayon deyiladi. Б)Bosim o’zgarmas bo’lganda kechadigan fizik jarayonlar izotermik jarayon deyiladi. С)Hajm o’zgarmas bo’lganda kechadigan fizik jarayonlar izotermik jarayon deyiladi. Д)To’g’ri javob yo’q. 2-ВАРИАНТ 1.Metall kristall panjara tusilishida bo’lib… А)Metall kristall panjara tusilishida bo’lib, panjara tugunlarida manfiy zaryadli ionlar joylashgan. Б)Metall kristall panjara tusilishida bo’lib, panjara tugunlarida neytral zaryadli ionlar joylashgan. С)Metall kristall panjara tusilishida bo’lib, panjara tugunlarida musbat zaryadli zarralar joylashgan. Д)Metall kristall panjara tusilishida bo’lib, panjara tugunlarida musbat zaryadli ionlar joylashgan 3.Metallarda elektr toki … А)Metallarda elektr toki elektronlarning tartibli harakati (oqim) dan iboratdir. Б) Metallarda elektr toki elektronlarning tartibli harakati (oqim) dan iboratdir. С)Metallarda elektr toki elektronlarning xaotik harakati (oqim) dan iboratdir. Д)Metallarda elektr toki elektronlarning trkis harakati (oqim) dan iboratdir 4.Ionli bog’lanish deb nimaga aytaladi? А)Ionlar orasida Kulon kuchi tufayli vujudga keladigan kimyoviy bog’lanish ionli bog’lanish deb ataladi. Б)Ionlar orasida Kulon kuchi tufayli vujudga keladigan fizikaviy bog’lanish ionli bog’lanish deb ataladi. С)Zaryadlar orasida Kulon kuchi tufayli vujudga keladigan kimyoviy bog’lanish ionli bog’lanish deb ataladi. д)Ionlar orasida Lorens kuchi tufayli vujudga keladigan kimyoviy bog’lanish ionli bog’lanish deb ataladi. 5.Qanday moddalar bir holatdan ikkinchi holatga o’tganda elektr tokini o’tkazadi? А)NaCl qattiq holatda elektr tokini o’tkazmaydi, lekin eritilib, suyuq holatga o’tganda elektr tokini o’tkazadi. Б)CuSO4 kristal holatda elektr tokini o’tkazmaydi, lekin eritilib, suyuq holatga o’tganda elektr tokini o’tkazadi. С)AgNO4 holatda elektr tokini o’tkazmaydi, lekin eritilib, suyuq holatga o’tganda elektr tokini o’tkazadi. Д)Barcha javoblar to’g’ri. 6.Gazlarda elektr o’tkazuvchanlik qanday harakatdan iborat? А)Gazlarda elektr o’tkazuvchanlik elektr maydonda ionlar va elektronlarning tartibill harakatidan iborat. Б)Gazlarda elektr o’tkazuvchanlik elektr maydonda ionlar va elektronlarning tartibsiz harakatidan iborat. С)Gazlarda elektr o’tkazuvchanlik magnit maydonda ionlar va elektronlarning tartibill harakatidan iborat. Д)Gazlarda elektr o’tkazuvchanlik elektr maydonda zaryadlar va elektronlarning tartibill harakatidan iborat. 7.Umumo’rta ta’lim maktablarida «Elektromagnit hodisalar» bo’limi nechanchi sinflarda o’rganiladi? А)Umumo’rta ta’lim maktablarida «Elektromagnit hodisalar» bo’limi VII, XI sinflarida “Magnit maydon” bo’limlarida o’rganiladi. Б)Umumo’rta ta’lim maktablarida «Elektromagnit hodisalar» bo’limi VIII, X sinflarida “Magnit maydon” bo’limlarida o’rganiladi. С)Umumo’rta ta’lim maktablarida «Elektromagnit hodisalar» bo’limi VIII, IX sinflarida “Magnit maydon” bo’limlarida o’rganiladi. Д)Umumo’rta ta’lim maktablarida «Elektromagnit hodisalar» bo’limi VIII, XI sinflarida “Magnit maydon” bo’limlarida o’rganiladi. 8.Darslarda hodisalarning qanday nazariy manzarasi yaratiladi? А)Nazariyadn olingan ma’lumotlar asosida elektr va magnit maydonlari haqidagi bilimlardan foydalanib, darslarda hodisalarning nazariy manzarasi yaratiladi. Б)Tajribadan olingan ma’lumotlar asosida elektr va magnit maydonlari haqidagi bilimlardan foydalanib, darslarda hodisalarning nazariy manzarasi yaratiladi. С)Tajribadan olingan ma’lumotlar asosida elektrostatik hodisalar haqidagi bilimlardan foydalanib, darslarda hodisalarning nazariy manzarasi yaratiladi. Д)Tajribadan olingan ma’lumotlar asosida nuqtaviy maydonlar haqidagi bilimlardan foydalanib, darslarda hodisalarning nazariy manzarasi yaratiladi. 9.Magnit maydon qaerlarda mavjud bo’ladi? А)Har qanday tokli o’tkazgich atrofida magnit maydon mavjud bo’ladi Б)Har qanday elektr tokli atrofida magnit maydon mavjud bo’ladi С)Har qanday tokli o’tkazgich atrofida, magnit maydon mavjud bo’ladi Д)Har qanday magnit strelkasi atrofida, ya’ni harakatlanuvchi elektr zaryadlari atrofida magnit maydon mavjud bo’ladi 10.Qanday moddalar magnit maydonga kiritilganda magnitlanib qolishi kuzatiladi? А)Alyuminiy, nikel, kobalt kabi moddalar magnit maydonga kiritilganda magnitlanib qolishi kuzatiladi. Б)Temir, kalsiy nikel moddalar magnit maydonga kiritilganda magnitlanib qolishi kuzatiladi. С)Temir, nikel, kobalt kabi moddalar magnit maydonga kiritilganda magnitlanib qolishi kuzatiladi Д)Barcha javoblar to’g’ri. 11. Magnit xossalari bo’yicha moddalar necha turga bo’linadi? А)Magnit xossalari bo’yicha hamma moddalar uch turga bo’linadi. Б)Magnit xossalari bo’yicha hamma moddalar besh turga bo’linadi. С)Magnit xossalari bo’yicha hamma moddalar to’rt turga bo’linadi. Д)Magnit xossalari bo’yicha hamma moddalar ikki turga bo’linadi. 12.Molekulyar fizika nimalarni o’rganadi? А)Molekulyar - fizika, modda tuzilishining molekulyar – kinetick nazariya asoslari, jismlarning tuzilishi, ideal gaz holati tenglamasi, izojarayonlarni o’rganadi. Б)Molekulyar fizika modda tuzilishining molekulyar – kinetick nazariya asoslari, jismlarning mexanik va issiqlik xossalarini, jismlarning tuzilishi, ideal gaz holati tenglamasi, izojarayonlarni o’rganadi. С)Molekulyar fizika modda tuzilishining molekulyar – kinetick nazariya asoslari, jismlarning jismlarning o’zaro ta’siri, jismlarning tuzilishi, ideal gaz holati tenglamasi, izojarayonlarni o’rganadi. Д)Molekulyar fizika modda tuzilishining molekulyar – kinetick nazariya asoslari, jismlarning syuqlik xossalarini, jismlarning tuzilishi, ideal gaz holati tenglamasi, izojarayonlarni o’rganadi. 13.Qachon Ersted elektr tokning magnit strelkasiga ta’sirini kashf etgan? А)1820 yilda X.K. Ersted elektr tokning magnit strelkasiga ta’sirini kashf etgan. Б)1822 yilda X.K. Ersted elektr tokning magnit strelkasiga ta’sirini kashf etgan. С)1830 yilda X.K. Ersted elektr tokning magnit strelkasiga ta’sirini kashf etgan. Д)1819 yilda X.K. Ersted elektr tokning magnit strelkasiga ta’sirini kashf etgan. 14.Termodinamika qachon vujidga kelgan? А)Termodinamika XX asrda vujudga kelgan. Б)Termodinamika XIII asrning ikkinchi yarmida ujudga kelgan. С)Termodinamika XIX asrning birinchi yarmida vujudga kelgan. Д)Barcha javoblar to’g’ri. 15. Issiqlikning molekulyar kinetik nazariyasi yaratilishida nimaga asos solindi? А)Issiqlikning molekulyar kinetik nazariyasi yaratilishida statistik fizikaga asos solindi. Б)Issiqlikning molekulyar kinetik nazariyasi yaratilishida qattiq jismlar fizikaga asos solindi. С)Issiqlikning molekulyar kinetik nazariyasi yaratilishida molekulyar fizikaga asos solindi. Д)Issiqlikning molekulyar kinetik nazariyasi yaratilishida nazariy fizikaga asos solindi. 16.Idishdagi gaz nimalardan iborat? А)Idishdagi gaz xaotik harakatdagi molekulalar to’plamidan iborat. Б)Idishdagi gazlarning tartibli harakatdagi molekulalar to’plamidan iborat. С)Idishdagi gaz xaotik harakatdagi zarrachalar to’plamidan iborat. Д)Idishdagi gaz issiqlik harakatdagi molekulalar to’plamidan iborat. 17.Izojarayon deb nimaga ataladi? А)Berilgan gazning birorta makroskopik parametrik o’zgarmas bo’lganda qolganlari orasidagi bog’lanishni tasvirlaydigan jarayon izojarayon deb ataladi. Б)Berilgan gazning hajmi o’zgaruvchan bo’lganda qolganlari orasidagi bog’lanishni tasvirlaydigan jarayon izojarayon deb ataladi. С)Berilgan gazning bosimi o’zgarmas bo’lganda qolganlari orasidagi bog’lanishni tasvirlaydigan jarayon izojarayon deb ataladi. Д)To’g’ri javob y’oq. 18.Izobarik jarayon deb nimaga aytiladi? А)Bosim o’zgarmas bo’lganda kechadigan fizik jarayonlar izobarik jarayon deyiladi. Б)Hajm o’zgarmas bo’lganda kechadigan fizik jarayonlar izobarik jarayon deyiladi. С)Temperatura o’zgarmas bo’lganda kechadigan fizik jarayonlar izobarik jarayon deyiladi. Д)Barcha javoblar to’g’ri. 19.Izoxorik jarayon deb nimaga aytiladi? А)Bosim o’zgarmas bo’lganda kechadigan fizik jarayonlar izoxorik jarayon deyiladi. Б)Temperatura o’zgarmas bo’lganda kechadigan fizik jarayonlar izoxorik jarayon deyiladi. С)Hajm o’zgarmas bo’lganda kechadigan fizik jarayonlar izoxorik jarayon deyiladi. Д)Barcha javoblar to’g;ri 20.Izotermik jarayon deb nimaga aytiladi? А)Temperatura o’zgarmas bo’lganda kechadigan fizik jarayonlar izotermik jarayon deyiladi. Б)Bosim o’zgarmas bo’lganda kechadigan fizik jarayonlar izotermik jarayon deyiladi. С)Hajm o’zgarmas bo’lganda kechadigan fizik jarayonlar izotermik jarayon deyiladi. Д)To’g’ri javob yo’q. 20.Metallarda elektr toki mavzusi o’quvchilarni nimalar bilan tanishtiriladi? А)Metallarda elektr toki mavzuning asosiy vazifasi o’quvchilarni klassik electron nazariya elementlari bilan tanishtirishdir. В)Metallarda elektr toki mavzuning asosiy vazifasi o’quvchilarni nazariya elementlari bilan tanishtirishdir. С)Metallarda elektr toki mavzuning asosiy vazifasi o’quvchilarni maydon nazariya elementlari bilan tanishtirishdir. Д)Metallarda elektr toki mavzuning asosiy vazifasi o’quvchilarni elektr toki elementlari bilan tanishtirishdir. Dostları ilə paylaş: \|

Subsets and Splits

No community queries yet

The top public SQL queries from the community will appear here once available.